Index of /rozprawy2/10420

Pełen tekst

(1)Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Geologii Złożowej i Górniczej. Rozprawa doktorska. Schemat nowej technologicznej klasyfikacji krajowego węgla brunatnego w myśl zasad międzynarodowych. Barbara Bielowicz. Promotor pracy: dr hab. inż. Marian Wagner, prof. AGH. Kraków 2011.

(2) Strona |2. Składam serdeczne podziękowania: dr. hab. inż. Marianowi Wagnerowi, prof. AGH za cierpliwość i wyrozumiałość, a także merytoryczne ukierunkowanie pracy i pomoc przy jej realizacji, Kolegom i Koleżankom z Katedry Geologii Złożowej i Górniczej, a także z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska za życzliwość i pomoc, Mężowi i Rodzinie za cierpliwość i wsparcie. Autorka.

(3) Spis treści 1. WPROWADZENIE I CEL PRACY ...................................................................................................................... 1 1.1 WPROWADZENIE ............................................................................................................................................... 1 1.2 CEL PRACY ........................................................................................................................................................ 5 1.3. SPOSÓB REALIZACJI TEZ ...................................................................................................................................... 6 2. ZNACZENIE GOSPODARCZE WĘGLA BRUNATNEGO W POLSCE, EUROPIE I NA ŚWIECIE – DOCELOWE PLANY ENERGETYCZNE ................................................................................................................................................ 7 2.1 ZNACZENIE WĘGLA BRUNATNEGO NA ŚWIECIE .......................................................................................................... 7 2.2 ZNACZENIE WĘGLA BRUNATNEGO W EUROPIE .......................................................................................................... 9 2.3 OBECNE I PRZYSZŁE ZNACZENIE WĘGLA BRUNATNEGO W POLSCE ............................................................................... 12 3. WSPÓŁCZESNE I PERSPEKTYWICZNE SPOSOBY UŻYTKOWANIA WĘGLA BRUNATNEGO...............................15 3.1 SPALANIE ....................................................................................................................................................... 15 3.2 ZGAZOWANIE .................................................................................................................................................. 16 3.3 UPŁYNNIANIE WĘGLA (CTL – COAL TO LIQUIDS) ..................................................................................................... 21 3.4 WĘGIEL W OCHRONIE ŚRODOWISKA..................................................................................................................... 22 4. WAŻNIEJSZE DOTYCHCZASOWE POLSKIE I ZAGRANICZNE KLASYFIKACJE TECHNOLOGICZNE WĘGLA BRUNATNEGO.................................................................................................................................................24 4.1 MIĘDZYNARODOWE KLASYFIKACJE WĘGLA BRUNATNEGO ......................................................................................... 24 4.2 WAŻNIEJSZE KLASYFIKACJE ZAGRANICZNE WĘGLA BRUNATNEGO ................................................................................ 30 4.3 POLSKIE KLASYFIKACJE WĘGLA BRUNATNEGO ......................................................................................................... 34 5. ZESTAWIENIE I KRÓTKA OCENA PARAMETRÓW ISTNIEJĄCYCH KLASYFIKACJI ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM TECHNOLOGII NOWEJ GENERACJI ....................................................................................39 5.1 PARAMETRY GŁÓWNE ....................................................................................................................................... 39 5.2 PARAMETRY UZUPEŁNIAJĄCE .............................................................................................................................. 42 5.3 NOWE TENDENCJE W TECHNOLOGICZNEJ OCENIE WĘGLA (NA PODSTAWIE LITERATURY I STOSOWANYCH OBECNIE PRAKTYK W KRAJOWYCH KOPALNIACH) ....................................................................................................................................... 43. 6. ZAKRES I METODY BADAO W ODNIESIENIU DO POTRZEB NOWEJ KLASYFIKACJI JAKOŚCI WĘGLA BRUNATNEGO.................................................................................................................................................45 6.1 WAŻNIEJSZE ZŁOŻA WĘGLA JAKO MIEJSCE POBORU PRÓBEK TECHNOLOGICZNYCH – SPOSÓB OPRÓBOWANIA POKŁADÓW WĘGLA .......................................................................................................................................................................... 45 6.1.1 Złoża miękkiego węgla brunatnego w Polsce ..................................................................................... 46 6.1.1.1 Zagospodarowane złoża ................................................................................................................................47 6.1.1.2 Złoża perspektywiczne ..................................................................................................................................55. 6.1.2 Złoża węgla brunatnego twardego ..................................................................................................... 58.

(4) Strona |4. 6.1.3 Złoża niskouwęglonego węgla kamiennego ........................................................................................ 60 6.2 ZAKRES I CEL BADAO LABORATORYJNYCH ............................................................................................................... 63 6.2.1Analiza techniczna węgla ..................................................................................................................... 63 6.2.2 Analiza chemiczna ............................................................................................................................... 64 6.2.3 Opis litologiczny węgla ........................................................................................................................ 64 6.2.4 Analiza petrograficzna ........................................................................................................................ 65 6.3 TWORZENIE BAZY DANYCH I ANALIZA STATYSTYCZNA ............................................................................................... 65 7. ZMIENNOŚD KRAJOWEGO WĘGLA BRUNATNEGO I NISKOUWĘGLONEGO WĘGLA KAMIENNEGO W ŚWIETLE UZYSKANYCH WYNIKÓW BADAO ....................................................................................................................68 7.1 ZRÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE ..................................................................................................................... 68 7.1.1 Zróżnicowanie litologiczno-petrograficzne węgla brunatnego miękkiego ......................................... 68 7.1.1.1 Zmiennośd litologiczna ..................................................................................................................................68 7.1.1.2 Zróżnicowanie składu petrograficznego w zakresie macerałów miękkiego węgla brunatnego ....................70 7.1.1.3 Zmiennośd współczynnika średniej refleksyjności ulminitu B miękkiego węgla brunatnego ........................72. 7.1.2 Zróżnicowanie petrograficzne twardego węgla brunatnego i niskouwęglonego węgla kamiennego 74 7.2 ZMIENNOŚD PARAMETRÓW CHEMICZNO-TECHNOLOGICZNYCH .................................................................................. 76 7.2.1 Miękki węgiel brunatny ...................................................................................................................... 77 7.2.2 Twardy węgiel brunatny i niskouwęglony węgiel kamienny............................................................... 99 7.3 ANALIZA ZMIENNOŚCI SKŁADU TLENKOWEGO POPIOŁÓW Z WĘGLA BRUNATNEGO I NISKOUWĘGLONEGO WĘGLA KAMIENNEGO ........................................................................................................................................................................ 102 7.4 ANALIZA WYSTĘPOWANIA PIERWIASTKÓW TOKSYCZNYCH I PROMIENIOTWÓRCZYCH W WĘGLU BRUNATNYM I JEGO POPIOŁACH ........................................................................................................................................................................ 106 7.4.1 Zawartośd pierwiastków toksycznych w węglu brunatnym i jego popiołach ................................... 107 7.4.2 Zawartośd pierwiastków promieniotwórczych w węglu brunatnym i jego popiołach ...................... 111 8. WYBÓR PARAMETRÓW DO KLASYFIKACJI Z WYZNACZENIEM PARAMETRÓW GŁÓWNYCH I UZUPEŁNIAJĄCYCH .......................................................................................................................................117 8.1 PRZYGOTOWANIE WĘGLA DO UŻYCIA W OKREŚLONYCH TECHNOLOGIACH PRZETWÓRSTWA............................................ 117 8.2 PARAMETRY WĘGLA PRZEZNACZONEGO DO BEZPOŚREDNIEGO SPALANIA ................................................................... 118 8.3 PARAMETRY WĘGLA PRZEZNACZONEGO DO ZGAZOWANIA ...................................................................................... 122 8.4 PARAMETRY DLA WĘGLA PRZEZNACZONEGO DO BEZPOŚREDNIEGO UPŁYNNIANIA ........................................................ 127 8.5 WĘGIEL BRUNATNY JAKO SORBENT .................................................................................................................... 129 9. KORELACJA WYZNACZONYCH PARAMETRÓW JAKOŚCI WĘGLA ZE ZŁÓŻ KRAJOWYCH W CELU OPTYMALIZACJI ZASAD NOWEJ KLASYFIKACJI ..............................................................................................132 9.1 WSPÓŁZALEŻNOŚD WŁASNOŚCI PETROGRAFICZNYCH, TECHNOLOGICZNYCH I CHEMICZNYCH WĘGLA BRUNATNEGO ............. 134 9.2 WSPÓŁZALEŻNOŚD MIAR STOPNIA UWĘGLENIA..................................................................................................... 139.

(5) Strona |5. 10. STRUKTURA TECHNOLOGICZNEJ KLASYFIKACJI WĘGLA BRUNATNEGO ...................................................146 10.1 CZĘŚD GRAFICZNA – KLASYFIKACJA WĘGLA WEDŁUG STOPNIA UWĘGLENIA, SKŁADU PETROGRAFICZNEGO I POPIELNOŚCI .... 146 10.2 CZĘŚD KODOWA – WYRÓŻNIENIE TYPÓW TECHNOLOGICZNYCH I USTALENIE KODU GŁÓWNEGO ORAZ UZUPEŁNIAJĄCEGO ... 150 10.2. 2.Węgiel brunatny do zgazowania – typ 22 ...................................................................................... 154 10.2.3 Węgiel brunatny do upłynniania – typ 23 ....................................................................................... 156 10.2.4 Uzupełniające typy technologiczne węgla brunatnego .................................................................. 157 10.3 KODYFIKACJA PARAMETRÓW UŻYTYCH DO TECHNOLOGICZNEJ OCENY WĘGLA BRUNATNEGO ........................................ 159 11. JAKOŚD KRAJOWEGO WĘGLA BRUNATNEGO WEDŁUG ZASAD PROPONOWANEJ KLASYFIKACJI .............163 11.1 EKSPLOATOWANE ZŁOŻA MIĘKKIEGO WĘGLA BRUNATNEGO .................................................................................. 166 11.2 PERSPEKTYWICZNE ZŁOŻA MIĘKKIEGO WĘGLA BRUNATNEGO I ZŁOŻA TWARDEGO WĘGLA BRUNATNEGO......................... 175 12. ZALETY I WADY NOWYCH ZASAD OCENY TECHNOLOGICZNEJ WĘGLA .....................................................180 13. PODSUMOWANIE I WNIOSKI ..................................................................................................................182 LITERATURA ..................................................................................................................................................185 AKTY PRAWNE I INNE DOKUMENTY..............................................................................................................202 Załącznik 1.

(6) Strona |1. 1. Wprowadzenie i cel pracy 1.1 Wprowadzenie Kopalny węgiel jest, obecnie i w dającej się przewidzieć przyszłości, jednym z podstawowych surowców energetycznych. Do takiego wnioskowania upoważnia nie tylko ponad tysiącletnia historia jego wykorzystania, ale również ograniczone zasoby innych naturalnych. źródeł. energii. traktowanych. jako. bardziej. sprzyjające. środowisku. przyrodniczemu wskutek produkcji (głównie emisji) mniejszej ilości zanieczyszczeń. W obecnym czasie, po „szoku‖, który ujawnił silną i postępującą degradację środowiska wskutek industrializacji, a którego najbardziej widocznym objawem ma być efekt cieplarniany i wynikające z niego globalne ocieplenie, kopalny węgiel wraca do swojej roli wiodącego nośnika energii, jednak w zmienionej formie – w postaci tzw. czystych sposobów użytkowania. Na te ostatnie składają się nie tylko ulepszenia dotychczasowych metod, polegające na ograniczeniu emisji spalin, zawierających związki toksyczne i wchodzących w skład tzw. gazów cieplarnianych, ale także opracowania nowych sposobów jego spalania i produkcji uszlachetnionych nośników energetycznych (Żuk i in.,2008). To nowe wyzwanie o charakterze technologicznym każe inaczej spojrzeć na kopalny węgiel: przede wszystkim jako na surowiec energetyczny o olbrzymich geologicznych zasobach, w miarę dostępnych w obszarach zamieszkałych, gdzie tzw. polityczna koniunktura i związana z nią manipulacja nie odgrywają większej roli. Z drugiej strony, zaawansowane sposoby użytkowania węgla mające na celu podniesienie sprawności urządzeń w procesach energetycznych, ale także eliminację ubocznych związków toksycznych w większym stopniu niż dotychczas, stwarzają potrzebę bardziej precyzyjnej oceny jakości węgla kopalnego. Takie rozwiązanie umożliwiłoby wykorzystanie partii zasobów gorszej jakości, obecnie traktowanej jako nieprzydatna i najczęściej składowanej jako odpad, który sam w sobie jest także źródłem zanieczyszczeń środowiska. Jedyną drogą do zrealizowania tego celu jest opracowanie nowoczesnej technologicznej klasyfikacji kopalnego węgla, szczególnie w dziedzinie jego energetycznego wykorzystania. Klasyfikacja taka musi mieć założenia silnie nawiązujące do parametrów złożowych węgla, tj. uwzględniać zmiany jego jakości w odniesieniu do wymagań ulepszonych lub nowych sposobów jego użytkowania..

(7) Strona |2 Międzynarodowym organem ustalającym zasady oceny jakości kopalnego węgla jest Komitet ds. Zrównoważonego Rozwoju Energii (Committee on Sustainable Energy) działający. w. obrębie. Europejskiej. Komisji. Gospodarczej. Organizacji. Narodów. Zjednoczonych (United Nations Economic Commission for Europe- UN-ECE), a także współpracujące z nim ICCP (International Committee for Coal and Organic Petrology) oraz jednostki naukowo-badawcze tak zwanych „krajów węglowych‖, czyli państw dysponujących własnymi złożami węgla i których bilans energetyczny oparty jest o własne złoża tej kopaliny. Nieodzowna staje się aktualizacja sposobu klasyfikowania węgla dla celów jego przemysłowego wykorzystania. Upoważnia do tego pozycja naszego kraju w dziedzinie pozyskiwania i wykorzystania węgla, szczególnie chodzi tu o wykorzystanie węgla brunatnego w zawodowej energetyce. Węgiel brunatny jest jedną z odmian węgla niskouwęglonego, która zgodnie z najnowszą klasyfikacją ISO (PN-ISO, 2007) zawiera węgiel nazywany lignite i subbituminous coal, co odpowiada w nazewnictwie dotychczas stosowanym w kraju węglowi brunatnemu odmian miękkich, jak i twardych. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w polskiej wersji klasyfikacji niefortunne wydaje się tłumaczenie nazwy bituminous coal jako „węgiel bitumiczny‖, a subbituminous jako „subbitumiczny‖. Sposób ten budzi wątpliwości zarówno ze względów merytorycznych, jak i zasad języka polskiego. Poprawnymi nazwami wydają się być „węgiel kamienny’ i „błyszczący twardy węgiel brunatny‖ (Kwiecińska & Wagner, 1997). W polskiej nomenklaturze węgla brunatnego termin „węgiel bitumiczny‖ (Kruszewski, 1963) utożsamiany jest z tzw. węglem żółtym trzech typów genetycznych: sapropelitowym, humosapropelitowym i liptobiolitowym (Wagner, 1996). Aktualnie w Polsce nie wykorzystuje się twardych odmian węgla brunatnego wskutek braku przemysłowych złóż lub ich wyczerpania, stąd niskouwęglony węgiel reprezentowany jest w złożach jedynie przez odmiany miękkie tego surowca. Niekiedy formalnie do twardego węgla brunatnego odmiany błyszczącej zaliczane są, choć niezbyt trafnie, również lokalne wystąpienia najniżej uwęglonego węgla kamiennego (np. Jelonek & Śmieja-Król, 2005). W prezentowanej pracy niskouwęglony węgiel kamienny charakteryzujący się brakiem zdolności spiekania podczas koksowania (typ 31.1) jest badany w celu wyznaczenia granicy między węglem kamiennym a brunatnym. Nazewnictwo odmian węgla brunatnego w Polsce i wielu krajach europejskich jest wzorem niemieckim trójdzielne i polega na wyróżnieniu odmian: miękkiej i twardej matowej.

(8) Strona |3 oraz twardej błyszczącej. Ten podział zachowany został w najnowszej klasyfikacji międzynarodowej, jednak nazewnictwo jest inne, bo wzorowane na nomenklaturze amerykańskiej. Termin lignite, obejmujący 2 odmiany (ortho i meta), użyty jest zgodnie z propozycją Potonie`ego (1920) i definiuje humusowy węgiel niskouwęglony. Trzecią odmianą niskouwęglonego kopalnego węgla jest subbituminous coal, obecnie utożsamiany z błyszczącym twardym węglem brunatnym (w normie PN-ISO 11760 nazwany „węglem subbitumicznym‖). Termin „węgiel brunatny‖ używany dotychczas jako ramowy w celu odróżnienia odmian niskouwęglonych od wyżej uwęglonego węgla kamiennego, jest obecnie dopuszczalny w skali lokalnej (np. w kraju) i wyraża ogólnie węgiel niskouwęglony, także w porównaniu do wymienionej międzynarodowej klasyfikacji. W Polsce termin ten jest synonimem miękkich odmian węgla brunatnego, a to z braku złóż twardych odmian, czyli jest pewnym skrótem, który w nazewnictwie naukowym nie powinien mieć miejsca. Klasyfikacja technologiczna węgla brunatnego powinna więc objąć swoim zasięgiem cały węgiel niskouwęglony, czyli miękkie i twarde odmiany węgla brunatnego. Klasyfikacje węgla brunatnego można podzielić na typowo naukowe, genetyczne, jak i technologiczne oraz handlowe. Klasyfikacje technologiczne pomagają scharakteryzować wartość użytkową surowca poprzez ocenę jego jakości technologicznej. Klasyfikacja technologiczna węgla powinna więc składać się z dwóch części: pierwszej o charakterze praktycznym i drugiej obejmującej kodyfikację najważniejszych parametrów jakości. Cześć praktyczna – na podstawie wybranych cech węgla, w tym także genetycznych – wskazuje sposób użytkowania węgla, natomiast kodyfikacja za pomocą szeregu kodowych cyfr dokładnie informuje o jakości węgla, co ma znaczenie przy wyborze odpowiedniej technologii przetwórstwa węgla, jego cenie, szkodliwości dla środowiska przyrodniczego itp. Klasyfikacje z częścią kodującą jakość węgla często nazywane są klasyfikacjami handlowymi ze względu na to, że w fakturach sprzedaży węgla łatwiej jest wyrazić jakość surowca w postaci kodu liczbowego. Problemem klasyfikowania dla celów różnorodnego użytkowania węgla brunatnego w Polsce zajmowali się od lat pięćdziesiątych Laskowski i Roga (1949), Kowalski i Rosiński (1957) oraz Roga i Tomków (1971). Temat ten podjęli także między innymi Szwed-Lorenz (1991) oraz Kwiecińska i Wagner (1997, 2001), Wagner (1996), Wagner i Kwiecińska (1996) i inni. Niskouwęglony węgiel kamienny pod kątem możliwości jego zastosowania badali między innymi Hanak (1993) oraz Gabzdyl i in. (1984). Aktualnie nie ma w Polsce uniwersalnego sposobu określania przydatności technologicznej węgla brunatnego. Dlatego.

(9) Strona |4 też postanowiono stworzyć schemat nowoczesnej krajowej klasyfikacji technologicznej tego surowca. Posiadanie takiej klasyfikacji jest niezbędne między innymi przy współpracy naukowej i gospodarczej z Unią Europejską oraz innymi organizacjami, a także przy opracowywaniu nowych technologii przetwórstwa węgla brunatnego dla różnorodnych potrzeb i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju. Zgodnie z polityką energetyczną Unii Europejskiej podejmowane są liczne prace dotyczące możliwości wykorzystywania węgla brunatnego w energetyce, z naciskiem na unowocześnione technologie, mające głównie na celu ograniczenie emisji CO2 przez zgazowanie i produkcję paliw płynnych. Jednak podejmowanie tych prac wymaga odpowiedniej międzynarodowej i krajowej klasyfikacji węgla, do czego ważnym przyczynkiem może być niniejsza praca. Należy zauważyć, że obecnie węgiel brunatny jest użytkowany do celów energetycznych w 99% w stanie surowym w procesie bezpośredniego spalania. Jednakże w wielu przypadkach spalany węgiel mógłby być użyty do innych celów, np. w formie uszlachetnionej. Dotychczasowe badania wskazują, że węgiel brunatny jest także doskonałym surowcem do przeróbki chemicznej, której efektem mogą być między innymi paliwa płynne i gazowe. Różnorodne wykorzystanie tej kopaliny podejmuje przedstawiony w dniu 8 marca 2006 roku Komunikat Komisji Europejskiej pod nazwą "Zielona księga – Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii" (KOM(2006) 105). Obecnie jedynym obowiązującym dokumentem pomocniczym przy ocenie jakości kopaliny na etapie dokumentowania złoża jest Instrukcja Ministerstwa Gospodarki i Energetyki nr 3/ 1982 (GW-KB 94/82). Jednakże dokument ten nie odpowiada obecnym sposobom klasyfikowania węgla brunatnego i w opinii wielu naukowców powinien być dostosowany do aktualnych potrzeb przemysłu węglowego. Od 2007 roku obowiązuje w Polsce norma PN-ISO 11760:2007, będąca ogólną praktyczną klasyfikacją węgla bez części kodowanej. Jednocześnie duże zasoby węgla brunatnego i znaczna pozycja Polski w świecie pod względem wydobywania i przetwarzania tego surowca zmuszają nas do jak najlepszego jego wykorzystania, co wiąże się ze stworzeniem nowoczesnej i praktycznej klasyfikacji węgla brunatnego, która pozwoliłaby już na etapie dokumentacji złoża wskazać różne możliwości jego użytkowania. Stąd podjęto próbę opracowania koncepcji nowej klasyfikacji węgla brunatnego na miarę aktualnych potrzeb. Jest to o tyle istotne, że obowiązujące klasyfikacje tego surowca wyznaczają jedynie ramy jego klasyfikowania..

(10) Strona |5. 1.2 Cel pracy Głównym celem niniejszej pracy jest utworzenie ramowego schematu klasyfikacji technologicznej węgla brunatnego w pełni odpowiadającego współczesnym i przyszłym wymogom międzynarodowym, określonym licznymi dokumentami obrazującymi obecny stan energetyki węglowej i jej przyszłość. Podjęta praca opiera się na szczegółowej analizie jakości technologicznej polskich zasobów węgla brunatnego, zawartych w aktualnym bilansie zasobów w odniesieniu do Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku (2009) i Europy oraz tzw. Zielonej Księgi: Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii (Green Paper: A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy) (2006). Ramy proponowanej klasyfikacji obejmują zakres zmian jakości węgla. brunatnego. dla. zaawansowanych. technologii. nowoczesnego. przetwórstwa. technologicznego (spalania, upłynniania i zgazowania) z uwzględnieniem aspektów ochrony środowiska. Ocena jakości tego surowca w ramach określonego kierunku jego użytkowania została scharakteryzowana poprzez wyróżnienie typów i klas. Cel rozprawy został zrealizowany poprzez weryfikację następujących tez: 1. Nowoczesna klasyfikacja technologiczna węgla brunatnego obejmuje aspekt genetyczny wyrażony stopniem uwęglenia węgla oraz ocenę jego jakości technologicznej w odniesieniu do zasad określonego kierunku użytkowania. 2. Zastosowanie metod badań petrograficznych i technologicznych do charakterystyki jakości węgla brunatnego pozwala, obok badań technologicznych, wyznaczyć główne kierunki jego użytkowania. 3. Skład petrograficzny i stopień uwęglenia wyrażony średnią refleksyjnością ulminitu B/ kolotelinitu stanowią ważne mierniki jego jakości i są silnie powiązane związkami korelacyjnymi z kluczowymi parametrami jakości technologicznej węgla. 4. Analiza zmienności jakości technologicznej węgla brunatnego pozwala określić możliwość użytkowania go do takich celów energetycznych jak: spalanie, zgazowanie, upłynnianie oraz do ochrony środowiska. 5. Ocena zawartości elementów toksycznych w węglu brunatnym i jego popiołach na etapie rozpoznawania złoża pozwala w znacznym stopniu ograniczyć negatywny wpływ na środowisko związany z użytkowaniem tego surowca..

(11) Strona |6. 1.3. Sposób realizacji tez Tezy zostały zrealizowane przez:  Szczegółową analizę polskich zasobów węgla brunatnego na podstawie aktualnego bilansu zasobów w kontekście Planu Energetycznego Polski i Europy oraz Zielonej Księgi: "Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii‖.  Wprowadzenie współczynnika średniej refleksyjności ulminitu B/kolotelinitu do oceny stopnia uwęglenia – alternatywnie dla stosownej wartości opałowej w stanie wilgotnym bezpopiołowym (Qsmaf) w Klasyfikacji Węgla w Pokładzie. Cel ten został osiągnięty za pomocą analizy korelacji odpowiednich parametrów technologicznych i zmierzonego współczynnika średniej refleksyjności ulminitu B/kolotelinitu.  Wprowadzenie alternatywnych parametrów dla dotychczas stosowanych w kraju przy ocenie przydatności dla odmiennych kierunków użytkowania węgla poprzez analizę kryteriów jakości technologicznej węgla w różnych technologiach energetyki: bezpośredniego spalania, zgazowania, upłynniania oraz w ochronie środowiska.  Stworzenie schematu nowoczesnej polskiej klasyfikacji technologicznej rozszerzającą normę PN-ISO 11760 i nowo opracowanej propozycji kodowej, która będzie uwzględniała specyfikę krajowego węgla.  Wstępną ocenę wpływu przetwórstwa energetycznego i chemicznego węgla na środowisko. Porównanie z normami europejskimi w zakresie składowania węgla i jego popiołów, a także pyłów lotnych w celu poprawy czystości, ze szczególnym uwzględnieniem pierwiastków toksycznych..

(12) S t r o n a | 182. 13. Podsumowanie i wnioski Wychodząc naprzeciw aktualnym oczekiwaniom krajowego przemysłu energetycznego opartego na węglu, zaproponowano schemat nowej technologicznej klasyfikacji węgla brunatnego. W wyniku szerokiego przeglądu literatury naukowej i obowiązujących aktów prawnych stwierdzono, że koniecznym jest wprowadzenie takiej klasyfikacji, która już na etapie rozpoznawania złoża pozwala wskazać najlepszy możliwy sposób wykorzystania głównego surowca w nim występującego. Przedstawiony schemat jest poszerzeniem i zmodyfikowaniem dla węgla brunatnego istniejącej klasyfikacji ISO 11760 oraz Low Rank Coal Utilization – International Codification System (2002) o zagadnienia racjonalnego wykorzystania. Badania zmienności własności parametrów petrograficznych, technologicznochemicznych. i. geochemicznych. i promieniotwórczych). węgla. (w. zakresie. brunatnego. udziału. posłużyły. do. pierwiastków konstrukcji. szkodliwych proponowanej. klasyfikacji. Według nowoczesnych zasad, klasyfikacja węgla powinna zawierać w sobie aspekt petrograficzny oraz wiążącą się z tym ocenę przydatności technologicznej surowca. W proponowanej klasyfikacji aspekt petrograficzny jest scharakteryzowany w sposób graficzny i ta część opiera się na wyróżnieniu podrzędu, odmiany petrograficznej i gatunku węgla brunatnego. Podrząd węgla brunatnego stanowi odzwierciedlenie jego stopnia uwęglenia i zostaje określany na podstawie współczynnika średniej refleksyjności ulminitu B/kolotelinitu. Poprzez analizę związków korelacyjnych między miarami stopnia uwęglenia i przy użyciu regresji wielorakiej uznano, że podrząd węgla brunatnego może być wyznaczony na podstawie współczynnika średniej refleksyjności ulminitu B/kolotelinitu. W przedstawionej propozycji wyróżniono trzy rodzaje węgla brunatnego nawiązujące do nazewnictwa stosowanego w kraju: miękki węgiel brunatny, twardy matowy węgiel brunatny i twardy błyszczący węgiel brunatny. Odmiana węgla brunatnego jest związana z jego budową petrograficzną. Stopniując węgiel na podstawie zawartości w nim macerałów grupy huminitu. lub. witrynitu. wyróżniono. węgiel:. wysokohuminitowy,. umiarkowanie. wysokohuminitowy, średniohuminitowy i niskohuminitowy. Gatunek węgla wyraża jego stopień zanieczyszczenia substancją mineralną. Parametr ten został scharakteryzowany popielnością węgla i pozwala określić węgiel: bardzo niskopopielny, niskopopielny,.

(13) S t r o n a | 183 średniopopielny, umiarkowanie wysokopopielny oraz wysokopopielny. Wynikiem pierwszej części klasyfikacji jest bryła obrazująca zmienność parametrów technologicznych węgla z badanego złoża oraz wstępna ocena możliwości jego użytkowania. Druga część przedstawionej klasyfikacji wydziela dla węgla brunatnego osiem typów technologicznych, opartych na własnościach petrograficznych i chemiczno-technologicznych tego surowca. W ramach typów wyróżniono także podtypy, które są związane ze specyfiką jego użytkowania. Każdemu z typów nadano dwucyfrowy wyróżnik liczbowy, który rozpoczyna się cyfrą „2‖, nawiązując jednocześnie do obowiązującej w Polsce nomenklatury dla węgla wyżej uwęglonego. Dla aktualnych potrzeb scharakteryzowano trzy podstawowe typy węgla brunatnego: do bezpośredniego spalania, do zgazowania i do upłynniania. W klasyfikacji zawarto także uzupełniające typy węgla brunatnego niemające aktualnie dużego znaczenia gospodarczego, lecz mogące go uzyskać w przyszłości. Nazwy typów technologicznych nawiązują bezpośrednio do sposobu ich użytkowania więc wyróżniono węgiel: sorpcyjny, ekstrakcyjny, wytlewny, brykietowy, do użytkowania w rolnictwie. W technologicznej klasyfikacji kodowej wyróżniono następujące typy węgla brunatnego: energetyczny (21), do zgazowania (22) oraz do upłynniania (23). Jako dodatkowe wyróżniono: węgiel sorpcyjny (24), węgiel brykietowy (25), węgiel wytlewny (26), węgiel ekstrakcyjny (27) oraz węgiel do rolnictwa (28). Każdemu z typów węgla brunatnego został przypisany kod technologiczny składający się z parametrów głównych i uzupełniających. Kod główny pozwala określić możliwość użytkowania surowca w konkretnym kierunku technologicznym, a kod uzupełniający dokładnie charakteryzuje parametry istotne dla tych kierunków. W kodzie głównym zawarto także słowny opis rodzaju, odmiany i gatunku węgla brunatnego, scharakteryzowany w pierwszej części klasyfikacji. Jakość technologiczną badanego surowca wyrażono w postaci ciągu cyfr, które ustalono na podstawie podziału na klasy w obrębie badanych parametrów. Nowością w porównaniu z wcześniejszymi klasyfikacjami jest wprowadzenie parametrów uzupełniających, określających wpływ popiołu – na podstawie jego składu chemicznego – na instalacje spalające lub zgazowujące. Istotne znaczenie ma również wprowadzenie do kodów technologicznych parametrów określających wpływ przetwórstwa energetycznego i chemicznego węgla brunatnego na środowisko naturalne. Badanie zawartości pierwiastków toksycznych i promieniotwórczych w węglu brunatnym oraz jego popiołach pozwala w znaczny sposób ograniczyć negatywne oddziaływane na środowisko przyrodnicze, związane z użytkowaniem tego surowca..

(14) S t r o n a | 184 Autorka ma nadzieję, że zaproponowany schemat klasyfikacji węgla brunatnego stanie się przedmiotem dyskusji w gronie specjalistów i będzie przyczynkiem do wypełnienia luki w krajowym ustawodawstwie technologicznym, przez co w znaczny sposób przyczyni się do bardziej efektywnego i bardziej przyjaznemu środowisku naturalnemu wykorzystania naszego dobra narodowego, jakim jest węgiel brunatny..

(15) S t r o n a | 185. Literatura 1. Abdel-Baset, M. B., Yarzab, R. F., Given, P. H., 1978 – Dependence of coal liquefaction behavior on coal characteristics: 3. Statistical correlations of conversion in coal-tetralin interactions, Fuel 57, 89–94. 2. Adanez J., De Diego R. F., 1993 – Reactivity of lignite chars with CO2: Influence of the mineral matter. International Chemical Engineering, 33, 656–662. 3. Alpern B., Nahuys J., Martinez L., 1984 – Mineral matter in ashy and nonwashable coals – its influence on chemical properties, Communicacoes dos Servicos Geologicos de Portugal, Vol. 70, 299–317. 4. Ambrosini R., 2007 – Trends in coal-fired power generation, Third International Conference on Clean Coal Technologies for our Future 15 – 17 May 2007, Cagliari and Sotacarbo. 5. Atakül H. , Hilmioğlu B., Ekinci E., 2005 – The relationship between the tendency of lignites to agglomerate and their fusion characteristics in a fluidized bed combustor, Fuel Processing Technology 86, 1369–1383. 6. Augustyn D., 1991 – Węgiel brunatny jako surowiec dla rolnictwa, Gospodarka Surowcami Mineralnymi, T. 7 z. 2, 469-489. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. 7. Baran P., 2010 – Sorpcja ditlenku węgla na węglach w obszarze przykrytycznym – rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Adama Nodzeńskiego, Akademia GórniczoHutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków. 8. Baran P., Nodzeński A., Hołda S., Zarębska K., Krzyżanowski A.,2007 – Investigation of CO2-rocks system in aspect of carbon dioxide geological sequestration. Polish Journal of Environmental Studies; Vol. 16, No. 3B, 20–22. 9. Bengtsson M., 1987 – Combustion behaviour for a coal containing a high proportion of pseudovitrinite, Fuel Processing Technology 15, 201–212. 10. Bergius F., 1926 – The transformation of coal into oil by means of hydrogenation, Proc. 1st Internat. Confer. Bit. Coal, Carnegie Institute of Technology, 102–127. 11. Białecka B, 2008 – Podziemne zgazowanie węgla. Podstawy procesu decyzyjnego. Główny Instytut Górnictwa, 152 s., Katowice. 12. Bielowicz B., 2010a – Współzależność wartości współczynnika średniej refleksyjności i ciepła spalania węgla brunatnego ze złóż Polski, XXXIII Sympozjum: Geologia formacji węglonośnych Polski, Kraków. 13. Bielowicz B, 2010b – New technological classification of lignite as a basis for balanced energy management. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, t. 26 z. 2 s. 25–39, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. 14. Bielowicz B, 2010c – Wybrane pierwiastki szkodliwe w węglu brunatnym ze złoża Gubin, Zeszyty Naukowe nr 138 seria Inżynieria Środowiska nr 18, 92–101, Uniwersytet Zielonogórski. 15. Bieniewski J., 1966 – Powstawanie i rozwój węgla brunatnego w polskiej części Niecki Żytawskiej. Geologia Sudetica, 2, 401–426..

(16) S t r o n a | 186 16. Bis Z., Czakiert T., 2006 – Fluidalne spalanie węgla w atmosferze wzbogaconej tlenem; Mat. XX Konferencji – Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej: Rynki paliw i energii, Zakopane, 8-11 października, 329–342. 17. Bojakowska I., Lech D., Wołkowicz S., 2008 – Uran i tor w węglach kamiennych i brunatnych ze złóż polskich. Gospodarka Surowcami Mineralnymi t. 24, z. nr 2/2, 53–82. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. 18. Bojakowska I., Sokołowska G. 2001: – Rtęć w kopalinach wydobywanych w Polsce jako potencjalne źródło zanieczyszczeń środowiska. Biuletyn PIG, 394, 5–54. 19. Boyd R.K., Benyon P.J., 1999 – Coal property impacts on gasification, Research symposium on entrained-flow gasification – proceedings. CRC Black Coal Utilization, Advanced technology Centre, Callaghan, NSW, Australia. 20. BP, 2008 – Statistical review of World energy, BP website, http://www.bp.com/statisticalreview. 21. Buhre B. J. P., Hinkley J. T., Gupta R. P., Nelson P. F., Wall T. F., 2005 – Submicron ash formation from coal combustion, Fuel 84, 1206–1214. 22. Buhre B. J. P., Hinkley J. T., Gupta R. P., Nelson P. F., Wall T. F., 2006 – Fine ash formation during combustion of pulverized coal:coal property impacts, Fuel 85, 185–193. 23. Bunt J., Waanders F., 2009 – Pipe reactor gasification studies of a South African bituminous coal blend. Part 1: carbon and volatile matter behaviour as function of feed coal particle size reduction. Fuel 88, 585–594. 24. Burchill P., Richards D. S., Warrington S. B., 1990 – A study of the reactions of coals and coal minerals under combustion-related conditions by thermal analysis-mass spectrometry and other techniques, Fuel 69, 950–956. 25. Chehreh Chelgania S., Mesroghlib Sh., Hower C., 2010 – Simultaneous prediction of coal rank parameters based on ultimate analysis using regression and artificial neural network. International Journal of Coal Geology 83, 31–34. 26. Chen P., Ma J., 2002. Petrographic characteristics of Chinese coals and their application in coal utilization processes. Fuel 81, 1389–1395. 27. Chmielniak T., Popowicz J., Sarnecki W., 2009 – Koncepcja układu produkcji metanolu zintegrowanego ze zgazowaniem węgla brunatnego, Górnictwo i Geoinżynieria, Vol. 32/2. 28. Chmielniak T., Ściążko M., 2007 – Koncepcja zgazowania węgla brunatnego dla wytwarzania wodoru, Górnictwo i Geoinżynieria, Vol. 2, 151–159. 29. Ciuk E.,1970 – Schematy litostratygraficzne trzeciorzędu Niżu Polskiego. Kwartalnik Geologiczny 14, z. 4, 754–771, Warszawa. 30. Ciuk E., 1982 – Zarys budowy geologicznej złoża węgla brunatnego Turów w Turoszowie na tle geologii Niecki Żytawskiej. Mat. Symp. Nauk. ku pamięci H. Czeczott, Muzeum Ziemi, Warszawa. 31. Clarke L. B., 1993 – The fate of trace elements during coal combustion and gasification: an overview, Fuel 72, 731–736. 32. Clarke L. B., 1995 – The fate of trace elements in emissions control systems. w: D.J. Swaine, F. Goodarzi (red.), Environmental Aspects of Trace Elements in Coal, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, s. 128–145 rozdział 8..

(17) S t r o n a | 187 33. Clarke L., Sloss L., 1992 – Trace Elements: Emissions from Coal Combustion and Gasification. , IEA Coal Research, London, London, 111 s. 34. Clarkson C.R., Bustin R.M., 2000 – Binary gas adsorption/desorption isotherms: effect of moisture and coal composition upon carbon dioxide selectivity over methane. International Journal of Coal Geology 42, 241–27. 35. Clemens A. H., Deely, J. M., Gong, D., Moore, T. A., Shearer, J. C., 2000, – Partitioning behaviour of some toxic trace elements during coal combustion – the influence of events occurring during deposition stage, Fuel 79, 1781–1784. 36. Coal Utilization Research Council, 2006 – Clean coal fact sheets- www.coal.org. 37. Collot A.G., 2002 – Matching gasifiers to coals, IEA Clean Coal Centre, CCC/65, London. 38. Collot A.G., 2006 – Matching gasification technologies to coal properties. International Journal of Coal Geology, 65, 191–212. 39. Crelling J. C., Hippo, E. J., Woerner, B. A., West, D. P., 1992 – Combustion characteristics of selected whole coals and macerals, Fuel 71, 151–158. 40. Crossley H.E., 1967 – External fouling and corrosion of boiler plant: A commentary – Journal of the Institute of Fuel 40, 342–347. 41. Czarnecki L., Frankowski R., Ślusarczyk G., 1992 – Syntetyczny profil litostratygraficzny rejonu złoża Bełchatów dla potrzeb Bazy Danych Geologicznych. Górnictwo Odkrywkowe Nr 3-4. 42. Czopek K., Trzaskuś-Żak B., 2009 – Koszty i ceny węgla brunatnego w warunkach rynkowych. Polityka Energetyczna tom 12, z. 2/2., 77–90, Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków. 43. Darbinjan F., 1989 – Geochemie der Braunkohlen des Lausitzer Kohlenrevier, Geoprofil 1, Wyd. VEB Geol. Forsch. Und Eurkaund., Freiberg. 44. Davis A., Spackman W., Given P. H., 1976 – The influence of the properties of coals on their conversion to clean fuels, Energy Sources 3, 55–81. 45. Demirbas A., 2008 – Relationships Proximate Analysis Results and Higher Heating Values of Lignites, Energy Sources, Part A: Recovery, Utilization, and Environmental Effects Vol. 30, I. 20, 1876 – 1883. 46. Derbyshire F., Jagtoyen M., Thwaites M., 1995 – Activated carbons-production and application. W: JW Patrick (red.), Porosity in Carbons, Edward Arnold), Chapter 9, 227–252. 47. Diessel C.F.K., 1965 – Correlation of macro- and micropetrography of New South Wales coals. W: Woodcock J.T., Madigan R.T., Thomas R.G.(red.), Proc. General 8th Commonwealth Mineralogy and Metallurgy Congress, Melbourne 6, 669–677. 48. Dodatek nr 1 do kompleksowej dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego Gubin- w kat.B+C1+C2 w miejsc. Sadzarzewice, Strzegów, Mielno, Brzozów, Węgliny Sieńk, Koło, Datyń, Jasienica, Grodziszcze, KWB „Konin‖, 2009. 49. Dreszer K, Więcław-Solny L., 2007 – Produkcja paliw silnikowych z węgla poprzez zgazowanie i syntezę Fischera-Tropscha. Polityka Energetyczna, Vol. 10, I. 2. Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków. 50. DTI, 2004 – Review of Environmental I.s of Underground Coal Gasification Report No. COAL R272 DTI/Pub URN 04/1880 November , Birmingham..

(18) S t r o n a | 188 51. Dubinin M.M., 1972 – Adsorbicja i poristots. Moskwa, Izdatielstwo WKA. 52. Dubinin M.M., Zaverina E.D., Radushkevich L.V., 1947 – Zhurnal Fizicheskoi Khimii. 21, 1351. 53. Dyjor, S., 1986 – Evolution of sedimentation and palaeogeography of near–frontier areas of the Silesian part of the Parathetys and the Tertiary Polish-German Basin. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 12, 7–23. 54. Dyjor, S., 1994 – Early Tertiary formation and associated lignites of Dolny Śląsk. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Konferencje, 74, 82–90. 55. Ercegovac M., Životić D., Kostić A. 2006 – Genetic–industrial classification of brown coals in Serbia, International Journal of Coal Geology Vol. 68, I. 1-2, 39-56. 56. Eremin I.W., Bronowiec T. M., 1997 – Projekt mjedynarożnej klassifikacii ugljej nizkobo, srjednjego i bysokowo rangow, Chimija Twjordowo Topliwa No.2. 57. EWG (Energy Watch Group), 2007 – Coal – Resources and Future Production. Paper No. 1/07, Ottobrunn, Niemcy. 58. Fąfara Z., Twardowski K., 1999 – Analiza zmienności wilgotności naturalnej węgli brunatnych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Górnictwo, z. 243, nr kol. 1436, 45 – 53. 59. Fąfara Z., Twardowski K., 2000 – Możliwości predykcji wilgotności naturalnej węgli brunatnych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Górnictwo, z. 246, 102 – 110. 60. Fąfara Z., Twardowski K., Traple J., Krochmal K., 1996 – Statystyczne modele prognostyczne oparte na danych geofizyki wiertniczej służące do oceny wybranych własności węgla. w: Matl K., Twardowski K. (red.) – Rozkład własności fizykochemicznych i technologicznych węgla brunatnego z uwzględnieniem domieszek szkodliwych dla środowiska w południowo-zachodniej części Niżu Polskiego (pokład łużycki II). Wyd. Centrum PPGSMiE PAN, Kraków. 61. Filippidis A., Georgakopoulos A., Kassoli-Fournaraki A., 1996 – Mineralogical components of some thermally decomposed lignite and lignite ash from the Ptolemais Basin, Greece,- International Journal of Coal Geology 30, 303–314. 62. Fisher C. H., Sprunk G. C., Eisner A., O’Donnell H. J., Clarke L., Storch H. H., 1942 – Hydrogenation and liquefaction of coal. Part 2. Effect of petrographic composition and rank of coal: U.S. Bureau of Mines, Technical Paper 642, 151s. 63. Frankiewicz J., Wagner M., 1985 – Charakter węgla i możliwości jego wykorzystania w złożu węgla brunatnego w Grudnej Dolnej. Kwartalnik AGH, Geologia t. 11, z. 1, 67–88. 64. Gabzdyl W., Hanak B, Winnicki J., 1984 – Wstępne kryteria oceny petrograficznej węgla przeznaczonego do upłynniania. Przegląd Górniczy, Nr 1, 25–33. 65. Gabzdyl W., Hanak B. 1982 – Budowa petrograficzna i stopień uwęglenia witrytu z kopalni Siersza (GZW). Kwartalnik Geologiczny, t. 26, nr 3/4, 505–511. 66. Gabzdyl W., Hanak B., 1984 – Charakterystyka petrograficzna węgla z pokładów KWK “Janina”, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Górnictwo z. 125, 5–20. 67. Gil H., Swidziński A., 1988 – Wyrzuty gazów i skał. Politechnika Śląska. Skrypt nr 1366, Gliwice. 68. Given P. H., Cronauer D. C., Spackman W., Lovell H. L., Davis A., Biswas B., 1975a, – Dependence of coal liquefaction behaviour on coal characteristics. 1 Vitrinite-rich samples, Fuel 54, 34–39..

(19) S t r o n a | 189. 69. Given P. H., Cronauer D. C., Spackman W., Lovell H. L., Davis A., Biswas B., 1975b, – Dependence of coal liquefaction behaviour on coal characteristics. 2. Role of petrographic composition, Fuel 54, 40–49. 70. Given P. H., Yarzab R. F., 1978 – Analysis of the organic substance of coals: problems posed by the presence of mineral matter, W: Karr Jr. C. (red.) Analytical methods for coal and coal products Vol. II, New York, Academic Press, 3–41. 71. Gmur D., Kwiecińska B., 2002 – Facies analysis of coal seams from the Cracow Sandstone Series of the Upper Silesia Coal Basin, Poland. International Journal of Coal Geology 52, 29–44. 72. Goldsztejn P., 2007 – Koncentracje wybranych pierwiastków w węglu brunatnym ze złoża Ościsłowo w rejonie Konina, Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały, Vol.118, nr 33, 17–24. 73. Graham, J. I., Skinner, D. G., 1929 – The action of hydrogen on coal, Journal of the Society of Chemical Industry 48, 129–136. 74. Gray D., 1978 – Inherent mineral matter in coal and its effect upon hydrogeneration, Fuel 57, 213–216. 75. Gregg S.J., Sing K.S.W., 1982 – Adsorption, Surface Area and Porosity. London, Academic Press. 76. Grudziński Z., Kasztelewicz Z., 2005 – Propozycja powiązania ceny węgla brunatnego ze zmianami cen energii elektrycznej i inflacją. Prace naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej nr 112, 255–263, Wrocław. 77. Guilford J. P., 1965 – Fundamental Statistics in Psychology and Education. New York – McGraw-Hill. 78. Guyot R., 1978 – Influence of coal characteristics on the yields and properties of hydrogenation products, ACIRL-PR-78-8, North Ryde, NSW, Australia, Australian Coal Industry Research Laboratories. 79. Hajdus D., Iwasyk Z., Brożek E., Wielowieyska B., 1981 – Kompleksowe badania polskich węgli kamiennych przeznaczonych do zgazowania. Koks, Smoła, Gaz, Rok XXVI, Nr 7-8. 80. Hamala K., Róg L, 2004 – Wpływ składu chemicznego i właściwości fizykochemicznych węgli oraz ich popiołów na wskaźniki żużlowania i zanieczyszczania powierzchni grzewczych kotłów energetycznych, Górnictwo i środowisko, 3, Główny Instytut Górnictwa, Katowice. 81. Hanak B., 1993 – Zróżnicowanie petrograficzne i chemiczno-technologiczne węgla płomiennego typu 31 z warstw łaziskich i libiąskich Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego znaczenie praktyczne. Zesz. Nauk. Pol. Śl. S. Górnictwo, z. 212, Gliwice. 82. Hardgrove R. M., 1931 – Grindability of coal,- Fuels Division, American Society of Mechanical Engineers, Birmingham, Alabama, paper FSP–54–5. 83. Haykiri-Acma H., Ersoy-Maricboyu A., Küçükbayrak S., 2001 – Effect of mineral matter on the reactivity of lignite chars, Energy Conversion & Management, 42, 11–20. 84. Higman C., van der Burgt M., 2003 – Gasification, Elsevier Science. 85. Higman C., van der Burgt M., 2008 – Gasification. Second edition. Elsevier. 86. Hodek W., Kühn L., 1977 – Hydrierung von Steinkohle, Erdöl u-Kohle 2, s.85..

(20) S t r o n a | 190 87. Hough D. C., Sanyal A., 1987 – The role of petrography in the classification and combustion of coal, Energy World 146, 7–10. 88. Hycnar J.J., 2007 – Aspekty ekologiczne procesu zgazowania paliw. Polityka Energetyczna Vol. 10, I. 2. Wyd. Instytutu GSMiE PAN, Kraków. 89. IEA 2007 – World Energy Outlook 2007, Paryż. 90. IEA 2008 – Clean Coal Technologies Accelerating Commercial and Policy Drivers for Deployment, Paryż. 91. International Committee for Coal and Organic Petrology (ICCP), 1993 – International handbook of coal petrography, 3rd supplement to 2nd ed., University of Newcastle on Tyne (England). 92. Jelonek I., Smieja-Król B., 2005 – Wybrane własności petrograficzne węgla z pokładu 209 warstw łaziskich w obszarze Kopalni „Jaworzno” Zesz. Nauk. Pol. Śl. Seria Górnictwo z. 268, 77–87, Gliwice. 93. Jelonek I., Smołka-Danielowska D., 2006 – Characteristics of coal and mineral matter within the Coal seam No 207 (Laziska beds). Scientific Papers of the Institute of Mining of the Wrocław University of Technology, No 116, 283–290, Wrocław. 94. Jeremin A. P., Żarowa M., Skripczenko G.,1978 – Wieszczestwiennyj sostaw, struktura i swojstwa isokopalnemych ugljej w swjazi z ich pierierabotkoj w żidkoje i gazoobraznoje topliwo. Chimija twiordowo topliwa, 4, 22–28. 95. Jodłowski G.S., Baran P., Wojcik M., Nodzeński A., Porada St., Milewska-Duda J., 2007 – Sorption of methane and carbon dioxide mixtures in Polish hard coals considered in terms of adsorption-absorption, Applied Surface Science, Vol.253, 5732–5735. 96. John D., Paddock L., 2004 – Clean air and the politics of coal, Issues in Science and Technology, 63–70. 97. Johnson L., 1975 – Relationship Between the Gasification Reactivities of Coal Char and the Physical and Chemical Properties of Coal and Coal Char. http://www.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/20_4_CHICAGO_0875_0085.pdf. 98. Juraszek T., Matl K., Wagner M., 1996 – Regionalna zmienność podstawowych wybranych parametrów węgla brunatnego pokładu łużyckiego (II) W: Matl K., Twardowski K. (red.) – Rozkład własności fizykochemicznych i technologicznych węgla brunatnego z uwzględnieniem domieszek szkodliwych dla środowiska w południowo-zachodniej części Niżu Polskiego (pokład łużycki II). Wyd. Centrum PPGSMiE PAN, Kraków. 99. Kabata-Pendias A., Pendias H., 1993 – Biogeochemia pierwiastków śladowych. Warszawa. 100. Kabata-Pendias A., Pendias H., 1999 – Biogeochemia pierwiastków śladowych. PWN Warszawa. 101. Karczewska A., Chodak T., Kaszubkiewicz J., 1996 – The suitability of brown coal as a sorbent for heavy metals in polluted soils, Applied Geochemistry 11, 343–346. 102. Karolczuk H., 1978 – Racjonalna gospodarka węglem energetycznym. WNT. Warszawa. 103. Kasiński J., 2008 – Potencjał zasobowy węgla brunatnego w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem kompleksów złóż gubińskich i legnickich.

(21) S t r o n a | 191. http//geoportal.pgi.gov.pl/css/powiaty/publikacje/wegiel_brunatny/Kasinski_potencjal_wegla _brunatnego.pdf. 104. Kasiński J., 2009 – Przydatność polskich złóż węgla brunatnego dla podziemnego zgazowania. Konferencja pt.-Zgazowanie węgla – fakty i szanse-. 14.01.2009, Kraków. 105. Kasiński J., Mazurek S., Piwocki M., 2006 – Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, t. 187. 106. Kasiński J., Nowak J., 2009 – Charakterystyka ogólna wybranych złóż węgla brunatnego. W: Z. Kozłowski (red.) – Techniczno-ekonomiczny ranking zagospodarowania złóż węgla brunatnego w aspekcie założeń polityki energetycznej Polski. Wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. 107. Kavalov B., Peteves S.D., 2007 – The future of coal DG JRC Institute for Energy, European Communities, Luxemburg. 108. Ketris M.P., Yudovich Ya.E., 2009 – Estimations of Clarkes for Carbonaceous biolithes: World averages for trace element contents in black shales and coals. International Journal of Coal Geology 78, 135–148. 109. Keyser M. J., Conradie M., Coertzen M., van Dyk J. C., 2006 – Effect of coal particle size distribution on packed bed pressure drop and gas flow distribution, Fuel 85, 1439–1445. 110. King W.H., 1981, – Coal gasification. Fuel Vol. 60, 809–816. 111. Kołcoń I., Wagner M., 1982 – Studium petrologiczne twardego węgla brunatnego z Poręby koło Zawiercia., Kwartalnik Geologiczny, 26, 3/4, 533–544. 112. Kołcoń I., Wagner M., 1991 – Węgiel brunatny z osadów neogenu Kotliny OrawskoNowotarskiej. Kwartalnik Geologiczny, 26, 3/4, 533–544. 113. Kononov S., Pashkov G. L., Kholmogorov A. G, 2003 – Recovery of Gold from Cyanide Solutions Using Activated Carbon Sorbent Based on Lignite. Russian Journal of Applied Chemistry, Vol. 76, No. 7, 1174–1175. 114. Kossowski L.,1998 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej w kat. B+C1 złoża węgla brunatnego „Drzewce” pole Drzewce i pole Bilczew w Kramsku. Archiwum KWB Konin. 115. Kowalski L., Rosiński S., 1957 – Chemia i technologia węgla brunatnego. T.1, PWN, Warszawa. 116. Kozula R., 1998 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kategorii B złoża węgla brunatnego Pątnów IV w Kleczewie, Archiwum KWB Konin. 117. Kozula R., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Sieniawa” w kategorii C1 Archiwum KWB Sieniawa S.A. 118. Kozula R., Misiorek E., Kuliński M., 2006 – Dodatek Nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego Władysławów kat. B w miejsc. Władysławów. Archiwum KWB Adamów. 119. Kozula R., Misiorek E., Kuliński M., 2006a – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego – Ościsłowo- w kat. B, C1 i C2 w miejsc. Ościsłowo. Archiwum KWB Konin. 120. Kruszewska, K., 1998 – The reactivity of pseudovitrinite in some coals, Fuel 77, 1655– 1661. 121. Kruszewski T., 1961 – Petrographischer Bau der Blanowicer Braunkohlen im Lichte der gegenwatrigen Untersuchungen. Freiberger Forschung, C 102, 98–108..

(22) S t r o n a | 192 122. Kruszewski T., 1963 – Charakterystyka petrograficzna bitumicznych węgli brunatnych z Turowa. Prace GIG, kom.356, Katowice. 123. Kruszewski T., 1967 – Założenia klasyfikacji petrograficznej polskich złóż węgli brunatnych. Przegląd Geologiczny, 3. 124. Kucowski J., Laudyn D., Przekwas M., 1993 – Energetyka a ochrona środowiska. WNT, Warszawa. 125. Küçükbayraka S., Dürüsa B., Ersoy Meríçboyua A Kadiogolu E., 1991 – Estimation of calorific values of Turkish lignites Fuel 70, 979–981. 126. Kwiecińska B., Pusz S., 1994 – Mineral matter in low rank bituminous coals from the eastern part of the Upper Silesian Coal Basin (USCB), Poland. Mineralogia Polonica. Vol.25 nr 2 33–50. 127. Kwiecińska B., Wagner M. 2001 – Możliwość zastosowania refleksyjności jako metody badawczej w klasyfikowaniu i technologicznej ocenie jakości węgla brunatnego. Kraków. Kraków, Wyd. Andrzej Choczewski, 35 p. 128. Kwiecińska B., Wagner M., 1997 – Typizacja cech jakościowych węgla brunatnego z krajowych złóż według kryteriów petrograficznych i chemiczno-technologicznych do celów dokumentacji geologicznej złóż oraz obsługi kopalń. Wyd. Centrum PPGSMiE PAN, Kraków. 129. Kwiecińska B., Wagner M., 2001a – Atlas petrograficzny węgla brunatnego – litotypy i macerały. Wydawnictwo JAK Andrzej Choczewski, Kraków. 130. Lambert Jr., , Simkovich J. M., Walker Jr., P. L., 1980, – Production of pyrrhotite by pyrite reduction, Fuel 59, 687–690. 131. Lambert Jr., J. M., 1982, – Alternative interpretation of coal liquefaction catalysis by pyrite, Fuel 61, 777–778. 132. Langmuir I., 1918 – The adsorption of Gases on Plane Surfaces of Glass, Mica and Platinum, Journal of the American Chemical Society 40, 1362–1403. 133. Laskowski T., Roga B. 1949 – Klasyfikacje naturalnych paliw stałych., Biuletyn Instytutu Paliw Naturalnych nr 60, Katowice. 134. Laxminarayana C., Crosdale P. J., 1999 – Role of coal type and rank on the methane sorption characteristics of Bowen Basin coals, Australia, International Journal of Coal Geology 40, 309–325. 135. Levy J.H., Day S.J., Killingley J.S., 1997 – Methane capacities of Bowen Basin coals related to coal properties. Fuel 76, 813–819. 136. Lipiarski I., 2007 – Charakterystyka geologiczna warstw łaziskich (duckmant, bolsow) w okolicy Trzebini, Górnośląski Zagłębie Węglowe. XXX Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski, Kraków. 137. Lipiarski I., 2009 – Morfologia pokładów węgla warstw łaziskich (pensylwan – bolsow, dukmant – westfal B-C) na obszarze górniczym ,,Byczyna” koło Jaworzna; GZW, Geologia formacji węglonośnych Polski XXXII sympozjum, Kraków. 138. Lipiarski I., Misiak J., 2010 – Własności technologiczne węgla pokładów krakowskiej serii piaskowcowe (dukmant-astur) w okolicy Jaworzna (Górnośląski Zagłębie Węglowe), XXXIII Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski, Kraków..

(23) S t r o n a | 193 139. Lipiarski I., Muszyński M., 2006 – Tonsteiny w pokładach węgla krakowskiej serii piaskowcowej między Byczyną a Libiążem w GZW, XXIX Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski, Kraków. 140. Liu G. S., Niksa S., 2004, – Coal conversion submodels for design applications at elevated pressures. Part II. Char gasification, Progress in Energy and Combustion Science 30, 679–717. 141. Lizzio A. A., Rostam-Abadi M., 1993, – Production of carbon molecular sieves from Illinois coal, Fuel Processing Technology 34, 97–122. 142. Maciejewska D., 1993 – Rolnicze wykorzystanie węgla brunatnego, Węgiel Brunatny nr 3, 6–8. 143. Maciejewska D., 1995 – Ekologiczna wartość węgla brunatnego w produkcji rolniczej na glebach piaszczystych. Węgiel Brunatny nr 4, 27–30. 144. Maciejewska D., 1998a – Węgiel brunatny w rolnictwie i ochronie środowiska. Węgiel Brunatny nr 3, 36–37. 145. Maciejewska D., 1998b – Węgiel brunatny jako źródło substancji organicznej i jego wpływ na właściwości gleb. Ofic. Wyd. PW, Warszawa. 146. Macuda J, Nodzeński A., Wagner M., Zawisza L., 2011 – Sorption of methane on lignite from Polish deposits, International Journal of Coal Geology Vol. 87, I. 4, 41 – 48. 147. Mahmoud B. Abdel-Baset, Charles T., Ratcliffe, 1978 – Novel Aproach to Coal Liquefaction Utilizating Hydrogen Sulfide and Carbon Monoxide. http://www.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/Vol.s/Vol.25-1.pdf. 148. Mahmoud B. Abdel-Baset, Yarzab R., Given P., 1978a – Dependence of coal liquefaction behaviour on coal characteristics. 3. Statistical correlations of conversion in coal-tetralin interactions Fuel 57, 89–94. 149. Majewski S., 1981 – Praktyczne aspekty budowy petrograficznej węgla brunatnego na przykładzie wybranych złóż Polski, Kwartalnik AGH, Geologia t.7. z. 2, Kraków. 150. Majewski S., 1985 – Budowa petrograficzna pokładów węgla brunatnego w polu zachodnim złoża Legnica. Kwartalnik AGH, Geologia, t. 11, z 1, 89–106, Kraków. 151. Majewski S., 2002 – Fuzyn w węglu brunatnym złóż – Mosty, Rzepin i Torzym, Kwartalnik AGH Geologia t. 28 z. 4 165–176, Kraków. 152. Majewski S., Godyń S., 1985 – Analiza porównawcza petrograficznej budowy pokładów węgla brunatnego w zachodnim i wschodnim polu złoża -Legnica-. Kwartalnik AGH, Geologia, t. 11, z 1, 107–125, Kraków. 153. Martinez-Tarazona M. R., Spears D. A., Palacios J. M., Martinez-Alonso A., Tascón J. M. D., 1992, – Mineral matter in coals of different rank from the Asturian Central Basin, Fuel 71, 367–372. 154. Martyniuk H.; Więckowska J.; Lipman J., 1998 – Zastosowanie produktów energochemicznej przeróbki węgla brunatnego w procesie adsorpcji dwutlenku siarki Karbo. Energochemia. Ekologia Nr 4, 155–160. 155. Matl K., Twardowski K. (red.), 1996 – Rozkład własności fizykochemicznych i technologicznych węgla brunatnego z uwzględnieniem domieszek szkodliwych dla środowiska w południowo-zachodniej części Niżu Polskiego (pokład łużycki II). Wyd. Centrum PPGSMiE PAN, Kraków..

(24) S t r o n a | 194 156. Matl K., Wagner M., 1995 – Analiza występowania pierwiastków rzadkich, rozproszonych i śladowych w ważniejszych krajowych złożach węgla brunatnego. W: Stryszewski M – Eksploatacja selektywna węgla brunatnego i kopalin towarzyszących wraz z uwarunkowaniami techniczno-ekonomicznymi i korzyściami ekologicznymi. Wyd. Centrum PPGSMiE, Kraków. 157. Matl K., Wagner M., 1995a – Zawartość pierwiastków promieniotwórczych. W: Stryszewski M – Eksploatacja selektywna węgla brunatnego i kopalin towarzyszących wraz z uwarunkowaniami techniczno-ekonomicznymi i korzyściami ekologicznymi. Wyd. Centrum PPGSMiE, Kraków. 158. Mei-li D., Hong-gui Ch., Su-rong J., 2008 – Biological liquefaction characteristics of Jurassic weak & non-stick coal in Hengshan, North Shaanxi Province Journal of Coal Science and Engineering (China)Vol. 14, Number 3, 520-522, DOI – 10.1007/s12404-0080112-3. 159. Misiak J., 2010 – Liptynit w węglu pokładu 116 z Zakładu Górniczego -Janinaw Libiążu; warstwy libiąskie- westfal D (astur), Górnośląski Zagłębie Węglowe. XXXIII Sympozjum: Geologia formacji węglonośnych Polski, Kraków. 160. Misiorek E., Kuliński M., 2009 – Dodatek nr 5 do dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego Lubstów w kategorii B w miejscowości Lubstów, gm. Sompolno, Ślesin, pow. koniński, woj. wielkopolskie. 161. Mitchell G. D., Davis A., Spackman W., 1977, – A petrographic classification of solid residues derived from the hydrogenation of bituminous coals, W: Ellington, R. T (red.) Liquid Fuels from Coal, Academic Press, New York, 255–270. 162. Miura K., Hashimoto K., Silveston P.,1989 – Factors affecting the reactivity of coal chars during gasification, and indices representing reactivity Fuel 68, 1461–1475. 163. Montano P. A., Bommannavar A. S., Shah V., 1981, – Mossbauer study of transformation of pyrite under conditions of coal liquefaction, Fuel 60, 703–711. 164. Montano P. A., Granoff, B., 1980, – Stoichiometry of iron sulphides in liquefaction residues and correlation with conversion, Fuel 59, 214–216. 165. Nandi B., Brown T. D., Lee G. K., 1977, – Inert coal macerals in combustion, Fuel 56, 125–130. 166. Nankervis J. C., Furlong R. B., 1980, – Phase changes in mineral matter of North Dakota lignites caused by heating to 1200C, Fuel 55, 4–8. 167. Neavel R. C., 1976, – Liquefaction of coal in hydrogen-donor and non-donor vehicles, Fuel 55, 237–242. 168. Neavel R. C., 1981, – Origin, petrography and classification of coal, W: Elliott M. A (red.) Chemistry of coal utilization, 2nd Supplementary Vol., New York, John Wiley and Sons, 91–158. 169. Ney R., 2004 – Ocena zasobów, wydobycia i zużycia węgla kamiennego i brunatnego w UE i w Polsce w. Przyszłość węgla w gospodarce świata i Polski, Katowice. 170. Ney R., 2006 – Wybrane problemy polityki energetycznej Polski, Polityka Energetyczna t. 9 z. 1, Kraków. 171. Nodzeński A., 1996 – A method of measurement of carbon dioxide desorption from coal in the elevated pressures. Adsorption Science and Technology, 13, No 2, 71–84..

(25) S t r o n a | 195 172. Nodzeński A., 2000 – Wysokociśnieniowa desorpcja ditlenku węgla i metanu z węgla kamiennego Zagłębia Dolnośląskiego. Rozprawy monografie, Kraków UWND AGH. 173. Nowak W., Czakiert T., 2011 – Spalanie w atmosferze wzbogaconej w tlen, W: Talera J. (red.) - Procesy cieplne i przepływowe w dużych kotłach energetycznych. Modelowanie i monitoring, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa; rozdz. 2.3; 97–116. 174. Olson E, Stepan D., 2000 – Subtask 1.5 – Activated Carbon from Lignite for Water Treatment. , U.S. Department of Energy, Pittsburgh. 175. Papanicolaou C., Pasadakis N., Dimou D., Kalaitzidis S., Papazisimou S., Foscolos A.E., 2009 – Adsorption of NO, SO2 and light hydrocarbons on activated Greek brown coals, International Journal of Coal Geology 77, 401–408. 176. Parzentny H., 1989 – Różnice w zawartości i sposobie zwiania niektórych pierwiastków w węglu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w profilu pojedynczego pokładu. Przegląd Górniczy nr 4, 17–21. 177. Peng Ch., 2000 – Study on integrated classification system for Chinese coal, Fuel Processing Technology Vol. 62, I. 2–3, 77–87. 178. Perelman A. I., 1979 – Geochimija. Izd.W.S. Moskwa. 179. PIG Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, 2009 http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl/wegiel_brunatny.htm. 180. Piwocki M, 1987 – Charakterystyka chemiczno-technologiczna głównych grup trzeciorzędowych węgli brunatnych w Polsce, Biuletyn Instytutu Geologicznego 357, 41–57. 181. Piwocki M. 1992 – Zasięg i korelacja głównych grup trzeciorzędowych pokładów węgla brunatnego na platformowym obszarze Polski. Przegląd Geologiczny, 40 (5), 281–286. 182. Piwocki M., 2004 – Niż Polski i jego południowe obrzeżenie W: Budowa geologiczna Polski, Tom I, Stratygrafia, cz. 3a Kenozoik, Paleogen i neogen, red. Peryt M, Piwocki M, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 183. Piwocki M., Ziembińska-Tworzydło M., 1995 – Litostratygrafia i poziomy sporowopyłkowe neogenu na Niżu Polskim, Przegląd Geologiczny 43 (11), 916–927. 184. Piwocki M., Ziembińska-Tworzydło M., 1997 – Neogene of the Polish Lowlands – lithostratigraphy and pollen-spore zones. Kwartalnik Geologiczny, 41, 21–40. 185. Potonié H., 1920 – Die Entstehung der Steinkohle und der Kaustobiolithe überhaupt (wie des Torfs, der Braunkohle, des Petroleums usw.). Berlin – Borntraeger, 1920, 6. Aufl. / durchges. von W. Gothan. 186. Querol X., Fernández-Turiel J.L., López-Soler A., 1995 – Trace elements in coal and their behaviour during combustion in a large power station. Fuel 74, 331–343. 187. Raask E., 1985, – The mode of occurrence and concentration of trace elements in coal, Progress in Energy and Combustion Science, 11, 97–118. 188. Reifenstein A. P., Kahraman H., Coin C. D. A., Calos N. J., Miller G., Uwins P., 1999 – Behaviour of selected minerals in an improved ash fusion test – quartz, potassium feldspar, sodium feldspar, kaolinite, illite, calcite, dolomite, siderite, pyrite and apatite, Fuel 78, 1449– 1461. 189. Richaud R., Lachas H., Healey A. E., Reed G. P., Haines J., Jarvis K. E., Herod A., Dugwell D. R., Kandiyoti R., 2000 – Trace element analysis of gasification plant samples by i.c.p.-m.s. – validation by comparison of results from two laboratories, Fuel 79, 1077–1087..

(26) S t r o n a | 196 190. Richter N., 2001 – Introduction to gasification. Gasification Technologies Public Policy Workshop held in Washington, DC. 191. Róg L., 2003 – Wpływ budowy petrograficznej i chemicznej węgla kamiennego na temperaturę topliwości popiołu. Prace Naukowe GIG, Górnictwo i środowisko, Kwartalnik nr 1. 192. Roga B., Tomków K., 1971 – Chemiczna technologia węgla. WNT, Warszawa. 193. Roga B., Wnękowska L., 1966 – Analiza węgla i koksu. Wydawnictwo NaukowoTechniczne, Warszawa. 194. Różkowska A., Ptak B., 1995 – Atlas geochemiczny złóż węgla kamiennego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 195. Ruiz B., Parra J. B., Pajares J. B., Pis J. J., 2006, – Effect of coal pre-oxidation on the optical texture and porosity of pyrolysis chars, Journal of Analytical and Applied Pyrolysis 75, 27–32. 196. Sadowska A. and Giza B., 1991 – Flora i wiek węgla brunatnego z Pątnowa Acta Palaeobotanica 31 (1-2), 201–214. 197. Sadowska A., 1988 – Badania palinologiczne węgli brunatnych z otworów wiertniczych pola Pątnów IV. Arch. Zakł. Paleobotaniki. Inst. Geol. Uniwersytetu Wrocławskiego. 198. Sakawa M., Sakurai Y., Hara Y., 1982 – Influence of coal characteristics on CO2 gasification, Fuel 61, 717–720. 199. Seggiani M., 1999, – Empirical correlations of the ash flow temperatures and temperature of critical viscosity for coal and biomass ashes, Fuel 78, 1121–1125. 200. Sekine Y., Ishikawa K., Kikuchi E., Matsukata M., Akimoto A., 2006, – Reactivity and structural changes of coal char during steam gasification, Fuel 85, 122–126. 201. Shibaoka M., 1982, – Behaviour of huminite macerals from victorian brown coal in tetralin in autoclaves at temperatures of 300–380C, Fuel 61, 265–270. 202. Shirazi A. R., Börtina O., Eklund L., Lindqvist O., 1995 – The impact of mineral matter in coal on its combustion, and a new approach to the determination of the calorific value of coal, Fuel 74, 247–251. 203. Siemons N., Busch A., 2007 – Measurement and interpretation of supercritical. CO2 sorption on various coals. International Journal of Coal Geology 69, 229–242. 204. Simbeck D., Korens N., Biasca F.E., Vejtasa S., Dickenson R.L., 1993 – Coal Gasification Guidebook – Status, Applications, and Technologies.- Final report TR-102034. Electric Power Research Institute, Palo Alto, California. 205. Skodras G., Sakellaropoulos G.P., 2002 – Mineral matter effects in lignite gasification, Fuel Processing Technology, Vol. 77-78, 151–158. 206. Slegeir W. A., Singletary J. H., Kohut J. F., 1988 – Application of a microcomputer to the determination of coal ash fusibility characteristics, Journal of Coal Quality 7(2), 48–54. 207. Sligar J., 1998 – The Hardgrove Grindability Index, ACARP Report I. No. 5, February 1998, www.acarp.com.au/Newsletters/hgi.html. 208. Słomka, T., Doktor, M., Wagner, M., Matl, K., 2000 – Sedymentologiczne studium mioceńskich stożków napływowych w złożu węgla brunatnego Bełchatów. W: Charakter petrograficzny i warunki sedymentacji wybranych kompleksów litologicznych z profilu.

(27) S t r o n a | 197 miocenu w złożu węgla brunatnego. Prace geologiczne PAN, 147. Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. 209. Sloss L. L., Davidson R. M., 2001 – Partitioning of potentially hazardous trace elements in coal combustion, Proceedings of the Eighteenth Annual Pittsburg Coal Conference, December 4-7, Pittsburgh, 2195–2212. 210. Słowik Z., Szilagyi B., Kłodnicki A., 1966 – Kompleksowa aktualizacja dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego Adamów. Archiwum KWB Adamów 211. Smoliński A., Howaniec N., Stańczyk K., 2006 – Metody badania reaktywności węgla w procesach spalania i zgazowania, Prace Naukowe GIG, Górnictwo i środowisko 4/2006, 77–92. 212. Stach E., Mackowsky M.-Th., Teichmüller M., Taylor G. H., Chandra D., Teichmuller R., 1982 – Stach's Textbook of coal petrology, Gebru¨ der Borntraeger, Berlin, 535 s. 213. Stachura E., Ratajczak T, 2005 – Substancja mineralna w węglu brunatnym ze złoża Bełchatów (pole Bełchatów), Prace Geologiczne nr 153, Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. 214. Stachura E., Ratajczak T., 2003 – Związki siarki i pierwiastki toksyczne w węglu brunatnym ze złoża ,,Bełchatów- Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej; nr 1599. Górnictwo z. 257, 177–184. 215. Stańczyk K., 2008 – Czyste technologie użytkowania węgla, Wydawnictwo Główny Instytut Górnictwa, Katowice. 216. Styrnol B., 2008a – Jakość technologiczna węgla brunatnego w złożu ,,Władysławów” (Miocen) (KWB ,,Adamów”) XXXI Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski , Kraków. 217. Styrnol B., 2008b – Selected technological quality of coal seam from the – Koźminlignite deposit (KWB – Adamów-) Mineralia Slovaca ; Roč. 40 no. 3–4 dod. – Geovestník s. 274. — 9th international geological conference of PhD. students and young scientists – Zawoja – Herl'any 2008, 3.–6.4.2008. 218. Styrnol B., 2009a – Jakość technologiczna węgla brunatnego w złożu ,,Pątnów IV – odkrywka Jóźwin II B (miocen, KWB ,,Konin” XXXII Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski , Kraków. 219. Styrnol B., 2009b – Technological quality of coal seam from the – DRZEWCE- lignite deposit (“KONIN” lignite mine) Mineralia Slovaca; Vol. 41 no. 3 dod. Geovestník 370. — Herlandia 2009 – 10th international conference of young geologists – Herl'any 2.–4.4.2009. 220. Styrnol B., 2009c – Wybrane cechy budowy geologicznej i jakość technologiczna węgla brunatnego w złożu Koźmin (KWB Adamów) Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego nr 429 209–213, Warszawa. 221. Styrnol B., Wagner M., 2007 – Zmienność zawartości siarki w węglu brunatnym ze złoża ,,Szczerców”, XXX Sympozjum – Geologia formacji węglonośnych Polski , Kraków. 222. Su S., Pohl J. H., Holcombe D., 2003, – Fouling propensities of blended coals in pulverized coal-fired power station boilers, Fuel 82, 1653–1667. 223. Suàrez-Ruiz I, Ward C.R., 2008 – Basic Factors Controlling Coal Quality and Technological Behavior of Coal, W: Isabel Suárez-Ruiz and John C. Crelling (red.), Applied Coal Petrology the Role of Petrology in Coal Utilization, Elsevier..