Wróblewska, Kamila
"Pionierzy i zabytki. Wspomnienia",
Cecylia Vetulani, Olsztyn 1972 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 190-191
1 9 0 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A
n ie n ia E u g e n iu sz a B ie law sk ie g o , w ie jsk ie g o n a u cz y c ie la z P u szczy P is k ie j, o p u b li k o w a n o w zb io ro w y ch w y d a w n ic tw a c h : T a k ie będą R z e c z y p o sp o lite (W a rsza w a 1962, LSW ), M o ja w ie ś i ja (W a rsza w a 1964, IW P a x ), S ie d e m d n i ty g o d n ia (W arszaw a 1970, M ON). W w y d a w n ic tw a c h ty c h z n a jd u ją się ró w n ie ż w sp o m n ie n ia in n y ch m ie szk a ń c ó w W a rm ii i M az u r. C ztery osoby z naszeg o w o je w ó d z tw a u czestn iczy ły w o g ó ln o p o lsk im k o n k u rs ie U ro d ze n i n a d O drą, N y s ą i B a łty k ie m . W sp o m n ien ia d z ia łac z y p a rty jn y c h d o ty c z ąc e o rg a n iz a c ji życia p o lsk ieg o n a w y z w o lo n y ch z iem iach W a rm ii i M a z u r z n a jd u ją się w d w u , s k ro m n y c h co p ra w d a , a le w a żn y c h p ra c a c h
P P R na W a r m ii i M a zu ra c h w la ta ch 1945— 1947, (O lszty n 1959) i L u d z ie c zy n u ,
(O lszty n 1962). F ra g m e n ty p a m ię tn ik a k o m u n is ty G u sta w a J a g ie łło d ru k o w a ł „ K a le n d a rz M a z u r i W a r m ii” w 1957 r. Z n a n y d ziałacz k u ltu r a ln y re g io n u , o rg a n iz a to r życia k u ltu ra ln e g o w S ta ry m D zierzg o n iu i B re d y n k a c h A n to n i H a n s o p u b lik o w a ł sw o je w sp o m n ie n ia w zb io ro w e j p ra c y O d r e s ze ls k ic h p ó l (B isk u p iec R eszelsk i 1956, ss. 84— 90). W a rto ró w n ie ż o d n o to w ać, że fr a g m e n ty p a m ię tn ik ó w i w sp o m n ień p io n ie ró w p u b lik o w a n o w m o n o g ra fia c h m ia s t i p o w ia tó w , w y d a w a n y c h cy k liczn ie p rz e z o lszty ń sk ie „ P o je z ie rz e ” (np. P isz. Z d z ie jó w m ia s ta i p o w ia tu , O lszty n 1970). S p o ro m ie js c a p ra c o m ty p u w sp o m n ie n io w e g o p o św ięc a re g io n a ln y m ie sięc z n ik „ W a r m ia i M a z u ry ”. W y m ie ń m y tu p rz y k ła d o w o d ru k o w a n e w ty m p e rio d y k u w sp o m n ie n ia d ru k a rz a F e lik s a T u m u lsk ie g o (1960, n r 11), fra g m e n ty p a m ię tn ik a G u s ta w a L e y d in g a (1965, n r 5). R ó w n ież w y d a w n ic tw o 20 la t p ra cy p u b lic z n y c h b ib lio te k
p o w sz e c h n y c h w o je w ó d z tw a o ls zty ń s k ie g o 1946— 1966 (O lszty n 1966) z a w ie ra w s p o m
n ie n ia o rg a n iz a to ró w b ib lio te k n a W a rm ii i M a z u ra c h . W p ra c y zb io ro w e j D ru k a r
s k im s z la k ie m w y d a n e j w s e tn ą ro c z n ic ę p o w s ta n ia Z w ią z k u Z aw o d o w eg o D ru k a rz y
P o lsk ic h (W a rsza w a 1970) M ich a ł Ż c k p isze o p ie rw szy c h d n ia c h w w y z w o lo n y m O lszty n ie.
W 25 ro czn icę p o w ro tu Z iem Z a c h o d n ic h do P o ls k i w lu ty m 1970 r. p o d p r o te k to ra te m J ó z e fa C y ra n k ie w ic z a ogłoszony z o sta ł p rz e z I n s t y t u t Z a c h o d n i w P o z n a n iu , T o w a rz y s tw o P rz y ja c ió ł P a m ię tn ik a rs tw a i T o w a rz y s tw o R o zw o ju Z iem Z a c h o d nich k o n k u rs n a P a m ię tn ik m ie sz k a ń c a Z ie m Z a ch o d n ic h . O głoszonych o s ta tn io w y n ik ó w teg o k o n k u rs u n ie m o g ła zn ać a u to r k a o m a w ia n eg o a r ty k u łu , w sp o m n ijm y w ięc, że trz e c ie n a g ro d y u z y sk a li w n im : J a n K a w e c k i, Jó z e f K lim a s z e w sk i i A n n a R ic h te r z E łk u , m a z u rsk ie g o p o w ia tu sąsie d n ie g o w o je w ó d z tw a . T rzy in n e osoby z W a rm ii i M a z u r u z y sk a ły ta m h o n o ro w e w y ró ż n ie n ia .
W s u m ie w ięc je s t to ró w n ie ż d o ro b e k n ie m a ły , m a ją c y w ie lk ą w a rto ś ć d o k u m e n ta ln ą d la o b ecn y ch i p rz y szły c h b a d ac z y p o w o je n n y c h d z ie jó w W a rm ii i M a zu r. N ie m n ie j je d n a k , p o w ta rz a m y to za S. B a d o w sk ą „m o żliw o ści k o m p le to w a n ia m a te ria łó w p a m ię tn ik a rs k ic h n ie są jeszcze w O lszty ń sk ie m w p e łn i w y k o rz y s ta n e ”.
T a d e u s z S w a t
C ecy lia V e t u l a n i , P io n ie r z y i z a b y tk i. W sp o m n ie n ia , O lszty n 1972, P o je zierze, ss. 247.
W k o n k u rs ie lite ra c k im n a p a m ię tn ik , ogłoszony p rz e z P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R ad y N a ro d o w e j w O lszty n ie C ecy lia V e tu la n i u z y sk a ła w y ró ż n ie n ie . P a m ię tn ik te n d o ty czy ł je j o so b isty c h p ro b le m ó w , n ie ro z e rw a ln ie łą c zą c y ch się z p ra c ą n a W arm ii i M a z u ra c h , p rz y s to so w a n ie m się do n o w y c h fa k tó w , ja k ie p rz y n io sło w y zw o len ie, k re u ją c e n o w e s o c ja lis ty c z n e w a rto ś c i u s tro jo w e i sp o łeczn e.
W 1972 r. p a m ię tn ik w n ieco sk ró c o n e j w e rs ji z o sta ł w y d a n y p rz e z w y d a w n ic tw o „ P o je z ie rz e ” . T ra fn y i s u g e s ty w n y t y tu ł k s ią ż k i P io n ie r z y i z a b y tk i z n ak o m icie d o s to so w a n o do tre ś c i p a m ię tn ik a , n a k tó ry s k ła d a ją się n a s tę p u ją c e ro z d z ia ły : P rolog (ss. 7—20); W d ro d ze n a z ie m ie o d z y s k a n e (ss. 21— 37); M u z e u m (ss. 38— 174) i K o n
se r w a c ja z a b y tk ó w (ss. 174—274).
A u to rk a w sp o m n ie ń u ro d z o n a w K ra k o w ie p o c h o d zi ze z n a n e j i z a słu ż o n e j d la n a u k i p o lsk ie j ro d z in y . P rz e d w o jn ą u k o ń c zy ła A k a d e m ię S z tu k P ię k n y c h w W a rs z a w ie i do 1939 r. p e łn iła r o lę n a u c z y c ie lk i r y s u n k u w szk o ła c h ś re d n ic h w sto lic y . K ie d y n a s tą p iła a g re s ja h itle ro w s k a n a P o lsk ę , C ecy lia V e tu la n i m ia ła la t 31. M im o słab eg o z d ro w ia z a a n g a ż o w a ła się do w sp ó łp ra c y z ru c h e m o p o ru . O k u p a c ja , p o d o b n ie ja k n ie m a l w k a ż d e j p o lsk ie j ro d z in ie w w a lcz ą c ej sto licy , w n io sła w je j życie
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A 1 91
w ie lk ą tra g e d ię . R a n n a s io str a z o sta ła z a m o rd o w a n a p rz e z g e sta p o w c ó w w ra z z in n y m i c h o ry m i w s z p ita lu m ieszczący m się w p rz e d w o je n n y m b u d y n k u M in is te rs tw a S p raw ie d liw o ści.
D o O ls z ty n a p rz y je c h a ła C ecy lia V e tu la n i z p e łn ą ś w iad o m o śc ią zła, k tó re ją sp o tk ało . B y ła sam a , p a m ię ta ją c o tra g e d ia c h n a jb liż sz y c h , z k tó ry c h lo sam i b ę d zie zaw sz e s p rz ęż o n a , p ra g n ę ła zacząć życie now e, o trz y m a ć d a ch n a d g ło w ą, o d z y sk a ć w ia rę w lu d zi. M ożliw ość p o w ro tu do p e łn e g o ży cia w id z ia ła ty lk o w a k ty w n y m w sp ó łd z ia ła n iu w o d b u d o w ie je j w ła sn e g o k r a ju . Z g ło siła s ię d o p ra c y w M u zeu m M a z u rsk im . P la c ó w k ą w ó w cz a s k ie ro w a ł m ło d y a r ty s ta p la s ty k , ś w ie tn ie z o rie n to w a n y w sz tu c e i h is to rii re g io n u , H ie ro n im S k u rp s k i. P r a c a w M u zeu m M a z u rsk im , p o m im o w a ru n k ó w p io n ie rs k ic h , p o z b a w io n a p ra w ie w sz e lk ic h u ła tw ie ń a d m in is tra c y jn y c h , ro z w ija ła się w y ją tk o w o s p ra w n ie . S k u p ia ła się w ó w cz a s n a p ie rw s z o rz ę d n y c h d la k u ltu r y re g io n u i k r a j u p ro b le m a c h : ra to w a n iu d zieł s z tu k i, p ie rw sz y c h s k ró c o n y ch ich o p isac h i w łą c z a n iu o c a la ły c h z a b y tk ó w w żyw y n u r t e k sp o zy cji. C ecy lia V e tu la n i n ie z a r e j e s tro w a ła z d a rz e ń w M u ze u m w sp o só b s p ra w o z d a w cz y . N ie p ra c o w a ła w sz a k n ig d y w p o d o b n e j in s ty tu c ji, w ie lu s p ra w m u s ia ła się uczyć, o w ie lu p ro b le m a c h s a m a d ecy d o w ać. S ty k a ła się ta k ż e z lu d ź m i o zró ż n ic o w a n y c h in d y w id u a ln o ś c ia c h . O lszty n z k a ż d y m m ie siąc e m n a b ie ra ł w a lo ró w sto lic y reg io n u . D z ia ła ł te a tr , is tn ią ł W y d ział K u ltu r y , z n a n a ju ż b y ła fu n k c ja K o n s e rw a to ra Z a b y t k ów . M ia sto p o z b aw io n e w w ie lu w y p a d k a c h e le m e n ta r n y c h w a ru n k ó w do życia p o tra fiło w ra m a c h s w o je j o rg a n iz a c ji z a ją ć się, z d a w a ć b y się m ogło, p o n a d c z a so w y m i i m a ło p ra k ty c z n y m i p ro b le m a m i — o c h ro n ą d zieł sztu k i, b ez b a c z e n ia na ic h p ro w e n ie n c ję n a ro d o w o śc io w ą . G ro m a d z o n e z b io ry b ib lio te k i M u z e u m zaró w n o p rz e z H ie ro n im a S k u rp sk ie g o , ja k i C ecy lię V e tu la n i, p ó ź n ie j M ic h a ła C h o m in a, słu ży ły od p o c z ą tk u p ra c y b a d a w c z e j w n o w e j p la c ó w c e . D uże z n ac z e n ie p o z n aw c z e m a d la n a s o pis z am k u w id z ia n y o czy m a V e tu la n i. C z a sa m i a u to rk a p o d a je d a n e n ie p ra w d z iw e , ta k n a p rz y k ła d , że z am ek o lsz ty ń sk i b y ł re z y d e n c ją g a u le ite r a E ric h a K o c h a, gd y ż ta k się w te d y , w 1945 г., w O lszty n ie m ó w iło . P ie rw s z e w y s ta w y o t w a rto ju ż je s ie n ią 1945 r. B y ła to w y s ta w a m a la r s tw a i rzeźb y . W 1946 r. w M uzeum z o rg a n iz o w a n o w ra z z In s ty tu te m M a z u rs k im e k sp o z y c ję p o św ięc o n ą M ik o ła jo w i K o p e rn ik o w i.
2 s ty c z n ia 1953 r. C. V e tu la n i z o sta ła W o je w ó d z k im K o n s e rw a to re m Z ab y tk ó w . O d te j p o ry m ie js c e m je j p ra c y b y ło P re z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j — W y d ział K u ltu ry . D n ia 1 g r u d n ia 1955 r. z o sta ła n ie słu sz n ie zw o ln io n a z te j fu n k c ji. P o d k o n ie c ro k u 1956 V e tu a ln i p rz e p ro sz o n o za zw o ln ie n ie, d a n o do w g lą d u w sz y s tk ie o p in ie, p ro p o n u ją c zn iszczen ie ty c h , k tó ry c h w y m o w a b y ła d la n ie j k rz y w d z ąc a . W p ra s ie lo k a ln e j i k ra jo w e j d o c ze k a ła się w ty m czasie k ilk u a rty k u łó w re h a b ilitu ją c y c h je j p o c z y n a n ia k o n s e rw a to rs k ie . R o zd ział p o św ięc o n y k o n s e rw a c ji z a b y tk ó w je s t tr a k to w a n y z d u ż ą tro s k ą o ja sn o ść i ch ro n o lo g ic z n ą ciągłość fa k tó w . C. V e tu la n i o p u b lik o w a ła z re sz tą w c za so p iśm ie n a u k o w y m s p ra w o z d a n ie ze s w o je j d z ia ła ln o śc i h P r a c a k o n s e r w a to r a b y ła w ty m c za sie o g ro m n ie t r u d n a . A k c ja o d g ru z o w y w a n ia i o d b u d o w a zn iszczo n y ch m ia s t i o sied li s p ra w iły , że k o n s e r w a to r w ła śc iw ie p o w in ie n być s ta l e w te re n ie i to je d n o c z e śn ie w k ilk u m ie jsca c h . P r z y s z ły in n e tro s k i i in n e k ło p o ty , n iżeli w czasie p r a c y w M u zeu m . D la W o je w ó d zk ieg o K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w g ro ź n y i n ie b e zp ie c zn y s ta w a ł s ię w z asad zie k a ż d y czyn sp o łec z n y z lo k a lizo w a n y n a o b sza rz e s ta r e j z ab u d o w y m ie js k ie j. N a p ię ta i in te n s y w n a p r a c a b y ła je d n a k ży w io łe m a u to r k i w sp o m n ie ń . T o też z s a ty s fa k c ją o d sy łam do te j c ie k a w e j k siąż e c zk i, m a ją c n a d z ie ję , że p rz e c z y ta ją ją n ie ty lk o a m a to rz y p a m ię tn ik ó w , a le ró w n ie ż w sz y scy ci, k tó rz y n a o b sza rz e W a rm ii i M a z u r p a r a j ą się dziś a d m in is tra c ją k u ltu r y i g o sp o d a rk i. K to w ie, m oże w 30-lecie P o lsk i L u d o w e j z o sta n ą d o c en io n e z asłu g i C ecy lii V e tu la n i.
K a m ila W r ó b le w s k a
1 C. V e t u l a n i , K o n se r w a c ja z a b y tk ó w w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k i m (1 I
