"Bibliografia pamiętników wielkopolskich 1919-1983", Wanda K. Ceglarek, Poznań 1989 : [recenzja]

Andrzej Gulczyński

"Bibliografia pamiętników

wielkopolskich 1919-1983", Wanda K.

Ceglarek, Poznań 1989 : [recenzja]

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 31/1, 139-140

R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA

₁₃₉

D ruga część k sią żk i A. P ilch a m a ch arak ter b ib liograficzn y. Z esta w ia ty tu ły w s z y s tk ic h stu d en ck ich w y d a w n ic tw p eriod yczn ych grupując w osobne działy:

1

O gółem A ndrzej P ilch sk la sy fik o w a ł 380 ty tu łó w sam oistn ych , z czego 75 m iało ch a r a k te r jed n od n iów ek , a 7 — k alen d arzy i 70 — dodatków , k tóre u k a zy w a ły się w 44 pism ach ogóln ych , p rzew ażn ie w jed n ok olu m n ow ej objętości. N a jw ięcej p e­ r io d y k ó w , bo a ż 174, u k azyw ało się w W arszaw ie. D o liczą cy ch się ośrod k ów w y ­ d a w n ic z y c h n a leża ły też: L w ó w (55 tytu łów ), K rak ów (51), P oznań (38), W iln o (35). Z n a czn ie już m n iej czasop ism drukow ano w L u b lin ie (10). S ta ty sty k a ta o d p o w ia ­ d a w p e łn i sile i p rężn o ści ośrodków ak ad em ick ich .

Z a sta n a w ia ją cy w ty m zesta w ien iu , podobnie jak i w części op isow ej, jest b r a k ja k ic h k o lw ie k in fo rm a cji o cza so p iśm ien n ictw ie m n iejszo ści n iem ieck iej. W szak p o śró d in n y ch m n iejszo ści d ysp on ow ała ona n a jsiln iejszą prasą w p rop orcji do s w e j liczeb n ości. G d y b y w ię c w isto c ie n ie u k a zy w a ło się a n i jed n o p ism o stu ­ d e n c k ie rep rezen tu ją ce m łod zież n iem ieck ą, w arto b y ło to zagad n ien ie w y ja śn ić . N a k oniec d w ie u w agi szczegółow e. P ierw sza d otyczy b łęd u litero w eg o . Za­ ró w n o w sp isie b ib lio g ra ficzn y m (s. 137), ja k i w in d ek sie osob ow ym czło n ek ko­ m ite tu r ed a k cy jn eg o „K alendarza A k a d em ick ieg o n a rok 1922” W ład ysław Daab, ó w c z e sn y p rezes B ratn iej P om ocy SUW , w y stę p u je jako Laab. D ruga m a ch arak ter u zu p ełn ia ją cy listę d od atk ów a k a d em ick ich do p ism ogólnych. Podobną rub ryk ę od 1922 r. p row ad ził „K urier P o lsk i”, p oczątk ow o pod n azw ą „K roniki A k a d e­ m ic k ie j”, później „T ygodnia A k a d em ik a ”.

Daria N a łę c z

W anda K ry sty n a C e g l a r e k , B ib lio grafia p a m i ę t n i k ó w w ie l k o p o ls k i c h 1919—

1983, P oznań 1989, ss. 210.

B ogatą skarbnicą źródłow ą do p row ad zen ia badań r ó w n ież nad d ziejam i prasy p o lsk iej i c z y te ln ic tw a są p am iętn ik i. Do w y b u ch u p ierw szej w o jn y św ia to w e j p a m iętn ik a rstw o ro zw ija ło się w W ielk op olsce sła b iej niż n a in n ych ziem ia ch p o l­ sk ich. W iele zm ien iło się po od zysk an iu n iep od ległości, k ied y to p o latach pob ytu w S ta n a ch Z jed n oczon ych A m ery k i osiad ł w P ozn an iu i p od jął pracę na U n iw e r sy ­ te c ie P ozn ań sk im F lorian Z n an ieck i. W prow adził on duże zm ian y w m etod ach b ad ań socjologiczn ych , w tym w zak resie w y k o r z y sty w a n ia d ok u m en tów a u tob io­ g ra ficzn y ch (listó w i p am iętn ik ów ). W 1921 r. zorgan izow ał w P oznaniu p ierw szy na św ie c ie konkurs na p a m iętn ik i lu d z i pracu jących fizy czn ie. M im o że n a k on ­ kurs w p ły n ęło 149 ży cio r y só w (pam iętn ik ów ), w yd an o d ru k iem jed yn ie d w a p a ­ m iętn ik i: Jak u b a W ojciech o w sk ieg o i W ład ysław a B erkana.

W o k resie m ięd zy w o jen n y m p ozn ań sk i ośrodek socjologiczny zorgan izow ał s ie ­ dem k on k u rsó w p am iętn ik arsk ich , jed n ak że e fe k t tego k on k u rsu u legł zn iszczen iu p od czas w ojn y. P o w o jn ie n a to m ia st o rgan izow an ie k on k u rsów p rzejęły red ak cje czasop ism , co — zd a n iem a u tork i b ib lio g r a fii — w p ły n ę ło na o b n iżen ie p oziom u

140

p r z y g o t o w a n i a k o n k u r s ó w i ich wartość źródłową. Z a u w a ż y ć j e d n a k w y p a d a , ż e k o n k u r s y p r z y g o t o w y w a n e przez redakcje narzucają t e m a t nie w p ł y w a j ą c n.a kształt w y p o w i e d z i , p o d c z a s g d y założenia p r z y g o t o w a n e przez socjologów m o g ą z a wierać sugestie co d o u k ł a d u i treści.

B ib liografia ob ejm u je p a m iętn ik i w ielk o p o lsk ie i W ielkopolski dotyczące, o p u ­ b lik o w a n e w latach 1919— 1983, n iezależn ie od okresu jak iego dotyczą. P o czą tk o w o zam ierzano objąć b ib liografią rów nież p a m iętn ik i n iep u b lik ow an e, jedn ak że ic h liczb a przekraczała m o żliw o ści w yd aw cy. S łu szn y zatem jest p ostu lat p r zy g o to ­ w a n ia odrębnej b ib lio g ra fii zestaw iającej p a m iętn ik i n iep u b lik ow an e. A utorka p r o ­ p on u je w y d a w a n ie b ib lio g ra fii przez in sty tu cje, w k tórych p am iętn ik i te są p r z e ­ ch o w y w a n e. N ie w y d a je się to słuszne, gd yż p a m iętn ik i takie rozrzucone są p o w ie lu in sty tu cja ch , w k tórych m ożna korzystać z in w en ta rzy czy katalogów . P r a w ­ d ziw ie p ożyteczn ą b ęd zie jed y n ie bibliografia p rzygotow an a na w zór recen zo w a n ej. T erytorialn ie b ib liografia ob ejm uje p a m iętn ik i zw iązan e z h istoryczn ą W ielk o ­ p o lsk ą i K u ja w a m i Z ach od n im i (B ydgoszcz i In ow rocław ), n ie ob ejm u je n a to m ia st p a m iętn ik ó w d otyczących zagadnień w sp ółczesn ych (po 1945 r.) ziem n a leżą cy c h ob ecn ie d o w o jew ó d ztw a k oszalińskiego i b yd gosk iego. Z arejestrow ano w sp o m n ie ­ n ia d o ty czą ce W ielk op olsk i oraz w sp om n ien ia osób pochodzących z W ielkopolski, bez w zg lęd u n a m ie jsc e ich w yd an ia.

B ib liografia została p odzielona ch ron ologiczn ie na cztery działy. K ry teriu m u m ieszczen ia w b ib lio g ra fii b yło w yd an ie p am iętn ik a drukiem w latach 1919— 1983, n atom iast k ryteriu m u m ieszczenia w p oszczególn ych działach b ył okres, k tó ­ rego d otyczył p am iętn ik . Część pierw sza ob ejm u je p a m iętn ik i d otyczące cza só w n a jd a w n iejszy ch do gru d n ia 1918 r., druga od w y b u ch u pow stan ia w ielk o p o lsk ieg o do w y b u ch u II w o jn y św ia to w ej, trzecia — w o jn y obronnej, okupacji i w y z w o le ­ nia, o statn ia z esta w ia p a m iętn ik i traktujące o czasach w sp ó łczesn y ch (po 1945 r.). A u tork a w y ra źn ie zastrzega, że b ib liografia je s t selek ty w n a i n ie o b ejm u je p a m iętn ik ó w za m ieszczon ych w prasie codziennej (z m a ły m i w y ją tk a m i). J est to p o w a żn y błąd k on stru k cyjn y, gdyż n ie m iejsce p u b lik a cji d ecyd u je o w a rto ści tek stu . P o m in ięto w ten sposób m .in. szereg w sp o m n ień zn an ego dzien n ik arza i p o lity k a A d am a P o szw iń sk iego, zam ieszczanych w ła śn ie na łam ach p rasy c o ­ d ziennej („D ziennik K u ja w s k i”, „D ziennik B y d g o sk i” i in.). W b ib lio g ra fii p om in ięto też p a m iętn ik i zam ieszczon e na łam ach „ K w artaln ik a”, m .in. F elik sa F ik u sa *. J. W i- n iew icza 2, R. L eitgeb era 8, M. S ta w ik a 4. W ątp liw ości budzi też zasadność przepro­ w a d zen ia n ad zw yczaj su row ej selek cji w p rzypadku p a m iętn ik ó w n iem ieck ich (p om in ięto m .in. p a m iętn ik i zam ieszczane n a łam ach „G renzm ärkische H eim a t­ b lä tte r ”) oraz zam ieszczan ych w w y d a w n ictw a ch polon ijn ych (p om in ięcie m .in. lo n d y ń sk ieg o „Przeglądu Z achodniego”). W arto te ż w sk azać na brak p am iętn ik a d zien n ik arza A . B a s iń s k ie g o 5 zw alczającego en d ecję. N atom iast przydatność b i­ b lio g r a fii dla h isto ry k ó w prasy podnosi in d ek s osob ow y, przed m iotow y i n azw geograficzn ych , w sk a zu ją cy n azw isk a dziennikarzy, w y d a w có w , drukarzy oraz ty ­ tu ły i w y d a w n ictw a .

A n d r z e j G u l c z y ń s k i

1 F. F i k u s , „ K u rie r P o z n a ń s k i” i inne w y d a w n i c t w a p r a s o w e D ru k a rn i P o l ­

s k i e j SA . w P o zn a n iu w la tach 1918— 1939, K H P P 17: 1978, nr 4, s. 49— 53.

2 J. W i n i e w i c z (bez tytułu), t a m że , s. 7— 14.

8 R. L e i t g e b e r , H istoria „D ru karn i P o ls k i e j S.A. w P o zn a n iu ”, K H P P 24: 1986, nr 4, s. 95— 103 (opracow ane przez A. L eitgebera).

4 M. S t a w i k, J a k z o s t a ł e m r e d a k t o r e m i w y d a w c ą p r a s y p o d z i e m n e j , RHCzP 12: 1973, z. 3, s. 401— 408.

6 A. B a s i ń s k i, P i e l g r z y m k a p o z n a ń c z y k a d o p a ń s t w o w o ś c i p o ls k ie j, B yd ­ goszcz 1930.