Odpowiedzialność za szkody wyrządzane przez dzikie zwierzęta w uprawach ziemniaków.

Ziemniak Polski 2008 nr 3 1

O

O

O

D

D

D

P

P

P

O

O

O

W

W

W

I

I

I

E

E

E

D

D

D

Z

Z

Z

I

I

I

A

A

A

L

L

L

N

N

N

O

O

O

Ś

Ś

Ś

Ć

Ć

Ć

Z

Z

Z

A

A

A

S

S

S

Z

Z

Z

K

K

K

O

O

O

D

D

D

Y

Y

Y

W

W

W

Y

Y

Y

R

R

R

Z

Z

Z

Ą

Ą

Ą

D

D

D

Z

Z

Z

A

A

A

N

N

N

E

E

E

P

P

P

R

R

R

Z

Z

Z

E

E

E

Z

Z

Z

D

D

D

Z

Z

Z

I

I

I

K

K

K

I

I

I

E

E

E

Z

Z

Z

W

W

W

I

I

I

E

E

E

R

R

R

Z

Z

Z

Ę

Ę

Ę

T

T

T

A

A

A

W

W

W

U

U

U

P

P

P

R

R

R

A

A

A

W

W

W

A

A

A

C

C

C

H

H

H

Z

Z

Z

I

I

I

E

E

E

M

M

M

N

N

N

I

I

I

A

A

A

K

K

K

Ó

Ó

Ó

W

W

W

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Ekologii i Hodowli Zwierząt Łownych ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: marian.flis@ar.lublin.pl

ostatnich latach obserwuje się coraz częstsze występowanie szkód w uprawach rolniczych, któ-rych sprawcą są dzikie zwierzęta. Z najwięk-szym ich nasileniem mamy do czynienia głównie wiosną i jesienią, i to zarówno w uprawach zbożowych, jak i roślin okopo-wych. Wśród upraw roślin okopowych naj-bardziej narażone na powstawanie szkód są przyleśne uprawy ziemniaków. Głównym ich sprawcą są dziki, które żerując, niszczą re-dliny i zjadają bulwy bądź odsłaniają je, unie-możliwiając dalszy wzrost i prawidłowy roz-wój roślin.

Kwestia odpowiedzialności

Podstawową kwestią, od której rozpoczyna się cały proces dochodzenia przez rolnika odszkodowania za powstałą szkodę, jest ustalenie, czy teren, na którym wystąpiła szkoda, zawiera się w obrębie obwodu ło-wieckiego, czy też nie, i kto jest w nim od-powiedzialny za gospodarkę łowiecką, a tym samym zobowiązany do wynagradzania szkód za zniszczone rośliny (tab. 1). Dodat-kowo wydaje się konieczne ustalenie, jaki gatunek zwierzyny przyczynił się do powsta-nia szkody (Flis 2007, Wójcik 2003).

Tabela 1

Odpowiedzialność za szkody zależnie od miejsca położenia zniszczonej uprawy*

Miejsce wystąpienia szkody Organ

odpowiedzialny

Organ dokonujący szacowania i wypłaty

odszkodowania Teren obwodu łowieckiego

dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego

przedstawiciel dzier-żawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego wyłączenie ze względu na charakter ochronny (parki narodowe i rezerwaty) skarb państwa dyrekcja parku

narodowego lub organ sprawujący nadzór nad rezerwatem Teren poza obwodem łowieckim lub wyłączony z obwodu łowieckiego wyłączenie ze względu na inne cele (administracyjne lub gospodarcze) skarb państwa zarząd województwa właściwy ze względu na miejsce wystąpienia szkody

* opracowano na podstawie Ustawy z dnia 13 października 1995 roku Prawo łowieckie oraz Ustawy

Ziemniak Polski 2008 nr 3

2

z dnia 16 kwietnia 2004 roku O ochronie przyrody

Prawo łowieckie wyraźnie definiuje poję-cie obwodu łowieckiego jako obszaru grun-tów o ciągłej powierzchni, zamkniętej grani-cami, o powierzchni nie mniejszej niż 3 tys. hektarów, gdzie istnieją warunki do łowiec-twa. Jednocześnie obwody te są wydzierża-wiane kołom łowieckim Polskiego Związku Łowieckiego lub w szczególnych przypad-kach mogą być wyłączone z dzierżawy i od-dane w zarząd (ustawa Prawo łowieckie).

Tym samym właściciel uszkodzonej uprawy powinien w pierwszej kolejności ustalić, w obrębie jakiego obwodu łowieckie-go się ona znajduje i kto jest jełowieckie-go dzierżaw-cą lub ewentualnym zarząddzierżaw-cą. Najłatwiej to zrobić we właściwym urzędzie gminy, w któ-rym powinien znajdować się wykaz obwo-dów łowieckich położonych w obrębie gminy oraz lista osób uprawnionych do przyjmowa-nia zgłoszeń o zaistprzyjmowa-niałych szkodach wyrzą-dzonych przez zwierzynę. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że pomimo administracyjne-go podziału kraju na obwody łowieckie nie wszystkie tereny zawierające się na ich ob-szarze wchodzą w ich skład. Mianowicie do obwodów łowieckich nie zalicza się:

1. parków narodowych i rezerwatów, z wyjątkiem rezerwatów lub ich części, w któ-rych na obszarach wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych nie za-broniono polowania;

2. terenów w granicach administracyj-nych miast; jeżeli jednak granice te obejmują większe obszary leśne lub rolne, może być z nich utworzony obwód łowiecki lub mogą być one włączone do innych obwodów;

3. terenów zajętych przez miejscowości niezaliczane do miast, w granicach obejmu-jących zabudowania mieszkalne i gospodar-cze z podwórzami, placami i ulicami oraz drogami wewnątrz tych miejscowości;

4. budowli, zakładów i urządzeń, terenów przeznaczonych na cele społeczne, kultu religijnego, przemysłowe, handlowe, składo-we, transportowe i inne cele gospodarcze oraz obiektów o charakterze zabytkowym i specjalnym w granicach ogrodzeń (ustawa Prawo łowieckie).

Jeżeli więc szkoda wystąpiła w obrębie wymienionych obszarów, nie wchodzących

w skład obwodów łowieckich, dochodzenie przez poszkodowanego rolnika odszkodo-wania u jego dzierżawcy lub zarządcy staje się bezprzedmiotowe.

Kolejnym aspektem procedury odszko-dowawczej jest ustalenie, jaki gatunek zwie-rzyny dokonał zniszczeń. Według prawa łowieckiego dzierżawcy lub zarządcy obwo-dów łowieckich odpowiadają wyłącznie za szkody wyrządzone przez dziki, łosie,

jele-nie, daniele i sarny oraz za szkody

powsta-łe podczas polowania (ustawa Prawo ło-wieckie). Jeśli sprawcą szkody jest inny ga-tunek zwierzyny niż wymienione, a szkoda nie powstała podczas polowania, dzierżawcy lub zarządcy obwodów nie ponoszą za nie odpowiedzialności.

Ochrona gatunkowa zwierząt a odpowiedzialność za szkody

Gdy uszkodzeniu uległy uprawy zlokalizo-wane na gruntach położonych na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody, niezależnie od gatunku, który dokonał znisz-czeń, odpowiedzialność za nie ponosi skarb państwa. Dodatkowo, niezależnie od rejonu wystąpienia szkody, skarb państwa odpo-wiada również za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. W takich wypadkach szkody szacuje oraz odszkodowania wypłaca dyrekcja parku na-rodowego lub zarząd województwa, w zależ-ności od lokalizacji miejsca wystąpienia szkody (ustawa Prawo łowieckie, ustawa O ochronie przyrody).

Komunikacja personalna po wystąpieniu szkody

Właściciel uszkodzonej uprawy po ustaleniu organu ponoszącego odpowiedzialność od-szkodowawczą powinien w terminie 7 dni od daty zaistnienia szkody zgłosić ją w formie pisemnej. W wypadku szkód powstałych na terenie obwodów łowieckich – do ustalonej wcześniej osoby odpowiedzialnej za przyj-mowanie zgłoszeń, w wypadku parku naro-dowego – do dyrekcji parku, jeśli zaś szkoda wystąpiła na innych terenach – do zarządu województwa.

Ziemniak Polski 2008 nr 3 3

Niezależnie od miejsca zaistnienia szkody organ ponoszący za nią odpowiedzialność powinien dokonać tzw. wstępnego oszaco-wania szkody oraz oszacooszaco-wania ostateczne-go, zmierzającego do ustalenia wielkości przysługującego odszkodowania. Szacowa-nie wstępne powinno być przeprowadzone jak najszybciej, nie później niż w terminie 7 dni od daty przyjęcia zgłoszenia, po uprzed-nim powiadomieniu poszkodowanego. Osta-teczne szacowanie szkody powinno być przeprowadzone najpóźniej na jeden dzień przed planowanym przez rolnika zbiorem, o którym ma on obowiązek zawiadomić szacu-jącego. Należy również pamiętać, że nie-obecność prawidłowo zawiadomionego po-szkodowanego nie wstrzymuje procedury szacowania wstępnego, jak również osta-tecznego. Jeśli poszkodowany nie może uczestniczyć w szacowaniu, ma możliwość wyznaczenia pełnomocnika, przy czym sto-sowne pełnomocnictwo powinno być udzie-lone w formie pisemnej. Dodatkowo, na żą-danie każdej ze stron, w szacowaniu może uczestniczyć przedstawiciel terytorialnej izby rolniczej (ustawa Prawo łowieckie, rozp. Min. Środ. z 15 lipca 2002).

Kiedy odszkodowanie nie przysługuje

Niezależnie od terenu, na jakim wystąpiła szkoda, oraz gatunku zwierzyny, który jest jej sprawcą, jak również organu teoretycznie ponoszącego za nią odpowiedzialność, ist-nieją sytuacje, kiedy odszkodowanie za po-wstałą szkodę nie przysługuje. Nie przysłu-guje ono:

1. osobom, którym przydzielono grunty stanowiące własność skarbu państwa jako tzw. deputaty rolne;

2. posiadaczom upraw i płodów rolnych, którzy nie zebrali ich w terminie odbiegają-cym ponad 14 dni od dnia zakończenia oksu zbioru tego gatunku roślin w danym re-gionie, określonego przez zarząd wojewódz-twa;

3. posiadaczom uszkodzonych upraw lub płodów rolnych, którzy nie wyrazili zgody na budowę przez dzierżawcę lub zarządcę ob-wodu łowieckiego urządzeń lub wykonanie zabiegów zapobiegających szkodom;

4. za szkody nieprzekraczające wartości 100 kg żyta w przeliczeniu na 1 ha uprawy;

5. za szkody powstałe w płodach złożo-nych w sterty, stogi i kopce w bezpośrednim sąsiedztwie lasu;

6. za szkody w uprawach rolnych założo-nych z rażącym naruszeniem zasad agro-technicznych (ustawa Prawo łowieckie).

Wśród wymienionych sytuacji najwięcej kontrowersji budzi zapis dotyczący braku stosownej zgody rolnika na budowę urzą-dzeń lub zabiegi zapobiegające szkodom. Wynika to z faktu, że dzierżawcy lub zarząd-cy obwodów łowieckich bardzo często zwra-cają się do rolników, których uprawy według ich oceny są potencjalnie zagrożone wystą-pieniem szkód, z prośbą o zgodę na budowę tzw. ambony łowieckiej. W takich wypadkach odpowiedź rolnika jest najczęściej negatyw-na, co bierze się z pewnej nieświadomości, a zarazem przekonania, że ideą pomysłu jest wyłącznie chęć polowania i pozyskania zwie-rzyny, a nie jakakolwiek działalność profilak-tyczna. Jednak jest to mylne przekonanie, gdyż urządzenie łowieckie w postaci ambony często wykorzystuje się również do odstra-szania zwierząt. Na przykład w wypadku upraw ziemniaków odwiedzanych przez dziki i potencjalnie zagrożonych, gdy myśliwi od-strzelą 2-3 osobniki w rejonie tej uprawy, zwierzęta same przestają nachodzić tę część obwodu, co wynika z ich swoistego behawioru (Fruziński 1993). Tym samym problem szkód przez nie wyrządzanych przestaje istnieć, a działania takie są jak najbardziej uzasadnionym elementem profi-laktyki.

Niemniej jednak, jeśli rolnik, właściciel uszkodzonej uprawy, nie wyraził stosownej zgody na budowę ambony lub jakiegokol-wiek innego urządzenia mającego ograni-czyć występowanie szkód, a uprawa została zniszczona, wówczas kroki zmierzające do otrzymania odszkodowania z tytułu zaistnia-łej szkody stają się bezprzedmiotowe (usta-wa Prawo łowieckie).

Kolejnym elementem, budzącym szereg kontrowersji, a będącym przyczyną odmowy wypłaty odszkodowania, są zniszczenia upraw założonych z rażącym naruszeniem zasad agrotechnicznych. W wypadku ziem-niaków kontrowersje te wynikają głównie z przyjętej gęstości sadzenia, jak również wy-stępowania tzw. omijaków czy rozległych terenów charakteryzujących się brakiem

Ziemniak Polski 2008 nr 3

4

wschodów, które zależnie od nasilenia albo nie są uwzględniane przy ustalaniu odszko-dowania, albo są podstawą do odmowy sza-cowania, a tym samym przejęcia odpowie-dzialności za powstałą szkodę. Dodatkowo ważnym elementem jest zachwaszczenie uprawy, które również może być podstawą do odmowy wypłaty odszkodowania. Według Sawickiej i innych (2006) znaczne za-chwaszczenie wywiera duży wpływ na udział plonu handlowego i paszowego ziemniaków. W praktyce szacowania szkód w ziemnia-kach o znacznym stopniu zachwaszczenia zdarzają się i sytuacje, że w ogóle nie ma frakcji handlowej, zaś frakcja paszowa jest również bardzo słabej jakości.

Ustawowy zapis, mówiący że odszkodo-wanie nie przysługuje, gdy jego wartość nie jest wyższa niż wartość 100 kg żyta, również budzi wiele wątpliwości wśród rolników. Do-tyczy to zwłaszcza upraw o niewielkim are-ale, w latach charakteryzujących się wysoką ceną rynkową żyta przy jednocześnie niskiej cenie ziemniaków. Sprawia to, że według opinii rolnika dość znaczne zniszczenie uprawy ziemniaków nie kwalifikuje się do przejęcia za nią odpowiedzialności.

Odmowa wypłaty odszkodowania z tytułu nieterminowości zbioru w wypadku upraw ziemniaków występuje stosunkowo rzadko. Niemniej jednak należy pamiętać, że pomi-mo zróżnicowania klimatycznego, warunku-jącego długość okresu wegetacji w poszcze-gólnych regionach kraju, najczęściej osta-tecznym terminem zbioru ziemniaków w

większości rejonów jest dzień 31 październi-ka. Tym samym w przypadku wystąpienia szkód w uprawach nieuprzątniętych do 15 listopada zachodzą podstawy prawne do odmowy wypłaty odszkodowania.

Zapis dotyczący usytuowania miejsc przechowywania roślin w tzw. bezpośrednim sąsiedztwie lasu również rzadko znajduje zastosowanie w procedurze likwidacji szkód dotyczących upraw ziemniaków. Wynika to głównie z faktu, że kopce z ziemniakami bardzo rzadko usytuowane są w pobliżu la-su, jak również z braku dokładnego, jedno-znacznego sprecyzowania, co oznacza owo ustawowe „bezpośrednie sąsiedztwo”.

Literatura

1. Flis M. 2007. Szkody w ziemniakach. – Łowiec Polski 9: 50-53; 2. Fruziński B. 1993. Dzik. Wyd. Anton-5 Warszawa; 3. Ustawa z dn. 13 października

1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. 05.175.1462); 4.

Ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) z późn. zm.; 5. Roz-p. Min. Środ. z dn. 15 lipca 2002 r. w sprawie postę-powania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszko-dowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 126, poz. 1081); 6. Sawicka B., Bar-baś P., Kuś J. 2006. Wpływ zachwaszczenia łanu na plon ogólny i handlowy bulw ziemniaka w warunkach ekologicznego i integrowanego systemu produkcji. – Pam. Puł. 142: 429-443; 7. Wójcik M. 2003. Szaco-wanie szkód łowieckich. Wyd. Zachodni Poradnik Łowiecki Piła: 43-50