ANNA CZEKALSKA, ALEKSANDRA KUNKEL
Uniwersytet PoznańskI
WARUNKI GEOLOGICZNE
L'ITERGLACJAŁU EEMSKIEGOW
SWARZĘDZUKOW POZNANIA.
Swarzędz
dest
położony·
w
półnoIano.-za.chocIDim kraflm JWySl1CfLym'Y gnietn.l.eflskiej, -ogran!arnnym od zachodu pGzn.ań*Im odcinkiem ~~j do1.iIlly Warty, a od północy rwrr.gÓI7Jami. moreny ekumula-cyjned g!aCifazy poma~ .(2). Tę stn!-fęwynie-siooą oddziela od Swarzęd7181 dolma mek.i CybLny z kilkoma 7biamikami.
'ezior.
Największym rz: ruchiest
J WoCIirO SWatrzędKie.
Wysoc'lJ'ZIla gnJ.ef.n.ieńska, łeżąca
:na
ppłudn.ie od Cyomy,ma
powi.el'2lCłmię ła@)odnie pa.górikQwatą, rl;bu-dow.aną 2: eliny mo.reoowej, () lWY9<lkoa§ci od 80 doUKD551.793.022.4:550.822.1.2(08U8)(ł38.1I21 ... ) ok. 1100 ID IDI*D.
Zboom
~ą ku ddin.ie Cybiny i do misy Jeziora Swarzęd*!eg(). Taras zalewowy Cyblnyma tu
!WW"tiości rzędnych 71m
~,lustro
!WOdy JWOIl'a Swarz;ęd:z:lkieg.o - 69,94 m 1DjpIID. ..W 1974
r.
Zakład P.rQjoektowania i UsŁug Inwesty-cyjnych "Lnwestprojekt" .Pomad twykooa.ł liczneow5.er-cende geoLogiezoo-irniy.nierskie dla nowego osiedla mieszk.anlowego ·na N od miasta a Da E od Jeziora SW'!IIr2ęd:zlk:iego.
Mer
Marlę KoblaMk:ą, ktGraspra-wowała
dozór
geologicznylIlo!ld
pracami pol()wymi, lDBIiIDteresował ~y chamkter osadówrnn.p.ni. N
fJrzekrv[j I-I
,""_mn.,M! PcziomltOdg
~78z.S
wa
l7tl-tlźkim.
slNW
SEIN
Ryc. 1. P1'zekr6; geologiczny przez kopalne jezioro okolic Swarzędza
i
jejo SE obrzeżenie.l - warstwa glebowa, 2. - głaziki 1 twiry, 3 - piaski, 4 - mułki, 5 - Uy, 6 - glJny zwałowe G IV, 7 - gliny
zwałowe G III, 8 - namuł, 9 - tort, 10 - gytia, 11 -poziom oznaczony przez badania pallnologlezne.
j~cll w · dolnej .części niektfuoyeh :wierceń;. rw ocelu
szczeg~wego pr2EGII1ali zowarua tej serii skaLnej,
prz.eIł.8z,;ua .więc :PJ,"Ó.bIti z kilku IOtWorow au~
n.lniejsrr.e,go ar.tykuru..
Pracę .ror,poczęto dokładnYm ma.kros.kqpowym zba-dan4em nast~VV8i osadów w jednym z oUworó.w lO n.8,1pełniej.szym prot.iJ.u. Rodzaj i 2llIl1any /J63dÓw
Qd PQW.leI'zclmi. .terenu .do gł~ 20 IID ;Ill'2eidsta-w,i,ono w artykule .. ln.~jał eemski (W Swa.rzędzu
koł() Poznania" (l). O.pmcowanie pa.li.DQLogilC7lrie 2
pro-,bek:
gytii
IZ głę,bolrości 14 i Iti m ;wy.Jwn,ał ~'rabolsk.i.
Oznac,zany przez TQbolskiego ma.te.riał pyłkOWY
PI>-twieitld.z.ił p.mYiPUszczenJ.e, że w Swarzędzu wym~ją
ooac1y intergLacjału eems.k.iego. Wiek 11wIoa:zenia ~l1ę
gytii przypa.aa. na optimum .klimaty'CzDe tego
inter-g!aqw:
IW osadac.h starszej gytii - z głębolrości16
m -
d.amLnują tl.ia:rna pyłk~w lesz.azYlDY (COTlIU.l.S 53,4t/t'),
·
w __
cta.cłl gytii na.jmłoodS'Z.ej -z
głęno kości ol4 m - ziaJma. pyłków grabu (Carpmus-68,7O/t).
DQbre wyniki wst~ch ·badań palialologi;cznych skkxnd.ły autorki do starań .0 ~zenie
znacz-ny.ch lil'Ości ma.teri.ał6w dla odczytania warunków gool.'ogIczny.ch powstaatia ,k,~lneg,o jeziora z ~ słJw Iionte.rgla.cjlUu· J III/IV .(2), p!.'Ó,by wytłumaczenia
zmian w jego osadach oraz ewentua.l:n.ego wskam'llia jego gratuc. KtJJ.ejność zmian Ij;ypu osadów w k0-palnym je-z:iarze ~warzędl.,a pr.r.edstawia.ją przekroje I-I (ryc. 1) i II-II {ryc. 2), zestawdone z materiałów
"IzliwestIJl"Qiek.tu" .
P1rzek.roje łW8k.azują, że 'Wą)ÓłczesDa
dtla.ina
Cy-bin,y alPmede
:wszystldm m:fsa. Jeziora Swa'l'!1..ędz k:I.eg'O nadcięły od N :I. s.W 06IIIidy interglacja.Lne. Ro,z-.rzut ~w ~zych d tLeh głębcllro§ć,dos.to.sp-w.a.ne
<10 ~ z,abudowy irodz.adu
fundąmelllt'Owatlia, t1lie I(lIaLWRllĄją ;na przedstaJwdeo:lie jeziora Iw-pa.1a1ego i je~ osadów
w
!formie 1b1pkdi.ag!ramu. Miare .głdlak'OlŚlCd w.iea.1ceń poansblliWłQy' nie :rorrst.rzygnięte
za-gladin.ienia gi'arucy południowo-<W&Cbod:niej . deziQl'la i
jego C>.9SdQw .brizel:nych.
Zac1en
rz
otwQrqw 1Wd~nie
lOISiągtnął .dna1oopa,ln.ęg'O. jeziora, gdyż do osadów interg.],adalny.ch zUiczaoo . PQdścielialjąoe gytię
lPi.a9kd
dr.Qbn<>7liamiate,s.za.re,
IZ. ~ debryJtru .roś1hlnego i CaCO. w ilościdIoob>
.
3'/.
masy
osadu. .W tpjaSkach szarycll213.-~ ~ze Z wdei1oeń.
Typowe osady orpnogeoioC'llD.e .kqpaIneg,o jezdara
m&lJą Ql8 I'IClq)OmaIllym wieroEm.f.ami obsrl.aIlTl.e zmienną miążs2lOŚć -'- od 1,2
do
9,3 m. Na. ogół nie są ooeraz,-drLIelone ~ 'WIkladk.i osadów m.ilneraLny,ch. S(pąg
icll:zślDtaf;oorwano lIla wyso1m§cl od 64,38 d'O 78,22 m npm. Serię osadów Il'QZPOczy;na w.a.m1lwiagy;tii. Jest to 1UId~ stratygna&:zm.ie p!JZ'ipm wiodą cyrw :t.eq)QI.e
!OISIIIdów
d~ch. MiąŻSZ'OŚĆ gytiirwy-308
SE
Fig. 1. Geological section through buried lake from Swarzędz and its SE vicinities.
l - soi! horizon, 2 - pebbles and· gravels, 3 ~ sands, 4 -sUta. 5 - clays, 6 - tlUs G IV, 'l - tills G III, 8 - sUts, 9 - peat, 10 - gyttja, 11 - horizon with palynologieal
Przekrój II-II
SW
dat1ng. J...
20.4GmHE
mnp.m
.
811 B4 8D 7D '1268
M Ryc. 2. Przekr6; geologiczny przez kopalne jezioro,prostopadły do brzegów jeziora wsp6kzesngo. Fig. 2. Geological section through buried Zake
para-Uel to the coast of Recent lake.
!lIOSd od 2,3 do 5,5 Im, 00 stanJawd śneidln.i,o 50% tego
zespołu. Barwa gytii, początkowo szara p,rzech'Odzi ku :stropowi
w
ciemnooza,rą. Brzyczym.ą zmi.aIllY bar-wy jest domieszka detrytu .roślImmego.. ata
z k101lei może rwSkazyWQĆ na zrnf.any 'W składzie zespołu leś nego ddk.oła:iezi(J(Ila..
Gy.UiJa
dm
wapienna: ,badania aabaratoryjne"In-:we;.~u" określiły dJLQ/ić QalCO. od 70,6 do 79,8'/0 masy oaadJu. Z fatmy ma1aIlrolQg:iCl'lJllej slJwiardzono jedYJDie Z!iw:ijkę pospoJitą {Vah,ata piscinalis M fi 11.). N:ie może być QIli8: IIl'ZIIIiaIlajaiJm fon:na. wskaim:ilrowa
d[a ionterg].a.cjału eemskiego, gdyż jest norowana
w
całym C'Zw~ie - od lPhooenu .d!o ,czasów obec-nych. DdkUlIDentacja ~ti.mum Iklilllait:yc2lnłlgo J III/IV
dI1a osadów deziiOa"a k1oIpalnego IW Swar.zędrLu rlotyc:h-czas jest o.parta tylko na palinologicznym pr:zebada-niu dwóch próbek gytii (1). Miejsce ich po.branf.a WlOkazane jest na przekroju ·I-I (,ryc. 1).
P1Qwy7lej gytii -
w
60CZewxach - wyst~je mr.f ~ ~nny, o miątsr.ośc.i od 0,5 do 1,5 m. Poja-:wLeIllle SJ.ę torfu 'W5karzJUje :na stopniowe,oierówno-mierne zaniJmn:le lustra
wdcIy. W jez:ialU. &zwójtarotQwiSka przerwały pIlIOOWIie zmiany kJ.i.InQtyozne.
Zwięk~ Iilość apad6w była przY'CZyną pcdn.iesie-nia. się pomOOlu rwód .!i powMwania w k~ym
j~Z1'Ol'Ze IDQwego
tYJPU
osadów. Począ1kaVli',o Bą to Clemnosza.re iIlBI!Douły, ze znaczną domieszką mułków.Następnie ZlIDniejsza lilIlę lWY.ratrue il<lŚĆ Sldadni.ka
n,a-n'lWow~; wy1piera go ił lub ll)illl6e1k: dl'\OlbnozLait'n.isty
1IwIo.mą-cy
niekJiedy n.awet cienkieprze'Mlll'stwieni~
wśrocl mułków. 'Bar,wa osadu staje się iasno-brązo
m n.p.m.
przekrtfi A-A SWARZĘDZSW
o
...
100 2110300 m GORTATOWOHE
9.f.im~~~~
Ryc.
3.Przekrój geologiczny
Swarzędz-
Gortatowo.
Fig.
3.Geological section
Swarzędz-
Gortatowo.
Ogólna miąższość osadów z powtórnego wypełnienia
wodą misy ijlezi'Oll'a i\rop.allnego wynosi od 1,1
dio
4,2 In.Strop jeh, n.a.wyOOk:ości 73,08-77,62 ~ npm.,
wyznacza
jedriocześnie ooW'ą zmianę typu ooadu, SdJIOWoOOwaną
oowymi.w.arunIk1amikUimaf;yICrZlIlymi. IPOOiOfWlIlie zwJ.ęk
SzClllia
:ilość opadów lW'łą.ClZI!l ~ne ljezi'Oll"o ,wSZWIa!-nę&:i.1 IW' ll~ w~ rze,azriycl1. Powstały MedY osady żwirowo...'PIil8S'1JC'Zyste z cienokiLrni Iw«da~am:l m~
lOOrw . . Doonies:7Jka mułków IW .części ~e:J S'UlgeIlU'je
mQliJ],iwość w~ &tarszego d,obr7Je rO'Z'W1ilnię
telgQ cy'kW fłuwialne<:t.,o i m!łoidmeg.o - zaledwie z,a-~o. Piaski d ~ry młddSU! lPOdścielają
cien-ką rwamwą gO.inę zwałdwą rŻÓłtą, o średlIlich mi~SZQŚ
ciaJc'h' od 2 do ol IID. 'PowiireIrzchnię gJhlny zmialIl.iały
pro.-cesy ~, !Wietrzenia !i glebo1twóroz;e.
. W !PQłuIdIndowo-V\IL'!IChiodniej części zbadanego wie!l'-.
cen1am:l .oibsrlJalru !~j I-I, ;ryc. ,1) nie wytStępu'ją
piadd l'ZIE!k1lIne ani iC$lIkiy kOpalnego jezi.oQIl'a. ~tery
otwoirY
~e o g1łębo1ro9ci ord 6 do 14 mz,a-kończono
w
gloin.ie'2IW!alroIwed
smrej i zwięzłej. GlilIlata /WYStQPuje
w
gÓm1ych częś,ci:lroh ł/lboczy misyje-2liom.ej,
być \1nOOe 1Iworzy Ona 'l'ÓW\nież dnokopeJl-llegO Ijezlora.. !Na pawieImChni glilIl morern,owy!ch
sa;a.-rych (83,.2---a5,4 Im f1'llP!Il) - pOdobnie j.ak na os.adach
wĆld płynącylC'h, Ik:tóre lPI'Zyik;rywają lOO8Idy
jntergla-('~e dezLo,m.e - leży
glina
morenawa :bółta.Dal-szy eflalp tpmcy tprZefWIiduje ;baidiaJnia paJii!lologic1Jl1e p.r(:fuek z citerech wytrÓ'ŻJniOOlY'C'h ItYJPÓw ~6w
futer,.
gleloiaklycil: pm.sków :spągoWYCh z def;rytem it'oślin,
gytiii, txxrfiu, n.amułów. .
Budirwę geoIlogiczną OklolilC S'VIJIB,l'Zędza iłUlStru.ją
drwa ~: A-A (.ry.c. 3) i B...B (!rYc. 4).
Zesta-wiono je z rn.ateri.ałów .Arcblwum GeOI1ogjcznego
Urnędu W.ojelwódtzlkiego rw PO!lJl'l.8IIliu. Rrze/kiró.j A-A
biegn-ie od SWao::zędlza IW ioieN.mku
IPÓlInocmo-wschoo-nim, .nie <XidJa!La,jąc się od ddł!irny Cy:bl.rny, przekrój
B-B 'b!leg:n!ie ad Swarzęłcha lIru połud.n.i<1Wi.
W obu pI'7Jek.roj.ac'h bezpośredniQ przy powierzchni
morforlogirCzlnej wy:stfWUje ~na zwaroWIB. r~lordowa
cenie G IIV,
7JMIta
(w ?:OOnycll <idbieIllilaJ(~h'). z dużą!do-mieszką iPi.aIsIk'u, llllielliC'llDy·mi ra.a.r.n.ami żwiru lub
gla-ms:Ó\V" d IIldewilJe!llk:ą Zl8lWartorśoią 1Węgl.a4lru walPnia (2).
~po.ś.nedJnioQ !pOid glLiną zwaławą .na rwy9Olrości od
84,8 d,~ -88,6 m lll1DIIl !);lIr'ZeW1a'rooioo lZIW:Ięzłą glinę
2lWa-łdwą ~!rą, rz,adżieJ smarobruna:bną ZlllSJC.ZIrlej mią.ż
SIZlOŚCi (00 34 .do 42,5 m). I() d11żej I'll8IW.artoścd :zielT'll
21w:1r~wy,oh ó. głazów. W Ilderunkru I06łnacoo-wschod
I\'liim 'Pod:awitatl.ą się między g'l.uną zwałową lŻÓłtą d
s:za-rą fluwj,~'Cjałne osady pIaszczyste.
. W wierceniu Gortatowo (przekrój AA, ryc. 3)
-pod gliną ~rową żółtą i OS'ademi lailrumula;oj4
.rzecz-nejj . miąŻ'S21OrŚcrl. 112,5 m - M'Wieroano :na wysdko9ci
70,3 m illQJIlIl ~aidy 1jerzJi:0III00 moiążs:wści 14,5 m. Wś.ród
ciro wy!rtęouje cbialrakte:ry.sty.czna rwarrs1lwa namubu
tortfiitalSteg.O '(qpa.trL<lna. w idl2lien:ni!lru rwiertniczym
uwa-gą ,,g1I1\.1lIlty ()łl'Igenilcme"). IW !Spągu .oSi!lld6w jeziora
PrzeJ:r1i B-B
SWARZĘDZ N'Jm~n
.
p.m..
:.' .. I • 8 • • 70 . " ~300m ZALASEW(S
Ryc.
4.PrzekT6; geologiczny
Swarzędz-
Zalasewo
Fig.
4.Geological section
Swarzędz-
Zalasewo .
.
wy8tęplU'je nagI1OOll8ld:zenie głar7Aw (4 Illl miąższości)
-poooeba.łOŚć erozyjnego .7.IDIiIS2Jc:llElni4ll ,~ 7IWał.owej
gILiIIly. Niże-j pojawłialj.ą się .piaSki
z
du:żą domiesdkąri:wi.ru (3 'ID IIIli.ąriszośtli). Tę część pr.otflu
otwwu
Gor-ta·tO'W<l mo!Zma iInIteI:t1p.reto\vlać jako peaKiy głębdko ,wcię
tej Iddl:irny lro,palrrreIj :O tmech cdll'ęlbny'Clh f.alcja.c'h
osa-dów: naijstoars'Zelj - erozyjnej,młodszej - jeziornej
i lIl3.;młOOszed
-
atkumuilacji . .fi'llwiaJnlej.Pad glilną zwałową S2'JOO.'ą i~a w G.orta.tow:1e
90d
reszt1mn:ni zniszczonej :moreny) od wyaokoSci. '46,1 do 52,2 m ~ ,~etroOIlO OiBiy rzeazne o wy1I'aźnym
cykJsu SieldymeD'tacyjonym. Ro2IPQCrl.YlI'l8Iją
de
osadyde-'Iludacyjjne przecboldtzące w zasypanie ~i.ny
pi.::lsk'a-mi, a kończą mu'łki składane
w
7SmI.eradącym nur~de.
.
W \je!dInYlII1 z otworow (J:Yc. 4) ~ję końctZY
17,2 m miąti.s7JOŚCi osad n6w "Wm'Wowych
tw
'
oPiSie
profilu rwierfm!icz.ego ,iił 'W3.l'8twawany"). Mi.ą.ższóść
os.aJdÓW Ipełnetgo cyklu akumulalcyjnego rwynos1 Od
19.5 do 29 m. Cztery (z pięciu aIlwOiI'ÓW) mrk.ot'\.crwno
w
pstrych iłach pliocenu, na wysokości od 23,0 do 27,2 m lIIpm; dedlIlo rwie.1'fCeIlie przerwanow
mu1ka,~hflmrI'Yoh. . . . . '
ifuTLekl"Qje A-A i B-B (Il'~. 3 i rye.
4)
~ają iUawyJci.ąg.ndęcle ogó1ny,ch \\rnioś!tów o syJturac}i
goo1o-gd/cznej i udolkrumenlt<JIWa.niu ,czarowym lrooaJ:nego
je-ziora
w
SVW!lr'Zędrzu, p~ zestawie!Il'iru oarow:nawczYmw.erzystkich opisanych .wyżej przeokrojów goologicz.,. nycll.
Na powierzchni plioceńSkich iłów leżą osa.cJy wici ..
kiego
interglacjału J lInII (2), jego młodszych' sta':' diaMlw idl6lll1.11d!acYJjl!lych. Gline zwaJł,ową' SZ8.rą· M.1ei:1will;-mć ze zlodio'Welcemfem środ,'k:owopolskirn G III.
Jeziorne osady d:nterglacjału eemsk:iergo J III/IV
lpcrze-Mój I-I, ljIIC. 1 i P,l"Z.'ek1ró!j A-A, ifY1C. 3) leżą
w
do-ll.rnach eroeY'irnych :w,cietY'~hw
glil!l:a.c:h motreno~hG III; na pewno po deglacjacji glacistadiału Warty
G ilII+t1.,
a
możenarwet
po deg1a.ctiacj! gIacig,tadi.ałulv.ży-ck'iegp G III +'2. P.o je2liomych osadacoh QPtłmum
klI.IrmatycZ!lElgQ, ;z lkt60rym jest związana bujna roślin~
nOść lasów lUściaStych (00 od.9owiada fitof.Uie elf oraż
g podziału K. Jessena. d W. M.i.ld:he.rsa; 1), intatgtlą,~
cja.ł eems'ld koń'C'Zą <'SB,dy f],vlW'.ialne
<lSIt.adm:Lch
~k!,'ma·tu w>i!lg.otnego o
m:er.oIkinn
msięgu. .:.,Lądolód .zloo·owarenia G IV
w
ooisywanyrn obszai.il'zoe ~zostawił tylko jeden .cienki 'Dł~t e;li·n mo;reno'''
wych glad!azy leszczyńskiej
sensu stTicto
G IV max.07meiCZenia naJdn'Ol.ogiczne d serie osa<iQ'We inter~
glaci. eamek:ie.go 0r1"a.Z jerzJiora kopalnego w Swa,.:.
rzP.kiZ'U :nd.eVl/1!ll'oWlald.zacją żadlnY'Cb zmian d<l wynilk:ów oot8lbnilCh badr:ló teren.orwych L. Salwicki~o na· Sze;.
lą.gill W PoQ!1JIl,SniJu (3) ani do Qpl'IBcowań
pa.1jnolo!lf!!cz-ll1Y1ch g:vt.ii Slz.:e.ląga podalIlych w 1956 II'. przez A.
Sm-dcotUJa. (4).
Autorki dzlękują serdecznie Il,Igr Marii K.ob1ań.kiej. Z_B
uprzejme przekazanie 1m materiałów badawczych.
LITERATURA
1. K 'U n k e 1 A., To b 0 Is k i K. - Interglacjal
eem-SkIi
w ~ kok> Pormania.Prz.
geo!. 1977,nr
5.2. R 6 :i: y C k i S. Z. - Plejstocen Polski srodkowej.
PWiN, 1972.
SUMMARY
The ~i[es o;f geoIogioaJ.-en:glneering boreholes
a.nd core samples from a bo:reoole drilled at
Swa-~ served as a basis for cthe geological syonthisis
illustrated in the IP2IPE!r iby the erOSlS-seclioIllS I-I
and
m-II
(Figs. 1-2,). A wider geological lbac:'kg!round,iJooluddng the soucth-eastelUl vicinities of SWarz\l:dz. is
ilil'llStrateci by the cros:s-sediOIllS A-A and B-B (Fi.gs.
3--4) made on 'bhe basis Cif IQIl'IChiva.l data an de~r
boo.'eholes. The studies a.nd the analysis of the
CIl'OBIS--sections malde poss~ble reoonstruction of
Hthoot.raU-gnlphica1 proflile of younger Pleistooan.e deposits
kom the
Po7mati area.3. Saw i c k i L. - stratygrama inte.Ilgla'CjaIu
Sze-lllga pod PoznaIniem. Acta geol. pal. vol., 1955,
5, 1 pail'S gool.
4. S rod 0 n A. - W sprawie interglacjalu w
Sze-lIlgu pod Poznaniem. IW:I Z badan czwartorzqdu w Polsce. T. 7, Biul. Inst. 0001. 1956, nr 100.
PE3IOME
npocPHJIH reOJIOrO-HHJKeHepHbIX CKBa:lKHH H 06pa3-qbI roPHbIX nopo~ H3 CKSa2KHH npo6ypeHHbIx B MecT-HOCTH CBa2KeH~3 CTaJIH OCHOBOi!: ,I(JIH reOJIOrH'IeCKOrO CHHTe3a HJIJIlOCTPHpoBtUIHOro pa3pe3aMH I - I H 11 -'- 11 (pHC. 1 H 2). reOJIo.rH'leCKo.e CTpo.elIHe 6o.JIee wHpo.Ko.ro paAoHa lOro.-BOCTo.'lHbIX o.KpeCTHo.c'rei!: CBa2KeH~a H3o.-6pa:m:alOT pa3pe3bI A - A H B - B (pHC. 3 H 4), co-CTaBJIeHHbIe Ha o.CHOBaHHM apXHBaJIbHbIX MBTt'PHaJIo.B H3 6ypeHHJI rJIy60KHx CKB32KHH. npo.Be~eHHbI~
KCCJIe-~B8HHg H aHaJIH3 pa3pe30B n03BOJIHJIH aBTOpo.M"
Co.-cTaBHTb JIHTOCTpaTHrpacPH'IecKHi!: npoq,HJIb MJIa~Wero.