Proces zmian kształcenia i doskonalenia nauczycieli w Polsce

Jan Łysek

Proces zmian kształcenia i

doskonalenia nauczycieli w Polsce

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 31-49

Jan Łysek

Proces zmian kształcenia i doskonalenia

nauczycieli w Polsce

A ktualnie nauczyciele kształcą się w dw óch system ach. S ą to: system ośw iaty oraz system szkolnictw a w yższego. W skład system u ośw iaty w chodzą kolegia nauczycielskie i kolegia języków obcych. Do system u szkolnictw a w yższego nale­ ży zaliczyć: uniw ersytety i w yższe szkoły pedagogiczne, akadem ie w ychow ania fizycznego oraz inne uczelnie, które należą do resortów edukacji, kultury oraz zdrowia i kształcą nauczycieli przedm iotów ogólnokształcących, czyli niektóre politechniki, akadem ie m uzyczne oraz akadem ie sztuk pięknych.

W kolegiach nauczycielskich kształci się nauczycieli dla przedszkoli, szkół po d­ staw ow ych i placów ek ośw iatow ych. W kolegiach języ k ó w obcych kształci się nauczycieli dla szkół podstaw ow ych i średnich. G łów nym celem kształcenia w kolegiach je s t uzyskanie przez absolw entów w iedzy i um iejętności k ierunko­ w ych oraz pedagogicznych, które są niezbędne do w ykonyw ania zawodu. P rakty­ ki pedagogiczne stanow ią tutaj integralny i niezw ykle istotny elem ent kształcenia. Ponadto, większość kolegiów przygotow uje do nauczania dwóch przedm iotów albo prow adzenia dw óch rodzajów zajęć. W yjątkiem są tutaj kolegia języ k ó w obcych oraz kolegia język a polskiego.

N ad kolegiam i opiekę naukow o-dydaktyczną spraw ują uczelnie w yższe. D zięki tem u absolw enci m ają zapew niony odpow iedni poziom kształcenia, m ogą uzyskać tytuł zaw odow y licencjata oraz m ają m ożliw ość podjęcia uzupełniających studiów magisterskich.

W przypadku uczelni w yższych kształcą one nauczycieli n a kierunkach, które są ustalane przez R adę G łów ną Szkolnictw a W yższego. K ierunki te odpow iadają naj­ częściej dyscyplinom naukow ym . W aktualnym w ykazie kierunków studiów znaj­ dują się następujące kierunki ściśle nauczycielskie. S ą to: pedagogika specjalna, w ychow anie fizyczne, w ychow anie m uzyczne, w ychow anie plastyczne oraz w y ­ chow anie techniczne. Zdecydow ana w iększość przyszłych nauczycieli, bądź n a­ uczycieli czynnych zaw odow o, kształconych je st n a specjalnościach nauczyciel­ skich lub uzyskuje przygotow anie pedagogiczne w ram ach fakultatyw nego stu­ dium pedagogicznego.

G łów nym celem kształcenia nauczycieli na uczelniach w yższych je st zdobycie w iedzy teoretycznej z danej dziedziny, a nie przygotow anie do w ykonyw ania zadań

zaw odow ych J a k to pow szechnie się zakłada. D otyczy to zarów no przygotow ania kierunkow ego, ja k i przygotow ania pedagogicznego.

P odstaw ow ą w ad ą w spółczesnego system u kształcenia nauczycieli na uczel­ niach w yższych je st brak integracji m iędzy przygotow aniem kierunkow ym a peda­ gogicznym oraz brak integracji w zakresie przygotow ania pedagogicznego. Po­ nadto, praktyki nauczycielskie, które pow inny stanow ić integralną część kształce­ nia, zbyt często nie ko relu ją z zajęciam i na uczelni lub liczba godzin przeznaczo­ nych n a studencką praktykę pedagogiczną je st ograniczana do m inim um , a naw et podejm uje się decyzje o likwidacji śródrocznych ciągłych praktyk pedagogicznych. N ieuzasadnione decyzje tego rodzaju oraz niew łaściw e proporcje pom iędzy w y ­ kładam i a aktyw nym i form am i zajęć, ja k rów nież zbyt duża liczebność grup - z pew nością nie sprzyjają dobrem u przygotow aniu do zaw odu nauczycielskiego.

Praw dą jest, że aktualnie szkoły w yższe najczęściej kształcą nauczycieli w za­ kresie jednej dyscypliny, ale w ostatnim czasie niektóre uczelnie rozpoczęły kształ­ cenie dw uspecjalistyczne (dw ukierunkow e). Jednak brak standardów w tym za­ kresie pow oduje to, że daje się tutaj zauw ażyć całkow ita dow olność w zakresie tw orzenia i realizacji koncepcji kształcenia tego typu. Istnieje rów nież trudność form alna dotycząca dyplom u kształcenia dw ukierunkow ego lub dw uspecjalistycz- nego, obejm ującego specjalności z różnych kierunków , gdyż nie m a jedn o zn acz­ nych rozw iązań praw nych dotyczących św iadectw , które potw ierdzałyby upraw ­ nienia do nauczania drugiego przedm iotu. W prow adzony w 1992 roku zaw odow y tytuł m agistra edukacji nie uzyskał akceptacji środow iska i je s t stosow any bardzo rzadko. Pow yższe fakty oraz fakt istniejącej autonom ii szkół w yższych pow oduje to, że przygotow anie nauczycieli do w ykonyw ania zawodu, pom im o spełnienia for­ m alnych w ym agań kw alifikacyjnych, je st bardzo różne i często nie odpow iada p o ­ trzebom szkolnictwa.

Jak się w ydaje, kształcenie nauczycieli pow inno nadal odbyw ać się w kolegiach nauczycielskich oraz w uczelniach w yższych. M ając jed n ak na uw adze edukacyj­ ne europejskie struktury unijne oraz potrzeby szkolnictw a i oczekiw ania społeczne w Polsce, należy oczekiw ać, że niebaw em nastąpi proces stopniow ego w łączania kolegiów w struktury w yższych szkół zaw odow ych lub proces przekształcania kolegiów w jednostki filialne szkół wyższych.

N ależy pam iętać, że określone działania, których celem było przygotow anie re­ form y kształcenia nauczycieli, zostały podjęte w 1997 roku przez R adę do spraw K ształcenia N auczycieli przy M inistrze Edukacji N arodow ej. R ozpoczęto w tedy intensyw ne prace dotyczące opracow ania standardów przygotow ania pedagogicz­ nego nauczycieli, opracowania standardów kształcenia dwuspecjalistycznego (dwu­ kierunkow ego) oraz opracow ania ram ow ych planów i podstaw program ow ych specjalności w kolegiach nauczycielskich. Niestety, prace te w pew nym m om en­ cie zostały w strzym ane z pow odu planow anej reform y ośw iaty i now ych podstaw

program ow ych przedm iotów ogólnokształcących. K ontynuacja była m ożliw a do­ piero po podjęciu szeregu decyzji w ynikających z założeń reform y system u eduka­ cji. Założyło się bow iem , że reform a kształcenia nauczycieli, w tym reform a p ro ­ gram ow a, m usi być poprzedzona przyjęciem ostatecznej w ersji podstaw progra­ m ow ych, opracow aniem standardów edukacyjnych, określeniem ram ow ych pla­ nów (w zakresie przedm iotów nauczania, nauczania blokow ego oraz nauczania zintegrowanego), określeniem kw alifikacji nauczycieli (konieczność rozstrzygnięć dotyczących statusu nauczycieli), opracow aniem standardów kształcenia nauczy­ cieli oraz opracow aniem koncepcji system u akredytacji kształcenia nauczycieli. N ie czekano jed n ak na zakończenie prac w ynikających z założeń reform y syste­ m u edukacji i ju ż w roku akadem ickim 1998/1999 podjęto w kolegiach i uczel­ niach działania m ające na celu przygotow anie nauczycieli do zreform owanej szko­ ły. O pracow ane standardy przygotow ania pedagogicznego objęły zadania nauczy­ cieli oraz szkół i odniosły się do założeń reform y system u edukacji. To w ym usiło zm iany program ów nauczania w kolegiach nauczycielskich i uczelniach. B rakuje jednak przykładow ych programów, które um ożliw iałyby uzyskanie w iedzy i um ie­ jętności zgodnych z wcześniej w ym ienionym i standardam i. Dopiero w tedy byłaby m ożliw a popraw a jakości kształcenia nauczycieli.

Tak napraw dę jed n ak popraw a jakości kształcenia nauczycieli będzie m ożliw a dopiero wtedy, gdy zostanie w prow adzony system akredytacji kształcenia nauczy­ cieli. Spraw a ta pozostaje nadal zagadnieniem otw artym , a tem atyką tą zajm uje się m. in. program ARKA, który zaczął działać w ram ach zakończonego ju ż dzisiaj program u SMART.

P raw dą je st rów nież to, że reform a kształcenia nauczycieli będzie m ożliw a rów ­ nież wtedy, gdy uzyska akceptację nauczycieli kolegiów i nauczycieli akadem ic­ kich. Ważne są zatem rzetelne inform acje na tem at kolejnych etapów reform y oraz m ożliw ość uczestniczenia zainteresow anych środow isk w pracach nad n ow ą koncepcją kształcenia nauczycieli oraz sposobam i jej realizacji. D obrze zatem , że w prace w łączyły się także: R ada do spraw K ształcenia N auczycieli przy M ini­ strze Edukacji N arodow ej i Sportu, R ada N aukow a C entralnego O środka M eto­ dycznego Studiów N auczycielskich przy A kadem ii Pedagogicznej w K rakow ie, K onferencja Rektorów W yższych Szkół Pedagogicznych, Zespół do spraw K ształ­ cenia N auczycieli R ady Głównej Szkolnictw a W yższego, R ada Stow arzyszeń N a­ uczycielskich oraz R ada G łów na Szkolnictw a W yższego.

O prócz realizow anych zm ian w procesie kształcenia nauczycieli realizow ane są rów nież działania dotyczące doskonalenia nauczycieli i kadr ośw iatow ych. G łów ­ nym celem opracowywanych ofert doskonalenia jest założenie o konieczności kształ­ towania szkoły przez szkolną społeczność, z uwzględnieniem swoich potrzeb i ocze­ kiwań. Dzięki tem u stało się m ożliw e kształcenie liderów w ew nątrzszkolnego do­ skonalenia, specjalistów badania jako ści placów ek doskonalenia oraz edukatorów

nauczycieli język ów obcych, historii, w iedzy obyw atelskiej i innych. Pojaw ili się więc w ysoko kw alifikow ani specjaliści, przygotow ani do pracy z dorosłym i w za­ kresie doskonalenia i dokształcania, um iejący tw orzyć program y kursów oraz do­ konyw ać oceny ich efektyw ności. Pozostaje jeszcze kw estia uregulow ania praw ­ nego statusu edukatorów i liderów.

Trw ający proces zm ian kształcenia i doskonalenia nauczycieli był i je st m ożliw y dzięki projektom , które w spierały, i w spierają, reform ę system u edukacji. M am tutaj n a uw adze działania zagranicznych ekspertów, europejskie centra kształce­ nia i doskonalenia oraz m iędzynarodow e program y w spierające, takie jak: P H A ­

RE, SMART, Kreator, A R K A , TE M PU S, SO C RATES i L E O N A R D O .

PH A R E to program bezzw rotnej pom ocy udzielanej Polsce i innym krajom E u ­ ropy środkowej przez U nię Europejską. Pow stał w 1990 roku, kiedy to państw a Europy Zachodniej postanow iły w esprzeć kraje Europy Środkowej i W schodniej w przem ianach gospodarczych. N a początku planow ano zaoferow ać pom oc je d y ­ nie Polsce i W ęgrom . Stąd w zięła się nazw a Poland - H ungary A ssistance to R estructuring o f their Econom ies, czyli P olska - W ęgry Pom oc w Przebudow ie Gospodarki. Z czasem do tego program u w łączono pozostałe kraje. O statecznie program objął 14 państw. Polska, jak o najw iększy kraj z tej grupy, otrzym yw ała procentow o najw iększą ilość środków, bo około jednej trzeciej.

Ze w zględu na cel ja k i m iała osiągnąć pom oc, Program PH A R E kilkakrotnie zm ieniał swój charakter: od pom ocy tow arow ej, poprzez przepływ fachow ej w ie­ dzy, inw estycje i w spieranie dem okracji, po w spieranie na drodze do stow arzysze­ nia Polski ze W spólnotam i Europejskimi. Środki z Program u PH A R E m iały pom óc w przem ianach zw iązanych z przygotow aniam i do członkostw a w U nii E uropej­ skiej. W ram ach części PH A R E określonej jak o inw estow anie w spójność gospo­ d arczą i społeczną, program w spierał:

w zrost działalności sektora produkcyjnego (pom oc w zróżnicow aniu dzia­ łalności gospodarczej, rozw ój sektora pryw atnego i m odernizację p rzem y ­ słu),

wzm ocnienie potencjału ludzkiego - w sparcie czterech filarów Europej skiej Strategii Zatrudnienia (szkolenie oraz przekw alifikow yw anie pracowników, podnoszenie um iejętności zarządzania w przem yśle, działania zw iększające innowacyjność),

popraw ę infrastruktury zw iązanej z prow adzeniem działalności gospodar­ czej (inw estycje),popraw iające dostęp do m iejsc, w których rozw ija się prze­ m ysł i handel,

inw estycje zw iązane z infrastru ktu rą ochrony środow iska, sprzyjające roz­ w ojow i inw estycyjnem u w regionach.

W ram ach program u PH A R E zaistniał program SM ART dotyczący edukacji. Program SM ART m iał cztery kom ponenty:

finansow anie szkół, popraw a jakości funkcjonow ania szkół, poradnictw o zaw odow e, kształtow anie polityki edukacyjnej (kom ponent 0 1),

m odernizacja system u oceniania opartego o ogólnokrajowe standardy (kom ­ ponent 02, program N O W A M ATURA),

w drożenia kom petencj i kluczow ych do program ów nauczania przedm iotów ogólnokształcących i praktyki szkolnej (kom ponent 03 - program K R E ­ ATOR),

w prow adzenie system u akredytacj i i zapew nienia j akości kształcenia w k o ­ legiach nauczycielskich (kom ponent 04, P rogram A R K A ).

Program S M A R T był przez cały czas poddaw any procesow i ew aluacji form a- tywnej, której sukces opierał się na stałym dialogu z osobam i podejm ującym i decy­ zje w program ie. N astąpiły realne działania n a rzecz popraw y jak o ści kształcenia nauczycieli w kolegiach oraz am bicje przejścia do procedur akredytacyjnych dla potw ierdzenia w ysokich kom petencji pracow ników kolegiów. Ponadto, w M ini­ sterstw ie Edukacji N arodow ej pow stało B iuro Strategii i Reformy, którego zada­ niem było planow anie długofalowej polityki edukacyjnej państwa. Niestety, niektó­ re założenia, które były brane pod uw agę, gdy pow staw ały założenia program u S M A R T , uległy później zm ianie, np. idea bonu ośw iatow ego oraz obow iązkow a m atura w nowej form ule - odsunęły się w czasie.

W ram ach istniejącego program u SM ART pow stał w pew nym m om encie p ro ­ gram K re a to r. P ierw sza faza program u K reator rozpoczęła się w e w rześniu 1995 roku. Jedenastu nauczycieli języ k a polskiego i m atem atyki z K rakow a, Zgierza oraz Łodzi, korzystając z w sparcia program u IM PR O V E (PH A R E), opracow ało i w ypróbow ało na sw oich lekcjach m etody integrow ania kom petencji kluczow ych z kształceniem przedm iotow ym w szkole. R ezultatem ich pracy były „M ateriały edukacyjne KREATORA - zeszyt 1”, „Strategia program u K REA TO R” oraz ku r­ sy dla nauczycieli w drugim sem estrze roku szkolnego 1996/1997. We w rześniu

1996 roku dołączyli nauczyciele historii, nauczania początkow ego oraz przedm io­ tów przyrodniczych. Pow ołano rów nież trzeci ośrodek program u w W arszawie. Po rocznym szkoleniu rozszerzonego do 42 osób zespołu, pow stały kolejne zeszyty „M ateriałów edukacyjnych KR EA TO Ra” oraz przygotow ano kursy dla nauczy­ cieli prow adzone w trzech ośrodkach w ojew ódzkich. U czestnicy program u brali ponadto udział w pracach pow ołanego przez M EN zespołu, który opracow ał P od ­ staw y Program ow e i standardy osiągnięć szkolnych, w przygotow aniu projektu CODN „N ow a szkoła” oraz innych inicjatyw ach ośw iatow ych. W roku szkolnym 1997/1998 przygotow ano kursy dla edukatorów, czyli dla tych, którzy w przyszło­ ści m ieli prow adzić szkolenia nauczycieli ze szkół. K andydatów n a te kursy zgła­ szali kuratorzy ośmiu w ojew ództw będących siedzibą regionalnych kom isji progra­ m u N ow a M atura. A bsolw enci tych szkoleń prow adzili następnie, korzystając ze w sparcia program u KREATOR, kursy dla nauczycieli w sw oich w ojew ództw ach.

N a je fek ty w n iejszą fo rm ą p o szerzan ia grupy odbiorców okazała się zatem , w toku w ielu eksperym entów , m etoda kaskady. K askada polegała na przygotow a­ niu przez ekspertów pierw szej grupy specjalistów. Zapoznaw ano ich z program em i technikam i pracy, w yposażano w pakiety dydaktyczne, zaw ierające podręczniki, ćw iczenia, zbiory scenariuszy zajęć, foliogram y i kasety wideo. K ształceni eduka­ torzy odbywali praktyki pod okiem ekspertów i dopiero po ich zaliczeniu przystępo­ wali do pracy. K ażdy z nich prow adził zajęcia dla kolejnej, co najmniej dwudziesto­ osobow ej, grupy. N astępnie przystępow ała do pracy now a generacja. W ten spo­ sób, w postępie geom etrycznym , w zrastała liczba w yszkolonych osób. E fektyw ­ ność tej form y i jej tem po m iały ogrom ne znaczenie, poniew aż przygotow anie je d ­ nego specjalisty trw ało do półtora roku. W prow adzenie innej zasady szkolenia, na przykład utw orzenie specjalnej placów ki ośw iatow ej, pozw oliłoby na dotarcie z now ym i treściam i i um iejętnościam i do nauczycieli pracujących w niew ielkich m iejscow ościach najw cześniej po kilku latach. C złonkow ie pierw szych zespołów specjalistów, dzięki dośw iadczeniu i stałem u doskonaleniu sw oich um iejętności, sami stawali się z czasem sam odzielnym i ekspertami. Stanowili więc grupy w spar­ cia dla now ych kadr i w zm acniali w istotny sposób system doskonalenia. B ył to kolejny atut szkolenia kaskadowego. Zastosow anie tej m etody um ożliw iło urucho­ m ienie w ażnego projektu szkoleniow ego - program u „N ow a Szkoła”, opracow a­ nego całkowicie przez polskich ekspertów. Program ten, koordynow any przez Cen­ tralny O środek D oskonalenia N auczycieli, przygotow yw ał nauczycieli do: tw orze­ nia program ów edukacyjnych na poziom ie szkoły lub poszczególnych przedm io­ tów nauczania i rozw iązań m iędzyprzedm iotow ych, w ypracow yw ania szkolnych system ów oceniania oraz do w spółpracy w zespołach zadaniow ych i radach peda­ gogicznych.

C elem ogólnym program u KREATOR było w drożenie pięciu kom petencji klu­ czow ych do program ów nauczania przedm iotów ogólnokształcących i praktyki szkolnej. Ow e kom petencje kluczow e to:

- planow anie, organizow anie i ocenianie w łasnego uczenia się, - skuteczne kom unikow anie się w różnych sytuacjach,

- efektyw ne w spółdziałanie w zespole,

- rozw iązyw anie problem ów w tw órczy sposób,

- efektyw ne posługiw anie się tech nologią inform acyjną.

Przyjęto tutaj założenie, że kształtow ania kom petencji kluczow ych nie realizujem y jak o odrębnej dziedziny aktyw ności, ale w łączam y je w obręb konkretnych przed­

miotów. Dla zdefiniow ania pojęć przyjęto więc, że um iejętności dotyczą sfery dzia­ łania człow ieka, a kom petencja to zespół zintegrow anych um iejętności w danej dziedzinie. Zadaniem szkoły byłoby w ięc kształtowanie um iejętności kluczow ych, tak by uczeń m iał m ożliw ość osiągnięcia kom petencji.

integra-cja. Program y nauczania m usiały być w ięc pisane w taki sposób, by treści przed­ m iotow e były nierozerw alnie splecione z um iejętnościam i kluczow ym i i nauczane jednocześnie. U czniow ie św iadom ie m ieli koncentrow ać się jednocześnie zarów ­ no na treści, ja k i na procesie pracy. Istniała także potrzeba nauczenia ich sposo­ bów pokazyw ania, opisyw ania, dokum entow ania tego, co zrobili.

K ażdy przedm iot zaw ierał trzon w iedzy i sposoby jej tw orzenia oraz w ykorzy­ stania. Program KREATOR przenosił u w agę planujących program y z w iedzy na działania zw iązane z przedm iotem . W nauce języ k a ojczystego kluczow ym obsza­ rem zainteresow ania stało się raczej pisanie, czytanie i m ów ienie niż to, ja k i tekst w ykorzystuje się do ćw iczenia. W m atem atyce centralnym i spraw am i stały się uogólnianie, abstrahowanie, sym bolizowanie oraz formułowanie hipotez. W historii analiza źródeł faktograficznych i rozpoznaw anie m itów historycznych nabrały zna­ czenia rów nego ze znajom ością w szystkich królów polskich. Zakładano, że p o ­ przez te procesy powinno nastąpić najlepsze zespolenie kluczow ych kom petencji z przedm iotam i nauczania. To podejście nie negow ało oczyw iście znaczenia w iedzy przedm iotow ej. W prow adzało ono po prostu rów now agę pom iędzy przysw ajaniem a w ykorzystyw aniem wiedzy. Tym sam ym nauczyciele pow inni być zobow iązani do zastanow ienia się, czy ich style nauczania p ozw alają zarów no opanow ać w ie­ dzę, um iejętności i zrozum ienie przedm iotu, ja k i praktycznie zastosow ać kom pe­ tencje kluczow e. U czniow ie natom iast pow inni zdaw ać sobie spraw ę z tego, że przejm ą odpow iedzialność za w łasną naukę poprzez skuteczne stosow anie w szyst­ kich kom petencji kluczow ych do zdobyw ania w iedzy przedm iotow ej, um iejętności i rozum ienia. Z a to w ięc, co dzieje się w klasie, odpow iedzialny pow inien być i nauczyciel, i uczeń, którzy rozw ijają się razem w procesie kształcenia.

Poziom y wiedzy, um iejętności i rozum ienia w e w szystkich przedm iotach, w yra­ żone w pojęciach: trudność, złożoność i dociekliw ość, w zrastają w m iarę roz­ w oju um iejętności uczenia się. R ów noległy rozwój kom petencji kluczow ych pole­ ga w ięc na ich w ykorzystaniu w coraz skuteczniejszy, wydajny, w yrafinow any i rozum ny sposób.

Pozostaje problem oceny um iejętności kluczow ych. Potrzebne je st tutaj opisanie w yróżniających je cech. N ależy zatem określić, jakiego rodzaju zachow ań i w yn i­ ków oczekujem y od ucznia, aby m óc zaobserw ow ać jeg o zdolność do stosow ania kluczow ych kom petencji. N astępnie trzeba zdefiniow ać różne poziom y doskona­ łości tych kom petencji i określić wskaźniki, które dow odziłyby osiągnięcia określo­ nego poziom u. N aturalnie, nie oczekujem y od uczniów przez cały czas pracy na najw yższym poziom ie i pam iętam y, że złożoność treści m a bezpośredni w pływ na poziom stosowania kom petencj i kluczowych.

N iem al rów nolegle z program em KREATOR zaistniał w Polsce program A R K A . W program ie tym grupy przedm iotow e (nauczanie w czesnoszkolne, języ k polski, m atem atyka, języ k i obce) podczas com iesięcznych spotkań w arsztatow ych opra­

cow ały publikacje dotyczące kształcenia nauczycieli, bogato ilustrow ane przykła­ dam i z praktyki szkolnej. Ponadto opracow ano ram y program ow e kształcenia na­ uczycieli w kolegiach i przedstaw iono je M inisterstw u Edukacji N arodow ej, opra­ cow ano system akredytacji.

Om awiając program y edukacyjne należy wspom nieć rów nież o Programie T E M ­ PUS. B ył on europejskim program em w spółpracy w sektorze szkolnictw a w y­ ższego. Został uruchom iony na podstaw ie decyzji R ady M inistrów W spólnoty Eu­ ropejskiej na okres czterech lat akadem ickich (1990-1994), następnie przedłużony w 1993 roku n a okres 1994-1998, a w 1996 roku - na kolejne dw a lata (1998- 2000). TEM PU S stanow ił część kom pleksow ego program u bezzw rotnej pom ocy Kom isji Europejskiej na rzecz w spierania reform społeczno-gospodarczych w kra­ jach E uropy Środkow o-W schodniej (PH A R E) oraz - od roku 1993 - W spólnoty

N iepodległych P aństw i M ongolii (TACIS). O becnie realizow any je st jed y n ie p ro ­ gram TEM PU S III, przeznaczony dla krajów W spólnoty N iepodległych Państw, M ongolii i niestow arzyszonych krajów Europy.

Polskie Biuro TEM PU S - działające w obrębie Fundacji R ozw oju System u E du­ kacji powołanej przez M inisterstw o Edukacji i odpow iadające za koordynację Pro­ gram u w Polsce - zakończyło sw oją działalność 1 m aja 2001 roku. R ealizacja ostatnich projektów TEM PU Sa przez polskie uczelnie dobiegła końca w paździer­ niku 2001 roku.

C elem nadrzędnym Program u TEM PU S było w spieranie rozw oju i restruktury­ zacji szkolnictw a w yższego w krajach Europy Centralnej i W schodniej, poprzez w spółpracę ośrodków akadem ickich z partneram i w krajach Unii Europejskiej. B ył to program edukacyjny, który przede w szystkim w spom agał:

- m odernizację program ów i m etod nauczania, m ateriałów dydaktycznych, - doskonalenie nauczycieli akadem ickich,

- restrukturyzację uczelni,

- tw orzenie sieci w ym iany studentów.

Program y PH A R E, SMART, K REA TO R i A R K A oraz Program TEM PU S, odnoszące się do zm ian w procesie kształcen ia i doskonalenia zaw odow ego, w tym rów nież kształcenia i doskonalenia nauczycieli, zakończyły ju ż sw oją dzia­ łalność w Polsce. D orobek uzyskany dzięki tym program om je st znaczący i należy oczekiw ać, że prace w tym kierunku b ę d ą nadal prow adzone. R ealne szanse na kontynuow anie prac badaw czych i w drożeniow ych w tym zakresie zaistniały, gdy Polska zaczęła uczestniczyć w innych program ach m iędzynarodow ych. N ajw aż­ niejsze z nich to S O C R A T E S i L E O N A R D O .

Zadaniem program u S O C R A T E S je st rozszerzanie w spółpracy europejskiej w dziedzinie edukacji. Jej różne form y obejm ują dzieci, m łodzież i dorosłych - od przedszkola po uniw ersytet.

szanie kręgu osobistych dośw iadczeń o w iedzę na tem at innych krajów Europy, rozw ijanie poczucia jedn ości w Europie oraz w spom aganie procesów przystoso­ w ania się do now ych w arunków społecznych i ekonom icznych w perspektyw ie zjednoczonej Europy.

Program edukacyjny SOCRATES je s t inicjatyw ą W spólnoty Europejskiej p rzy­ ję tą do realizacji w latach 1995-1999 (I faza program u) oraz 2000-2006 (II faza

program u). Polska i inne kraje stow arzyszone z U n ią E uropejską brały w nim udział ju ż od roku szkolnego 1996/97 - w ramach działań przygotow awczych. For­ m alne przystąpienie Polski do program u SOCRATES nastąpiło w m arcu 1998 roku. SOCRATES składa się z ośm iu komponentów. S ąto następujące program y szcze­ gółowe: Erasm us, C om enius, Lingua, M inerva (O D L), G rungtvig (A dult Educa­ tion), Eurydice, A rion oraz Naric.

Zadaniem program u E ra s m u s je s t podnoszenie poziom u kształcenia i w zm ac­ nianie jeg o europejskiego w ym iaru w szkołach w yższych. W trzydziestu krajach Europy uczelnie uczestniczące w program ie SOCRA TES/ERA SM U S realizow ać m ogąjedno, kilka lub w szystkie z niżej w ym ienionych działań:

w ym ianę studentów - w yjazdy do partnerskich uczelni w krajach eu ropej­ skich i przyjm ow anie studentów z tych uczelni w celu zrealizow ania przez nich uzgodnionego pom iędzy uczelniam i program u studiów (trw ającego od

3 m iesięcy do 1 roku akadem ickiego);

w ym ianę nauczycieli akadem ickich - w yjazdy do partnerskich uczelni w krajach E uropy i przyjm ow anie w ykładow ców z tych uczelni w celu p ro ­ w adzenia przez nich zajęć dydaktycznych;

organizację w ym iany studentów i kadry dydaktycznej - działania m ające na celu prom ocję i organizację wym iany, m.in. przygotow anie studentów i w y­ kładowców wyjeżdżających na stypendia, opieka nad studentam i przyjeżdża­ jący m i z krajów europejskich;

w prow adzanie E uropejskiego System u Transferu P unktów (EC TS) jak o system u ułatw iającego zaliczenie okresu studiów odbytego w uczelni part­ nerskiej (okres ten uznaje się za rów now ażny z okresem studiów w uczelni m acierzystej);

opracow yw anie now ych program ów nauczania przy w spółudziale partn er­ skich uczelni z krajów E uropy (program y nauczania dla początkow ych i w yższych lat studiów, m oduły europejskie);

organizacj ę kursów intensyw nych w form ie intensyw nych zaj ęć dydaktycz­ nych opracow anych i prow adzonych przez m iędzyn aro do w ą grupę w ykła­ dow ców dla m iędzynarodow ej grupy studentów ;

udział w Sieciach Tem atycznych ER A SM U Sa.

A ktyw ny u dział polskich uczelni w program ie E R A SM U S ro zp oczął się w roku 1998/1999, kiedy to 46 polskich szkół w yższych podpisało K ontrakt U czel­

niany z K om isją Europejską. W roku 1999/2000 w program ie uczestniczyły 74 polskie uczelnie, w 2000/2001 - 98 uczelni, a w roku akadem ickim 2002/2003 ju ż

120 polskich uczelni realizuje K ontrakt Uczelniany.

Istotnym obszarem w program ie ER A SM U S je st Europejski System Transferu Punktów (European C redit Transfer System ), czyli E C T S . Jest to system , który ułatw ia zaliczanie okresu studiów odbytych przez studenta w uczelni zagranicznej przez jego uczelnię macierzystą. Został on opracowany w drugiej połow ie lat osiem ­ dziesiątych. Od tego czasu ECTS je s t w drażany przez coraz w iększą liczbę uczel­ ni europejskich, a najszersze zastosow anie system u obserw uje się na uczelniach realizujących K ontrakty U czelniane program u Erasm us.

ECTS stanow i kodeks spraw dzonych rozw iązań dotyczących uznaw ania (okre­ su) studiów. Jego p odstaw ą je st przejrzystość program u studiów i zasad zaliczania zajęć. U znaw anie okresu studiów je st jedny m z podstaw ow ych w arunków w yjaz­ dów w ram ach program u SOCRA TES/Erasm us. O znacza to, że okres studiów odbyty za granicą (w tym egzam iny lub inne form y oceny) zastępuje porów nyw al­ ny okres studiów w uczelni m acierzystej, niezależnie od tego, że treść uzgodnione­ go program u studiów za granicą m oże się różnić od program u w uczelni m acierzy­ stej . ECTS sam w sobie nie reguluje treści, struktury czy ekw iw alencji program ów studiów, s ą to bow iem kw estie zw iązane z jak o ścią kształcenia, do którego ECTS się nie odnosi.

ECTS gw arantuje przejrzystość zaliczania okresów studiów poprzez następują­ ce elem enty:

punkty ECTS przyporządkow ane przedm iotom (cyklom zajęć); p o dstaw ą p rzypo rządkow ania p unktów je s t nakład pracy w ym agany od studenta w celu uzyskania zaliczenia z danego przedm iotu (cyklu zajęć); w system ie ECTS za pełny rok akadem icki odpow iada 60 punktom , sem estr - 30 pun k­ tom, a trym estr - 2 0 punktom ;

pakiet inform acyjny przedstawiaj ący dokładny opis zaj ęć oferowanych przez uczelnię w ram ach poszczególnych kierunków studiów z podanąliczbąpunk- tów dla każdego przedm iotu (cyklu zajęć);

porozum ienie o program ie zajęć przygotow ane przed rozpoczęciem przez studenta okresu studiów za granicą i określające program zajęć, w jak ich m a uczestniczyć student oraz liczbę punktów EC TS, ja k a m a być przy zna­ na za ich zaliczenie; porozum ienie obow iązuje w szystkie trzy strony, które s ą zobow iązane j e podpisać: uczelnię m acierzystą, uczelnię p rzyjm u jącą i studenta (do tego dokum entu często trzeba załączyć w ykaz zaliczeń, który opisuje dotychczas zaliczone przez studenta przedm ioty w uczelni m acie­ rzystej);

w ykaz zaliczeń, w którym w ym ienione są w szystkie przedm ioty (cykle za- jęć) zaliczone przez studenta za granicą oraz przyporządkow aną im liczbę

punktów ECTS; w ykaz w ydaje uczelnia przyjm ująca; uczelnia m acierzysta uznaje punkty uzyskane przez studenta w innych uczelniach w ten sposób, że punkty otrzym ane za zaliczone przedm ioty (cykle zajęć) zastępu ją punk ­ ty, które student uzyskałby w uczelni m acierzystej w ciągu porów nyw alne­ go okresu studiów.

Prom ując szersze stosow anie ECTS, K om isja Europejska stara się ułatw ić w y­ m ianę studentów w Europie. W tym kontekście oczekuje się, że uczelnie ubiegają­ ce się o fundusze Erasm usa opracują ogólnouczelniane plany w prow adzania ECTS lub - je śli w prow adziły ju ż ten system częściow o albo eksperym entalnie - roz­ szerzą jeg o zasięg na w szystkie w ydziały lub kierunki studiów.

Innym kom ponentem program u SOCRATES je st C O M E N IU S . W spiera on inicjatywy, które m ająn a celu podniesienie jakości edukacji szkolnej i prom ow anie św iadom ości w ym iaru europejskiego w procesach edukacyjnych. M a rów nież na celu w zbogacenie i uzupełnienie system ów edukacyjnych krajów uczestniczących. Pom aga uczniom i nauczycielom w kształtow aniu poczucia przynależności do szer­ szej i otwartej na św iat społeczności europejskiej - społeczności o różnych trady­ cjach, m ającej jed n ak korzenie w e wspólnej historii.

CO M EN IU S przyczynia się zatem do popraw y jakości kształcenia i w zm ocnie­ nia europejskiego w ym iaru edukacji szkolnej poprzez:

w spieranie m iędzynarodow ej w spółpracy oraz w ym iany m iędzy szkołam i i placów kam i kształcenia i doskonalenia zaw odow ego nauczycieli;

zachęcanie uczestników do opracow yw ania innow acyjnych m etod naucza­ nia i m ateriałów dydaktycznych;

prom ow anie działań służących rozpow szechnianiu spraw dzonych ro zw ią­ zań i innow acji w zakresie zarządzania szkołam i;

opracow yw anie oraz rozpow szechnianie m etod przeciw działania m argina­ lizacji w edukacji i niepow odzeniom w nauce szkolnej, prom ow anie integra­ cji uczniów m ających specjalne potrzeby edukacyjne oraz prom ow anie rów ­ ności szans w e w szystkich sektorach edukacji;

prom owanie zastosowań technologii informatyczno-komunikacyjnych w edu- kacji szkolnej i szkolenie kadry zatrudnionej w tym sektorze edukacji; prom ow anie nauki j ęzyków obcych;

prom ow anie św iadom ości interkulturowej w europej skiej edukacj i szkolnej oraz w spieranie w alki z rasizm em i ksenofobią;

podnoszenie poziom u kształcenia dzieci pracow ników m igrujących, osób zm ieniających m iejsce pobytu ze w zględu na w ykonyw any zaw ód oraz Romów.

C O M EN IU S skierow any je st do w szystkich rodzajów i szczebli kształcenia, a w szczególności pow inni z niego korzystać:

kadra szkolna i bezpośrednio zaangażow ana w edukację szkolną; w szystkie rodzaje placów ek edukacyjnych publicznych i niepublicznych; osoby i instytucje zarządzające system em edukacji na szczeblu lokalnym , regionalnym i centralnym .

W odpow iednich A kcjach program u m o g ą także uczestniczyć inne publiczne lub prywatne instytucje i organizacje, czyli:

stow arzyszenia zaj muj ące się edukacj ą;

ośrodki badaw cze prow adzące profesjonalne analizy w dziedzinie edukacji. Kolejnym kom ponentem programu SOCRATES jest Akcja LINGUA, której głów­ nym celem je st prom ow anie nauki języków obcych. Jest to rów nież jed en z celów całego P rogram u SO C RA TES, a w szczególności A kcji E rasm us, C om enius i Grundtvig.

LIN G U A prom uje naukę języków obcych poprzez działania ukierunkow ane na: utrzym anie i rozwój różnorodności językow ej w całej Unii Europejskiej, podnoszenie poziom u nauczania i uczenia się języ kó w obcych,

rozszerzanie dostępu do różnych form nauki język ów przez całe życie, do­ stosow anych do potrzeb każdego człow ieka.

Pojęcie nauka ję z y k ó w obejm uje w Akcji LIN G U A nauczanie i uczenie się w szystkich urzędow ych języków W spólnoty oraz irlandzkiego i luksem burskiego jako języków obcych. Do tej kategorii kw alifikują się również języki krajów EFTA/ EOG i języki krajów kandydujących do członkostw a w U E, które u czestniczą w Program ie SOCRATES.

Istotą kom ponentu Program u SOCRATES pod n azw ą M IN E R W A je s t prom o­ w anie kształcenia otw artego i na odległość oraz prom ow anie technologii inform a­ tyczno-kom unikacyjnych (ICT) w edukacji.

Cele działań w tym zakresie są zatem następujące:

- podniesienie poziomu wiedzy na temat metod kształcenia otwartego i na odle­ głość oraz stosowania technologii informatyczno - komunikacyjnych w edukacji, opracow anie najbardziej w łaściw ych podejść dydaktycznych um ożliw iają­ cych rozwój i stosow anie now oczesnych technologii ICT w edukacji, pow iększenie zasobów i usług edukacyjnych w ykorzystujących IC T oraz dostępu do innow acyjnych program ów kształcenia.

Europejskie projekty w spółpracy w zakresie kom ponentu M INERW A pow inny posiadać innow acyjny charakter, jasno określone założenia i grupy odbiorców, m ożliw ość szerokiego w ykorzystania opracow anych rozw iązań praktycznych w różnych dziedzinach naukow ych oraz europejski w ym iar projektu, czyli skala i za­ kres projektu pow inny um ożliw iać porów nania i w łączanie dośw iadczeń różnych krajów w określonej dziedzinie.

O bszary tem atyczne projektów pow inny obejm ować:

cyjnych, różnych m odeli kształcenia otw artego i na odległość na organiza­ cję procesu nauczania - uczenia się, ,

projektow anie, opracow anie, testow anie now ych m etod i pom ocy dydak­ tycznych,

udostępnianie produktów i usług oraz rozpowszechnianie wyników projektów; w ym ianę idei i dośw iadczeń w zakresie kształcenia otw artego i na odle­ głość oraz zastosow ania ICT.

D ziałania prow adzone w ram ach kom ponentu G R U N D T V IG m ają na celu: prom ow anie innow acyjnych m etod w kształceniu dorosłych,

rozszerzanie w spółpracy m iędzy instytucjami kształcącymi dorosłych w całej Europie,

podnoszenie j akości kształcenia nauczycieli i osób dorosłych, prom ow anie idei uczenia się przez całe życie.

G R U N D TV IG je s t A kcją, która składa się z czterech kom ponentów : europej skie proj ekty współpracy,

projekty partnerskie dotyczące kształcenia dorosłych,

zagraniczne w yjazdy szkoleniow e dla kadry zatrudnionej w sektorze edu­ kacji dorosłych,

sieci.

K om ponent E U R Y D IC E m a na celu rozwój w ym iany inform acji o system ach edukacyjnych, ukazywanie ich różnorodności oraz wyszukiwanie elem entów w spól­ nych ale bez form ułow ania sądów czy dokonyw ania jakichkolw iek ocen.

W założeniu nie m a bow iem system ów lepszych lub gorszych. N ie w skazuje się w ięc m odelow ych rozw iązań i nie zaleca naśladow nictw a ale obow iązuje zasada respektow ania odm ienności. C elem nadrzędnym jest rzetelne podaw anie faktów.

N a szczeblu krajow ym , celem każdego krajow ego biura EU R Y D IC E je s t infor­ m ow anie polityków ośw iatow ych, decydentów, adm inistratorów oświaty, badaczy i w szystkich zainteresow anych edukacją o funkcjonujących w innych krajach roz­ wiązaniach.

Sieć EU R Y D ICE działa na zasadach stałej w spółpracy pom iędzy krajow ym i biuram i pow ołanym i przez m inisterstw a edukacji w 30 krajach a centralnym E uro­ pejskim B iurem w Brukseli. C entralne Biuro zostało pow ołane przez K om isję E u­ ropejską do koordynacji działań Sieci.

W kom ponencie A R IO N zakłada się, że w spółpraca m iędzy krajam i W spólnoty w dziedzinie edukacji stanow i naturalny elem ent procesu integracji europejskiej, który ma na celu w yrów nanie i popraw ę w arunków życia i pracy w krajach człon­ kow skich oraz krajach stow arzyszonych. Panuje pow szechna zgoda co do tego, że różnorodność system ów edukacji we W spólnocie stanow i w artość, k tó rą należy zachować. W interesie każdego kraju leży w ięc uczenie się z dośw iadczeń innych Państw Członkow skich.

W ram ach kom ponentu A R IO N prow adzone s ą akcje um ożliw iające uczestni­ kom rozszerzanie w iedzy na tem at system ów edukacyjnych innych krajów euro­ pejskich i organizow anie w yjazdów studyjnych dla specjalistów w zakresie szkol­ nictw a (adm inistracji szkolnej, inspektorów, dyrektorów szkół, nauczycieli, a na­ w et rodziców). G łów nym celem w yjazdów je st poznaw anie priorytetów w dziedzi­ nie edukacji w państwach członkowskich UE i krajach Europy Środkowej i W schod­ niej, ze szczególnym uw zględnieniem podejm ow anych tam reform. Inne cele to:

w ym iana informacj i i dośw iadczeń w dziedzinie szeroko poj ętej edukacj i, um ożliw ienie szkolenia osobom odpow iedzialnym za edukacj ę na poziom ie lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym,

stworzenie m ożliw ości analizow ania i m odyfikow ania swoj ej pracy w św ie­ tle bezpośredniego poznaw ania struktur edukacyjnych i reform w innych państw ach członkow skich osobom pełniącym w ażne funkcje w edukacji, analiza i doskonalenie w łasnej pracy w oparciu o dośw iadczenia w ynikaj ą- ce z zapoznania się z odm iennym i strukturam i, a także reform am i edukacyj­ nym i w odw iedzanych krajach,

grom adzenie aktualnych danych i inform acji dotyczących rozw oju syste­ m ów edukacyjnych w krajach U E oraz udostępnienie ich osobom zaintere­ sowanym,

naw iązywanie kontaktów z instytucj ami i placów kam i edukacyjnym i w pań­ stw ach U E oraz E uropy Środkow o-W schodniej,

um ożliw ienie poznania odm iennego dziedzictw a kulturow ego p oszczegól­ nych państw.

K ażdego roku program w izyt studyjnych składa się z zestaw u zagadnień, które M inisterstw a Edukacji poszczególnych państw, R ada E dukacyjna oraz przedsta­ w iciele Kom isji Europejskiej u w ażają za priorytetow e. Tem aty w izyt studyjnych obejm ująnastępujące zagadnienia:

system y edukacji i ich w artości - ogólne badanie system ów edukacji na

szczeblu szkolnictw a podstaw ow ego i średniego (struktura, m etody) oraz ocena system ów edukacji (tem at 1), w łącznie z w ydaw anym i uczniom św ia­ dectw am i i o ceną uczniów (tem at 2), działania m ające zapobiegać niepo­ w odzeniom w szkole (tem at 8), w łącznie ze zw alczaniem analfabetyzm u (tem at 3) oraz jak o ść w edukacji (tem at 20);

aktorzy w edukacji: uczniowie, nauczyciele i rodzice - w łączenie dzieci

niepełnospraw nych do norm alnego system u kształcenia w szkole (tem at 5), rów ność szans dla dziew cząt i chłopców w edukacji (tem at 6), edukacja dzieci m igrantów i R om ów (tem at 7), zaw ód nauczyciela (tem at 10), rola rodziców i ich uczestnictw o w życiu szkoły (tem at 11), dyrektorzy szkół (tem at 17), kształcenie dorosłych (tem at 18), przem oc a ochrona dzieci (tem at 19) oraz inspektorzy (tem at 23);

edukacja i jej narzędzia - w prow adzanie now ych technologii do edukacji (tem at 4) oraz program y nauczania (tem at 25);

szkoła i jej otoczenie - szkoła (tem at 16), w prow adzanie w ym iaru europej­ skiego (tem at 9), edukacja zdrow otna (tem at 13) oraz edukacja środow i­ skow a (tem at 14);

- inne działan ia - nauczanie jęz y k ó w (tem at 12) oraz dane staty styczn e o edukacji (tem at 24).

U czestnicy kom ponentu A R IO N pow inni reprezentow ać je d n ą z następujących kategorii:

urzędnicy organów adm inistracji rządow ej i sam orządow ej, wizytatorzy, doradcy, inspektorzy,

dyrektorzy szkół,

kierow nicy departam entów,

osoby prow adzące kształcenie lub szkolenie nauczycieli, pracow nicy służb edukacyjnych,

pracow nicy adm inistracyjni.

O znacza to, że kom ponent A R IO N kierow any je s t do przedstaw icieli M EN iS, kuratoriów, W ojew ódzkich O środków M etodycznych, O środków D oskonalenia N auczycieli i innych instytucji a także do pracow ników sam orządów lokalnych zajm ujących się ośw iatą oraz dyrektorów kolegiów nauczycielskich, szkół podsta­ wowych, średnich i gimnazjów. N ie je st on zatem adresow any do nauczycieli szkół podstaw ow ych, średnich i gim nazjów, bezpośrednio niezaangażow anych w zarzą­ dzanie oświatą.

W arunkiem udziału w w izycie studyjnej je s t biegła znajom ość jedn ego z pięciu języków : angielskiego, niem ieckiego, francuskiego, hiszpańskiego lub włoskiego. W izyta finansow ana je s t ze środków U nii Europejskiej w form ie indyw idualnego grantu, rozliczanego jak o w yjazd służbowy.

O statnim z w ym ienionych w cześniej kom ponentów Program u SOCRATES je st kom ponent N A R IC . N ational A cadem ic R ecognition and Inform ation C entre to sieć ośrodków utw orzona przez K om isję E uropejską w 1984 roku w celu naw ią­ zania efektywnej, bliższej w spółpracy m iędzy państw am i w zakresie uznaw alności w ykształcenia do celów akadem ickich i w spierania system u uznaw ania kw alifika­ cji do celów zaw odow ych.

U zupełnieniem kom ponentu N A R IC je st E N IC - European N ational Inform a­ tion Centre for A cadem ic R ecognition and M obility. Jest to Europejska Sieć K ra­ jo w y ch O środków Inform acji na tem at uznaw alności akadem ickiej i m obilności

środow isk akadem ickich, utw orzona d ecy zją K om itetu M inistrów R ady Europy oraz K om itetu R egionalnego U N ESC O dla R egionu Europy w 1994 roku.

Podstaw ow e zadania tego kom ponentu, zw anego w Polsce jak o Polish EN IC / N ARIC, realizowane sąp rzez Biuro U znaw alności W ykształcenia i W ym iany M ię­

dzynarodowej (por. http://w w w .buw iw m .edu.pl). W zakresie w ym iany m iędzyna­ rodowej B iuro koordynuje i organizuje rekrutację oraz kw alifikację polskich na­ ukow ców i studentów na stypendia zagraniczne, ja k rów nież cudzoziem ców na studia i staże w Polsce. W ram ach uznaw alności w ykształcenia zdobytego za gra­ n icą Biuro udziela inform acji i w ydaje opinie odnośnie dyplom ów ukończenia stu­ diów w yższych w oparciu o praw o polskie, a w przyszłości także o praw o Unii Europejskiej. Dzięki stałym, roboczym kontaktom z partnerami zagranicznymi Biuro przyczynia się do uznaw ania polskich dyplom ów poza granicam i kraju. U znaw ał- ność polskich dyplom ów podnosi atrakcyjność kształcenia w Polsce, w tym cu ­ dzoziemców. Potw ierdza jakość nauczania akadem ickiego w naszym kraju. U zna­ nie kw alifikacji zdobytych na polskich uczelniach otw iera ich absolw entom drogę do dalszego kształcenia i kariery zaw odow ej na świecie.

Poza m iędzynarodow ym program em edukacyjnym SOCRATES Polska uczest­ niczy rów nież aktyw nie w program ie L E O N A R D O .

Program L E O N A R D O D A V IN C I (w skrócie LEO N A R D O ) w prow adzony przez Radę M inistrów Unii Europejskiej rozpoczął sw ojądziałalność 1 stycznia 1995 roku i był przewidziany do realizacji przez pięć lat, tj. do 31 grudnia 1999 roku.

C elem program u było przygotow anie społeczeństw do w ejścia w X X I w iek p o ­ przez popraw ę jakości system u kształcenia zaw odow ego i ich m ożliw ości reago­ w ania na innow acje. Zostało to uznane za podstaw ow y czynnik dla postępu prze­ mysłowego i technicznego i jego w pływ u na organizację i konkurencyjność przed­ siębiorstw.

Program LEO N A RD O połączył w jedno przedsięw zięcie kilka program ów dzia­ łających od 1980 roku: PETR A (kształcenie początkow e), FO R C E (kształcenie ustaw iczne), C O M ETT (w spółpraca uczelniano-przem ysłow a), E U R O TEC N ET (prom ocja kw alifikacji dla innowacji technologicznej) oraz sieci IRIS.

Polska i inne kraje E uropy C entralnej i W schodniej nie były upow ażnione do udziału w pow yższych program ach na zasadzie w spółpartnerstw a, jed y n ie jako nieform alny, nie finansow any uczestnik. Podobnie było z Program em L E O N A R ­ DO w pierw szych dw óch latach jeg o istnienia. Polska uzyskała zgodę n a uczest­ nictwo w program ie LEO N A R D O w 1997 roku. A ktyw nie w łączyła się w prace w m arcu 1998 roku.

Program LEO N A R D O został przedłużony. D ruga faza Program u rozpoczęła się 1 stycznia 2 0 0 0 roku, a zakończy się 31 grudnia 2006 roku.

G łów ną ideą Program u LEO N A RD O je st kształcenie przez całe życie (Life­ long Learning - LL), będące zintegrow aniem kształcenia początkow ego (Initial Training - IT) oraz ustaw icznego (C ontinuing Education - CE). Program pow inien ułatw ić krajom uczestniczącym w stw orzeniu spraw nego system u LL, m ającego na celu doprow adzenie do uczącego się społeczeństw a, dopasow ującego swoje kw alifikacje do społecznych potrzeb rynku pracy. P odstaw ow ą rolę m ają tutaj

wyższe uczelnie techniczne, które w e w spółpracy z przedsiębiorstw am i, p rzem y­ słem, stow arzyszeniam i, fundacjam i i placów kam i badaw czym i m o g ą stw orzyć efektyw ny system kształcenia zaw odow ego od przedszkola do emerytury.

R ealizacja Program u LEO N A R D O m a strukturę d w u w ym iaro w ą m acierzow ą. D zieli się ona na trzy podstaw ow e działy (Strands) i czw arty dział - dodatkow y oraz na trzy typy projektów (Types o f M easures). D ziały te to:

rozw ój i doskonalenie krajow ych system ów kształcenia i szkolenia zaw o­ dowego,

doskonalenie form przygotow ania zaw odow ego ze szczególnym uw zględ­ nieniem szkolenia studentów i pracow ników przedsiębiorstw oraz w sp ó ł­ pracy m iędzy uczelniam i i przedsiębiorstw am i,

rozw ój um iejętności języ ko w y ch, w iedzy i upow szechnianie innow acji w dziedzinie kształcenia i szkolenia zaw odow ego,

w spieranie w drażania program u, np. poprzez dofinansow anie K rajow ych B iur Program u (N ational C o-ordination Units - N C U ).

N atom iast typy projektów s ą następujące:

projekty pilotażow e, które m a ją n a celu rozw ijanie m etod i system ów szko­ lenia zaw odow ego,

w ym iana i staże m iędzynarodow e, badania, analizy i inform acja.

W drugiej fazie Program u LEO N A R D O skoncentrow ano się przede w szystkim na dostosow aniu system u kształcenia zaw odow ego do potrzeb rynku pracy w zjed­ noczonej E uropie oraz popraw y sytuacji na rynku pracy w poszczególnych k ra­ jach. Innym celem program u je st popraw a jako ści i dostępności kształcenia usta­ wicznego i szkolenia zaw odow ego, która um ożliw i zdobyw anie um iejętności oraz kw alifikacji przez całe życie oraz uspraw nienie um iejętności i poszerzenie w iedzy zw łaszcza ludzi m łodych w ram ach przygotow ania do zawodu. N atom iast trzecim głów nym celem p rogram u je s t p rom ow an ie i p oszerzanie zakresu innow acji w procesie kształcenia i szkolenia zawodowego oraz rozwój konkurencyjności i kształ­ towanie przedsiębiorczości w kontekście nowych m ożliwości zatrudnienia. Szcze­ gólna uwaga zostanie poświęcona wspieraniu współpracy między instytucj ami kształ­ cenia i szkolenia zawodowego, w tym szkołam i wyższym i a przedsiębiorstwam i.

Program LEO N A R D O działa w oparciu o konkursy projektów organizow ane przez K om isję E uropejską oraz K rajow e A gencje Program u. P ropozycje projek­ tów m ogą składać wszystkie instytucje i organizacje posiadające osobowość p ra w n ą które zaangażow ane są w rozwój kształcenia zaw odow ego, a więc instytucje szko­ leniow e, szkoły zaw odow e, uczelnie, przedsiębiorstw a, partnerzy społeczni oraz w ładze publiczne. P ow inny one odpow iadać celom program u oraz angażow ać partnerów z kilku różnych krajów uczestniczących. W program ie m o g ą uczestni­ czyć instytucje z państw Unii Europejskiej, państw a Europejskiego O bszaru G o­

spodarczego, państw a Europy Środkow o-W schodniej oraz M alta, C ypr i Turcja (Turcja je st w fazie przygotow aw czej do udziału).

W drugiej fazie Program Leonardo um ożliw ia realizację sześciu rodzajów p ro ­ jektów:

w ym iany i staże,

projekty pilotażow e, w tym tzw. akcje tem atyczne, projekty językow e,

m iędzynarodow e sieci instytucj i, badania i analizy,

działania w spólne (por. http://europa.eu.int/com m /education/leonardo.htm l). W ym ienione projekty szczegółow e w chodzą w skład Projektu R estart 2001, któ­ ry je st projektem pilotażowym . W ram ach tej kategorii działań W spólnota Europej­ ska oferuje w sparcie finansow e na rzecz projektow ania, opracow ania, testowania, oceny oraz upow szechnienia innow acyjnych praktyk nauczania, w zakresie treści oraz m etod w dziedzinie kształcenia i szkolenia oraz doradztw a zaw odow ego. Pro­ jek ty pilotażow e m a ją n a celu stym ulow anie procesu innowacji oraz popraw ę jak o ­ ści kształcenia, szkolenia oraz poradnictw a zaw odow ego. Ich zadaniem je st stw o­ rzenie konkretnych produktów, opartych - tam gdzie je st to m ożliw e - na w ykorzy­ staniu now ych technologii inform atycznych i kom unikacyjnych.

N ależy m ieć nadzieję, że aktyw ne uczestnictw o w program ach SOKRATES i LEO N A RD O um ożliw i spełnienie oczekiw ań dotyczących podniesienia jako ści kształcenia i doskonalenia zaw odow ego, w tym - kształcenia i doskonalenia zaw o­ dowego nauczycieli, zgodnie z ich oczekiwaniam i, ale rów nież i potrzebam i dzieci, uczniów, studentów oraz społeczeństw a. A w szystko to będzie spełniać w ym aga­ nia U nijne w tym zakresie, gdyż celem tych zm ian je s t stw orzenie przejrzystego i prostego system u kształcenia i doskonalenia, efektyw nie w spierającego nauczy­ cieli oraz szkoły.

Tekst opracow ano na podstaw ie następujących źródeł internetow ych: - http://w w w .m en.w aw .pl

- http://www.m en.waw.pl/oswiata/biezace/ar-2 0 0 1 -2/dok-ref/reforma/roz__vi.htm - http://w w w .w sip.pl/serw isy/reform a/arch/ref62.htm

- http://codn.edu.pl/tekst_pl/3_proj/kreator.htm - http://europa.eu.int/com m /education/leonardo.htm l - http://republika.pl/gim2fr/socr_cele.htm

- http://w w w .socrates.org.pl

- http ://www. socrates. org.pl/tem pus/index .html - http://w w w .socrates.org.pl/socrates2.html - http://w w w .socrates.org.pl/erasm us/index.htm l

- http://w w w .socrates.org.pl/com enius/index.htm l - http://w w w .socrates.org.pl/lingua/index.htm l - http://w w w .socrates.org.pl/m inerva/index.htm l - http://w w w .socrates.org.pl/grundtvig/index.htm l - http://w w w .socrates.org.pl/eurydice/index.htm l - http://w w w .socrates.org.pl/arion/index.htm l - http://w w w .buw iw m .edu.pl - http://www.pw.edu.p1/biuletyn/96/9/bipw004.htm l - http://europa.eu.int/com m /education/index_en.htm l - http://w w w .dashofer.pl