Maria Korybut-Marciniak
Europa a Rosja: konflikty –
współpraca – opinie
Echa Przeszłości 5, 512-516
Maria Korybut-Marciniak
I n s t y t u t H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U W M w O ls z ty n ie
E U R O P A A R O S JA .
K O N F L IK T Y - W S P Ó Ł P R A C A - O P IN IE
W dniach 4-5 m aja 2004 r. m iała miejsce II konferencja naukow a Europa a Rosja. Konflikty-współpraca-opinie. Pierw sza, z której m ateriały opublikowa ne zostały w 2003 ro k u 1, odbyła się w listopadzie 2001.
Podobnie ja k poprzednio miejscem konferencji był malowniczo położony hotel „M azuria” n ad jeziorem Czos w Mrągowie. O rganizatorem tej konferencji była E lbląska U czelnia H um anistyczno-Ekonom iczna oraz M rągowskie Koło Polskiego Tow arzystw a Historycznego. W roli w spółorganizatora i kierow nika naukowego konferencji w ystąpił prof. d r hab. J a n Sobczak (dyrektor In sty tu tu H istorii i Stosunków M iędzynarodowych n a U niw ersytecie W arm ińsko-M azur skim w latach 2001 - 2002, obecnie profesor Wyższej Szkoły H um anistycznej w P u łtu sk u i Elbląskiej Uczelni Hum anistyczno-Ekonom iczniej) a w spierał go d r J a n Gancewski, (pracownik In sty tu tu H istorii i Stosunków M iędzynarodo wych UWM oraz przewodniczący Mrągowskiego Koła PTH ). Funkcję sek re ta rz a spraw ował m gr Tom asz Gajownik z UWM. Tegoroczna konferencja m iała c h a ra k te r interdyscyplinarny, referaty n a niej wygłoszone dotykały nie tylko problem atyki histo rii Rosji i historycznych relacji pomiędzy Rosją a E u ro pą, ale także kw estii religijnych i kulturalnych.
N a dwa dni konferencji zaplanowano 32 referaty i kom unikaty w dwóch sekcjach. W ostatniej chwili jej program uległ znacznym zm ianom z uwagi n a niem ożność przybycia aż siedm iu referentów . Nie udało się dotrzeć profeso rom: Sławomirowi Kalembce, Andrzejowi Serczykowi, M arkowi K am ińskiem u, Anrzejowi W alickiemu oraz Je rz e m u Borejszy. Nie dotarł również d r hab. Ja n u sz Dobieszewski.
Uroczystego otw arcia konferencji dokonał JM. R ektor Elbląskiej Uczelni Hum anistyczno-Ekonom icznej w Elblągu prof. dr Zdzisław Dubiella. Słowo w stępne wygłosił prof. J a n Sobczak, który za główny cel obrad uznał naukow ą analizę wybranych obszarów historycznych relacji pomiędzy E uropą a Rosją.
1 E uropa a Rosja. Opinie, konflikty, współpraca. Studia pod red. Z. Anculewicza, J. Sobczaka, O lsztyn 2003.
W raził też nadzieje zorganizow ania trzeciej konferencji z tej serii. Przem owy pow italne wygłosili: d r hab. Aleksy Kuzniecow z Państwowego U niw ersytetu Kaliningadzkiego, dr hab. N o rb ert K asparek, prof. UWM, prodziekan ds. naukowych W ydziału hum anistycznego UWM, prof. dr hab. W alenty Piłat, dyrektor In sty tu tu Słowiańszczyzny Wschodniej U niw ersy tetu W arm ińsko- M azurskiego, a także d r Andrzej Korytko jako prezes olsztyńskiego oddziału Polskiego Tow arzystw a Historycznego.
Przedpołudniowej części obrad plenarnych przewodniczył prof. d r hab. Jó zef Borzyszkowski - p ro rek to r EUH-E. Jak o pierwszy w ystąpił z referatem prof. d r hab. Andrzej Skrzypek z U niw ersytetu W arszawskiego, który poruszył problem możliwości rozwoju demokracji typu anglosaskiego we współczesnej Rosji. Dokonał on porów nania współczesnej dem okracji Stanów Zjednoczonych i Rosji dowodząc, że pewne rozw iązania praw no-ustrojow e rosyjskie są bardziej dem okratyczne od am erykańskich (wybory prezydenckie, wielopartyjność) a mimo to b rak tradycji parlam entarnych, b rak w histo rii Rosji etapu rewolucji burżuazyjnej, okrojona w ładza ustaw odaw cza p arlam en tu rosyjskiego u nie możliwia funkcjonowanie tam m odelu dem okracji zachodnioeuropejskiej.
N astępnie prof. d r hab. Ju rij Kostiaszow z U niw ersy tetu K aliningradz kiego omówił kw estię P ru s W schodnich w kontekście stosunków Niemiec i ZSRR.
Po przerw ie obrady rozpoczęła sekcja druga - „ZSSR i Rosja współczesna a dem okratyczna E u ro p a”. Pierw szym referentem był doc. dr hab. Michał Zacharias (In sty tu t H istorii PAN, A kadem ia Pedagogiczna w Bydgoszczy), który w swoim referacie dokonał charak terystyki stosunków sowiecko-jugo- słow iańskich w latach 1948 - 1956. P rzedstaw ił on poglądy Josifa Tito, przywó dcy Związku Kom unistów Jugosłow iańskich, n a możliwości rozwoju socjalizmu w Europie.
Kolejnym prelegentem był profesor M iron Kusak z U niw ersy tetu G dańs kiego. Jego w ystąpienie dotyczyło geopolitycznych uw arunkow ań polityki Rosji w Europie. W w ystąpieniu została ponownie poruszona spraw a system u dem okratycznego w Rosji, który napotyka n a liczne bariery; tradycje centralis tyczne i oligarchiczną s tru k tu rę ekonomiczną. USA, będące wzorem dla Rosji, jako wysoko rozw inięty podm iot polityczny, lansują politykę stabilizacji. K ieru n ek polityki Rosji nie je s t wyrazisty. U m acnia ona swoją pozycję n a terenie byłego ZSRR i „uczy się” demokracji, jednocześnie zdając sobie spraw ę z jej zagrożeń.
Po przerw ie przewodniczącym obrad popołudniowych sekcji pierwszej został prof. d r hab. Leszek Jaśkiewicz (U niw ersytet W arszawski). Pierwszy refe ra t wygłosił profesor W alenty Piłat. Poddał on analizie najnowsze dzieła
dram aturgów rosyjskich, nakreślające obraz nowego Rosjanina. Przybliżył uczestnikom konferencji sylwetki współczesnych rosyjskich dram aturgów i bo hateró w przez nich kreow anych, którzy w różny sposób przeżywają tra n sfo r mację ustrojową, a ich postaw y - od bezkrytycznego zachłyśnięcia się „za chodem ” poprzez zagubienie w nowych realiach, po ludzi dotkniętych sowietyz- m em, tęskniących do dawnego u stro ju lecz dostrzegających już jego złe strony, są odzwierciedleniem postaw dzisiejszych Rosjan.
N astępnie w ystąpił prof. d r hab. Gennadij K rietinin z U niw ersytetu Kaliningradzkiego, omawiając spraw ę kształtow ania się stosunków narodow o ściowych w Obwodzie K aliningradzkim w latach 1945 - 2002. P rzedstaw ił on kw estię zm ian polityki rosyjskiej wobec mniejszości narodowych i ich konsek wencje ilościowe.
Kolejny refe re n t d r hab. Selim Chazbijewicz (prof. UWM) przedstaw ił problem emigracji politycznej rosyjskich m uzułm anów w Europie i Polsce w latach 1 9 1 4 - 1921.
Po nim głos zabrał prof. d r hab. Edw ard M ierzwa z filii Akadem ii Świętokrzyskiej w Piotrkow ie T rybunalskim . T reścią jego w ystąpienia były tendencje rozwojowe historiografii europejskiej w XVI-XVIII w ieku i ich wpływ n a historiografię rosyjską. Dokonując przeglądu pisarstw a historycznego i poli tycznego w Rosji, a u to r wskazywał elem enty zaczerpnięte z historiografii europejskiej oraz te, które są specyficzne dla historiografii rosyjskiej i wynikają z różnic cywilizacyjnych, kulturow ych i światopoglądowych Rosji.
O statnim referentem pierwszego dnia konferencji był d r hab. Anrzej Topij (profesor UWM), który w sposób syntetyczny przedstaw ił obraz kształtow ania się stosunków C esarstw a Rosyjskiego ze Stolicą A postolską za pontyfikatu P iusa IX i Leona XIII. Pierw szy dzień konferencji zam knęła k ró tk a dyskusja.
Dzień kolejny (05.05.2004) rozpoczął się prelekcją d r Ja n a Gancewskiego, dotyczącą historii i współczesności Mrągowa. O bradowano w dwóch sekcjach. Przewodniczącym sekcji pierwszej został prof. d r hab. Edw ard Mierzwa, który jako pierw szem u udzielił głosu prof. dr. hab. Leszkowi Jaśkiewiczowi z U n i w ersytetu W arszawskiego. T em atem jego w ystąpienia była analiza stosunku generał-gubernatorów warszaw skich Josifa H urk i i A leksandra Im eretyńs- kiego do polskiej arystokracji. W swoim w ystąpieniu próbował odpowiedzieć n a pytanie, czy „era Im eretyńskiego” była odchyleniem od restrykcyjnego sys tem u H urki, czy też jego kontynuacją?
Doc. d r Aleksiej Kuzniecow z K aliningradu przedstaw ił rozwój praw odaw stw a wyborczego do Dumy Państwowej w Rosji w latach 1905 - 1916, dokonu jąc równocześnie zestaw ienia z ordynacjam i wyborczymi do parlam entów
N astępnie głos zabrał d r hab. N o rbert K asparek, prof. UWM, który swoje w ystąpienie poświęcił problemowi sto su nk u Polaków do Rosji po upadku pow stania listopadowego. Zdaniem p relegenta m ieszkańcy K rólestw a Polskie go przyjęli postawę wyczekującą, lecz z pewnością nie spodziewali się aż ta k strasznej zem sty ze strony cara M ikołaja I.
D r Rom an Jurkow ski, pracow nik In sty tu tu H istorii i Stosunków Między narodow ych UWM, zabrał głos w kw estii frakcji autonom istów w rosyjskiej I i II Dumie Państw owej, zestaw iając ich działalność z tak ty k ą mniejszości narodow ych w ciałach ustawodawczych ówczesnej Europy.
N astępnie dr Ja n u sz Budziński (Akademia Św iętokrzyska w Kielcach filia w Piotrkow ie T rybunalskim ) omówił stosunek konserw atystów i liberałów do kw estii sojuszu francusko-rosyjskiego w latach 1907 -1 9 1 4 , oraz jego rolę w opinii publicznej.
Jako o statn i w obradach sekcji pierwszej zabrał głos m gr Rom an Płoński (Białystok), który w duchu antropologii historycznej dokonał porów nania XIX-wiecznego ry tu koronacyjnego w Rosji, Europie i n a świecie. W skazał n a fenom en koronacji rosyjskich carów, polegający n a kontynuacji bycia noś nikiem idei C esarstw a W schodniorzymskiego.
O bradom sekcji drugiej, drugiego dnia konferencji przewodniczył prof.. dr hab. Gienadij K rietynin. Pierw szym prelegentem był d r hab. Zbigniew A n culewicz. W swoim referacie przedstaw ił obraz rosyjskiej polityki zagranicznej po a ta k u n a WTC w Nowym J o rk u w opinii redaktorów i współpracowników dziennika „Rzeczpospolita”. Z uwagi n a ograniczenia czasowe przedstaw ił tylko zarys polityki rosyjskiej, odsyłając w kw estii szczegółów do m ateriałów pokonferencyjnych.
N astępnie d r Dariusz Radziwiłłowicz (UWM) wygłosił refe ra t „Oddziały wojskowe polskie i wojska interw encyjne państw E n ten ty we Wschodniej Rosji i n a Syberii w latach 1 9 1 8 -1 9 2 1 ”, którego w spółautorem był dr W iesław Bolesław Łach (UWM). Profesor K rietynin przyznał, że tem a t podjęty w refera cie nie je s t w Rosji bliżej znany.
D r Paw eł Olszewski (Akademia Św iętokrzyska filia w Piotrkow ie T ry b u nalskim ) przedstaw ił kom u nik at „Republiki zakaukaskie a Rosja bolszewicka i A rm ia O chotnicza w latach 1 9 1 8 - 1921”. Również z kom unikatem wystąpił m gr Paw eł M ichalik (Ełk). W ystąpienie dotyczyło postaw y państw E n ten ty wobec Rządu Południa Rosji w 1920 ro ku i było niejako kontynuacją wcześniej szej prelekcji d r Radziwiłłowicza.
Profesor P io tr Wieczorkiewicz, który niespodziew anie uśw ietnił swoim przybyciem drugi dzień konferencji (jego w ystąpienie planow ane było n a dzień poprzedni), zabrał głos w kw estii postaw y Józefa Stalina wobec niemieckiego zagrożenia w latach 1939 - 1946.
Po przerw ie przewodnictwo w obradach objął kierow nik naukowy tej konferencji, profesor J a n Sobczak. D r W itold Gieszczyński w ystąpił z refera tem „Gwałty i grabieże sowieckie w O kręgu M azurskim w latach 1945 - 1946”. O statnim referen tem tegorocznej sesji „E uropa a Rosja” był m gr Tomasz Gajownik, który przedstaw ił zarys problem atyki współpracy wywiadu litew s kiego, słowackiego i niemieckiego w odniesieniu do państw a polskiego w latach dwudziestych XX wieku.
N a zakończenie profesor J a n Sobczak podziękował w szystkim prelegen tom i słuchaczom za udział w konferencji i w yraził nadzieję zorganizow ania kolejnych sesji naukowych z cyklu „Rosja a E uro p a”. Podkreślił, że wszystkie referaty zostaną wydane drukiem , staraniem EUH-E.
Anna Kołodziejczyk
I n s t y t u t H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U W M w O ls z ty n ie K O L O K W IA H A B IL IT A C Y JN E I O B R O N Y D O K T O R S K IE W R O K U A K A D E M IC K IM 2 0 0 2 /2 0 0 3 O RA Z 2 0 0 3 /2 0 0 4 W D Y S C Y P L IN IE H IS T O R IAW ro ku akadem ickim 2002/2003 Komisja Rady W ydziału H um anistycz nego U niw ersytetu W arm ińsko-M azuskiego w Olsztynie - do spraw Przew o dów D oktorskich w dyscyplinie historia, przeprow adziła pięć obron rozpraw doktorskich.
Pierw sza obrona w tym ro k u - mgr. Jerzego Czołgoszewskiego odbyła się 6 lutego 2003 r. T em at pracy: W ięziennictwo okresu stalinowskiego na W arm ii i M azurach w latach 1 9 4 5 - 1956. Prom otorem pracy był prof. d r hab. S tan i sław Achremczyk z UWM w Olsztynie, n ato m iast recenzentam i - prof. d r hab. Andrzej Paczkowski (IN P w W arszawie) oraz d r hab. Bohdan Łukaszewicz (UWM w Olsztynie).
Kolejna obrona doktorska, tym razem mgr. A riusza M ałka z Archiw um Państwowego w Białym stoku, m iała miejsce 12 lutego 2003 r. T em at pracy brzm iał: K am era Wojny i Domen Departam entu Białostockiego Nowych Prus W schodnich 1 7 9 6 - 1807 - monografia zespołu archiwalnego. Jej prom otorem był prof. zw. dr hab. B ohdan Ryszewski z UWM w Olsztynie. Rozprawę
