Powstanie Stanów Zjednoczonych

Powstanie Stanów Zjednoczonych

Amerykę północną kolonizowały w zasadzie cztery kraje: Hiszpania, Holandia, Anglia i Francja. Hiszpanie zajęli jednak tylko Meksyk i południową część obecnych USA (Kalifornia, Teksas), zresztą nawet dziś łatwo zauważyć wpływy kultury hiszpańskiej na tamtych terenach, na przykład wiele miast ma hiszpańskie nazwy, jak San Francisco czy Los Angeles. Holendrzy z kolei założyli w XVII wieku kolonie zwane Nowymi Niderlandami, jednak po przegranej wojnie z Anglią musieli ustąpić. Ameryka została więc skolonizowana przez dwa wielkie

mocarstwa europejskie: Anglię i Francję.

Łatwe początki

W 1607 roku Anglicy docierają na wschodnie wybrzeże Ameryki, zakładają też pierwszą osadę - Jamestown.

Francuzi opanowali dzisiejszą Kanadę, tereny od rzeki św. Wawrzyńca do Wielkich Jezior, jednak stopniowo posuwali się także na południe. Brytyjczycy na swej drodze napotkali rdzenną ludność tego terenu - Indian.

Tubylcy byli jak najbardziej pozytywnie nastawieni do Europejczyków, niejednokrotnie udzielając im pomocy.

Przybysze niestety nie odwzajemniali gestów Indian, spychając ich na zachód, w kierunku prerii i gór, czyli zdecydowanie trudniejszych ziem do życia.

Kolonie

W połowie XVIII wieku Anglicy mieli już trzynaście kolonii w Ameryce, w których mieszkało wówczas około dwóch milionów ludzi. W "stanach początkowych" (jak nazywano pierwsze kolonie) panowała równość, braterstwo, tolerancja religijna. Nie istniał znany z Europy problem z podziałem na stany, tu podział był prosty - na biednych i bogatych, choć różnice między tymi pierwszymi i drugimi nie były zbyt duże. Z biegiem lat kolonie coraz bardziej się usamodzielniały, nie podobało się to Anglii, która chciała zachować pełną kontrolę nad terenami za oceanem. W tym celu m.in. nałożyła cła na towary sprowadzane przez kolonie, oraz nakazała nabywanie towarów wyprodukowanych jedynie w Wielkiej Brytanii. Kolonie zbuntowały się. W 1773 roku do Bostonu przybył statek z transportem angielskiej herbaty, koloniści wdarli się na pokład i wrzucili cały ładunek do wody. To wydarzenie nazwane zostało "bostońskim piciem herbaty" i było bezpośrednim powodem wybuchu wojny z Anglią. Na Boston nałożone zostały kary, zwołano więc w 1774 roku Kongres Kontynentalny, który poparł buntowników i zarządził dalszy bojkot angielskich produktów. Rok później miało miejsce pierwsze starcie zbrojne kolonistów i brytyjskiej armii pod Lexington, wkrótce potem po raz drugi zebrał się Kongres

Kontynentalny w Filadelfii, który zdecydował się prowadzić wojnę z Wielką Brytanią, dowódcą wojsk kolonialnych wybrano Jerzego Waszyngtona.

Wojna

Zebrał się komitet, któremu przewodził Tomasz Jefferson. Ów komitet stworzył Deklarację Niepodległości, która mówiła m.in., że wszyscy ludzie narodzili się z niezmywalnymi prawami, do życia, wolności itp., oraz, że wszyscy obywatele są sobie równi. Czwartego lipca 1776 roku Kongres zatwierdził dokument, który w zasadzie

potwierdzał stworzenie nowego państwa - Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Obywatele nowo powstałego kraju musieli sobie jeszcze tylko wywalczyć niepodległość. Armia amerykańska nie mogła równać się z wojskiem brytyjskim do czasu, kiedy Jerzy Waszyngton zreorganizował wojsko. W 1777 roku armia pod dowództwem przyszłego prezydenta zwyciężyła z oddziałami angielskimi pod Saratogą. Wówczas Wielka Brytania postanawia użyć podstępu, aby złamać opór Amerykanów. Wykorzystali swoją flotę do zablokowania portów, wiedząc, że USA żadnej floty nie posiada. Wtedy na pomoc przychodzi im Francja, która jako pierwsza uznaje nowo powstałe państwo oraz rozpoczną wojnę morską z Anglią. W 1781 Anglicy ponoszą ostateczną klęskę pod Yorktown, traktat pokojowy podpisano w Wersalu w 1783 roku. Wielka Brytania uznaje

niepodległość USA oraz zobowiązuje się do oddania terenów od Missisipi do Kanady.

Polacy

Dużym uznaniem w Ameryce cieszą się postaci polskich generałów mających udział w walce o niepodległość.

Pierwszym z nich jest Tadeusz Kościuszko, który organizował wojska inżynieryjne, brał udział w oblężeniu Saratogi. Drugim jest Kazimierz Pułaski, stworzył on oddział zwany później legionem Pułaskiego, który zapoczątkował kawalerię amerykańską. Dowodził w zwycięskiej bitwie pod Charleston.

Konstytucja

Podstawą konstytucji była Deklaracja Niepodległości, dokument, który podpisano w 1776 roku. Konstytucję Stanów Zjednoczonych natomiast zatwierdzono w 1788 roku. W tym najważniejszym akcie prawnym po raz

pierwszy zastosowano zasadę trójpodziału władz, utworzoną przez oświeceniowego myśliciela Monteskiusza. W 1789 roku miały miejsce pierwsze wybory, które wygrał Jerzy Waszyngton.

RZECZPOSPOLITA ZA PANOWANIA STANISŁAWA AUGUSTA

 październik 1763 roku - śmierć Augusta III - na wieść o tym do Polski wkroczyły wojska rosyjskie, pod których osłoną Czartoryscy zawiązali konfederację i wezwali pomocy militarnej z Rosji, legalizując po fakcie interwencję rosyjską

 przeciwnicy Czartoryskich zbiegli z kraju za granicę

 maj 1764 roku - sejm konwokacyjny - ukonstytuował się pod węzłem konfederacji, tzn. decyzje zapadały na nim większością głosów i nie można go było zerwać

 w tym czasie Rosja nadal uważała Polskę za sojusznika, toteż zgodziła się na reformy, aby wzmocnić sojusznika

 reformy sejmu konwokacyjnego:

- powołano dwie komisje skarbowe: koronną i litewską oraz komisję wojskową koronną (na sejmie koronacyjnym powołano również litewską), usprawniając w ten sposób administrację i ukrócając samowolę magnatów, głównie hetmanów

- sprawy wnoszone na sejm przez komisje skarbowe miały być rozstrzygane większością głosów - zasadę głosowania większością wprowadzono na sejmikach elekcyjnych i deputackich - zakazano posłom przysięgania na instrukcje sejmikowe

- zniesiono prywatne cła i myta wprowadzając w zamian cło generalne (w 1765 roku pod naciskiem króla Prus Fryderyka II musiano je znieść)

- zarządzono nową lustrację dóbr królewskich - ujednolicono miary i wagi

 najbardziej niezadowolone z reform sejmu konwokacyjnego były Prusy

 kandydatem "Familii" na tron był stolnik litewski Stanisław Poniatowski (u źródeł jego kandydatury leżał romans, jaki miał z Katarzyną, późniejszą carycą Rosji, w latach 1755-58)

 6 września 1764 roku - elekcja Stanisława Poniatowskiego pod patronatem wojsk rosyjskich - w czasie elekcji Poniatowski przybrał imię Stanisława Augusta

 listopad 1764 roku - koronacja Stanisława Augusta w Warszawie

 nowy król utworzył fachowy organ doradczy tzw. Gabinet Królewski oraz zaczął organizować na własny koszt polską służbę dyplomatyczną, dotychczas faktycznie nieistniejącą

 1765 rok - Stanisław August, realizując jedną ze swych obietnic zawartych w pacta conventa, założył Szkołę Rycerską, czyli szkołę oficerską dla młodzieży szlacheckiej, którą kierował Adam Kazimierz Czartoryski - wychowankami Szkoły Rycerskiej byli m.in. Jakub Jasiński, Tadeusz Kościuszka, Karol Kniaziewicz, Julian Ursyn Niemcewicz i Józef Sowiński

 1765 rok - z inicjatywy Stanisława Augusta Franciszek Bohomolec rozpoczął wydawanie "Monitora", czasopisma propagującego idee oświeceniowe, a przede wszystkim lansującego program reform

 w Rzeczpospolitej istniały ograniczenia praw dysydentów:

- od 1688 roku odstępstwo od religii katolickiej uznawane było za przestępstwo apostazji i karane wygnaniem z kraju i konfiskatą majątku

- w drugiej połowie XVII wieku różnowiercy przestali zasiadać w senacie - w początkach XVIII wieku odebrano innowiercom prawo piastowania urzędów

- od 1717 roku całkowicie zabroniono budowania nowych zborów protestanckich, a nabożeństwa innowiercze można było odbywać tylko w domach prywatnych

- w 1733 roku zabroniono dysydentom zasiadania w sejmie oraz Trybunałach Koronnym i Litewskim

 powyższe ograniczenia nie dotyczyły Prus Królewskich i Inflant, gdzie z kolei miały miejsce przypadki napaści na katolików (np. słynna sprawa tumultu toruńskiego z 1724 roku)

 w konsekwencji Rzeczpospolita w drugiej połowie XVIII wieku była krajem nietolerancyjnym, a napięcia między katolikami a innowiercami stanowiły dogodny pretekst dla państw ościennych do ingerencji w

wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej

 marzec 1767 roku - ambasador Rosji Nikołaj Repnin doprowadził do zawiązania dwóch konfederacji dysydenckich: koronnej w Toruniu i litewskiej w Słucku

 czerwiec 1767 roku - Repnin zachęcił katolików do zawiązania konfederacji w Radomiu

 tym sposobem Repnin ożywił wzajemne antagonizmy religijne szlachty i znacznie skomplikował sytuację wewnętrzną Rzeczpospolitej, a niechcący dał początek buntowi przeciw ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej, co znalazło swój wyraz w późniejszej konfederacji barskiej

 1767-68 - sejm - obradował on pod węzłem konfederacji

 Repnin chciał przeforsować na sejmie ustawy mające przyznać równouprawnienie dysydentom, co jednak spotkało się ze sprzeciwem konfederatów radomskich - dla spacyfikowania nastrojów Repnin kazał wywieźć z Polski przywódców konfederacji radomskiej: biskupa Kajetana Sołtyka, biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna (przebywali w Kałudze przez 5 lat) - sterroryzowany tym sposobem sejm zaakceptował wszystkie propozycje Repnina

 reformy sejmu:

- dopuszczono dysydentów do urzędów i godności, ale zaakcentowano panujący charakter religii katolickiej - uchwalono prawa kardynalne, czyli niezmienne, do których zaliczono: wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu dóbr ziemskich - pozostałe prawa, zwane materiami status (państwowymi), mogły zostać zmienione przez sejm

 konfederaci radomscy, zawiedzeni w swych nadziejach, postanowili walczyć dalej z królem i programem reform

 luty 1768 roku - konfederacja barska - w Barze na Podolu związała się konfederacja, która za cel postawiła sobie walkę zbrojną o wiarę i wolność przeciw królowi, reformom i Rosji - na jej czele stanęli Józef Pułaski i Michał Krasiński

 konfederaci barscy liczyli na poparcie Francji, Turcji i Prus

 do konfederatów barskich przyłączyły się chorągwie wojsk koronnych

 marzec 1768 roku - Stanisław August poprosił Rosję o pomoc wojskową przeciw konfederatom - "Familia"

Czartoryskich uznała to za zdradę i opuściła króla

 maj 1768 roku - wybuchło powstanie ludności ukraińskiej w Humaniu - tzw. koliszczyzna, krwawo stłumiona

 październik 1768 roku - Turcja wypowiedziała wojnę Rosji

 luty 1769 roku - Austria zajęła starostwa spiskie

 październik 1769 roku - konfederaci barscy wyłonili organ centralny, Generalność

 październik 1770 roku - Generalność ogłosiła detronizację Stanisława Augusta

 listopad 1771 roku - nieudane porwanie króla Stanisława Augusta przez konfederatów - popsuło to konfederatom opinię w Europie

 działalność konfederatów barskich zmieniła stosunek carycy do Rzeczpospolitej, skłaniając ją ku projektom króla Prus Fryderyka II dokonania rozbioru

 5 sierpnia 1772 roku - Austria, Prusy i Rosja podpisały traktat rozbiorowy

 18 sierpnia 1772 roku - już po ogłoszeniu rozbiorów padła ostatnia twierdza konfederatów, Częstochowa

 wrzesień 1773 - kwiecień 1775 - sejm rozbiorowy w Warszawie

 marszałkiem sejmu został Adam Poniński, całkowicie podporządkowany carycy

 posłowie nowogrodzcy Tadeusz Rejtan i Samuel Korsak próbowali bez powodzenia nie dopuścić do rozpoczęcia obrad

 na sejmie rozbiorowym wyrażono formalną zgodę na rozbiór i podpisano traktaty z państwami rozbiorowymi, które szczegółowo regulowały granice

 Prusy uzyskały Pomorze Gdańskie (ale bez Gdańska), Warmię, część Wielkopolski i Kujaw

 Rosja uzyskała największy obszar, obejmujący część Białorusi

 Austria uzyskała część Małopolski, Wołynia i Podola, obszar najbardziej zaludniony

 inne reformy sejmu rozbiorowego w Warszawie:

- potwierdzono prawa kardynalne

- osłabiono pozycję króla odbierając mu prawo nominowania senatorów, ministrów i oficerów oraz nadawania starostw

- utworzono Komisję Edukacji Narodowej

- utworzono Radę Nieustającą

 lipiec 1773 roku - papież Klemens XIV skasował zakon jezuitów - dwór polski postanowił przekazać majątek jezuitów na cele oświaty i taka była geneza utworzenia Komisji Edukacji Narodowej (KEN)

 14 października 1775 roku - utworzenie KEN - na jej czele stanął biskup wileński Ignacy Massalski

 1775 rok - z inicjatywy Ignacego Potockiego KEN powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które miało kierować pracami nad przygotowaniem nowych podręczników

 Rada Nieustająca - centralny organ wykonawczy, który miał przejąć część dotychczasowych uprawnień króla - był to pierwszy rząd w historii Polski

 Rada Nieustająca składała się z 5 departamentów: Interesów Cudzoziemskich, Policji, Skarbu Sprawiedliwości i Wojska

 członków Rady Nieustającej w liczbie 36 wyłaniał sejm spośród posłów i senatorów

na czele Rady Nieustającej stał król, który wkrótce ją sobie podporządkował, chociaż w zamyśle instytucja ta miała ograniczyć władzę króla

 dla ogółu szlachty Rada Nieustająca była instytucją obcą, narzuconą przez zaborców i wyrażającą podległość Polski

 1776 rok - zlikwidowano komisje wojskowe - uprawnienia komisji przejęła Rada Nieustająca

 maj 1787 roku - zjazd w Kaniowie - Stanisław August zaproponował carycy Katarzynie II sojusz przeciw Turcji, oczekując w zamian zgody na reformy - projektowi sojuszu stanowczo sprzeciwiły się Prusy, wobec czego Katarzyna II mogła wycofać się z rozmów (caryca nie chciała tego sojuszu, więc szukała pretekstu, aby do niego nie doszło)

 sierpień 1787 roku - Turcja wypowiedziała wojnę Rosji

 luty 1788 rok - do wojny z Turcją przystąpiła Austria

 lipiec 1788 rok - Szwecja zaatakowała Rosję

 wojna z Turcją zaniepokoiła Wielka Brytanię, która nie chciała nadmiernego osłabienia Turcji, dlatego udzieliła swego poparcia Szwecji

 wspólna akcja Rosji i Austrii przeciw Turcji zaniepokoiła Prusy, toteż doszło do zbliżenia między Wielką Brytanią i Prusami

 1788 rok - sojusz brytyjsko-pruski

 dla Prus, które stanęły przeciw Austrii i Rosji, korzystny mógł być sojusz z Rzeczpospolitą

 w takiej konfiguracji międzynarodowej zwołano w Polsce sejm

 październik 1788 roku - początek obrad Sejmu Czteroletniego - zaraz na początku obrad zawiązano konfederację

 marszałek sejmowej konfederacji koronnej: Stanisław Małachowski

 marszałek sejmowej konfederacji litewskiej: Kazimierz Nestor Sapieha

 stronnictwa sejmowe:

- królewskie (dworskie) - zwolennicy reform i sojuszu z Rosją, przywódca: prymas Michał Poniatowski - patriotyczne - zwolennicy reform i sojuszu z Prusami, przywódcy: Ignacy i Stanisław Kostka Potoccy, Adam Kazimierz Czartoryski

- hetmańskie - przeciwnicy wszelkich reform, zwolennicy sojuszu z Rosją, przywódcy: Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski i Szczęsny Potocki

 październik 1788 roku - uchwalono powiększenie wojska (aukcja wojska) do 100 tysięcy

 listopad 1788 roku - zlikwidowano Departament Wojskowy Rady Nieustającej

 styczeń 1789 roku - zlikwidowano Radę Nieustającą

 marzec 1789 roku - obciążono szlachtę podatkiem dochodowym w wysokości 10% (tzw. "ofiara dziesiątego grosza") a duchowieństwo 20% podatkiem dochodowym

 2 grudnia 1789 roku - "czarna procesja" - ubrani na czarno przedstawiciele większych miast królewskich z prezydentem Starej Warszawy Janem Dekertem w uroczystym pochodzie udali się do króla i innych dygnitarzy z postulatami praw politycznych

 inspiratorem "czarnej procesji" był ksiądz Hugo Kołłątaj

 Kuźnica Kołłątajowska - tak przeciwnicy Kołłątaja nazwali grupę działaczy skupioną wokół Kołłątaja, wśród których byli Franciszek Salezy Jezierski, Franciszek Ksawery Dmochowski i inni, a którzy działali na rzecz reform

 grudzień 1789 roku - król pruski Fryderyk Wilhelm II zaproponował oficjalnie Rzeczpospolitej sojusz, ale w

zamian domagał się Gdańska i Torunia

 marzec 1790 roku - sojusz Rzeczpospolitej z Prusami

 lipiec 1790 roku - zawarte zostało porozumienie austriacko-pruskie - Austria zapowiedziała wycofanie się z wojny z Turcją, a zanik napięcia w stosunkach austriacko-pruskich oznaczał, że dla Prus Rzeczpospolita przestała być potrzebna jako sojusznik

 sierpień 1790 roku - pokonana Szwecja zawarła pokój z Rosją

 wrzesień 1790 roku - sejm polski uchwalił deklarację o niepodzielności ziem Rzeczypospolitej, co przekreślało nadzieje Prus na nabytki terytorialne - Prusy zaczęły więc szukać innej drogi uzyskania ziem polskich

 listopad 1790 roku - przeprowadzono kolejne wybory do sejmu, jednak w sejmie pozostali posłowie poprzedniej kadencji, co oznaczało, iż sejm obradował w podwójnym składzie

 grudzień 1790 roku - doszło do porozumienia między królem a stronnictwem patriotycznym

 24 marca 1791 roku - ustawa o sejmikach

 18 kwietnia 1791 roku - ustawa o miastach

 3 maja 1791 roku - w drodze skróconego postępowania Sejm Wielki uchwalił konstytucję, zwaną oficjalnie

"Ustawa Rządowa" (pełen tekst konstytucji>>)- zwolennicy konstytucji wykorzystali nieobecność w stolicy wielu posłów konserwatywnych, którzy nie wrócili jeszcze z przerwy wielkanocnej, choć mimo tego miały miejsce protesty, a poseł kaliski Jan Suchorzewski groził nawet, że zabije swego synka, by nie przyszło mu żyć w "niewoli"

 nazwa "Ustawa Rządowa" wynikała z ówczesnego rozumienia słowa "rząd", które znaczyło tyle co ustrój

 w skład "Ustawy Rządowej" weszły uchwalona 24 marca 1791 roku ustawa o sejmikach i uchwalona 18 kwietnia 1791 roku ustawa o miastach

 autorami konstytucji byli król Stanisław August Poniatowski i Ignacy Potocki, a ostatecznej redakcji dokonał Hugo Kołłątaj

 "Ustawa Rządowa" była pierwszą konstytucją na kontynencie europejskim i drugą w świecie

 religią panującą miał być katolicyzm i dla katolików zastrzeżono tron i stanowiska ministerialne, chociaż gwarantowano wolność wyznania

 utrzymano przywileje szlacheckie, ale tylko dla posesjonatów

 gołotę szlachecką pozbawiono prawa udziału w sejmikach ziemskich

 mieszczanie miast królewskich (na mocy ustawy z 18 kwietnia 1791 roku) uzyskali nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, prawo piastowania wielu urzędów cywilnych i wojskowych oraz obietnice nobilitacji

 chłopi zostali wzięci pod opiekę "prawa i Rządu Krajowego"

 zniesiono unię realną i scalono Koronę oraz Litwę

 stwierdzono, że wszelka władza bierze początek z woli narodu

 ustrój w świetle konstytucji to monarchia konstytucyjna

 wprowadzono monteskiuszowski trójpodział władzy

 władza ustawodawcza to dwuizbowy sejm: senat i izba poselska (koniec trzech stanów sejmujących) wybierane na dwa lata

 senat składać się miał z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów w liczbie 132 pod przewodnictwem króla

 izba poselska miała się składać z 204 posłów wybieranych na sejmikach szlacheckich i 24 plenipotentów (pełnomocników) miast wybieranych przez mieszczan będących w posiadaniu posesji w miastach królewskich, którzy to plenipotenci mogli zabierać głos w sprawach miast, handlu i rzemiosła

 decyzje w sejmie miały zapadać większością głosów

 zniesiono liberum veto, konfederacje i sejmy konfederacyjne

 co 25 lat miał się zbierać sejm ekstraordynaryjny, który miał wyłączność na zmiany konstytucyjne

 władza wykonawcza: król i Straż Praw

 tron stał się dziedziczny na zasadzie primogenitury w linii męskiej w dynastii saskiej Wettinów

 król był zarówno głową państwa, jak i szefem rządu i to on, pod kontrolą sejmu, powoływał ministrów

 Straż Praw, która miała sprawować władzę pod kierunkiem króla, składała się z: prymasa, który kierował równocześnie Komisją Edukacji Narodowej, pięciu ministrów (policji, pieczęci, wojny, skarbu i spraw zagranicznych), dwóch sekretarzy oraz marszałka sejmu

 utworzono też cztery podporządkowane Straży Praw komisje: edukacji, policji, wojska i skarbu

 wszelkie rozporządzenia królewskie wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra

 wprowadzono zasadę nieodpowiedzialności króla

 ministrowie byli odpowiedzialni przed sejmem

 sierpień 1791 roku - Austria podpisała pokój z Turcją

 styczeń 1792 roku - Rosja podpisała pokój z Turcją w Jassach - zakończenie wojny z Turcją pozwoliło carycy Katarzynie II skupić się na sprawie polskiej - zdecydowała się przyjąć ofertę przeciwników reform

 kwiecień 1792 roku - za przyzwoleniem Katarzyny II Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski i Szczęsny Potocki zawiązali konfederację w Petersburgu, którą z fałszywą datą 14 maja 1792 roku ogłoszono w Targowicy - powstała konfederacja targowicka, za którą stała 100-tysięczna armia rosyjska, która wkroczyła do Rzeczpospolitej

 29 maja 1792 roku - sejm zawiesił swoje obrady ze względu na wojnę z Rosją

 czerwiec 1792 roku - książę Józef Poniatowski odniósł zwycięstwo pod Zieleńcami - zwycięstwo było niewielkie i miało raczej charakter propagandowy niż realny - z tej okazji Stanisław August ustanowił order

"Virtuti militari"

 18 lipca 1792 roku - zwycięstwo Tadeusza Kościuszki pod Dubienką

 te drobne sukcesy nie powstrzymały marszu armii rosyjskiej

 23 lipca 1792 roku - Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej i wydał rozkaz zaprzestania dalszych walk - król liczył, że tym sposobem uratuje chociaż część reform, a przede wszystkim uchroni Rzeczpospolitą przed kolejnym rozbiorem - pomylił się całkowicie w swoich rachubach

 kwiecień 1792 roku - rewolucyjna Francja wypowiedziała wojnę Austrii

 lipiec 1792 roku - Prusy przystąpiły do wojny z Francją, ale w zamian zaczęły się domagać jakichś nabytków terytorialnych, wobec czego Austria i Rosja zaakceptowały udział Prus w rozbiorze Polski

 styczeń 1793 roku - Prusy i Rosja podpisały w Petersburgu traktat rozbiorowy

 Prusy uzyskały Wielkopolskę, Kujawy, Gdańsk i Toruń oraz część Mazowsza

 Rosja uzyskała Ukrainę, Podole i część Wołynia (zabór rosyjski był większy niż terytorium pozostawione Rzeczpospolitej)

 w II rozbiorze nie uczestniczyła Austria

 czerwiec 1793 roku - sejm rozbiorowy w Grodnie - był to ostatni sejm Rzeczpospolitej - zatwierdził on II rozbiór, przywrócił Radę Nieustającą i zawarł traktat sojuszniczy z Rosją, który podporządkowywał Rzeczpospolitą Rosji

 po sejmie grodzieńskim powstawać zaczęły najpierw w Warszawie, a potem reszcie kraju organizacje spiskowe - wodzem powstania wyznaczono Tadeusza Kościuszkę, a wybuch powstania planowano na jesień 1794 roku

 do wcześniejszego wybuchu powstania doszło w związku z żądaniami rosyjskimi redukcji armii

Rosjanie planowali wycofanie z Rzeczpospolitej części swojej armii, wobec czego ambasador rosyjski Osip Ingelström zażądał od Rady Nieustającej redukcji armii polskiej o połowę

 12 marca 1794 roku - dowódca wielkopolskiej brygady kawalerii, Józef Madaliński odmówił redukcji armii i na czele 1200 żołnierzy wyruszył spod Ostrołęki w kierunku Krakowa - wydarzenie skłoniło to Kościuszkę do przyśpieszenia powstania

 24 marca 1794 roku - w opuszczonym przez garnizon rosyjski Krakowie Kościuszko ogłosił akt insurekcji i mianował się Naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych - za hasło insurekcji przyjęto słowa: "Wolność, Całość i Niepodległość"

 akt powstania nakazywał pobór rekruta chłopskiego (1 pieszy z 5 gospodarstw chłopskich, jeden konny z 50 gospodarstw chłopskich) - sformowano w ten sposób niewielki oddział, liczący łącznie z żołnierzami Madalińskiego około 4 tysięcy ludzi

 Kościuszko podjął decyzję o marszu na Warszawę

 4 kwietnia 1794 roku - bitwa pod Racławicami - Kościuszko pokonał rosyjski korpus gen. Aleksandra Tormasowa - w bitwie tej szczególnie odznaczyli się chłopi, a wśród nich legendarny Wojciech Bartosz Głowacki - następnego dnia po bitwie Kościuszko przywdział sukmanę chłopską, w której przeszedł do legendy (zwyczaj z okresu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych - dowódca po bitwie

przywdziewał mundur tej formacji, która najbardziej się w niej wyróżniła)

 17 kwietnia 1794 roku - wybuchło powstanie w Warszawie, na którego czele stanął szewc Jan Kiliński - oskarżanego o zdradę króla pozbawiono władzy, którą przejęła Rada Zastępcza Tymczasowa

 nocą z 22 na 23 kwietnia 1794 roku - spiskowcy wileńscy pod wodzą Jakuba Jasińskiego rozbroili garnizon rosyjski w Wilnie

 powstanie kościuszkowskie objęło największy obszar ze wszystkich polskich powstań narodowych, gdyż ogarnęło wszystkie zabory

 7 maja 1794 roku - Kościuszko wydał tzw. uniwersał połaniecki - znosił on poddaństwo osobiste chłopów

oraz sądownictwo patrymonialne, wprowadzając równocześnie instytucję dozorców, którzy mieli opiekować się chłopami i rozstrzygać w imieniu państwa spory między chłopami a ich panami, zmniejszał wysokość pańszczyzny, gwarantował chłopom nieusuwalność z ziemi o ile wypełniali świadczenia na rzecz dworu

 8 maja 1794 roku - jakobini polscy stanęli na czele burzliwych manifestacji w Warszawie, których efektem było powieszenie następnego dnia kilku targowiczan - króla ledwie uratowano przed powieszeniem (skończyło się na powieszeniu portretu)

 przeciwny anarchii Kościuszko zarządził surowe represje - klub jakobinów w Warszawie przestał istnieć

 10 maja 1794 roku - wojska pruskie przekroczyły granicę polską, udzielając pomocy wojskom rosyjskim w walce z powstaniem

 sierpień 1794 roku - wybuchło powstanie w Wielkopolsce

 10 października 1794 roku - bitwa pod Maciejowicami - Kościuszko uderzył na korpus gen. Iwana Fersena i poniósł klęskę - ciężko ranny Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej

 12 października 1794 roku - nowym naczelnikiem powstania został Tomasz Wawrzecki

 4 listopada 1794 roku - wojska rosyjskie dowodzone przez Iwana Suworowa zdobyły Pragę i dokonały tam rzezi ludności cywilnej - przerażone władze Warszawy poddały miasto

tym razem inicjatywa rozbioru wyszła ze strony Austrii

 1795 rok - III rozbiór Polski - Rzeczpospolita Polska znikła z map

 na polecenie Carycy Katarzyny II Stanisław August wyjechał do Grodna

 listopad 1795 roku - Stanisław August abdykował

Przyczyny wybuchu rewolucji

System sprawowania rządów absolutnych, który ostatecznie ukształtował się w okresie panowania Ludwika XIV (1643 - 1715) w drugiej połowie XVIII w., w okresie rządów Ludwika XVI (1774 - 1792) zaczął budzić coraz większe niezadowolenie społeczne.

Między innymi system sprawowania władzy nie odpowiadał najbogatszej grupie wchodzącej w skład stanu trzeciego tj. burżuazji handlowej i finansowej, do której zaliczali się bankierzy, dzierżawcy poborcy podatków czy bogaci kupcy. Grupa ta nie posiadała żadnego wpływu na podejmowane decyzje zarówno polityczne jak i gospodarcze.

Z czasem grupa ta pod wpływem haseł Oświecenia, zaczęła coraz wyraźniej domagać się zlikwidowania lub ograniczenia nadal obowiązujących przeżytków systemu feudalnego.

Największe niezadowolenie budziły przede wszystkim prawne i ekonomiczne przywileje stanu szlacheckiego i duchownego, które charakteryzowały się min. odrębnym sądownictwem czy wolnością podatkową. Przywileje ekonomiczne tych grup powodowały, iż cały ciężar utrzymania aparatu administracji państwa spoczywał na barkach stanu trzeciego.

Ponadto w latach 70. XVIII w. Francja zaczęła zmagać się z pierwszymi, poważnymi trudnościami gospodarczymi, które zaczęły stopniowo ale systematycznie destabilizować sytuację gospodarczą kraju.

W 1786 r. Francja zawarła z Anglią traktat handlowy, który spowodował obniżkę ceł, w wyniku czego ułatwił on towarom angielskim konkurencję w stosunku do towarów francuskich. W rezultacie podpisanie traktatu, doprowadziło do upadku szeregu działających na terenie Francji manufaktur i wzrostu bezrobocia.

W dekadzie lat 80. rolnictwo francuskie zaczęło zmagać się z szeregiem klęsk: min. pomór bydła, susza. W 1788 r. francuskich rolników nawiedziły zarówno gwałtowne burze, gradobicia jak i zaraza. W rezultacie

automatycznie ceny francuskiego wina jak i zbóż poszybowały w górę. Tak fatalna sytuacja gospodarcza, doprowadziła ogromną rzeszę drobnych chłopów i biedotę miejską do permanentnej nędzy, która została pogłębiona przez wyjątkowo surową zimę przełomu 1788/1789 r.

W rezultacie, najubożsi obywatele, za katastrofalną sytuację, zaczęli obwiniać rząd Ludwika XVI. Tym samym

stali się łatwym narzędziem w rękach burżuazji, niechętnej królowi i pozostałym dwóm stanom tj. szlacheckiego i duchownego.

Równocześnie wraz z pojawieniem się problemów społeczno - gospodarczych, wypłynął kryzys finansów publicznych. Zadłużenie państwa pojawiło się jeszcze przed objęciem tronu przez Ludwika XVI, ale to za jego czasów osiągnęło największe rozmiary.

Mimo systematycznego podnoszenia obciążeń podatkowych, na które skazany był tylko stan trzeci, nie udawało się pomniejszyć długu skarbu królewskiego. W dodatku, na skraj bankructwa, Francję doprowadziły ogromne sumy jakie szły na utrzymanie wystawnego dworu, dyplomację oraz armię i flotę wojenną. W dodatku dużym obciążeniem finansowym dla państwa były prowadzone przez Francję działania wojenne min. wojna

siedmioletnia (1756 - 1763).

W obliczu narastającego kryzysu, Ludwik XVI podjął decyzję o zwołaniu w 1787 r. tzw. Zgromadzenia Notablów.

Zebrane zgromadzenie szlachty i duchowieństwa odmówiło nałożenia nowych podatków. W rezultacie Ludwik XVI w obliczu narastającej fali krytyki, coraz powszechniejszego niezadowolenia, zdecydował się na zwołanie nie zwoływanych od 1614 r. Stanów Generalnych. Wybory do Stanów Generalnych przebiegały w napiętej

atmosferze politycznej. Właśnie wtedy szerokie dyskusje wywołała broszura Emanuela Sieyesa pt. "Co to jest stan trzeci". W dodatku deputowani do Zgromadzenia otrzymywali od swoich wyborców tzw. zeszyty skarg, w których powszechnie domagano się ograniczenia władzy królewskiej, sprawiedliwych podatków, skasowania cenzury, wolności słowa.

Pierwsze zmiany

Nadejściem kresu istnienia monarchii absolutnej we Francji stało się uroczyste otwarcie 5 maja 1789 r. w Wersalu Stanów Generalnych. Już na wstępie stan trzeci, który posiadał podwojoną reprezentację, przedstawił propozycję obrad połączonych stanów oraz indywidualnego głosowania. Wysuwane żądania zostały natychmiast odrzucone przez stan szlachecki, mimo to na posiedzenia stanu trzeciego zaczęło przychodzić część niższych duchownych. W tej sytuacji E. Sieyes przedłożył wniosek pod głosowanie, na mocy którego stan trzeci 17 czerwca 1789 r. ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym. Ludwik XVI nie uznał tej decyzji i postanowił zamknąć salę obrad stanu trzeciego tłumacząc się potrzebą natychmiastowego remontu sali obrad. Decyzja ta nie wpłynęła zasadniczo na przebieg kolejnych wydarzeń.

W obliczu narastającego przesilenia politycznego do Zgromadzenia Narodowego przystąpiła część szlachty i duchowieństwa. W rezultacie 9 lipca 1789 r. Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Narodowe

Zgromadzenie Ustawodawcze tj. Konstytuantę. Nowy twór polityczny podjął decyzję, iż Konstytuanta do czasu uchwalenia nowej konstytucji nie może zostać rozwiązana oraz nie może rozwiązać się sama.

Równocześnie po Paryżu zaczęły krążyć informacje, według których Ludwik XVI przy pomocy wojska, planuje przywrócenie dawnego porządku politycznego i społecznego. W tej sytuacji mieszkańcy Paryża wystąpili zbrojnie w obronie uformowanej kilka dni wcześniej Konstytuanty. Momentem szczytowym tych wystąpień stał się 14 lipca 1789 r. kiedy to tłumy mieszkańców po krótkiej walce zdobyły Bastylię. Fakt ten stał się symbolicznym zakończeniem absolutyzmu królewskiego we Francji a zarazem początkiem rewolucji . W celu zapewnienia ładu i spokoju na ulicach miasta, zostały powołane nowe władze miasta oraz utworzono Gwardię Narodową, na której czele stanął M. J. de La Fayette.

Wydarzenia w stolicy odbiły się szerokim echem w całym kraju i spowodowały całą serię podobnych wydarzeń.

Chłopi zaczęli odmawiać wypełniania dotychczasowych powinności feudalnych, zaczęli napadać na majątki szlacheckie oraz siedziby duchowieństwa, niszcząc przy okazji wszelkie zapisy i zobowiązania prawne.

Wydarzenia mające miejsce na wsi zostały następnie nazwane okresem "wielkiej trwogi". Ponadto zaniepokoiły samą Konstytuantę, która z 4 na 5 sierpnia 1789 r. podjęła decyzję o zniesieniu szlacheckich przywileji, poddaństwa osobistego, pańszczyzny, monopoli dworskich, sądownictwa patrymonialnego. Te i inne decyzje rozpoczęły okres likwidacji wielkiej własności ziemskiej. Wszystkie zmiany były traktowane przez chłopów jako wielkie dobrodziejstwo. W ten sposób zaczęli popierać w pierwszym okresie rewolucji idee rewolucyjne.

26 sierpnia 1789 r. Konstytuanta uchwaliła Deklarację praw człowieka i obywatela. W ten sposób zamknięto etap rewolucji, który określał zasady nowego ładu w rewolucyjnej Francji.

Projekt Deklaracji został opracowany przez La Fayette'a. Całość została pomyślana jako wstęp do przyszłej konstytucji. Przyjęty tekst za naturalne i niezbywalne prawa człowieka uznawał: wolność, własność, braterstwo, walkę z uciskiem. Ponadto formułowała ona zasadę suwerenności narodu: prawo, instytucje władzy

państwowej, które miały być wyrazem woli narodu a nie monarchy. Ponadto głosiła równość wobec prawa, wolność słowa, prasy, tolerancję religijną.

Obok Deklaracji, Konstytuanta przeprowadziła szereg innych reform min. dokonano nowego podziału administracyjnego - podział na prowincję zastąpiono utworzeniem 83 departamentów, zniesiono ustrój cechowy, ostatecznie zniesiono podział społeczeństwa na stany, wprowadzono jednolity system miar i wag, zlikwidowano cła wewnętrzne. Dokonano także zmian w sądownictwie min. wprowadzono równe dla wszystkich sądy powszechne oraz odrębne instancje sądowe dla spraw cywilnych i karnych.

W 1790 r. wprowadzono w życie tzw. Konstytucję cywilną, czyli ustawę cywilną o duchowieństwie, która min.

ograniczała liczbę biskupstw, likwidowała instytucje prowadzone przez kościół min. szkoły prowadzone przez duchownych. Ponadto wszyscy duchowni zostali zobowiązani do złożenia przysięgi na ustawę cywilną. W przeciwnym razie mieli utracić zajmowane stanowiska. Wprowadzenie ustawy cywilnej, doprowadziło do początku ostrego konfliktu i emigracji części duchownych. Zraziła również do Konstytuanty, pozostającego dotychczas w cieniu wydarzeń politycznych Ludwika XVI, który w czerwcu 1791 r. próbował uciec do sąsiedniej Belgii, która wówczas znajdowała się pod panowaniem Habsburgów. Jej niepowodzenie spowodowało wzrost nastrojów antykrólewskich. W lipcu 1791 r. pojawiły się opinie głoszące potrzebę zniesienia monarchii i wprowadzenia ustroju republikańskiego. Ostatecznie siłom burżuazyjnym udało zapanować się nad nastrojami opinii publicznej. W jej interesie, przede wszystkim leżało niedopuszczenie do sterów władzy "elementów"

radykalnych i ubogich.

Formalnym zakończeniem przeobrażeń społeczno - polityczno - gospodarczych, stało się uchwalenie przez Konstytuantę 3 września 1791 r. konstytucji, która 14 września uzyskała akceptację Ludwika XVI i w ten sposób weszła w życie.

Francja monarchią konstytucyjną

14 września 1791 r. weszła w życie uchwalona przez Konstytuantę nowa Konsytuacja. Jednocześnie Konstytuanta podjęła decyzje o zakończeniu swojej działalności i postanowiła ogłosić nowe wybory. Nowa ustawa zasadnicza była pierwszą w całej Europie, spisaną konstytucją burżuazyjną. Na mocy jej postanowień, Francja miała stać się monarchią konstytucyjną, w której władza wykonawcza miała należeć do Ludwika XVI, który od tej pory stał się "królem Francuzów"ustawodawcza do Zgromadzenia Prawodawczego tj. Legislatywa.

Prawa wyborcze zostały uzależnione od wieku oraz cenzusu majątkowego. Ponadto wszystkich obywateli podzielono na 4 kategorie: czynnych, biernych, elektorów i wybieralnych. Nowa konstytucja gwarantowała przewagę władzy ustawodawczej nad wykonawczą. 1 października 1791 r. odbyły się pierwsze obrady Zgromadzenia Prawodawczego. Pierwszoplanową rolę polityczną w Legislatywie zaczęła odgrywać grupa posłów, która została nazwana mianem "żyrondystów", których przywódcy pochodzili z bogatego departamentu Gironde.

Jednocześnie wraz z biegiem czasu doszło wewnątrz samego Zgromadzenia do politycznych walk i podziałów.

Ich przyczyną stała się działalność szeregu paryskich klubów politycznych, które głosiły bardziej niż Zgromadzenie, radykalne hasła. Wśród nich, na czoło zaczęła wysuwać się grupa tzw. "jakobinów" tj.

Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytuanty. Na ich czele stał François Maximilien M. Robespiere.

W obliczu napiętej sytuacji politycznej i trudnościom wewnętrznych, żyrondyści stali na straży stanowiska, iż najlepszym wyjściem z problemów stanie się wojna z Austrią, do której wyemigrowała znaczna część francuskiego duchowieństwa. Ideę wojny z Austrią poparł Ludwik XVI, który liczył na szybką klęskę militarną

wojsk francuskich, dzięki której przy pomocy oddziałów austriackich mógłby odzyskać utraconą pozycję.

Pierwsze działania wojenne rozpoczęły się w kwietniu 1792 r. Szybko okazało się, iż wojska francuskie nie są w stanie wygrać kolejnych militarnych potyczek. W dodatku szereg dowódców oraz żołnierzy zaczęło przechodzić na stronę austriacką.

Początek Republiki i dyktatura jakobinów

Niepowodzenia żyrondystów doprowadziły do znacznego pomniejszenia ich roli politycznej. Równocześnie w Paryżu, w rezultacie akcji agitacyjnej M. Robesspierrea zaczęło dojrzewać przekonanie, iż odpowiedzialność za klęski militarne Francuzów ponosi przede wszystkim Ludwik XVI.

9/10 sierpnia 1792 r. Paryż ogarnęła fala rewolty, w efekcie której Ludwik XVI został aresztowany i osadzony w więzieniu. W następstwie wydarzeń, władzę tymczasowo objęła Rada Wykonawcza, na czele której stanął Georges Danton. We wrześniu 1792 r. odbyły się wybory do nowego zgromadzenia - Konwentu Narodowego.

Jego pierwszym aktem prawnym było wydanie 22 września 1792 r. uchwały, na mocy której zniesiono monarchię, w miejsce której proklamowano republikę. Pod koniec 1792 r. w efekcie nacisków jakobinów rozpoczął się proces Ludwika XVI zakończony już w styczniu 1793 r. Ludwik XVI uznany za winnego zamachu na wolność narodu i bezpieczeństwo Francji, został skazany na karę śmierci, którą wykonano 21 stycznia 1793 poprzez ścięcie na gilotynie. Śmierć monarchy wywołała oburzenie wielu europejskich dworów, które zawiązały koalicję przeciwko rewolucyjnej Francji. Tymczasem, w kraju pogłębiły się trudności wewnętrzne, które charakteryzowały się min. wzrostem cen, brakiem żywności. Jednocześnie wybuchło kontrrewolucyjne powstanie w Wandeii.

Ponadto przez cały okres roku 1793 r. w Konwencie trwał zażarty konflikt o władzę między jakobinami a żyrondystami, który ostatecznie przyniósł zwycięstwo jakobinom. To właśnie oni, 2 czerwca 1793 r. dokonali przewrotu politycznego, w efekcie którego większość żyrondystów została aresztowana i skazana na śmierć.

Eliminując dotychczasową główną siłę polityczną, jakobini przystąpili do intensywnych prac nad nową konstytucją. Prace nad nią zostały zakończone juz w 1793 r. 24 czerwca 1794 r. została uchwalona nowa konstytucja. W swojej treści zawierała nowe postanowienia o wyraźnym charakterze demokratycznym. Jej podstawowym postanowieniem był zapis o równości wszystkich obywateli, którzy mieli otrzymać od państwa min. pracę, dostęp do edukacji, gwarancję nienaruszalność posiadanej własności. Za najświętsze prawo, konstytucja z 24 czerwca uznawała prawo oporu wobec niesprawiedliwych rządów.

Opracowana przez jakobinów nowa konstytucja nie zawierała tzw. trójpodziału władzy. Pełnię władzy prawodawczej otrzymało tzw. Ciało Prawodawcze, które miało być wybierane na 1 rok w wyborach powszechnych, równych bezpośrednich oraz jawnych. Czynne i bierne prawo wyborcze uzyskali wszyscy Francuzi, którzy ukończyli 21 lat. Najwyższa władza wykonawcza miała należeć do tzw. Rady Wykonawczej, która miała się składać z 24 członków wybieranych przez Ciało Prawodawcze.

W celu uspokojenia nastrojów społecznych zdecydowano się na taki styl rządów, gdzie władza miała być skupiona w reku ścisłej grupy oraz zastosowania środków wykonawczych. W rezultacie rzeczywistą władzę zaczął sprawować 10 - osobowy Komitet Ocalenia Narodowego, który nadzorował politykę wewnętrzną i zagraniczną.

Obok niego ważna pozycję odgrywał Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego, który kierował tajną policją.

Wszystkich przestępców politycznych miał sądzić Trybunał Rewolucyjny.

Stworzony w ten sposób aparat władzy, swoje rządy zaczął opierać na coraz powszechniejszym terrorze, który wzmógł się kiedy na czele Komitetu Ocalenia Narodowego stanął M. Robespierre, który był autorem koncepcji rządu rewolucyjnego, zgodnie z którą w momencie zagrożenia państwa i narodu należy bezzwłocznie

zastosować wszelkie dostępne środki mające na celu ratowanie ojczyzny. W tym przypadku zastosowany terror

miał być systemem rządzenia, a rząd - rządem rewolucyjnym.

Równocześnie przywódca jakobinów, musiał stawić czoła szeregu radykalnym prądom politycznym, a także atakom politycznym w Konwencie. Opozycja polityczna proponowała porzucenie dotychczasowej polityki terroru i zmianę polityki gospodarczej.

Mimo początkowej, powszechnej akceptacji tego stylu rządów, jakobini zaczęli tracić zaufanie opinii publicznej, które wynikały z trudnej sytuacji wewnętrznej min. utrzymywanie niskich plac, obowiązkowe dostawy na rzecz państwa, braki w zaopatrzeniu. Sukcesy, które za czasów dyktatury jakobinów zaczęto odnosić na wojnie z Austrią, potwierdziły tezę o możliwości zastąpienia polityki terroru rządami parlamentarnymi. Jednak M.

Robespierre stał na straży innego stanowiska. 27 lipca 1794 r. został on odsunięty od władzy, aresztowany i skazany wraz innymi współpracownikami na śmierć.

Wydarzenia te symbolicznie oraz formalnie kończą okres wielkiej rewolucji francuskiej. Po usunięciu jakobinów z Konwentu i uchwaleniu nowej konstytucji rozpoczął się okres Dyrektoriatu, który stał się okresem, w którym burżuazja w zamian za spokojne korzystanie z osiągniętych zdobyczy ekonomicznych, stała się gotowa na podjęcie decyzji o przekazaniu władzy osobie, która zarówno cieszyła się autorytetem wśród opinii publicznej jak i w kręgach wojskowych. Taką osoba stał się generał Napoleon Bonaparte, nie związany wcześniej z żadnym ugrupowaniem politycznym, co umożliwiło mu 9 listopada 1799 r. (18 brumairea) dokonać zamachu stanu i objąć władzę.

Epoka napoleońska.

Określenie „epoka napoleońska” oznacza okres w historii Europy, trwający od 1799 r. do 1815 r. Te zaledwie szesnaście lat obfitowało w wiele istotnych wydarzeń politycznych i społecznych. Zmieniła się mapa ówczesnej Europy, za sprawą podbojów wojsk napoleońskich, zawieranych sojuszów, ale także upowszechniły się

oświeceniowe zdobycze rewolucji francuskiej (szczególnie te z zakresu prawa). Napoleon Bonaparte zamknął więc niejako okres rewolucji, przyczyniając się jednocześnie do upowszechnienia jej haseł i idei.

Bonaparte wyrósł na fali rewolucji francuskiej. Już wówczas był dobrze zapowiadającym się wojskowym, dzięki którego sukcesom rosła wiara w siłę Francji. Kompromitacja elit rewolucyjnych pozwoliła mu dojść do władzy.

Właśnie w nim społeczeństwo widziało gwaranta suwerenności państwa. Kiedy obejmował władzę miał zaledwie 30 lat. Był człowiekiem ambitnym, znającym swoją wartość. Ale jednocześnie z racji tego, że pochodził z biednej rodziny, nie miał licznych towarzyskich koneksji. Mimo tego zapisał się na kartach historii.

9 XI 1799 r. powołany został do życia konsulat. Faktycznie ten typ rządów był rodzajem dyktatury wojskowej.

Napoleonowi splendoru i sławy przyczyniły zwycięstwa odniesione we Włoszech i w Egipcie nad wojskami I koalicji antynapoleońskiej. Sprawując dyktatorską władzę, realizował jednocześnie interesy burżuazji, dbając o rozwój przemysłu i handlu. Organizował roboty publiczne, które dawały możliwość pracy rzeszom osób bezrobotnych. Zakazane zostały strajki. Chłopi poparli Napoleona po tym jak zagwarantował im posiadanie uprawianej dotychczas przez nich ziemi. Przeprowadzona została reforma administracji. W 1811 r. cały kraj podzielono na departamenty. Na ich czele został postawiony prefekt, który osobiście odpowiadał za to co działo się na podporządkowanym mu obszarze. Ograniczeniu uległy polityczne swobody obywatelskie. Zniesiona została wolność prasy, likwidowano konsekwentnie opozycję polityczną (zarówno prawicową, a więc monarchistów, jak i lewicową – jakobinów). Urząd ministra policji sprawował – Józef Fouche. Dzięki niemu i aparatowi policji władze były w stanie monitorować wszystkie posunięcia przeciwników.

Istotnym wydarzeniem było wydanie Kodeksu Napoleona w 1804 r. Zawierał on przepisy prawa karnego, cywilnego i handlowego. Ponadto zapewniał obywatelom równość wobec prawa, wolność wyznania i równouprawnienie religii. Gwarantował swobodę działalności gospodarczej i nienaruszalność własności prywatnej. Podobne Kodeksy były później wprowadzane w państwach uzależnionych od Francji napoleońskiej, m. in. w Księstwie Warszawskim.

Bonapartego nie zadowalał tytuł pierwszego konsula i w 1804 r. koronował się na cesarza. Ponownie więc zmianie uległ ustrój Francji. Z republiki stała się monarchią. Napoleon rozpoczął dyktatorskie rządy.

Prawdopodobnie dążył do założenia własnej dynastii, do dziedziczności korony i utrwalenia swego panowania.

Na tronach podbijanych przez siebie państw osadzał oddanych mu ludzi bądź swoich krewnych.

2. Polityka zagraniczna. Konflikty militarne.

Wojny napoleońskiej Francji były kontynuacją konfliktów toczonych jeszcze przez republikę a później

Dyrektoriat. Lata 1802 – 1803 to lata pokoju. Reszta to czas ciągłych wojen. Przeciwnicy Francji zrzeszali się w kolacjach antynapoleońskich.

W 1803 r. Napoleon rozpoczął przygotowania do ataku na Anglię. W październiku 1805 r. rozegrała się wielka bitwa morska pod Trafalgarem. Zakończyła się sukcesem floty angielskiej. W tej sytuacji plany francuskiej inwazji na Wyspy Brytyjskie stały się nierealne. Po stronie Anglii do walki przyłączyły się Austria i Rosja. Powstała III koalicja. Napoleon w bitwie pod Austelitz (4 XII 1805 r.) zadał wojskom kolacji druzgocącą klęskę. IV koalicję utworzyły Prusy i Rosja, zaniepokojone sukcesami francuskimi. Ale i one zostały pobite. Prusy poniosły klęskę w bitwach pod Jeną i pod Auerstaedt. Wojska napoleońskie w toku działań wkroczyły na teren dawnych ziem polskich. W 1806 r. wybuchło powstanie polskiej ludności skierowane przeciwko pruskiemu zaborcy. Walki z koalicją zakończył pokój w Preszburgu (1806 r.) i w Tylży (1807 r.). Na mocy pierwszego z nich Austria utraciła posiadłości w południowo-zachodnich Niemczech, Wenecję, Dalmację i Istrię. Przestała być także hegemonem w Rzeszy. Utworzony został Związek Reński pod nadzorem Francji. Z części terytorium odebranego Prusom zostało utworzone Księstwo Warszawskie. Napoleon nie był w stanie zakończyć drogą militarna konfliktu z Anglią, dlatego zdecydował się na wprowadzenie blokady kontynentalnej Wysp Brytyjskich. Od 1806 r. porty Francji i jej sprzymierzeńców zostały zamknięte dla angielskich statków. Tym samym przemysł brytyjski pozbawiony został swoich największych rynków zbytu. To posunięcie nie dało Napoleonowi zwycięstwa. Anglia mimo że osłabiona nadal gotowa była wspierać wszelkie akcje wymierzone przeciwko swojemu

kontynentalnego przeciwnikowi.

Lata 1807 – 1812 to czas sukcesów Napoleona i jego polityki zagranicznej. Udało mu się wówczas uzależnić od siebie szereg państw m. in. Księstwo Warszawskie, Królestwo Włoch, Królestwo Neapolu. Państwami

sprzymierzonymi były Rosja, Prusy czy Dania. Czasowy sojusznik – Austria, po wypowiedzeniu wojny i przegranej w bitwie pod Wagram, została zdegradowana do roli państwa uzależnionego. Trudności miał Napoleon z Hiszpanią. Zamierzał osadzić na tronie tego kraju swojego brata Józefa. Powstańcy hiszpańscy, których wspierała Anglia, stawili skuteczny opór Francji. Za czasów panowania Bonapartego zwiększyło się terytorium francuskie.

Przyłączone zostały Belgia, Holandia, północne Niemcy, a na południu cześć północnych Włoch, Dalmacja i Istria.

W tym też czasie Francja po raz pierwszy swoimi wpływami sięgnęła Morza Bałtyckiego.

Od 1809 r. zaczęły się psuć stosunki pomiędzy Francją a jej sojusznikiem Rosją. Powodem było m. in.

powiększenie obszaru Księstwa Warszawskiego, kosztem zdobyczy w konflikcie z Austrią. Ta sytuacja rodziła możliwość a zarazem obawę, że przy francuskiej pomocy zostanie wskrzeszone państwo polskie. Rosja, jako partner handlowy Wysp Brytyjskich, także bardzo niekorzystnie odczuła skutki blokady kontynentalnej. Car Aleksander I nie przestrzegał porozumień pokojowych z Tylży i faktycznie wspierał Anglię w jej konflikcie z Francją. Napoleon widząc, że dotychczasowy sojusznik odwrócił się od niego, zdecydował się na rozwiązanie siłowe. Do wojny z Rosją wystawił armię liczącą 600 tys. żołnierzy i 1300 armat. Źle bojowej sprawności wojska wróżył jej mieszany skład. 60% stanowili Francuzi, resztę sojusznicy Francji różnej narodowości, w tym także Polacy. Dowództwo nad wojskami rosyjskimi objął Michaił Kutuzow. Pod swoją komendą miał 220 tys. żołnierzy i do użytku 900 armat. W obliczu znacznie mniejszej armii Kutuzow przyjął taktykę unikania walnej bitwy i cofał się przed napierającymi Francuzami. Ci w trakcie ofensywy zdołali zająć Smoleńsk i podążali w kierunku Moskwy.

Największą bitwą tej kampanii była bitwa pod Borodino (5-7 IX 1812 r.). Nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia.

Obie strony poniosły duże straty. Wojska rosyjskie wycofały się z Moskwy. Nadeszła zima 1812/1813 r. Sytuacja wojsk francuskich stacjonujących w stolicy państwa rosyjskiego zaczynała się pogarszać. Brakowało żywności, odzieży i posiłków. Coraz trudniej było utrzymać władzę w mieście. W tej sytuacji Napoleon zarządził odwrót. W

czasie drogi powrotnej większość żołnierzy zginęła z głodu, z wyczerpania i z mrozu. Dotychczasowi sojusznicy zostawili Napoleona. Powstała kolejna koalicja antynapoleońska. Ocalałe resztki „Wielkiej Armii” zmierzyły się w nią w bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1814 roku). Ta bitwa rozstrzygnęła losy Europy. Napoleon poniósł druzgocącą klęskę. Został zmuszony do abdykacji (6 IV 1814 r.). Na tron we Francji wróciła rodzina Burbonów w osobie brata ostatniego króla Ludwika XVI – Ludwika XVIII. Bonapartemu pozwolono zachować tytuł cesarski.

Ponadto do końca życia otrzymał we władanie wyspę u wybrzeży Włoch – Elbę.

We Francji nastąpiła kolejna zmiana ustroju. Powróciła monarchia. Przywrócone zostały granice francuskie sprzed 1792 r. Ustaleniem porządku i pokoju w Europie miał się zająć kongres, którego obrady postanowiono zwołać do Wiednia.

W chwili gdy trwały obrady, zupełnie niespodziewanie Napoleon uciekł z Elby. 1 III 1815 r. wylądował wraz z niewielkimi oddziałami na południu Francji. Rządy Burbonów bardzo szybko zaczęły być krytykowane.

Niezadowolenie społeczeństwa wykorzystał Napoleon. Zgromadził wokół siebie wiernych mu ludzi i po raz kolejny sięgnął po władzę. Te wydarzenia określa się mianem „stu dni Napoleona”. Obradujący w Wiedniu rządzący państw europejskich od razu zareagowali. Zorganizowano armię, która pod Waterloo, na terenie Belgii stawiła czoło wojskom napoleońskim. To było miejsce ostatecznej klęski Bonapartego. Na tron powrócił Ludwik XVIII. Natomiast Napoleona Anglicy wywieźli na Wyspę Świętej Heleny. Tu zmarł w 1821 r.

Bilans epoki napoleońskiej

Lata panowania i podbojów napoleońskich to czas wielkich zmian na kontynencie europejskim, zmian które dokonywane były w sposób bardzo szybki. Napoleon Bonaparte, jako że wyrósł w cieniu rewolucji potrafił wcielić jej ideały w życie, ale co chyba bardziej istotne wykorzystać je do swoich celów. Stworzył system

podległych mu państw, których władcy gotowi byli reagować na każde skinienie ręką cesarza Francji. Państwom, które powstawały z jego inicjatywy narzucał ustrój polityczny i społeczny.

Jednocześnie Europa po trwających tyle lat wojnach, była kontynentem zrujnowanym i zniszczonym. Ocena epoki napoleońskiej jest bardzo niejednoznaczna, podobnie zresztą jak i osoby samego Napoleona. Dla niektórych narodów, np. Anglików, Hiszpanów jest on uosobieniem tyrana, natomiast dla Polaków był

sojusznikiem ich sprawy, sprawy polskiej. Polacy widzieli w nim tego, który pomoże im odzyskać ich państwo. Do dziś z Napoleonem wiąże się legenda przedstawiająca go jako ambitnego, zdolnego człowieka pochodzącego ze społecznych nizin, który dzięki swojemu uporowi wspiął się na szczyt.