AGNIESZKA TURSKA-KAWA
TOĩSAMOĝû MIEJSCA
W STRATEGIACH
POLSKICH ORGANIZACJI REGIONALNYCH
Związek z miejscem jest diagnozowany najczĊĞciej jako emocjonalne za-angaĪowanie czy wiĊĨ pomiĊdzy jednostką a wspólnotą lokalną czy otocze-niem. To „uczestniczenie w doĞwiadczeniach […] innych ludzi, lub teĪ proces utoĪsamiania siĊ z okreĞloną osobą, grupą czy przedmiotem […], z rolą spo-áeczną”1. Przejawia siĊ on równieĪ zainteresowaniem Īyciem i aktywnoĞcią
czáonków wspólnoty, poparciem dla wspólnie wytyczonych celów, wartoĞci, norm2. Odczuwanie pozytywnie nacechowanej wiĊzi wzglĊdem miejsca impli-kuje okreĞlone zachowania w stosunku do jego mieszkaĔców i otoczenia geo-graficznego. Tak rozumiana interakcja zarysowuje dwie páaszczyzny analiz, po pierwsze, tzw. „zakorzenienie”, związek z regionem geograficznym, który dla jednostki ma istotne walory historyczne czy kulturowe, po drugie, związek spoáeczny, który bĊdzie przejawiaá siĊ w przywiązaniu do danej zbiorowoĞci i poczuciu uwspólnotowienia z nią poprzez podzielanie tych samych wartoĞci, dąĪeĔ, potrzeb.
Siáa związku z miejscem áączy siĊ z dwoma jego wymiarami, które czĊsto w literaturze przedmiotu uĪywane są zamiennie, mianowicie z identyfikacją
Dr AGNIESZKA TURSKA-KAWA – adiunkt w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu ĝląskiego, adres do korespondencji: ul. Bankowa 11; 40-007 Katowice, e-mail: agnieszka.turska-kawa@us.edu.pl
1
A.L. B e r t r a n d, Z.T. W i e r z b i c k i, Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych: stan i ten-dencje rozwojowe, Wrocáaw: Zakáad Narodowy im. OssoliĔskich 1970, s. 91
2
J. T u r o w s k i, Uwarunkowania identyfikacji mieszkaĔców z osiedlem – na podstawie badaĔ, [w:] Przemiany miejskich spoáecznoĞci lokalnych w Polsce, red. S. Nowakowski, War-szawa: PWN 1974.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
36
oraz przywiązaniem3. W przypadku identyfikacji dominującą rolĊ odgrywa
aspekt poznawczy, który umoĪliwia jednostce wykrystalizowanie odrĊbnego od innych obrazu siebie, wspólnoty i obszaru, opartego na przekonaniach, wiedzy i chĊci kontynuowania doĞwiadczeĔ przodków. DziĊki temu ludzie doĞü áatwo Ğwiadomie artykuáują wáasną identyfikacjĊ. Z kolei w przywiąza-niu obserwujemy przede wszystkim nacechowanie emocjonalne.
Badania prowadzone w obszarze identyfikacji i przywiązania do regionu wskazują na pewne prawidáowoĞci. OtóĪ przywiązanie do miejsca wiąĪe siĊ ze wzrostem aktywnoĞci w strukturach instytucjonalnych oraz zbiorowych przed-siĊwziĊciach na rzecz spoáecznoĞci4, a takĪe z silniejszym zakorzenieniem
w miejscu, skutkującym mniejszą liczbą i czĊstotliwoĞcią migracji5. Ponadto,
emocje oraz wiedza i wspólne wartoĞci wpáywają na zaangaĪowanie w sprawy spoáecznoĞci lokalnej6. Z punktu widzenia podmiotów politycznych jednostki
odczuwające silną wiĊĨ z otoczeniem geograficznym i spoáecznym bĊdą poĪą-danymi wyborcami – lojalnymi i zaangaĪowanymi w realizacjĊ dziaáaĔ na rzecz regionu, tym samym aktywnie popierającymi program dziaáaĔ na rzecz tego otoczenia. Teza ta uzyskaáa potwierdzenie w badaniach Agnieszki Mi-chalskiej
– wiĊĨ psychospoáeczna z otoczeniem byáa silniejsza u jednostek, które prze-jawiaáy intensywniejsze uczestnictwo w akcjach prolokalnych, czáonkostwo w partiach politycznych, zrzeszeniach czy stowarzyszeniach7.
Odczuwane przywiązanie do miejsca jest szczególnie waĪne w kontekĞcie globalnych zmian umoĪliwiających swobodne przemieszczanie siĊ i zacieranie granic paĔstwowych, co ewidentnie wpáywa na trudnoĞci w budowaniu oraz osáabienie wiĊzi identyfikacyjnych8. Procesy te sprzyjają takĪe
przemieszcza-3
I. K n e z, Attachment and identity as related to a place and its perceived climate, “Journal of Environmental Psychology”, 25(2005), s. 207-218.
4
A. M i c h a l s k a, Indywidualny i kolektywny wymiar identyfikacji przestrzennej, „Studia Regionalne i Lokalne”, 4(14)(2003), s. 77-90.
5
M. L e w i c k a, Identyfikacja z miejscem zamieszkania mieszkaĔców Warszawy: determinanty i konsekwencje, [w:] Spoáeczna mapa Warszawy, red. J. Grzelak, T. Zarycki, Warszawa: Wydaw-nictwo Naukowe Scholar 2004, s. 273-315; t aĪ Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past, “Journal of Environmental Psychology”, 28(2008), s. 209-231.
6
A. K o c i s z e w s k i, Regionalizm mazowiecki, „Studia Regionalne i Lokalne”, 1(8)(2002), s. 123-134.
7
A. M i c h a l s k a, Psychospoáeczne wiĊzi z miejscem zamieszkania – na przykáadzie wybra-nych osiedli áódzkich i wsi Brudzewice, „Studia Regionalne i Lokalne”, 2002, nr 1(8), s. 93.
8
Np.: Z. B a u m a n, Dwa szkice o moralnoĞci ponowoczesnej, Warszawa: Instytut Kultury 1994, s. 7-39; M. K e m p y, Kultura narodowa wobec zmiennoĞci tradycji, [w:] Kultura narodowa i polityka, red. J. Kurczewska, Warszawa: Oficyna Naukowa 2000, s. 64-79.
niu siĊ ludzi miĊdzy kulturami – idee, wartoĞci, symbole równie áatwo przeni-kają przez granice terytorialne, co sprawia, Īe coraz trudniejsze lub niemoĪ-liwe staje siĊ „nieuczestniczenie w przemianach, które niesie nowoczesnoĞü”9.
Jak pisze Ryszard KapuĞciĔski: „zmienia siĊ kultura Ğwiata – coraz bardziej dominuje w niej doraĨnoĞü, teraĨniejszoĞü, chwila aktualna, pospieszny ko-mentarz, który musi byü wygáoszony juĪ teraz, natychmiast”10. Wyniki badaĔ
przeprowadzonych w krajach Europy Zachodniej i Ameryki zwracają uwagĊ, Īe przestrzeĔ przestaje spajaü wiĊzi spoáeczne11. Nie są to jednak
jedno-znaczne tezy, bowiem czĊĞü autorów sugeruje, Īe procesy globalizacyjne sprzyjają wáaĞnie zespalaniu wspólnot terytorialnych i relacyjnych12.
W procesie budowania i pielĊgnowania przywiązania i identyfikacji z miej-scem waĪne jest odwoáywanie siĊ do dwóch mechanizmów psychologicznych, które stanowią fundament tego związku. Pierwszym z nich jest potrzeba przy-naleĪnoĞci, która wiąĪe siĊ z odczuwaniem koniecznoĞci przynaleĪnoĞci do jakiejĞ wspólnoty oraz bycia przez nią zaakceptowanym. Aprobująca Ğwiado-moĞü przynaleĪnoĞci do grupy jest istotnym elementem wiĊzi spoáecznej, którą Jan Turowski okreĞla jako „ĞwiadomoĞü grupową, ĞwiadomoĞü zbio-rową, jako poczucie áącznoĞci czy teĪ poczucie solidarnoĞci”13. Drugi z kolei,
to toĪsamoĞü spoáeczna, dla której miejsce jest jednym z podstawowych wy-znaczników. Charlotte Bretherton oraz John Fogler zwracają uwagĊ, Īe toĪ-samoĞü „wypáywa z czáonkostwa w grupach spoáecznych lub podzielania ze-stawów norm i wartoĞci, które są wspólne dla pewnej liczby jednostek”14.
9
A. G i d d e n s, NowoczesnoĞü i toĪsamoĞü. „Ja” i spoáeczeĔstwo w epoce póĨnej nowo-czesnoĞci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2006, s. 31.
10
R. K a p uĞ c i Ĕ s k i, Lapidarium VI, Warszawa: Czytelnik 2007, s. 35. 11
B. W e l l m a n, P.J. C a r r i n g t o n, A. H a l l, Networks as personal community, [w:] Social Structures. A Network Approach, red B. Wellman, S.D. Berkovitz, Cambridge: Cambridge Uni-versity Press 1988, s. 130-184.
12
R. S t r a s s o l d o, Globalism and localism: Theoretical reflections and some evidence, [w:] Globalization and Territorial Identities, red. Z. Milnar, Aldershot: Avebury 1992, s. 35-59.
13
J. T u r o w s k i, WiĊĨ spoáeczna w grupie, [w:] ZbiorowoĞci terytorialne i wiĊzi spoáeczne. Studia i szkice socjologiczne dedykowane prof. W. Piotrowskiemu w 70. rocznicĊ urodzin, red. O. Starosta, àódĨ: Wydawnictwo Uà 1995, s. 22.
14
Ch. B r e t h e r t o n, J. F o g l e r, The European Union as a Global Actor, London–New York: Routledge 1999, s. 226.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
38
POTRZEBA PRZYNALEĩNOĝCI
Jednym z mechanizmów regulujących relacje jednostki z otoczeniem spo-áecznym są potrzeby, które dynamizują zachowanie, uaktywniając je w kierunku moĪliwego zaspokojenia odczuwanego braku, sygnalizowanego przez potrzebĊ. PojĊcie i funkcjonowanie potrzeb jest jednym z najbardziej znanych i czytelnych elementów osobowoĞci. WĞród elementarnych potrzeb kaĪdego czáowieka wskazywana jest potrzeba przynaleĪnoĞci15, która czĊsto peáni rolĊ pomocną w dookreĞlaniu naszego Ja. Postrzegamy siĊ jako czáonka konkretnej rodziny, grupy spoáecznej, regionu czy paĔstwa. To pragnienie uczestnictwa w jakiejĞ strukturze, z której czáonkami jednostka podziela war-toĞci, cele, normy. To motywacja, która wiąĪe siĊ z potrzebą nawiązywania i utrzymywania stabilnych i wspierających relacji spoáecznych. Jest ona czĊsto nazywana równieĪ potrzebą spoáeczną czy afiliacji.
Na istotnoĞü potrzeby przynaleĪnoĞci wskazują wyniki badaĔ, które pod-dają diagnozie efekty jej niezaspokojenia. Przede wszystkim zwraca siĊ uwagĊ, Īe prowadzi ona do depresji, smutku oraz niskiego poczucia wáasnej wartoĞci16. Ponadto jednostka ma wówczas problem z realizacją dáugotermino-wych celów, które wymagają spoáecznej kontroli zachowania. W procesie dąĪenia do nich czĊĞciej takĪe przejawia zachowania, w których nie wystĊpuje troska o potrzeby innych ludzi oraz pojawiają siĊ elementy krzywdzące, jak na przykáad róĪne formy agresji17. Jednym z mechanizmów psychologicznych, który uzasadnia fakt uruchamiania zachowaĔ destrukcyjnych w momencie odczuwanej niezaspokojonej potrzeby przynaleĪnoĞci, jest zagroĪenie toĪsa-moĞci. Odczucie to wiąĪe siĊ ze ĞwiadomoĞcią jednostki, Īe nie jest ona
ce-15
W literaturze przedmiotu nie ma kategorycznego rozróĪnienia, czy potrzeba przynaleĪnoĞci jest potrzebą niedoboru czy wzrostu. Pierwszą grupą potrzeb rządzi prawo redukcji, ich deprywacja ukierunkowuje zachowanie na ich zaspokojenie, które jednoczeĞnie neutralizuje napiĊcie powstaáe w wyniku odczuwanego braku. Z kolei w przypadku potrzeb wzrostu osiągniĊcie satysfakcji nie redukuje napiĊcia, ale je czĊsto intensyfikuje. Dla czĊĞci autorów zaspokojenie potrzeby przynaleĪ-noĞci unieruchamia siáy motywacyjne dąĪące do jej wypeánienia, inni z kolei przytaczają dowody na to,Īe zaspokojenie tej potrzeby uruchamia pragnienie pogáĊbiania i poszerzania páaszczyzny przy-naleĪnoĞci. Zob.: Encyclopedia of Human Relationships, t. I, red. H.T. Reis, S. Sprecher, Thousand Oaks, CA: SAGE 2009, s. 467.
16
R.F. B a u m e i s t e r, J.M. T w e n g e, N. C i a r o c c o, The inner world of rejection: Effects of social exclusion on emotion, cognition, and self-regulation, [w:] The social self: Cognitive, interpersonal, and intergroup perspectives, red. J.P. Forgas, K.D. Williams, New York: Psychology Press 2002, s. 161-174.
17
Za: S. T h a u s, K. A q u i n o, Self-Defeating Behaviors in Organizations: The Relationship Between Thwarted Belonging and Interpersonal Work Behaviors, “Journal of Applied Psychology”, 92(2007), No. 3, s. 841.
niona i akceptowana przez okreĞloną grupĊ. Wskazuje siĊ, Īe konsekwencją tego w krótkim okresie moĪe byü agresja, motywowana raczej przez chĊü sprawdzenia siebie i dania upustu negatywnym emocjom, niĪ dáugoterminowe strategie zwiĊkszania swojej atrakcyjnoĞci w grupie18. WĞród innych
konse-kwencji niezaspokojenia potrzeby przynaleĪnoĞci podkreĞliü naleĪy nega-tywne emocje i odczucia, które rodzą siĊ w jednostce, takie jak wstyd, poczu-cie samotnoĞci, poczupoczu-cie winy. Potrzeba przynaleĪnoĞci zostaáa uznana za dominującą potrzebĊ w grupie máodzieĪy w badaniach Ewy Wysockiej19.
PodkreĞliü naleĪy, Īe potrzeba przynaleĪnoĞci nie wiąĪe siĊ wyáącznie z akceptacją czy lubieniem przez innych ludzi, ani z samą przynaleĪnoĞcią do grupy. Kontakt z grupą musi byü bowiem oparty na tych dwóch páaszczyznach – poczuciu jednoĞci z jej czáonkami, którzy dają jednostce wsparcie, akcepta-cjĊ i satysfakcjonujące relacje. Rozbudzanie w jednostce i odwoáywanie siĊ do jej przywiązania i identyfikacji z regionem dotyka zatem jednej z fundamen-talnych potrzeb czáowieka. Tego typu przekaz pozwala na uczestniczenie we wspólnocie, która podziela podobne doĞwiadczenia, tradycje, historiĊ, ale takĪe normy, zwyczaje i aktywnoĞci. JednoczeĞnie przynaleĪnoĞü ta jest „áa-twiejsza” poznawczo, niĪ przynaleĪnoĞü do grupy nowej, bowiem w tĊ relacjĊ jednostka wchodzi juĪ z okreĞlonym bagaĪem wiedzy i przeĪyü, które stano-wią jej wkáad i są pielĊgnowane przez wspólnotĊ.
TOĩSAMOĝû SPOàECZNA A TOĩSAMOĝû REGIONALNA
ToĪsamoĞü spoáeczna (social identity) jest związana ze strukturą My, umoĪliwia efektywną realizacjĊ ról związanych z pozostawaniem w bliskoĞci z drugim czáowiekiem bez obawy o utratĊ wáasnej autonomii oraz z poczuciem swobody dziaáania wraz z podejmowaniem wspóápracy razem z nim czy teĪ na jego rzecz20. ToĪsamoĞü spoáeczna to identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami, do których jednostka naleĪy, bądĨ teĪ aspiruje do
18
J. C r o c k e r, L.E. P a r k, The costly pursuit of self-esteem, “Psychological Bulletin”, 2004, nr 130, s. 392-414.
19
E. W y s o c k a, MáodzieĪ o sobie – potrzeby, plany, ocena rzeczywistoĞci i wáasnych moĪli-woĞci kreowania Īycia jako wyznacznik spoáecznej aktywizacji vs wyuczonej bezradnoĞci, http://www.przeciw-ubostwu.brpo.gov.pl/pliki/1233561012.pdf (21.12.2012).
20
J. S t r e l a u, D. D o l iĔ s k i, Psychologia. PodrĊcznik akademicki, t. II, GdaĔsk: GdaĔskie Wydawnictwo Psychologiczne 2008, s. 270.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
40
przynalenoci21. To wiadomo jednostki dotyczca jej przynalenoci do
grup, w których czonkostwo ma dla niej emocjonalne i wartociowe znacze-nie22. Jednostka internalizuje okrelone kategorie spoeczne, które staj si czci jej samej. Integralnym elementem tego procesu jest definiowanie sie-bie poprzez przynaleno do pewnych grup (grupy) i jednoczenie poprzez separacjtych grup (grupy) od innych.
Dziki tosamoci spoecznej jednostka lokuje siebie w konkretnym obsza-rze obsza-rzeczywistoci spoecznej. Proces spoecznej identyfikacji peni kilka wanych funkcji. Przede wszystkim tosamo spoeczna zwiksza pewno
siebie oraz poczucie wasnej wartoci23. Ma to wyraz w przypisywaniu
po-zytywnych cech wasnej grupie (moralno , skuteczno , wyszy status), przy
negatywnej charakterystyce innych24. Jednoczenie negatywna informacja,
otrzymana na temat grupy, która nadaje jednostce tosamo , uruchamia najczciej proces bagatelizowania tej informacji lub przypisywania
podob-nego lub wikszego natenia tej cechy innym grupom25. Kay Deaux, Anne
Reid, Kim Mizrahi i Dave Cotting26 wskazuj dodatkowo na fakt, e
iden-tyfikacja spoeczna jest odpowiedzialna za lepsz wspóprac wewntrzgru-pow.
Szczególnym przypadkiem tosamoci spoecznej jest tosamo regio-nalna, która opiera si zarazem na tradycji regionalnej, odnoszonej do wyra-nie zdefiniowanego i delimitowanego terytorium, regionu (miejsca), jego spe-cyficznych cech spoecznych, kulturowych (symbolicznych), gospodarczych czy nawet topograficznych, wyróniajcych go sporód innych regionów
(miejsc)27. Uksztatowana tosamo regionalna najczciej prowadzi do
21
H. T a j f e l, Human Groups and Social Categories: Studies in Social Psychology, Cambridge: CUP Archive 1981.
22
J.C. T u r n e r, Towards a cognitive redefinition of the social group, [w:] Social identity and
intergroup relations, red. H. Tajfel, Cambridge: Cambridge University Press 2010, s. 18.
23
I. M c G r e g o r, H. R e e s h m a, K. S o - J i n, Can ingroup affirmation relieve outgroup
derogation, “Journal of Experimental Social Psychology”, 44(2008), Sept., s. 1395-1401.
24
K. L o n g, R. S p e a r s, The self-esteem hypothesis revisited: Differentiation and disaffected, [w:] The social psychology of stereotyping and group life, red. R. Spears, P.J. Oakes, N. Ellemers, S.A. Haslam, Oxford: Basil Blackwell 1997, s. 296-317.
25
T.E. F o r d, G.R. T o n a n d e r, The role of differentiation between groups and social identity
in stereotype formation, “Social Psychology Quarterly”, 61(1998), No. 4, s. 372-384.
26
K. D e a u x, A. R e i d, K. M i z r a h i, D. C o t t i n g, Connecting the person to the social:
The functions of social identification, [w:] The psychology of the self, red. T.R. Tyler, R.M. Kramer,
O.P. John, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum 1999, s. 91-113. 27
Tak zdefiniowana tosamo regionalna staje si równoczenie szczególnym przypadkiem tosamoci kulturowej. Zob. wicej: M. S z c z e p a s k i, A. l i z, Dylematy regionalnej
zachowaĔ prospoáecznych, ukierunkowanych na podtrzymywanie tradycji, wiĊzi z mieszkaĔcami danego miejsca. W przypadku silnie nacechowanego emocjonalnie związku, odczuwane poczucie zagroĪenia toĪsamoĞci moĪe prowadziü do aktywnoĞci agresywnej czy terrorystycznej, których przykáadem bĊdą chociaĪby konflikty baákaĔskie.
ToĪsamoĞü regionalna jest przedmiotem analiz badaczy wielu dyscyplin. Tym samym podkreĞliü naleĪy jej wielowymiarowoĞü, ukazującą perspektywy podejĞü. WĞród najwaĪniejszych wskazaü naleĪy28:
a) perspektywĊ psychologiczną, w której uwagĊ ogniskuje siĊ na indywi-dualnej identyfikacji z regionem oraz jego spoáecznoĞcią i kulturą,
b) perspektywĊ socjologiczną, w której funkcjonuje w ĞwiadomoĞci zbio-rowej podziaá na: „my” i „oni” oraz towarzyszące mu poczucie odrĊbnoĞci,
c) perspektywĊ politologiczną, gdzie podkreĞla siĊ formy aktywnoĞci poli-tycznej, dominujące partie polityczne, preferencje wyborcze, historyczne i nowe instytucje polityczne, poziom uczestnictwa w Īyciu politycznym a w tym i frekwencje wyborcze, deklarowane zainteresowanie aktorami Īycia po-litycznego, publicznymi i zakulisowymi zjawiskami związanymi ze sprawo-waniem wáadzy,
d) perspektywĊ geograficzną, przypisanie do przestrzeni i miejsc,
e) perspektywĊ antropologiczną i etnograficzną, w której istotna jest Ğwia-domoĞü dziedzictwa kulturowego, rozumienie i odczytywanie znaczeĔ, sym-boli kultury materialnej oraz jej korelatów,
f) perspektywĊ historyczną, odwoáującą siĊ do analiz indywidualnego i zbiorowego związku z dziejami regionu, jego bohaterami i instytucjami historycznymi,
g) perspektywĊ ekonomiczną, podkreĞlającą wspólnotĊ gospodarowania, kooperacjĊ i konkurencjĊ miĊdzyregionalną w wymiarze ekonomicznym w skali kraju, kontynentu i systemu Ğwiatowego,
h) perspektywĊ urbanistyczno-architektoniczną, dla której waĪne jest ist-nienie pewnych szczególnych dla regionu form budownictwa, ukáadu plani-stycznego, zwáaszcza w odniesieniu do budownictwa tradycyjnego,
i) perspektywĊ Ğwiatopoglądową, poddającą analizie religijnoĞü oraz wspólną obrzĊdowoĞü i praktyki religijne, a takĪe postawy etyczne uksztaáto-wane w przestrzeni jednego krĊgu kulturowo-religijnego,
j) perspektywĊ ekologiczną, odwoáującą siĊ do ĞwiadomoĞci regionalnego ekosystemu,
28 TamĪe.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
42
k) perspektywĊ informatyczną, w której zwraca siĊ uwagĊ na otwartoĞü na wspóáczesny, informatyzujący siĊ Ğwiat.
Wspóáczesne Ğrodowisko spoáeczne jest labilne i zróĪnicowane, czĊsto zmieniające wymagania i kontekst funkcjonowania jednostki. Sprawia to, Īe coraz wiĊkszy nacisk káadziony jest na teraĨniejszoĞü, bowiem to ona peáni najwaĪniejszą rolĊ jako regulator zachowania. Tak zarysowany kontekst spo-áeczny charakteryzuje siĊ: duĪą dynamiką zmian, róĪnorodnoĞcią i zmien-noĞcią ofert, krótką perspektywą czasową, zmianą znaczenia poszczególnych zasobów jednostkowych i spoáecznych, dominacją kultury prefiguratywnej, detradycjonalizacją, dominacją toĪsamoĞci osobistej Ja nad toĪsamoĞcią spo-áeczną My29. Nieustannie modyfikowane oczekiwania spoáeczne,
niejed-nokrotnie trudne do przewidzenia, implikują duĪy stopieĔ indywidualizacji toĪsamoĞci30 oraz sáabe poczucie toĪsamoĞci grupowej. AktywnoĞü
spo-áecznoĞci regionalnej w tych procesach ma swoje odzwierciedlenie w prze-mianach toĪsamoĞciowych. WĞród najwaĪniejszych konsekwencji wskazaü naleĪy fakt, Īe w spoáeczeĔstwach sieciowych miejsce traci swe znaczenie i coraz czĊĞciej staje siĊ záudzeniem31. Intensywne tempo zmian obejmujące
niemalĪe wszystkie sfery funkcjonowania czáowieka sprawia, Īe trudno w otoczeniu znaleĨü poczucie bezpieczeĔstwa, które bĊdzie trwaáą wartoĞcią i jednoczeĞnie obietnicą przyszáoĞci w okreĞlonym ksztaácie. Rozbudzana i pielĊgnowana w jednostce identyfikacja z regionem moĪe tego typu bezpie-czeĔstwo gwarantowaü. Odwoáuje siĊ ona bowiem najczĊĞciej do tradycji i przeszáoĞci, w której przywoáywane wzorce są albo uznawane za aktualne, albo adaptowane do teraĨniejszoĞci, a jednoczeĞnie ksztaátuje przyszáe wzorce, dające jednostce poczucie ciągáoĞci i stabilnoĞci jutra.
29
K. A p p e l t, ĝrodkowy okres dorosáoĞci. Jak rozpoznaü ryzyko i jak pomagaü?, [w:] Psycho-logiczne portrety czáowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, red. A.I. BrzeziĔska, GdaĔsk: GdaĔskie Wydawnictwo Psychologiczne 2005, s. 541.
30
Sytuacja taka wymaga od jednostki nowych kompetencji, które pozwolą jej efektywniej ra-dziü sobie ze zmieniającymi siĊ warunkami otoczenia spoáecznego. Dla jednostek efektywnie ad-aptujących siĊ do zmian są one Ĩródáem wielu szans na dynamiczny rozwój.
31
TOĩSAMOĝû REGIONALNA A TOĩSAMOĝû NARODOWA
W PRZEKAZACH POLSKICH ORGANIZACJI REGIONALNYCH
ĝwiadomoĞü regionalna staáa siĊ motorem ugrupowaĔ, które swoje cele statutowe zogniskowaáy wokóá rozbudzania i pielĊgnowania toĪsamoĞci re-gionalnej. Poczucie przynaleĪnoĞci do spoáecznoĞci regionalnej wiąĪe siĊ z dokonaniem wyboru okreĞlonego stylu Īycia i podejĞcia do spraw codzien-noĞci. Afiliacja ta nie jest oparta na tajemniczej kosmogonii, u której podstaw znajduje siĊ mit powstania wspólnoty32. PrzynaleĪnoĞü ta jest wyborem, któ-rego mniej lub bardziej Ğwiadomie dokonują jednostki, dbając i podtrzymując wiĊĨ z miejscem i wspólnotą. Wyznacza ona sposób bycia oraz zespóá kom-ponentów psychologicznych, okreĞlających stosunek jednostki do spraw co-dziennych. Tym samym aktywnoĞü ugrupowaĔ ukierunkowana jest wáaĞnie na te kwestie, które są obecne w Īyciu kaĪdego mieszkaĔca. Jak zaznaczono wczeĞniej, ksztaátowanie przynaleĪnoĞci do tego typu wspólnoty jest zdecy-dowanie áatwiejsze dla jednostki, bowiem wiele z aspektów tej identyfikacji jest juĪ uksztaátowanych na bazie urodzenia i socjalizowania w okreĞlonym obszarze i wspólnocie. Ponadto podkreĞlanie toĪsamoĞci regionalnej jako od-woáania do psychologicznych aspektów jednostkowego funkcjonowania moĪe byü swoistym panaceum na dezintegracjĊ potrzeby przynaleĪnoĞci oraz trud-noĞci w zakorzenieniu spoáecznym, bĊdącym odpowiedzią na procesy globali-zacyjne.
Związek z regionem czĊsto budowany jest w odniesieniu do toĪsamoĞci na-rodowej, co ma swój wyraz w deklaracjach i postulatach odwoáujących siĊ chociaĪby do stopnia poĪądanej samodzielnoĞci. PrzynaleĪnoĞü regionalna jest starsza i silniejsza niĪ paĔstwowa33. Ta ostatnia kojarzy siĊ czĊsto z centraliza-cją i narzucaniem niekorzystnych dla regionów rozwiązaĔ sáuĪących pod-trzymaniu wáadzy w odlegáej stolicy. ToĪsamoĞü narodowa najczĊĞciej anali-zowana jest w dwóch wymiarach: w odniesieniu do ciągáoĞci oraz w od-woáaniu do odrĊbnoĞci34. W pierwszym podkreĞla siĊ trwaáoĞü, tradycjĊ, terytorium, doĞwiadczenia przeszáoĞci, wybrane elementy kultury, przekazy-wane przez kolejne pokolenia. Jak zauwaĪa Leszek Koáakowski, Īadna zbio-rowoĞü nie moĪe istnieü bez ĞwiadomoĞci, Īe jej obecna egzystencja jest
prze-32
K. T o m a s z e w s k i, Regiony w procesie integracji europejskiej, Warszawa: Wolters Kluwer Polska 2007, s. 166.
33
TamĪe, s. 167. 34
Z. B o k s z aĔ s k i, ToĪsamoĞci zbiorowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2005, s. 109-110.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
44
dáuĪeniem istnienia w przeszáoĞci: „ToĪsamoĞü narodowa wymaga pamiĊci historycznej. Z tego wzglĊdu jest rzeczą bez znaczenia, co w tej pamiĊci jest prawdą, póáprawdą, a co zwykáą legendą. [...] im dalej w przeszáoĞü siĊgają te rzeczywiste lub urojone wspomnienia, tym mocniej ugruntowana jest jego toĪsamoĞü narodowa35. W drugim wymiarze toĪsamoĞü konstruuje siĊ na
zasa-dzie kontrastów i róĪnic miĊdzy nami, a innymi narodami. PodkreĞla siĊ w nim cechy waĪne dla danej wspólnoty, podzielane wartoĞci i normy, które spajają daną grupĊ w odróĪnieniu od innych. Cechy te mogą wywodziü siĊ z tradycji, przeszáoĞci, doĞwiadczeĔ, stąd te dwa podejĞcia nie są kategory-cznie rozáączne, ale wzajemnie siĊ uzupeániają.
Odwoáania do toĪsamoĞci narodowej są obecne niemalĪe w kaĪdym dys-kursie spoáecznym, inicjowanym przez ugrupowania regionalne, nie są jednak jednoznaczne w ich polityce. Ukierunkowując swoje dziaáania i cele na region i jego mieszkaĔców przekaz ten róĪnie stratyfikują wzglĊdem ich identyfikacji z narodem jako caáoĞcią. Trzy podstawowe strategie stosowane przez organi-zacje regionalne w páaszczyĨnie budowania relacji miĊdzy proponowanymi przez nie postulatami a toĪsamoĞcią narodową to:
1. autonomizm regionalny – podkreĞlający kategoryczną identyfikacjĊ z re-gionem, przekáadającą siĊ na aktywnoĞü zmierzającą do zapewnienia mu peá-nej autonomii,
2. dychotomia narodowo-regionalna – wskazująca na równolegáe poczucie przynaleĪnoĞci do narodu oraz wspólnoty regionalnej,
3. dominanta narodowa – w której toĪsamoĞü regionalna jest czĊĞcią toĪ-samoĞci narodowej, a dziaáania na rzecz pielĊgnowania kultury regionu są Ğrodkiem na rzecz sáuĪby ojczyĨnie.
Ugrupowaniem, które w swoich przekazach i dziaáaniach odwoáuje siĊ do pierwszej strategii, jest Ruch Autonomii ĝląska (RAĝ). RAĝ to ponadpartyjne stowarzyszenie, które w swoich dziaáaniach stara siĊ áączyü tradycjĊ z nowo-czesnoĞcią, postulując odzyskanie przedwojennej autonomii Górnego ĝląska w postĊpowej formie, co zostaáo podkreĞlone w pierwszym celu statutowym stowarzyszenia. Inspiracją dla dziaáaĔ RAĝ jest zachodnioeuropejski regio-nalizm, podąĪając za którym proponują wprowadzenie w Polsce silnych auto-nomicznych województw, niezaleĪnych finansowo od wáadzy centralnej i sa-modzielnie decydujących o wáasnych sprawach. WĞród pozostaáych celów warto podkreĞliü zacieĞnianie wiĊzi i uwspólnotowienie mieszkaĔców ĝląska, w szczególnoĞci: pogáĊbianie ich toĪsamoĞci regionalnej, wspóáuczestniczenie
35
L. K oá a k o w s k i, O toĪsamoĞci zbiorowej, [w:] red. K. Michalski, ToĪsamoĞü w czasach zmiany. Rozmowy w Castel Gandolfo, Kraków: ZNAK, s. 47.
w integracji wszystkich zamieszkujących ĝląsk, ksztaátowanie i rozwijanie ich aktywnej postawy obywatelskiej, ochronĊ Ğrodowiska naturalnego oraz spu-Ğcizny materialnej i duchowej przodków czy promocjĊ i ksztaátowanie pozy-tywnego wizerunku ĝląska36.
RAĝ proponuje wiele zmian w Konstytucji RP, które mają na celu wprowa-dzenie autonomii regionów z wáaĞciwym zakresem ustawodawstwa (woje-wództwa autonomiczne z odrĊbnymi statutami) oraz ochronĊ i poszanowanie dla ich dziedzictwa kulturowego. Nad województwami autonomicznymi nad-zór ma sprawowaü Prezes Rady Ministrów, ale w granicach i formach okre-Ğlonych w Konstytucji. Czáonkowie województw autonomicznych mają wcho-dziü w skáad Senatu. W zaleĪnoĞci od wielkoĞci województwa autonomicz-nego przysáuguje mu okreĞlona liczba gáosów, która przekáada siĊ na iloĞü delegowanych do Senatu reprezentantów. Do Senatu mają byü kierowane wszystkie projekty Rady Ministrów w celu zaopiniowania. Propozycje kon-stytucyjne RAĝ rozdzielają kompetencje paĔstwa i województw autonomicz-nych, jednak zaznaczono, Īe województwom autonomicznym przysáuguje prawo do rozszerzania zakresu przysáugujących im kompetencji. Ponadto te sprawy, które nie są wyraĨnie delegowane w Konstytucji, mogą przejĞü do wáaĞciwoĞci województw autonomicznych na mocy ich statutów. Kompeten-cja w sprawach, które nie zostaáyby przyjĊte na mocy statutów, przynaleĪy paĔstwu, którego normy mają pierwszeĔstwo w razie kolizji przed normami województw autonomicznych we wszystkim co nie naleĪy do ich wyáącznej kompetencji. Prawo paĔstwowe, w kaĪdym razie, dopeánia prawo województw autonomicznych. Ponadto propozycje zmian w Konstytucji szczegóáowo okre-Ğlają zakres autonomii dla województw oraz sposób ich funkcjonowania. Wprowadzają takĪe pojĊcie ustawy organicznej, bĊdącej Ĩródáem prawa tuĪ po Konstytucji, która rozwija prawa i wolnoĞci publiczne, aprobując statuty auto-nomii. Warto zaznaczyü, Īe w myĞl tych propozycji RAĝ opublikowaá na swej stronie internetowej37 propozycjĊ Statutu Organicznego ĝląskiego Wojewódz-twa Autonomicznego.
Wyrazem celów statutowych i konstytucyjnych postulatów są aktywne dziaáania podejmowane w regionie przez RAĝ, niejednokrotnie z rozgáosem równieĪ poza region. WĞród najwaĪniejszych warto wskazaü agitacjĊ przed Narodowymi Spisami Powszechnymi w 2002 roku oraz w 2011 pod hasáem
36
Rozdziaá II, § 12, Statut Ruchu Autonomii ĝląska, dostĊpny w caáoĞci na stronie: http://autonomia.pl/n/statut-ruchu-autonomii-slaska (27.12.2012).
37
Zarówno projekt zmian w Konstytucji RP, jak i Statut Organiczny ĝląskiego Województwa Autonomicznego dostĊpne są na stronie: www.autonomia.pl (27.12.2012).
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
46
„Masz prawo zadeklarowaü narodowoĞü Ğląską”. W pierwszym toĪsamoĞü tĊ zadeklarowaáo 173 tys. mieszkaĔców, w kolejnym aĪ 809 tys. Ciekawą akcją byá happening „Utwórzmy Īóáto-niebieskie serce”, zorganizowany 17 kwietnia 2011 roku. Pod katowickim Pomnikiem PowstaĔców ĝląskich zebraáo siĊ nieco ponad trzysta osób, aby dziĊki trzymanym w dáoniach Īóátym i niebie-skim kartonikom stworzyü wielkie serce w barwach Górnego ĝląska. Jak de-klarowali organizatorzy, wydarzenie to miaáo byü peáną humoru i pozytyw-nych emocji reakcją górnoĞląskich regionalistów na krzywdzące wypowiedzi licznych polityków i publicystów, protestem przeciwko brutalizacji debaty publicznej na temat ĝląska i braku zrozumienia wobec postaw toĪsamoĞcio-wych jego mieszkaĔców. Do innych akcji naleĪy coroczny „Marsz Autono-mii” w celu przypomnienia okolicznoĞci ustanowienia autonomii ustawą kon-stytucyjną sejmu RP w dniu 15 lipca 1920 roku oraz wiele bieĪących zdarzeĔ, jak konkursy wiedzy o ĝląsku, msze z kazaniami w gwarze Ğląskiej, wprowa-dzanie tablic z nazwami miejscowoĞci w tejĪe gwarze.
Druga strategia – dychotomia narodowo-regionalna – charakterystyczna jest dla Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (ZKP)38. To organizacja spo-áeczno-kulturalna, zrzeszająca Pomorzan oraz wszystkie osoby, które utoĪsa-miają siĊ z jej celami statutowymi. Cele te ukierunkowane są przede wszyst-kim na rozbudzanie szerokiej inicjatywy dla wszechstronnego rozwoju kultu-rowego, spoáecznego i gospodarczego caáego Pomorza oraz kultywowanie i rozwijanie jego specyfiki kulturowej. Ponadto dziaáacze dbają o promocjĊ i szerzenie w spoáeczeĔstwie znajomoĞci tradycji kaszubsko-pomorskiej. Za-deklarowane cele organizacja realizuje m.in. poprzez pielĊgnowanie i roz-wijanie jĊzyka kaszubskiego oraz dialektów pomorskich, prowadzenie dzia-áalnoĞci związanej z tworzeniem i popularyzacją wartoĞci regionalnych, wska-zywanie potrzeb z zakresu gospodarki, oĞwiaty i kultury oraz Īycia spoáecz-nego, opracowywanie odpowiednich wniosków i opinii czy wskazywanie po-trzeb z zakresu gospodarki, oĞwiaty i kultury oraz Īycia spoáecznego, opraco-wywanie odpowiednich wniosków i opinii.
W ostatnim czasie rozgorzaáa w Ğrodowisku kaszubskim dyskusja o statusie spoáecznoĞci kaszubskiej, która jasno wykrystalizowaáa stanowisko dziaáaczy w kwestii relacji toĪsamoĞci regionalnej i narodowej. BezpoĞrednio doprowa-dziáo do niej utworzenie stowarzyszenia Kaszëbskô Jednota, które jako prio-rytetowy cel postawiáo sobie uznanie spoáecznoĞci kaszubskiej za mniejszoĞü etniczną, co miaáoby zapewniü ochronĊ kaszubskiej toĪsamoĞci kulturowej, a nie tylko ochronĊ jĊzyka. Spór o kategoryczną identyfikacjĊ toczy siĊ wĞród
38
najaktywniejszych dziaáaczy, jednak wiĊkszoĞü takiego kategorycznego utoĪ-samiania stara siĊ unikaü. Jak zauwaĪa Grzegorz Janusz, wieloletni ekspert wspóápracujący z Komisją MniejszoĞci Narodowych i Etnicznych Sejmu RP: „W dyskusjach kaszubskich ta kwestia do tej pory schodziáa najczĊĞciej na plan dalszy i ustĊpowaáa eksponowaniu wáasnej toĪsamoĞci regionalnej zmie-rzającej do zachowania i rozwoju wáasnego jĊzyka, obyczajów, tradycji i kul-tury. JeĞli juĪ, to stosowano zasadĊ wypowiedzianą przez wywodzącego siĊ ze Ğrodowiska kaszubskiego prof. Józefa Borzyszkowskiego: Na co dzieĔ Ka-szuba jest przede wszystkim Kaszubą, a w Īyciu uroczystym i oficjalnym – Kaszubą i Polakiem; w chwilach waĪnej próby przede wszystkim Pola-kiem”39.
ZKP realizuje swoje cele na równych zasadach z tradycją i kulturą naro-dową. ToĪsamoĞü regionalna jest niezwykle silna, oparta na odrĊbnoĞci kultu-rowej, jednak czáonkowie organizacji nie negują równolegle swej toĪsamoĞci narodowej. Jak zauwaĪa Kazimierz Kleina, „Kaszuby, chociaĪ mają swoją odrĊbnoĞü, równieĪ jĊzykową, są takie same, jak caáa Polska”40. Brunon
Sy-nak, byáy Prezes ZKP okreĞliá to w nastĊpujący sposób: „Kaszubi mają bar-dziej skomplikowaną, nie tylko biaáo-czerwoną, ale i czarno-Īóátą toĪsa-moĞü”41. Wartym podkreĞlenia wydarzeniem, które byáo wyrazem tej
identyfikacji, byá Narodowy Spis Powszechny 2011, przed którym dziaáacze Zrzeszenia prowadzili agitacjĊ, by obok toĪsamoĞci polskiej, deklarowaü rów-nieĪ toĪsamoĞü kaszubską. DeklaracjĊ kaszubską záoĪyáo wówczas 228 tys. osób, przy czym 212 tys. stanowiáy deklaracje przynaleĪnoĞci polsko-kaszub-skiej, a 16 tys. - wyáącznie kaszubskiej.
Przedstawicielem trzeciej strategii – dominanty narodowej – jest Związek Podhalan42. To jedna z najstarszych i najwiĊkszych organizacji, skupiająca za-równo rodowitych Górali, ale takĪe sympatyków, którzy chcą wáączyü siĊ w pielĊgnowanie szeroko rozumianej kultury ziem górskich, wspieranie roz-woju ekonomicznego i propagowaniem dbaáoĞci o Ğrodowisko przyrodnicze. Jednak troska o region nie ma aspektu separatystycznego w odniesieniu do paĔstwa jako caáoĞci, ale ma byü Ğrodkiem w sáuĪbie ojczyĨnie. Jak podkreĞliá prezes Związku Maciej Motor-Grelok w roku jubileuszowym 90-lecia po-wstania organizacji: „Związek Podhalan w dobie walki o przyszáy ksztaát
Eu-39
G. J a n u s z, Dokąd zmierzają Kaszubi?, „Pomerania”, kwiecieĔ 2012, s. 16.
40 http://www.spis.kaszubi.pl/index.php?event=newsdetails&news_id=35&parent_id=4&menu_ id=1 (2.01.2013). 41 http://www.spis.kaszubi.pl/index.php?event=article&parent_id=19&menu_id=1 (2.01.2013). 42
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
48
ropy a takĪe Ğwiata powinien twardo trwaü na pozycji powiązania naszej Tra-dycji góralskiej z Tradycją narodową, Polską. Górale zawsze byli gorącymi patriotami silnie podkreĞlali swoje chrzeĞcijaĔskie, katolickie korzenie, w la-tach tworzenia siĊ paĔstwa Polskiego po lala-tach zaborów aktywnie walczyli zbrojnie o niepodlegáoĞü ojczyzny, w DruĪynach PodhalaĔskich, Legionach czy Armii Hallera”43. Patriotyzm i dobro Polski zawsze byáy pierwszorzĊdnym celem aktywnoĞci Związku Podhalan, natomiast ich przywiązanie do „Maáej Ojczyzny”, pielĊgnowanie toĪsamoĞci regionalnej jest ĞciĞle związane z ich toĪsamoĞcią narodową, którą kaĪdorazowo podkreĞlają. To przywiązanie do regionu ma swój wyraz w statutowej dziaáalnoĞci, takiej jak m.in.: dokumen-towanie kultury i sztuki góralskiej, organizowanie i prowadzenie zespoáów folklorystycznych, form pracy Ğwietlicowej i bibliotekarskiej, wycieczek krajoznawczych, zwalczanie alkoholizmu i innych przejawów záa spoáecz-nego, popularyzowanie osiągniĊü naukowych i gospodarczych związanych z regionem, wydawanie wáasnych publikacji, tworzenie oĞrodków swojszczy-zny, oĞwiaty i kultury czy zakáadanie placówek etnograficznych i muzealnych dokumentujących kulturĊ regionu. Dziaáania te mają na celu ochronĊ i promo-cjĊ regionu jako dobra narodowego. Obok tych ĞciĞle ukierunkowanych na region aktywnoĞci na koncie Związku są przedsiĊwziĊcia ogólnonarodowe, takie jak: koncerty pieĞni patriotycznych, wydarzenia religijne, w których modlitwa jest sprawowana w imiĊ pomyĞlnoĞci ojczyzny, wystawa poĞwiĊ-cona dziaáalnoĞci parlamentarnej Lecha KaczyĔskiego w latach 1991-1993 czy spotkania z politykami szczebla ogólnokrajowego.
*
KaĪda ze wskazanych organizacji regionalnych odwoáuje siĊ w swym przekazie do fundamentalnych potrzeb czáowieka, pielĊgnując i intensyfikując przywiązanie do miejsca. Miejsce to jednak ma róĪny wymiar – wąski i kategoryczny, dopuszczający inne identyfikacje, czy szeroki i patriotyczny. Warto zauwaĪyü, Īe podmioty te są jednoczeĞnie aktywnymi i liczącymi siĊ dziaáaczami na regionalnej scenie politycznej44 – ich dziaáacze kandydują
43
M. M o t o r - G r e l o k, Drogowskaz na nowe czasy, http://www.zwiazek-podhalan.pl/ news/62.html (29.12.2012).
44
Warto zwróciü w tym miejscu uwagĊ na fakt, Īe w wyborach samorządowych preferencja gáosowania skupia siĊ na maáych partiach, co szczególnie widaü w poziomie rad gmin i powiatów, gdzie relatywnie wiĊksze szanse na dobry rezultat mają komitety lokalne. WiĊcej: W. W o j t a s i k, DrugorzĊdnoĞü wyborów samorządowych w teorii i badaniach empirycznych, [w:] Rola samorządu
w wyborach samorządowych i popierają swoich kandydatów w pozostaáych elekcjach. Deklarowane przez nich programy wyborcze odwoáują siĊ przede wszystkim do wiĊzi wyborców z regionem. Jak wskazują badania, wiĊĨ ta czyni z mieszkaĔców danego regionu poĪądanych wyborców – zaangaĪowani w realizacjĊ dziaáaĔ na rzecz „swojego miejsca” z pewnoĞcią bĊdą popieraü postulaty dziaáaĔ na rzecz ich wáasnego otoczenia.
BIBLIOGRAFIA
A p p e l t K., ĝrodkowy okres dorosáoĞci. Jak rozpoznaü ryzyko i jak pomagaü?, [w:] Psycholo-giczne portrety czáowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, red. A.I. BrzeziĔska, GdaĔsk: GdaĔskie Wydawnictwo Psychologiczne 2005.
B a u m a n Z., Dwa szkice o moralnoĞci ponowoczesnej, Warszawa: Instytut Kultury 1994, s. 7-39. B a u m e i s t e r R.F., T w e n g e J.M., C i a r o c c o N., The inner world of rejection: Effects of
social exclusion on emotion, cognition, and self-regulation, [w:] The social self: Cognitive, in-terpersonal, and intergroup perspectives, red. J.P. Forgas, K. D. Williams, New York: Psychol-ogy Press 2002.
B e r t r a n d A.L., W i e r z b i c k i Z.T., Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych: stan i tendencje rozwojowe,Wrocáaw: Zakáad Narodowy im. OssoliĔskich 1970.
B o k s z aĔ s k i Z., ToĪsamoĞci zbiorowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2005. B r e t h e r t o n Ch., F o g l e r J., The European Union as a Global Actor, London–New York:
Routledge 1999, s. 226.
C r o c k e r J., P a r k L.E., The costly pursuit of self-esteem, “Psychological Bulletin”, 2004, 130. D e a u x K., R e i d A., M i z r a h i K., C o t t i n g D., Connecting the person to the social: The
functions of social identification, [w:] The psychology of the self, red. T.R. Tyler, R.M. Kramer, O.P. John, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum 1999.
Encyclopedia of Human Relationships, t. I, red. H.T. Reis, S. Sprecher, Thousand Oaks, CA: SAGE 2009.
F o r d T.E., T o n a n d e r G.R., The role of differentiation between groups and social identity in stereotype formation, “Social Psychology Quarterly”, 1998, 61.
G i d d e n s A., NowoczesnoĞü i toĪsamoĞü. „Ja” i spoáeczeĔstwo w epoce póĨnej nowoczesnoĞci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2006.
http://www.spis.kaszubi.pl/index.php?event=article&parent_id=19&menu_id=1
http://www.spis.kaszubi.pl/index.php?event=newsdetails&news_id=35&parent_id=4&menu_id=1 J a n u s z G., Dokąd zmierzają Kaszubi?, „Pomerania”, 2012, kwiecieĔ.
K a p uĞ c i Ĕ s k i R., Lapidarium VI, Warszawa: Czytelnik 2007.
K e m p y M., Kultura narodowa wobec zmiennoĞci tradycji, [w:] Kultura narodowa i polityka, red. J. Kurczewska, Warszawa: Oficyna Naukowa 2000.
terytorialnego w modernizacji Polski, red. M. BaraĔski, A. CzyĪ, S. Kubas, Katowice: Wydawnic-two Naukowe „ĝląsk” 2010, s. 257.
AGNIESZKA TURSKA-KAWA
50
K n e z I., Attachment and identity as related to a place and its perceived climate, “Journal of Envi-ronmental Psychology”, 2005, 25.
K o c i s z e w s k i A., Regionalizm mazowiecki, „Studia Regionalne i Lokalne”, 1(8)(2002). K o a k o w s k i L., O tosamoci zbiorowej, [w:] red. K. Michalski, Tosamo w czasach zmiany.
Rozmowy w Castel Gandolfo, Kraków: ZNAK.
L e w i c k a M., Identyfikacja z miejscem zamieszkania mieszkaców Warszawy: determinanty
i konsekwencje, [w:] red. Spoeczna mapa Warszawy, J. Grzelak, T. Zarycki, Warszawa:
Wy-dawnictwo Naukowe Scholar 2004.
L e w i c k a M., Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city
past, “Journal of Environmental Psychology”, 2008, 28.
L o n g K., S p e a r s R., The self-esteem hypothesis revisited: Differentiation and disaffected, [w:] The social psychology of stereotyping and group life, red. R. Spears, P.J. Oakes, N. Ellemers, S.A. Haslam, Oxford: Basil Blackwell 1997.
M c G r e g o r I., R e e s h m a H., S o - J i n K., Can ingroup affirmation relieve outgroup
deroga-tion, “Journal of Experimental Social Psychology”, 2008, 44.
M i c h a l s k a A., Indywidualny i kolektywny wymiar identyfikacji przestrzennej, „Studia Regio-nalne i Lokalne”, 4(14)(2003).
M i c h a l s k a A., Psychospoeczne wi zi z miejscem zamieszkania – na przykadzie wybranych
osiedli ódzkich i wsi Brudzewice, „Studia Regionalne i Lokalne”, 2002, nr 1(8).
M o t o r - G r e l o k M., Drogowskaz na nowe czasy, http://www.zwiazek-podhalan.pl/news/62.html (29.12.2012).
Oficjalna strona internetowa Ruchu Autonomii lska: www.autonomia.pl (27.12.2012). Oficjalna strona Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego: www.kaszubi.pl (27.12.2012). Oficjalna strona Zwizku Podhalan: http://www.zwiazek-podhalan.pl (27.12.2012).
Statut Ruchu Autonomii lska: http://autonomia.pl/n/statut-ruchu-autonomii-slaska (27.12.2012). S t r a s s o l d o R., Globalism and localism: Theoretical reflections and some evidence, [w:]
Glob-alization and Territorial Identities, red. Z. Milnar, Aldershot: Avebury, 1992.
S t r e l a u J., D o l i s k i D., Psychologia. Podr cznik akademicki, t. II, Gdask: Gdaskie Wy-dawnictwo Psychologiczne 2008.
S z c z e p a s k i M., l i z A., Dylematy regionalnej tosamoci. Przypadek Górnego lska, „ lsk”, 2010, nr 10.
T a j f e l H., Human Groups and Social Categories: Studies in Social Psychology, Cambridge: CUP Archive 1981.
T h a u s S., A q u i n o K., Self-Defeating Behaviors in Organizations: The Relationship Between
Thwarted Belonging and Interpersonal Work Behaviors, “Journal of Applied Psychology”,
92(2007), No. 3.
T u r n e r J.C., Towards a cognitive redefinition of the social group, [w:] Social identity and
inter-group relations, red. H. Tajfel, Cambridge: Cambridge University Press 2010.
T u r o w s k i J., Uwarunkowania identyfikacji mieszkaców z osiedlem-na podstawie bada, [w:]
Przemiany miejskich spoecznoci lokalnych w Polsce, red. S. Nowakowski, Warszawa: PWN
1974.
T u r o w s k i J., Wi spoeczna w grupie, [w:] Zbiorowoci terytorialne i wi zi spoeczne. Studia
i szkice socjologiczne dedykowane prof. W. Piotrowskiemu w 70. rocznic urodzin, red.
W e l l m a n B., C a r r i n g t o n P.J., H a l l A., Networks as personal community, [w:] Social Structures. A Network Approach, red. B. Wellman, S.D. Berkovitz, Cambridge: Cambridge University Press 1988.
W o j t a s i k W., DrugorzĊdnoĞü wyborów samorządowych w teorii i badaniach empirycznych, [w:] Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski, red. M. BaraĔski, A. CzyĪ, S. Kubas, Katowice: Wydawnictwo Naukowe „ĝląsk” 2010.
W y s o c k a E., MáodzieĪ o sobie – potrzeby, plany, ocena rzeczywistoĞci i wáasnych moĪliwo-Ğci kreowania Īycia jako wyznacznik spoáecznej aktywizacji vs wyuczonej bezradnomoĪliwo-Ğci, http://www.przeciw-ubostwu.brpo.gov.pl/pliki/1233561012.pdf (21.12.2012).
PLACE IDENTITY IN THE STRATEGIES
OF POLISH REGIONAL ORGANIZATIONS
S u m m a r y
The author's main area of reflection is location (place) identity. The processes of con-structing and subsequent cultivating of one’s loyalty to the place and one’s identification with it rely on two psychological mechanisms: the need for belonging and social identity. Regional identity, which marks the foundation of the activity of regional organizations, is a special kind of social identity. The article focuses on how the relationship between regional and national identity is built in the communications and activity of regional organizations. The author sug-gests her own unique classification of strategies: regional autonomy, national and regional dichotomy and the national dominant.
Sáowa kluczowe: toĪsamoĞü spoáeczna, toĪsamoĞü regionalna, toĪsamoĞü narodowa, potrzeba
przynaleĪnoĞci.
Key words: social identity, regional identity, national identity, need for belonging. Translated by: Konrad Klimkowski
