Sprawozdanie z prac w dniach 1 V 2013–30 X 2014 r.

(1)

2013–30 X 2014 r.

Hereditas Monasteriorum 5, 448-452

2014

(2)

ZESPÓŁ I

Witalij R

OSOWSKI

Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Sprawozdanie z prac w dniach 1 V 2013–30 X 2014 r.

*

W ramach badań nad dziedzictwem po klasztorach skasowanych na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej włączonych po rozbiorach do Rosji kontynuowałem prace nad kasa-tami klasztorów rzymskokatolickich oraz nad losem zakonników pochodzących ze skasowa-nych klasztorów położoskasowa-nych na obszarze trzech guberni: kijowskiej, podolskiej i wołyńskiej, które w tym okresie leżały w granicach dwóch diecezji rzymskokatolickich: kamienieckiej i łuc-ko-żytomierskiej.

1. Kwerendy archiwalne i biblioteczne.

W dniach 25 VI–5 VII 2013 r. przeprowadziłem tygodniową kwerendę archiwalną w Państwowym Archiwum Obwodu Chmielnickiego na Ukrainie (Державний архів Хмельницької області, da-lej: ДAХO), której celem było uzupełnienie materiałów do przygotowywanej w ramach Projektu pracy poświęconej losom zakonników na Ukrainie Prawobrzeżnej po 1863 r. Jej rezultatem jest m.in. pozyskanie fotokopii najistotniejszych akt wizytacyjnych poszczególnych klasztorów na Podolu oraz wybranych akt osobowych zakonników. Kwerenda ta stanowiła kontynuację kwe-rendy przeprowadzonej w 2012 r.1

* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012–2016.

1 W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Państwowym Archiwum Obwodu Chmielnickiego na Ukrainie w dniach 19–30 XI 2012 r., „Hereditas Monasteriorum”, 2, 2013, s. 476–484.

(3)

Tabela 1. Ar chiwalia pr zejr zane podczas k w er endy w ДAХO , f . 685 Miejsco w ość Zak on Tytuł jednostki Sy gna tura Za w ar tość / sk opio w ane dokument y (k ar ty) Uw agi Kamieniec P odolski dominikanki Spr aw a o p rz eniesienie c zęści ar chiwum k onsyst orskiego do budynk u kla szt oru dominik anek op . 1, spr . 122 – w ykaz ar chiw alió w k onsyst or za kamienieckiego pr zeniesion ych z zakr ystii ka tedr alnej or az z budynku da wnego klaszt oru tr ynitarskiego w Kamieńcu Podolskim do klaszt oru dominikanek (k . 23–26) teczka obejmuje k or espondencję w t ej spr awie k onsyst or za kamienieckiego z la t 1860–1865; j. r osyjski Kamieniec P odolski

dominikanki, karmelici bosi

Spr aw a o sumie prz eznac zonej na utrzymanie kla szt or ów ponadetat ow ych k armelit ów i sióstr dominik anek op . 1, spr . 164 – w ykaz klaszt or ów nieeta to w ych diec

ezji kamienieckiej z zaznacz

eniem,

ile danemu klaszt

or owi nale ży w ypłacić utr zymania za 1. kw ar tał 1861 r . (k . 2); – t eż za 2. kw ar tał 1861 (k . 10); – t eż za 3. kw ar tał 1861 (k . 15) to ż z la t 1861–1862; od 3. kw ar tału 1861 r . w ykaz dot ycz y t ylk o klaszt oru dominikanek; j . r osyjski, polski Gr ódek P odolski, Kamieniec P odolski, Teplik , W innica dominikanki, kapuc yni ,

karmelici bosi, szar

ytki, wiz ytki Spr aw a o prz ek az anie do K olegium Ducho wnego inf ormacji o składzie osobo w ym kla szt or ów op . 1, spr . 188 – skład osobo w y klaszt oru nieeta to w ego karmelit ów bosy ch w Kamieńcu Podolskim (k . 3–4); – t oż klaszt

oru dominikanek tamż

e (k . 7–8); – t oż klaszt oru eta to w ego tr

zeciej klasy kapuc

ynó w w W innic y (k . 9–10); – t oż klaszt oru wiz yt ek w Kamieńcu P odolskim (k . 11–12); – t

oż domu szar

yt ek w Gr ódku P odolskim (k . 13–14); – t

oż domu szar

yt ek w Tepliku (k . 15–16) to ż z 1861 r .; j. r osyjski Kamieniec P odolski dominikanki Spr aw a o sumie prz eznac zonej na u tr zy m an ie k am ie ni ec ki eg o ponadetat ow ego kla szt oru sióstr dominik anek op . 1, spr . 254 – informacja o nieeta to w ym kamienieckim klaszt or ze dominikanek z zaznacz eniem w ysok ości utr zymania za 1. kw ar tał 1862 r . (k . 2); – t oż za 2. kw ar tał 1862 (k . 4); – t oż za 3. kw ar tał 1862 (k . 26) to ż z la t 1862–1863; j. r osyjski Gr ódek P odolski, Kamieniec P odolski, Teplik , W innica dominikanki, kapuc yni,

karmelici bosi, szar

ytki, wiz ytki Spr aw a o prz ek az anie do K olegium Ducho wnego inf ormacji o składzie osobo w ym kla szt or ów op . 1, spr . 257 – skład osobo w y klaszt oru eta to w

ego drugiej klasy karmelit

ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim (k . 5–6); – t oż klaszt

oru dominikanek tamż

e (k . 7–8); – t oż klaszt oru eta to w ego tr

zeciej klasy kapuc

ynó w w W innic y (k . 9–10); – t oż klaszt oru wiz yt ek w Kamieńcu P odolskim (k . 11–12); – t

oż domu szar

yt ek w Tepliku (k . 15–16) to ż z 1862 r .; j. r osyjski Ber dy cz ów , Głębokie , Kamieniec P odolski karmelici bosi Spr aw a o przyb yciu do k amienieckiego kla szt oru karmelit ów bosy ch z ak onnik ów z kla szt oru głębockiego op . 1, spr . 289 – pr zeniesienie do klaszt oru eta to w

ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim: o . Joachima Lipskiego i o . B az ylego W ojnicza z klaszt oru w B er dy cz owie; o . B ar tłomieja Br ydy ckiego , o . C ypriana Sosno wskiego , B ogusła w a Sz yszły i o . E uz

ebiusza Kisielewicza z klaszt

oru w Głębokim (k .1–16) to ż z la t 1862–1863; j. r osyjski

(4)

Miejsco w ość Zak on Tytuł jednostki Sy gna tura Za w ar tość / sk opio w ane dokument y (k ar ty) Uw agi Kamieniec P odolski karmelici bosi O śmier ci z ak onnik a z za ko nu karmelit ów bosy ch o . Hipolita Bot owic za op . 1, spr . 305 – informacja o śmier ci w dniu 31 XII 1862 r . w klaszt or ze karmelit ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim o . Hipolita B ot owicza to ż z 1863 r .; j. r osyjski Gr ódek P odolski, Kamieniec P odolski, Teplik , W innica

dominikanki, _{karmelici bosi,} kapuc

yni , szar ytki, wiz ytki O składzie osobo w ym kla szt or ów op . 1, spr . 325 – skład osobo w y domu zak onnego szar yt ek w Tepliku (k . 5–6); – t

oż domu szar

yt ek w Gr ódku P odolskim (k . 7–8); – t oż klaszt oru wiz yt ek w Kamieńcu P odolskim (k . 9–10); – t oż klaszt oru nieeta to w

ego dominikanek w Kamieńcu P

odolskim (k . 11–12); – t oż klaszt oru eta to w

ów bosy ch tamż e (k . 13–14); – t oż klaszt oru eta to w ego tr

zeciej klasy kapuc

ynó w w W innic y (k . 15–16) to ż z 1863 r .; j. r osyjski Kamień K osz yrski dominikanie Rejestr w chodz ąc ych i w ychodz ąc ych dok ument ów (t ytuł w in w en tar zu ДAХO) op . 1, spr . 413 Tytuł or yginaln y: Inscripiunt Registr a P er ceptarum C on ventus C osser o Camenensis Or dinis Pr aedic at

orum sub Prior

atu E jusdem C on ventus A.R. P atris Fr atris Mariani K ulesz

a Die Prima Mensis O

ct obris 1829 Anno (k . 1–44) teczka obejmuje la ta 1829–1832; j. ł ac iń sk i i p ol sk i Gr ódek P odolski, Kamieniec P odolski, Mor ach w a, Teplik , W innica do m in ik an ie ,

yni, szar ytki, wiz ytki Spr aw a o prz ek az anie do K olegium Ducho wnego inf ormacji o składzie osobo w ym kla szt or ów op . 2, spr . 1050 – skład osobo w y klaszt oru eta to w ego pier wsz ej klasy karmelit ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim (k . 4–7); – t oż klaszt oru eta to w ego tr

zeciej klasy kapuc

ynó w w W innic y (k . 8–9); – t oż ponadeta to w ego klaszt oru dominikanó w w Mor ach wie (k . 10–13); – t oż nieeta to w ego klaszt

oru dominikanek w Kamieńcu P

odolskim (k . 14–15); – t oż klaszt oru wiz yt ek tamż e (k . 16–17); – t

oż domu szar

yt ek w Tepliku (k . 20–21) to ż z 1848 r .; j. r osyjski Kamieniec P odolski, Mor ach w a, W innica do m in ik an ie ,

yni, wiz ytki Opisy wizytac yjne k ościołó w (diec ezji kamienieckiej za 1844 r .) op . 2, spr . 22 – opis wiz ytac yjn y klaszt oru eta to w ego pier wsz ej klasy karmelit ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim, 15 I 1845 r . (k . 15–22); – t oż nieeta to w ego klaszt

oru dominikanek w Kamieńcu P

odolskim (k . 39–51); – t oż nieeta to w ego klaszt oru wiz yt ek tamż e (k . 52–57); – t oż eta to w ego klaszt oru tr

zeciej klasy kapuc

ynó w w W innic y (k . 353–358); – t oż nieeta to w ego klaszt oru dominikanó w w Mor ach wie (k . 530–537) wiz ytacje k ościołó w i klaszt or ów diec ezji kamienieckiej za r ok 1844; j. r osyjski Kamieniec P odolski, W innica

yni , wiz ytki Opisy wizytac yjne k ościołó w (diec ezji kamienieckiej za 1850 r .) op . 2, spr . 58 – opis wiz ytac yjn y k ościoła i klaszt oru eta to w ego pier wsz ej klasy karmelit ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim (k . 32–41); – t oż k ościoła i klaszt oru nieeta to w

ego dominikanek w Kamieńcu P

odolskim (k . 42–52); – t oż kaplic y i klaszt oru nieeta to w ego wiz yt ek w Kamieńcu P odolskim na pr zedmieściu z w an ym P olskie F olw arki (k . 53–56); – t oż k ościoła i klaszt oru eta to w ego tr

zeciej klasy ojc

ów kapuc ynó w w W innic y (k . 312–315) to ż za r ok 1850; j. r osyjski

(5)

Miejsco w ość Zak on Tytuł jednostki Sy gna tura Za w ar tość / sk opio w ane dokument y (k ar ty) Uw agi Kamieniec P odolski, W innica

yn i opisy wiz ytac yjne wsz ystkich kościołó w w diec ezji kamienieckiej za 1862 r . op . 2, spr . 133 – opis wiz ytac yjn y k ościoła i klaszt oru eta to w

ów bosy ch w Kamieńcu P odolskim (k . 63–75); – t oż k ościoła i klaszt oru ponadeta to w

ego dominikanek tamż

e (k . 76–86); – t oż par afialnego k ościoła i klaszt oru eta to w ego kapuc ynó w w W innic y (k . 341–346) to ż za r ok 1862; j. r osyjski Ba r, Br ahiłó w , Dunajo w ce , Gr ódek P odolski, Janó w , Jarmolińc e, Kamieniec P odolski, Komar gr ód , K una, Kupin, _Winnica, W ońk ow ce , Zbr zyź bernar dyni, franciszkanie , kapuc yni, karmelici bosi, tr ynitar ze wiz yt y metr opolitalne 14 klaszt or ów z r oku 1829 op . 4, spr . 30 wiz ytacje klaszt or ów : a) fr anciszkanó w w: – W ońk ow cach z 11 VIII 1829 (k . 1–5); – B ar ze z 17 VIII 1829 (k . 6–13); – K omar gr odzie z 24 VIII 1829 (k . 27–33); – Gr ódku P odolskim z 10 IX 1829 (k . 35–45); b) kapuc ynó w w: – D unajo w cach z 6 VIII 1829 (k . 46–51); – W innic y z 30 VIII 1829 (k . 52–57); – K unie z 27 VIII 1829 (k . 58–63); – Zbr zyziu z 19 IX 1829 (k . 64–68); c) tr ynitar zy w: – Br ahiło wie z 20 VIII 1829 (k . 69–73); – Kamieńcu P odolskim z 10 V 1830 (k . 74–77); d) b er na rd yn ów w : – Jano wie z 2 IX 1829 (k . 78–82); – Jarmolińcach z 6 IX 1829 (k . 83–88); e) karmelit ów bosy ch w: – K upinie z 14 IX 1829 (k . 89–94); – Kamieńcu P odolskim z 28 II 1830 (k . 95–102) wiz ytacje cz ęści klaszt or ów diec ezji kamienieckiej z la t 1829–1830; j. polski

(6)

wum Historycznym Ukrainy w Kijowie (Центральний державний історичний архів України, м. Київ), Państwowym Archiwum Obwodu Kijowskiego (Державний архів Київської області) i Państwowym Archiwum Obwodu Żytomierskiego (Державний архів Житомирської області). Jej wyniki są publikowane w niniejszym tomie „Hereditas Monasteriorum”2_.

W pierwszej połowie grudnia 2013 r. dokończyłem kwerendę w archiwum w Żytomierzu na Ukrainie – sprawozdanie zostało opublikowane w poprzednim tomie „Hereditas Monasterio-rum”3_{. Do druku przygotowywany jest też znaleziony wówczas wykaz skasowanych przez rząd}

rosyjski kościołów i klasztorów na terenie diecezji kamienieckiej i łucko-żytomierskiej, sporzą-dzony w 1917 r. przez władze diecezjalne w Żytomierzu.

W dniach 3–15 VIII 2014 r. przeprowadziłem kwerendę biblioteczną w Wilnie. Jej głównym ce-lem był znajdujący się tu unikatowy zbiór schematyzmów zakonnych wydanych na terenie za-boru rosyjskiego, które stanowią bardzo ważne źródło do dziejów poszczególnych klasztorów, a zwłaszcza zakonników. Kwerenda objęła ponownie Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskiego (Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka4_{) oraz dwie kolejne}

bi-blioteki naukowe – Bibliotekę Uniwersytetu Wileńskiego (Vilniaus Universiteto Biblioteka) oraz Litewską Bibliotekę Narodową (Lietuvos Nacionalinė Martyno Mažvydo Biblioteka). Wyniki tej kwerendy będą stanowić podstawę przygotowywanego do druku artykułu pt. Schematyzmy

zakonne ukazujące się w XIX w. na ziemiach zabranych zaboru rosyjskiego w zasobach bibliotek wileńskich.

2. Referaty wygłoszone na konferencjach zorganizowanych przez Projekt; ich teksty zostały oddane do druku.

Referat Losy kościoła i kolegium jezuickiego w Winnicy na Bracławszczyźnie po likwidacji zakonu, na konferencji Losy dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze

Rzeczypospo-litej Obojga Narodów oraz jego znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej (w 240. Rocznicę kasaty zakonu jezuitów i powstania KEN) (11–14 VII 2013 r., Jarosław).

Referat Z Kresów Wschodnich na Ziemie Odzyskane. Losy cudownego obrazu Pana Jezusa z

klasz-toru ojców reformatów w Dederkałach Wielkich na Wołyniu, na konferencji Losy i znaczenie dzie-dzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza

(7–9 XI 2013 r., Przysiek pod Toruniem).

Referat Kasaty męskich klasztorów rzymskokatolickich na Podolu, Wołyniu i Kijowszczyźnie

w latach 1864–1866 – przyczyny, przebieg, skutki, na konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na ziemiach zaboru rosyjskiego w latach 1864–1905. W 150. rocznicę wielkiej kasaty klasztorów dokonanej w 1864 r. (25–27 IX 2014 r., Mąchocice

Kapitulne).

2 W. ROSOWSKI, Archiwalia na temat skasowanych klasztorów w zbiorach państwowych archiwów w Kijowie i Żytomierzu na Ukrainie w świetle kwerendy przeprowadzonej w dniach 5–23 VIII 2013 r., ibidem, 5, 2014, s. 269–294.

3 W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Żytomierzu w dniach 2–13 XII 2013 r., ibidem, 4, 2014, s. 511–525. 4 Sprawozdanie z pierwszej kwerendy por. W. ROSOWSKI, Sprawozdanie z kwerendy w Wilnie w dniach 2–4 IV 2013 r., ibidem, 2, 2013, s. 484–494.