Ziemniak Polski 2013 nr 3 3
Ekonomika i rynek
T
T
T
E
E
E
R
R
R
M
M
M
I
I
I
N
N
N
Y
Y
Y
Z
Z
Z
B
B
B
I
I
I
O
O
O
R
R
R
U
U
U
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
A
A
A
O
O
O
D
D
D
P
P
P
O
O
O
W
W
W
I
I
I
E
E
E
D
D
D
Z
Z
Z
I
I
I
A
A
A
L
L
L
N
N
N
O
O
O
Ś
Ś
Ś
Ć
Ć
Ć
Z
Z
Z
A
A
A
S
S
S
Z
Z
Z
K
K
K
O
O
O
D
D
D
Y
Y
Y
W
W
W
Y
Y
Y
R
R
R
Z
Z
Z
Ą
Ą
Ą
D
D
D
Z
Z
Z
A
A
A
N
N
N
E
E
E
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
Z
Z
Z
D
D
D
Z
Z
Z
I
I
I
K
K
K
I
I
I
E
E
E
Z
Z
Z
W
W
W
I
I
I
E
E
E
R
R
R
Z
Z
Z
Ę
Ę
Ę
T
T
T
A
A
A
dr inż. Marian Flis
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Zoologii, Ekologii Zwierząt i Łowiectwa ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin, e-mail: marian.flis@up.lublin.pl
omimo wyraźnego i postępującego w ostatnich latach spadku areału uprawy ziemniaków, który w ostatnim dziesię-cioleciu wynosił ponad 70%, w dalszym cią-gu wielu producentów boryka się z proble-matyką szkód wyrządzanych przez dzikie zwierzęta, głównie dziki, w uprawach na róż-ne kierunki użytkowania. W wypadku tego rodzaju szkód odpowiedzialność za nie jest uwarunkowana prawnym statusem gatunku, który jest ich sprawcą. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niektóre gatunki zwierząt łownych jest scedowana na dzier-żawców lub zarządców obwodów łowieckich, na terenie których szkody powstały.
Na terenach nie wchodzących w skład obwodów łowieckich odpowiedzialność spa-da na prawnego właściciela zwierzyny w stanie wolnym, tj. skarb państwa (GUS 2011; ustawa Prawo łowieckie; Flis 2007, 2008a,b, 2010). Z kolei gdy sprawcami szkód są zwie-rzęta objęte różnymi formami ochrony, prawną i materialną odpowiedzialność za szkody ponosi skarb państwa, zaś procedury szacowania zniszczeń i wypłaty odszkodo-wań są przypisane regionalnym dyrekcjom ochrony środowiska właściwym ze względu
na rejon wystąpienia szkody (ustawa O ochronie przyrody, Flis 2012).
Jednocześnie niezależnie od statusu ga-tunków wyrządzających szkody zakres od-powiedzialności za nie nie podlega ogólnym zasadom cywilistyki, a jest prawem
szcze-gólnym w stosunku do zapisu kodeksu cy-wilnego, w ujęciu prawnym określanego jako
lex specialis derogat legi generali. Oznacza
to, że odpowiedzialność podmiotów, którym jest przypisane wynagradzanie szkód, ogra-nicza się wyłącznie do szkód rzeczywistych, nie obejmując utraconych korzyści. Dodat-kowo odpowiedzialność ta nosi znamiona odpowiedzialności obiektywnej, a nie abso-lutnej, gdyż uwarunkowania prawne wskazu-ją enumeratywnie wymienione przypadki ograniczenia jej przejęcia zarówno w wypad-ku szkód wyrządzonych przez zwierzęta łowne, jak i objęte ochroną gatunkową. Tak-satywny charakter wymienionych przypad-ków sprawia, że zaistnienie któregokolwiek z nich zwalnia z przejęcia odpowiedzialności za szkody (ustawa Prawo łowieckie; ustawa O ochronie przyrody; Radecki 2006, 2010; Flis 2010, 2012; Flis, Nowacki 2011).
Ograniczenia przejęcia odpowiedzialności
Przepisy prawne w zakresie szkód, zarówno w wypadku zwierząt łownych, jak i zwierząt objętych ochroną gatunkową, za które jest przypisana odpowiedzialność odszkodo-wawcza, definiują szczegółowo przypadki, w jakich pomimo zaistnienia szkody odszko-dowanie nie jest należne. Niezależnie od statusu zwierząt, które przyczyniły się do powstania szkód, ograniczenie odpowie-dzialności wynika głównie ze statusu gruntu,
Ziemniak Polski 2013 nr 3
4
na którym powstały szkody, wielkości szkód w ujęciu materialnym, stosowanych zabie-gów zapobiegania szkodom oraz współpracy poszkodowanych z podmiotami odpowie-dzialnymi za wynagradzanie szkód, jakości upraw w ujęciu przestrzegania podstawo-wych zasad agrotechnicznych, jak również terminowości zbioru upraw wynikającej z zasad agrotechniki dla danego gatunku i odmiany roślin. Zaistnienie któregokolwiek z opisanych przypadków może wpłynąć na wielkość przysługującego odszkodowania lub skutkować wyłączeniem odpowiedzialno-ści za powstałe szkody (ustawa Prawo ło-wieckie; ustawa O ochronie przyrody; Ra-decki 2006, 2010).
Termin zbioru plonu
a odpowiedzialność za szkody
Jednym z elementów mających znaczenie przy wynagradzaniu szkód w uprawach i płodach rolnych, wyrządzanych zarówno przez zwierzęta łowne, jak i objęte ochroną gatunkową, jest terminowość zbioru plonu. Wyłączenie odpowiedzialności w tym wy-padku jest związane bezpośrednio z tzw. ostatecznym terminem zbioru uprawy, która uległa uszkodzeniu. Termin ten jest ogłasza-ny w dziennikach urzędowych poszczegól-nych województw. W przypadku ziemniaków ze względu na zróżnicowane kierunki użyt-kowania terminy zbioru są znacznie rozłożo-ne w czasie. Niemniej przepisy prawrozłożo-ne mó-wią wprost, że możliwość dochodzenia rosz-czeń odszkodowawczych wygasa, jeśli po-szkodowany nie zebrał uszkodzonej uprawy w terminie 14 dni od ustalonej przez zarząd województwa daty ostatecznego terminu jej zbioru, a w tym okresie wystąpiły szkody wyrządzone przez dzikie zwierzęta (ustawa Prawo łowieckie; ustawa O ochronie przyro-dy; Radecki 2006, 2010).
Ze względu na zróżnicowanie klimatyczne na terenie Polski ostateczne terminy zbioru roślin dla celów ustalania obowiązku wyna-gradzania szkód w uprawach i płodach rol-nych wyrządzorol-nych przez zwierzęta łowne nie mogą być jednakowe we wszystkich wo-jewództwach (rys. 1). Najwcześniejszy w sezonie wegetacyjnym ostateczny termin zbioru upraw ziemniaków w standardowej technologii ustaliły sejmiki województw pod-karpackiego i świętokrzyskiego – 10
paź-dziernika. Ostateczny termin zbioru ziemnia-ków w województwach dolnośląskim i mało-polskim wyznaczono na 15 października, a aż w 6 województwach jest to 20 paździer-nika (łódzkie, lubelskie, opolskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomor-skie). Sejmik województwa lubuskiego osta-teczny termin zbioru ziemniaków ustalił na 30 października. Najpóźniejszy w sezonie wegetacyjnym ostateczny termin zbioru ziemniaków, 31 października, wyznaczono w województwach: kujawsko-pomorskim, ma-zowieckim, podlaskim, śląskim oraz wielko-polskim.
Rys. 1. Ostateczne terminy zbioru ziemniaków w poszczególnych województwach w Polsce
Przedstawione dane wskazują na znacz-ne rozproszenie ustalonych ostatecznych terminów zbioru ziemniaków dla potrzeb odszkodowań łowieckich i to, że nie wszyst-kie ustalone terminy zbioru są ściśle powią-zane z sezonem wegetacyjnym w ujęciu fenologicznym w poszczególnych rejonach kraju.
Na podkreślenie zasługuje również fakt, że województwa dolnośląskie i małopolskie są podzielone na dwie strefy klimatyczne (nizinną i górską) o zróżnicowanych osta-tecznych terminach zbioru roślin. W woje-wództwie dolnośląskim niezależnie od strefy ostateczny termin zbioru ziemniaków został ustalony na 15 października, natomiast w małopolskim w części nizinnej jest to 15
Ziemniak Polski 2013 nr 3 5
października, zaś w części górskiej 30 wrze-śnia.
Opisane terminy zbioru dotyczą ziemnia-ków uprawianych w tzw. standardowej tech-nologii, tj. jako średnio późne i późne. Z kolei tylko w trzech województwach (opolskie, podkarpackie, wielkopolskie) zostały ustalo-ne ostateczustalo-ne terminy zbioru ziemniaków bardzo wczesnych i wczesnych. W tym kie-runku produkcji ostateczne terminy zbioru dla potrzeb odszkodowań łowieckich są bar-dzo zróżnicowanie. W województwie pod-karpackim jest to 31 sierpnia, w wielkopol-skim 15 września,a w opolwielkopol-skim 30 września.
Konkluzja
Problematyka przejęcia odpowiedzialności za szkody łowieckie, pomimo tego, że za-równo w wypadku zwierząt łownych, jak i objętych ochroną gatunkową jest uregulo-wana prawnie, budzi niejednokrotnie wiele wątpliwości. W wypadku ograniczenia prze-jęcia odpowiedzialności za szkody z tytułu nieterminowego zbioru uprawy mamy do czynienia z określaną w prawodawstwie tzw. kwalifikowaną winą poszkodowanego. Stan taki zwalnia z odpowiedzialności podmioty ustawowo zobligowane do wynagradzania strat z tytułu zaistnienia szkód, lecz udowod-nienie tej winy spoczywa na dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego, lub innym organie ustawowo odpowiedzialnym za szkodę. Jeśli wymienione organy tej kwalifi-kowanej winy nie udowodnią, wówczas są zobowiązane do przejęcia odpowiedzialności za powstałe szkody oraz ich oszacowania i wypłaty odszkodowań z tego tytułu.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że prze-pisy prawne uwzględniają dodatkowy 14- -dniowy termin zbioru płodów rolnych z uszkodzonych upraw, licząc od daty ustalo-nej przez właściwy zarząd województwa.
1. Literatura
2. Flis M. 2007. Szkody w ziemniakach. –
Ło-wiec Pol. 9: 50-53; 2. Flis 2008a. Odpowiedzialność za
szkody wyrządzane przez dzikie zwierzęta w uprawach ziemniaków. – Ziemn. Pol. 3: 8-12; 3. Flis M. 2008b.
Procedura szacowania szkód wyrządzonych przez zwierzęta w uprawach rolniczych. – Biul. IHAR 248: 117- -123; 4. Flis M. 2010. Szkody łowieckie w
świetle uwarunkowań ekonomicznych i prawnych. – Wieś i Rolnictwo 4(149): 95-103; 5. Flis M., Nowacki
W. 2011. Wyłączenie odpowiedzialności za szkody w
uprawach rolniczych ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaków. – Ziemn. Pol. 1: 9-13; 6. Flis M. 2012.
Skutki prawne objęcia ochroną gatunkową zwierząt dzikich a odpowiedzialność za szkody wyrządzane przez te gatunki. – Ekonomia i Środowisko 1(41): 86- -94; 7. Radecki W. 2006. Ustawa o ochronie przyrody.
Komentarz. Wyd. Difin S.A. Warszawa: 367-387;
8. Radecki W. 2010. Prawo łowieckie. Komentarz.
Wyd. Difin S.A. Warszawa: 256-271; 9. Rocznik Sta-tystyczny Rolnictwa. 2011. Roczniki Branżowe. GUS
Warszawa: 147; 10. Uchwała nr IV/18/12/2012 Sej-miku Województwa Śląskiego z dnia 13 lutego 2012
roku w sprawie określenia terminów zakończenia zbio-rów gatunków roślin uprawnych na terenie wojewódz-twa śląskiego dla celów zachowania uprawnień do odszkodowania za szkody łowieckie; 11. Uchwała nr VI/80/2011 Sejmiku Województwa Opolskiego z
dnia 28 kwietnia 2011 roku w sprawie określenia ter-minów zakończenia zbioru gatunków roślin uprawnych w województwie opolskim; 12. Uchwała nr 9/11 Sej-miku Województwa Mazowieckiego z dnia 31
stycz-nia 2011 roku w sprawie terminów zakończestycz-nia okre-sów zbiorów poszczególnych gatunków roślin upraw-nych na terenie województwa mazowieckiego, dla celów zachowania uprawnień odszkodowawczych za szkody łowieckie, obowiązujących od 2011 roku;
13. Uchwała nr XII/175/11 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 czerwca 2011 roku w sprawie
określenia terminów zakończenia okresów zbiorów roślin uprawnych w województwie łódzkim; 14. Uchwa-ła nr XXI/353/12 Sejmiku Województwa Podkarpac-kiego z dnia 30 kwietnia 2012 roku w sprawie
określe-nia terminów zakończeokreśle-nia zbiorów roślin uprawnych na terenie województwa podkarpackiego; 15. Uchwała nr XXII/298/13 Sejmiku Województwa Zachodnio-pomorskiego z dnia 19 lutego 2013 roku w sprawie
określenia terminów zakończenia okresu zbiorów po-szczególnych roślin uprawnych w województwie za-chodniopomorskim dla celów zachowania uprawnień do odszkodowań za szkody łowieckie; 16. Uchwała nr XXV/310/13 Sejmiku Województwa Podlaskiego z
dnia 22 lutego 2013 roku w sprawie określenia termi-nów zakończenia zbioru poszczególnych gatunków roślin uprawnych w województwie podlaskim;
17. Uchwała nr XXXII/634/13 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 marca 2013 roku w
spra-wie określenia terminów zakończenia zbioru gatunków roślin uprawnych w województwie wielkopolskim;
18. Uchwała nr XXXVI/637/09 Sejmiku Wojewódz-twa Lubelskiego z dnia 12 października 2009 roku w
sprawie określenia terminów zakończenia okresów zbiorów poszczególnych gatunków roślin uprawnych
Ziemniak Polski 2013 nr 3
6
na terenie województwa lubelskiego, dla celów zacho-wania uprawnień odszkodowawczych za szkody ło-wieckie; 19. Uchwała nr XXXVI/694/09 Sejmiku Wo-jewództwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 29
grud-nia 2009 roku w sprawie określegrud-nia terminów zakoń-czenia zbioru poszczególnych gatunków roślin upraw-nych w województwie warmińsko-mazurskim, dla ce-lów zachowania uprawnień za szkody łowieckie;
20. Uchwała nr XXXVII/929/09 Sejmiku Wojewódz-twa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 31 sierpnia 2009
roku w sprawie określenia terminów zakończenia okre-sów zbioru roślin uprawnych w województwie kujaw-sko-pomorskim; 21. Uchwała nr XLV/430/2009 Sej-miku Województwa Lubuskiego z dnia 21 grudnia
2009 roku w sprawie określenia terminów zakończenia zbioru poszczególnych gatunków roślin rolniczych na terenie województwa lubuskiego dla celów zachowania uprawnień za szkody łowieckie; 22. Uchwała nr XLVIII/789/10 Sejmiku Województwa Małopolskiego
z dnia 30 sierpnia 2010 roku w sprawie określenia
terminów zbioru gatunków roślin uprawnych na terenie województwa małopolskiego; 23. Uchwała nr 1057/XLI/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z
dnia 28 grudnia 2009 roku w sprawie określenia termi-nu zakończenia okresu zbioru roślin uprawnych w województwie pomorskim; 24. Uchwała Zarządu Wo-jewództwa Dolnośląskiego nr 2513/III/09 z dnia 21
marca 2009 roku w sprawie określenia terminów za-kończenia zbiorów poszczególnych gatunków roślin rolniczych na terenie województwa dolnośląskiego dla celów zachowania uprawnień za szkody łowieckie;
25. Uchwała Zarządu Województwa Świętokrzy-skiego nr 1040/08 z dnia 11 lipca 2008 roku w sprawie
określenia terminów zakończenia zbiorów poszczegól-nych gatunków roślin rolniczych na terenie wojewódz-twa świętokrzyskiego dla celów zachowania uprawnień za szkody łowieckie; 26. Ustawa z dnia 13 paździer-nika 1995 roku – Prawo łowieckie (Dz. U. 05.175.
1462); 27. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku – O ochronie przyrody (Dz. U. 09.92.753)
