Zarys stratygrafii liasu i doggeru w okolicy Szubina

JADWIGA DEMBOWSKA IDiJtytut Geologiczny

ZARYS STRATYGRAFII UASU I DOGGERU W OKOUCY SZUBINA

W OKOLICACH SZUBINA W obrębie

Wy-stępowania Liasu i doggeru wYkonany ~ł

szereg wierceń. N a początku tego stuleci'8 kilka

wierceń ·niegłębokich IW okolicy Szubilna i jedno głębokie w samym Szubinie wyIkona1i N~emcYj

dane IZ tych otworów podaje A. Jen.tsch

w

pl'Ia-cy z 1913 r. (4). W roku 1954 wiercenia kartu-jące podłoże podtrzeciarzędowe lWyJronał

Za-.kład SoJ.iInstyltutu Geologicznego (t). W na-stępnych latach, do roku 1957 badania lila ,tym tetenie pl"OW'ad7ił Zakład Geologii Niżu i

Za-kład Złóż Rud Zelaza.

W przedstawionym. ,tu ał'\tyrlrule om6w:ione

7JOIStaną lIliekJtóre dane dotyczące stratygrafii li8SU i doggeru (bez keloweju) uzyskane na podstawie opraoowm:lli:a mwteri'8:ł6rw ~ wylrona-nych wierceń ('Patrz mapa geoIogiO'l.ll.'la, ipOZ.

lit. 3, sbr. 237).

Wierceń, 'które nawierciły LIAS w okolicy

Szubma jest 20j ·zdawałoby się, !Żem bardzD dużo i że Has paw.ilnien być.tu pormany d0sko-nale, jednak ze względu na

to,

że każde z tych

Wlięrceń przebiło zaledwie lDIiewielki fr~ent utworów liasu, tylkiO

w

niędd;6rych przypad-kach

IDf>ima

było usta1dć PQrozenie stratygra-ficzne nawierconej serii. W~ 1;0 z tego, że

monotonna seria liasu może. być ~~ wana st:rSltygrancrzmie. tylko'

przy

rpemym pro-filu a pmynajmniej ip'l'ZY ~atrywamu jego dużych. kompleksów, gdy możemy śledżić

za-chodzące zmiany sedymentacyjne, co jest nie-morWwe, gdy mamy do crzyaliema z serią

kilku-.nasto - czy nawet kilkud.ziesięciomelrową.

NajstaJrsze ogniwo jury dolnej najprawd0po-dobniej p.rz;ewierooilo

w

głębokim niemieckim otworze

Szumn.

Da'ne z

t.

otworu podaje A: Jen.tach (4), zaliczając serię piaszczystą

czerwoną z .resztkami flary, leżącą pod utwo-rami czwarf:o:rzędu a na wapieniu muszlowym,

do liasu lub g6rnego kajpru -

w

.naszym rozu-mieniu najpew.niej do retyku. Utwory te ,były­ by odJpowiedllliki.em doll1lej ser.i.ikłodawskiej

S. Z.

Różyckiego (5) IZ rejonu

Łęczycy-Kro-dawy. .

Serię, którą bez wątpienia tDożJna pa.raleli-'ltNIaćna znacznym oos-t;arze i okreśLić iej

wiek. stanowią dopiero łupki i piaBkowce zie-·loIvlwe i szare wyższego Liasu oZ

chaa-akterys-tyczną fauną rodzaju Estheria. $p. StwdeI'lCblcno je w dtwó.ch otWlOr8ch, jednym - S 2 lila pół­

nocnym skłonie sbruktury i w otworze Kowa-lewo na połudlndowym skłonie. P:l',zYlpuS1JClZ8lna

miąższość tej seru wynosi olrolo 100 m. Jest 00

tzw.

seria esteriowa lub ciechocińaka Kujaw

połudnWwych (5), występująca r6wnieti i na Pomorzu Zachodnim, gdzie R. Dadlez (2) para-lelizuje ją z liasem epsilon.

W dwóch otworach rej. Szubina utwary liasu naw:ieroorro pod osadami aalanu, 00 poz-wala p1'Zyp1lSU:zać; że są

to

lIlajwyższe jego ogniwa. W otworze leżącym lIla W od Szub.ina

utwary ,te mają rriiążsmści 110 m, są

to

jasne piaskowce na ogół drobnoziamiste, miejscami

o

krzyWwyin uła~eniu oZ licm.ą !ZWęglaną sieczką roślinną i wkładkami łupku węglistego,

seda .ta wykazuje duże podobieńsbwo do

opisa-nej przez S. Z. Różyckiego (5) serii

bIOI'uclc-kiej Kujaw .- ,liasu epsilon wyróżnionego pnez Dadleza na ~. Prawdopodobnie

nawierciło również tę serię wiercenie S 3 ł wiercenie usy.tuoWane na SE od Szuhina (jeżeli iW tym ostat-nUn wierceniu stwierdzone' piaskoIWce nie są jeszcze uAlworami dolnego aalenu). PrzypUSZJC1Z8lna miąŻS'llOŚĆ utwarów odpowiadających serlii bar.ucicki.ej wynosi 0ko-ło 125 m.

Omówione serie liasu dało się mniej lub

więcej ściśle ustalić wlelmwo. Plaslwwce i łup­

ki nawier'ClOlle

w

centra1nej części struktury

macmie są trudniejsze do Z86Z~a

stra-tygraficznego. Ze względu na połorienie należy

je zaliczyć do warstw między retykiem 'a ser.ią ciecbocińską; obejmują ane rzmaczny kompleks, prawdopodobnie ponad 500 m miąższości.

Pod-kreślić tu naletiy, że przvję1la stratygrafia tego kompleksu warstw wymka w dużej mieme

z klonsbru.kcji 'P1"Zekroju (ryc. 1) przy założeniu,

że mamy tu do czynienia z pełnym

wykształ-csem liasu.

.

Utwary nawiercone w

otworze

Pa1erek, le-żącym~ na NW od 8(zubina, o mią7s1.ości ok. 130 m wykmtałOOlle są j8lko piaskDwce

u.

;a;

.

~: ~ ' .. 26~ . . ~. ~ o '7a, ~. -!. . . .. . . ~ o •• ~ .

noziamiste i średnio~iarniste z przemazami .

ilagtym.i· 1 detrytein'·!;z.węgldnej' ·:flory, . w~·~~­

pieo

o ~wkładkanii· łt!pku ','$Uliego i węglistego

z ::'f~ą.'· SerIa, .ta· jęst Juijbarcm.e.j ',zbliżona o do

seriiiSławęcińskl.ej oKuJaw i być może j~t· jej

odpdWiedn.ikiem:· '.;0 .:_ : • . ~. •.. • .• . '0 .

~ ··:~.poGGER· '~~y '~~ł' ·w. tYm .obsza:rz,e

p~ej.· ;

Anallrza

Wier-c~ń . wykonanych ~e2:.

Zakład. GeQWg1i: Ndzu 1.JP.r..zęri. Zakł~d Złóż Rud

.2'elna: (lWierceóia.~zaIiladu·:'Zł6~ .Rud .Ze18zą

prow~;ił:i.qp~8c~al.J.. '~ko) opiizwoliła.

pa

uStałen.i.e 'dość pemej stratygrafii' utwor6w tego piętra (Il'yc. 2).

. '. coW:. :d:\v6ch otworach leżących na W i SE od

... ~bina nad utworarm piaslrowcOlWymi liasu

stwierdzone zostały utwory AALENU. W dole

;

.

seti~,o pi~yą~a . :-:-.. piask-<llM!ę . .szarobrązowe

'lZ'Przerń-M:ami ilastymi z ,wkładką łUpkU

,ilaste-go chuąeg.ą., wyżej ::- łu~. ilaste. IZ ,p~· z~-zami °pias~stymi.i 'W .serii łupkaWeF 'zOstała

·ii'llUażiooafa·Uria

:mOrska:

amonity,· '. według

ó:żriaczenia J:c Kopika; 'zrodzaj'u Ludwigia~'dnal';

ż"e rodrż;ajÓ'W Oxytoma., Lima Pecten iO~

ne

'

także prizelż Kapika zlepieńcowate

otwornice

aaleńskie: ŁącZnie utwOll'y aalenu mają

tu

okO-ło 30·· m.Podkreślić nalerży ; że' przejście;

od

śt6dlą<kiW'Ych

osad6w

liasu do IJDOIl'Sldch u~ l'óiWaa,lelliu -jest

bardZo

·Stopniowe.> Istnieje tu

byc

o rn.<Xże. cią.głóśćo sedylnentacji obser:Wowana

róWnież'oprzE!'};

s;

Z.' R6ZyCkie,go (5)"!'~: (7)

na

,mych ,terenach. Mogło'.tu byc

stopniowe

pr.zeiiJHtarue . wPływów :rDI01'Skich' W tworZące

się:

oSady

o W Qlbior:nJiJru śr6d1ądorwym. Zjawiska

te' mU&ba.ły 'zachodmć' b8ll'doo pawoli; :nie rlJtlać'

bowiem śladów rozmywania niZej leZących

ceadów,lrlIie' mawhladek wep1eńeów. Być mo-'

że, je4yni.e dlaste tfxlareńce są ślądem wkracza-~

jącego Inorza;: ale

wiemy,

że twIOrttą się one

ta'k-ze

T"

vi

środOwisku ·śf6dlądowym:

w·

tych

iWa"':

r~h ~8~a

.

gramea

mJ~y

'

llasem

~ .dog~~;

rem

"

musi

tpOZ6Stać probIematycrzJna. ' .~~' ,<o 0;

.

:

U~y

BAJOSli

~ą*~ti'~o

~

i4

·

:

.

m

'

na~

~

Wlieroo.t;lo: o.w,·

atwm:z.e.

il1a

,

w,

'

9d

o

'

,Szu,pińa~

w.y;:"

~~e SąYv-° dOle seri:i. j*o~kł8d~iec

i1~p'i.~ty;

w.

gĆ!r:z;e '7"' p:f~ce rrP-ę.rrz:-:

W&C ";o~m~ą . ma~ÓIW; ·lm'ycja,:straDr~afi~~.·

nat.ef

sęrU,j~'vvyratna ~)erZy

ona

ini~

łupkami: .. aaIęnu

a

O

• mułQwcaD:li ~~

.

.

Strenoćera(

sp~ wezulu40\inego.~e utWoJ-y IW

otwoIY.e

Trne:meWnic~ ..

na

,

półnoCnym, .zYdle

struk.tu ..

·

ry

teti

.

o

z8JPew:ne osą tęgo °wdeku, Na: tilwagę'

riJa..;

:

sługuje fI~·. ba~ mała :mi~ćo utwOróW

l::ląjOSUW.·

PQi'QWrianiu z

rejQrierii ł,ęczyey-Ę1o ..

claw.y,

g&ieo

,

t.nosko

.(7) pOdaje om.>ro 84 m .... ···

UtWary

:

,WoEZULU '0 naWiercooo w szeregu

~r6w.

W

abw01'lZena'

Wood

Szubina stwie~;

clzon() wezul~ dolny. li środkQtwy (faunę dogger.:-.o •

ską z wierceń: Zakładu .Geologii N.Lżu: ~zał~

K. Calikowska,· faunę oZ .wierceń Zakładu Złóż.

Rud

Zelaza --

ZnpSJro);o.WYil"óżndOoo tu !udokq.-:o

menrowaną faunistycmie dolną ~ść werrul'u'

dolnego ~ pooiom Strenoceras 8ubfurcattl1n.

;ma1ezitono :

tu

dwa okazy:

w

spągu

catum Z i e

t.

Utwory

te

wykształcone są jako

łupki

ilaste

z konkrecjami

marglis1xrsydery-tycznymi, z partiami mułowca gd.Zien.ieg.dzie

niier~istego, z cienkimi W1kładk.a:mi dolomitu

i wł6lmistego kaJcyiu. Podobnie wykształcone

~~ utwory w w:ie!I'ceniu Trzeciewnica ponad

Paroecołrausfes paradoxus

Paroecotral!stes sp. Op~/ia sp.

. Parkinsonia sp.

Oppella ef. sUfJradtata-.

Parkinsonia sp. (ex gr.Parkinsonia

parkinson!) Parklnsonia parkInson; Parl<lnsonia siJóarletls . Subgarantfana sp. ~ Sfrenoceras sl/bfurealu,,; . ::3 . .

..,

Strenocera~ sp. tCldwigiasp.

.

r:::::J

1·- pialiki i plał­ .. :-;.:.;.... . kowce

[_-:-:.... -bI

_{- -}

_.-ż

-

mułOWce

lur::1

L -wapienle· ptasz· .. . . . . '#. czyste . .. 'RJiC. Z.ProfłZ doggeru 1D okoUCll Szubina.

prawdopodobnym bajosem. Serda ta ma

30-40 m.

Wyżej leżące utwocy miąższości

40-metro--wej, aż do wyraźnie Z'8tl.I1aczającego się LitoJo... gicznie poziomu Pa7'kin8onia parkinsoni wezu-lu 8r'od'lrowe.go, trudno jest I'100pOIZło.mOlW'ać.

Ogólnie trzeba ~Yl:iąć, że ' serda ta· lZaIW'łera;

górną część wezulu dolnego, warstwy przejści<r;

we i

,potZaom

Parkinsonia 8ubarietis

+

Subga-rantiana tetragona z dolnej części wEml:luśrod-: . lrowego. W serii tej znaleziono w górnych par-tiach jeden oka?; Parkinsonia subarietis'W e t 12:. i w IOtwara:e .Ry.namewo II dwa okazy Subga, rantiana sp. Utwory te W)IIksZJtaroone są w dole jako łuq:>ki ilaste imurowce ilaste z wkładkami

syd~rytycmymi, wyżej jako ciemnosza!I'e łupki

ilaste rle .sfe-rnsydery1;ami·1 sydery,tem

murow-{'Owym ..

Utwory pOlLiomu Parkinsonia parkinsoni

re-prezentowane są przez dość jednoLiJtą serię łup..., k6w ilastych w części dolnej IZ trzema

strefa-mi występowania sferosyderytów, a rwśrocUro ....

wej - z licznymi drobnymi koo.krecjami

syde-rytycznymi. .

Identycznie wykształcone utwory tego poziO:-mu odwiercollIO

w

Rynamewie II i w

Drogos-ławiu, gd2Jie znalezi.OllD parkliD'3cm.ie IZ grupy

Parkinsonia parkinsoni S o w~ Najlepiej udo-kumentowaJrla faunistyJClZillie jest seria nalęti:ą­

ca . do tego poziomu o::lWiieroona w otW01'IZe

Głęboczek l opracowanym

pm:ez

Zm.oskę (6).

Cytuje on IZ :tego poziomu m. in. przewodnie formyParkinsonia· parkinsoni S o w. i Parkin-'

sonia 8ubarietis Wet z. Miąższość utworów

po..:

ziarnu Parkłnsonia parkinsoni wymJ5i ponad 70 m,p:rey czym być może w .kierunku wschod..:

nim łącznie zpaz.iomem Parkinsonia subarietis

grubieje, o czym wydaje się śwladmyć nmwótj tych u.tworów w wierceniu Drogosław.

Utwary poziomu Parkinsonia 8chZoenbachi

w całości rostały ,pnewiercone w otWlOl'ze Głę­

boczek l, a jego dolna część w otworze Gum-Dowice (.g.cbie także poniżej Ill4wiel"OOOD utwo-ry poziomu Parkinsonia parkinsoni w facji batr- .

dziej piaszczystej !Il.iQ; w ipOQ'JOStałych punktach). Osady . te chara.kJteryzuje silna pi:aszczyst.ość,

szczególniefW . dolnej części

senm,

część śr0dko­

wa li g6rna jest łupk~iaszczysta. Znosko

(6) cytuje stąd Parkinsonia $p., Opp.elia

ci;

subradiata (O p p.), Posidonomya sp., Astarte

sp. Miążsoość całej tej serii sięga ok. 50 m.·

Utwory

wewlu

.gÓI'1Ilego .miążs'llości ok. 20·

m

zostały· odwiercane w dwóch Qtwarach Głębo­

czek l i Głęboczek · 2 9Pl"·aoowanych przez

Zinoskę (6).

Serię wezulu góme~ r<JI'lilOCzynają .utWorY pias2Jczyste olroło 5-metrowej miąŻSZOl§ci z prze-rostami syderytycznymi o lclł.kuprocentowej

zawarltości żelaza,

z

1iczną fa.uną mał.żowąro­

dzajÓ"N Pseudomonotis, Oiytoma -

dest

;łx)

odpawliedlndik: facji mus.z1ow~lomitycrmej

dolnej części wezulu g6rne@O Kujaw. Wyżej.

leżą

ru.pkIi

iłaste lZe smugami piaszczystymi 4:a~:"

źe· z liczną fauną, a nad nimi napv.einianległe

mułoWce i piaskowce. Ogólnie wezul

g&ny

jest IW tym rejonie przeważnie .utworem

piasz-ceystym. Zmlsko stwierdził występowanie

tu

farm· Parkinsonia sp. należących do grup wyż­ szych.

Podkreślić należy, że utwory wezulu

górne-go olroJic Szuhlna mecydowarue odbiegają

swoim wykształceniem od tychże utworów

sta-nowdąeycll.1romplekS ilasto-łwplmwy z .pmioma..:

IlJi syderytów w rejOll!ie łęczyck<hkłodawskim;

odbiegają one rÓlWnieri od ,wykształcenia

wezu-lu g6rriego lIla zachodnim Pornorrru (2), gdyż

tam mimo dużej piaszczystości, a Wiięc

podo-bieństwa faojalnego,zamaczSlją się, podobnie

jak IW rejonie Łęczycy-Kłoda/Wy, dwa wyraźne

poziomy sydery.łowe i poziommu.szlDwcowy,

którego w okJOlicy S0ubina jest tyllro słabe

od-bicie w nagromadzendu faUllly małżOIWej. .

W tych samych otworach nad utworami

We-zulu górnego ostrą granicą odcinają· się

jasno-szare piaskiOwce drobnoziarniste ~ przemazami

i toczeńcami. ilastymi. batonu doJnego, wyżej

skała ma charakter cprzekładańca

piaszczysto--ilastego, pmechodzącego ku gó.me w. łupki na

przemian z piaslrowcami - jest /to

odpotW.ied-nik batonu środklowego. Gamy haton wykształ­

cony jest w facjiłuplrowo-mułowlcowej ze

.zwiękSlzającą się ku górze pias7JCzys1lością·

utwary ;tego wieku. występują nad serią ba1xr

illU środkowego IW omawianych wierceniach'

Zakładu ZłÓŻ Rud. Zela!za, skąd ZnolE!ltJO cytuje

poza fauną małiową amonity: Paroecotraustes

sp., Oppelia

s.p.,

poza tym róW!ldeż

udokumen-towane faunistycm.ie, o podobnym wykształ­

ceniu utwory ba.tonu górnego występują

w otworze Słupy na południowym skrzydle

struktury; oznacooru> stąd gatunek przewodni

ParoecotramteB paradoxus R o e

m.

P.rawdoI»-dobnie także ten rodzaj znalad Znosko IW

po-dobnych utworach

w

otWOl'Ze Smzepice

rów-nież na południowym skłonie struktury. Miąż­

SWŚĆ całego bato.nu w .tym irejOlrllie wynosi olrolo

1.50 m, jest ona tu ·taka' sama jak w rejonie

Łęczycy i prawdo.pądobnie grubsza n.iż

na

Po-momu Zachodnim.

Ogólna miąZszość utworów doggeru bez

naj-wyższej jego części - keloweju osiąga w

o1m-Iicy Szumna około 415 m.

Na .za1wńczenie należy podkIreślić, że

bada-nie ruoonOŚ1lości

w

obrębie doggeru dało

wy-niki negatywne, 00 się wiąże z rozwojem facjal-nym tych utwor6w.

LITERATURA

l. B a r a o. J. - Kartowa,nie płytkimi wierceu.tami starszego poc:Uoża na kulmInacji wyplętrzetitaku­

jawsk~morskiego w obszarze

Inowroclaw-Byd-goszcz.Sprawozdarue roczne 1954. Archiwum IG. 2. D'a d l e ż R - Dotychczasowe wyniki badań

pod-łoża mezozoicznego w północno-zachodniej części antyklinorium pomorskiego. "KwartaJ.n;ik Geolo-giczny", 1957, nr l.

3. D e m b o w s k a J. - Malm i kreda dolna w Qko-licy Kcyni. ,,Kwartalnik Geologiczny". T. 1 nr 21957. 4, J e n t s c h A. - Der vortertiare Untergrund' des Norddeutschen Flachlandes. Preuss. GeoI. L-A Abh .

N.F.H. 72. Ber1:1n 1913. .

5. R ó ŻJ y c k i S. Z. - Dolna jura południowych

Kujaw. BiuL 133. Z badań struktur podłoża Pol-ski t. II, Instytut GeOlogiczny. Warszawa 1958. 6. Z n o s k o J. - Sprawozdanie roczne z 1956 r.

z prac geologiezno-poszukiwawezych za rudami że­

laza w osadaeh jur, brunatnej na obszarze elewa-cji. SzubIna. Archiwum IG. Waruawa 1957. 7. Z n o s k oJ. - Zarys stratygrafii łęczyckiego

dog-geru. Z badań struktur podłoża Polski t. III. Biul. 125. Instytut Geolog1c~ny. Warszawa 1957.