Zarys stratygrafii liasu w Polsce zachodniej i jego korelacja z liasem Polski środkowej

:Ryszard DADLEZ

Zarys stratygrafii liasu w Polsce zachodniej i iego korelacja z liasem Polski

środkowej

WSTĘP

Kluczem nowego ^podejścia do ^zagadnień stratygrafii i sedymentacji liasu na ^Niżu Polskim stały się tereny Polski zachodniej. ^Pełne profile liasu zawierają tu partie osadów mOTskich o dość dużej m!iąż:szości, które

można było datować stratygraficznie bądź to bezpośrednio, bądź też po-

średnio. Spośród tych ^badań podstawowe znaczenie ^mają prace J. Ko- pika 1(1959, 1960b, 1962 i notatki archiwalne).

Dzięki datowaniu faunistycznemu pewniejsze stały się również wnioski wysuwane na podstawie badań paleO'botanicznych, które rozpoczęto w re- gionach o zredukowanych, głównie śródlądowych profi'lach liasu (J. Zno- sko, 1955; M. Rogalska, 1954, 1956; T. Marcinkiewicz, 1957), a obecnie kontynuowane są 'z coraz większym rozmachem i na rozleglejszym ob- szarze (T. Marcinkiewicz, 1960, 1962; T. Marcinkiewicz, T. Orłowska,

M. Rogalska, 19u(); T. Odowska-,Zwolińska, 1962 oraz liczne notatki archiwalnewymieniO'llych trzech autorek).

Wszystkie wymienione prace ,położyły podwaliny pod aktualne ujęcie

,stratygrafii liasu na Niżu IPolskim i trudno 'bez nich sobie wyobrazić rozwikłanie tego zadania. Dlatego też autor uważa za stosowne wyrazić

na tym miejscu naj serdeczniejsze podziękowanie wytmienionym ^Koleżan­

kom i Kolegom za owocną i cenną współpracę.

Z innego punktu widzenia podstawowe znaczenie przy podziale liasu ma metoda S. Z. Różyckiego (1958), polegająca na wydzielaniu i korelacji nie kompleksów litologicznych, lecz cyklów sedymentacyjnych niższego

i wyższ'ego rzędu, wykazujących konsekwentny rozwój sedymentacji od osadów grubo- do drobnoklastycznych. Metodę tę starałem się już zasto-

sować w jednej z mych pierwszych prac (R. DaJdlez, 1958) przy analizo- waniu profilów liasu Polski zachoaniej. Uważają'c, że cy'kle najwyższego rzędu (makro cykle) mogą być równowiekowe na znacznych obszarach i mając do dyspozycji pierwsze dane biostratygraficzne, ^dokonałem rów-

nocześnie próby określenia wieku posz,czególnych odcinków liasu oraz szerszych korela'cji regionalnych. ZaproPonowany wówczas schemat po- działu, który z biegiem Czasu podbudowany zOstał nowymi faktami i uległ

Straty,grafia liasu .w Polsce zachodn'iej 123

---

pewnym modyfi'kacjom (R. Dadlez, 1959a, b; J. Kopik, 1959), uważam również obecnie w głównych zarysach za aktualny.

ZaiSady tego podziału przedstawiono bardzo obszernie w opracowaniu profilu głębokiego otworu Mechowo na Pomorzu Zachodnim (R. Dadlez, 1959b; J. Kopik, 19'59; T. Marcinkiewicz, 1959), w którym wprowadzono

również po raz pierwszy nazwy lokalne dla poszczególnych kompleksów skalnych liasu.

Podział ten oparty był prawie wyłącznie na materiałach z terenu parantyklinorium pomorskiego (R. Dadlez, J. DemboWSka, 1961). W mię­

dzyczasie napłynęły nowe materiały dotyczące liasu monokliny przed- sudeckiej, niecki szczecińskiej i pomorskiego odcinka synk:Hny 'brzeżnej,

które dowiodły, że podział taki można z powodzeniem stosować na· całym rozległym terenie zachodniej części Niżu !Polskiego, qtniej więcej na zachód od południka Poznania. Próba jednolitego ujęcia liasu na tym obszarze nie była dotąd pu'blikowana.

W ostatnich latach ukazały się reilnterpretacje stratygrafioczne kla- sycznych obszarów występowania liasu, tj. kalisko-częstochowskiego

{J. Znosko, 1959; Z. Mossoczy, 1961; Z. Deczkowski, 1962) i świętokrzy­

skiego (E. Cieśla, Z. Kozydra, 1958; W. Karaszewski, 19'60, 1962). Wstępne

próby paralelizacji liasu zachodniopolskiego z tymi .obszarami prze,pro-

wadziłem w poprzednich pracach (R. Dadlez, 1957, 1958, 195'9a). Próby te jednak, z braku pełnego materiału były początkowo błędne, następnie zaś niekompletne, warto więc do tego problemu powrócić.

Należy wspomnieć, że pełny materiał do niniejszego opracowania po- chodzi z około 140 otworów wiertniczych wykonanych w tej części Niżu

Polskiego głównie w latach 1954-1962.

Kolegom z pokrewnych instytucji geologicznych, którzy udostępni1ą

mi materiały z wierceń dla nioch wykOtnywany,ch, a w szczególności

z Przedsiębiorstwa Poszukiwań Przemysłu Naftowego w Pile i z Za!kładu Złóż Rud Zelaza IG, pragnę wyrazić na tym miejscu podziękowanie.

PODSTAWY STRATYGRAFII I PRZEBIEG SEDYMENTACJI (tab. 1)

UWAGI WSTĘPN'E

W pierwszej fazie badań nad liasem północno-zachodniej Polski, w oparciu o metodę S. Z. Różyckiego (1958), wyróżniłem (R. Dadlez, 1958) 'cztery wielkie cy!kle sedymentacyjne {makrocykle), które starałem się powiązać z liasem Niemiec i Skandynawii, a ta'kże z liasem centralnej P.o1ski (Kujaw). K;ażdy z wyróżnionych makrocykli kończy się w północ:­

no-zachodniej Polsce serią osadów morSkiego pochodzenia, mniej lub bardziej wyraźnie zaznaczonych.

Makrocykl najniższy, którego początki przypadają na górny retyk, nazwany został (R Dadlez, 1959b) w swym odcinku lia'sowym s e r i ą

m e c h o w s ką od· nazwy jedynego wówczas O'tworuwiertniczego Me- chowo, który 'go w całości przebił. Dolne ogniwo· tej serii ila'sto-piaszczy:"

ste z bardzo. słabymi wpływami ingresji morskiej nosi nazwę dolnej serii mecho'Wskiej, ogniwo. śr:odkowe, pi~szcz~ste . i .wyłącznie śród~ą,,:,

124 Ryszard Dadlez

dowe - to środkowa seria mechowska, wreszcie ogniwo górne ila.sto-pia,;..

szczyste z nieco silniejszymi śladami wpływu morza - to górna seria.

mechowska. .

Makrocykl drugi podzielono na dwie serie. Dolna - pochodzenia

śródlądowego, .głównie piaszczysta zwie ^się s e r i ^ą r a do w s k ^ą od grupy wierceń w Radowie koło Łóbezu, które przewierciły ją na znacz-

nym odcinku. Seria górna - morska, głównie ilasta określona została

jako s e r i a ł o b e s k a, gdyz liczne wiercenia koło Łoibezu dostar-

czyły szczegółowych danych o jej wykształceniu.

Trzeci makro cykl podzielono również na dwie serie. Seria dolna -

głównie piaszczysta, śródlądowa, to s e r i a k o m o r o w s k a, nazwana od otworu wykonanego w Komorowie 'kóło Reska, z którego uzyskano dobrze wykształcony, choćniepełny jej profil. Wyróżniono tu dol'Iłą serię komorowską, prawie wyłącznie piaskowcową i górną serię komol'Owską, piaskowcow,o-ilastą, niekiedy nawet z małym' udziałem piaskowców. Seria górna, która reprezentuje pełny rozwój transgresji morskiej i jest ponow-

niegłównie ilasta, określona została jako s e r i a g r y f i c k a od otworu w Gryficach, z którego uzyskano klasyczny, choć także niepełny profil.

W obrębie tej serii wyrÓŻniono dwa ogniwa: dolne - reprezentujące

maksimum zalewu i górne - regresywne.

Makrocykl najwyższy jest również dwudzielny, przy czym zamyka-

jące go w Mechowie ogniwo morskie może być już wieku aaleńskiego.

Dolna część tego makrocyklu - śródlądowa, zaliczona jesz;cze do liasu, nosi ^nazwę s e r i i k a m i e ^ń s k i e j, ^ponieważ zbadano ^ją w wielu otworach w okolicy Kamienia Pomorskiego. Na innych 'terenach nazwą tą określono kompleksy zawarte pomiędzy serią gry.ficką a różnowieko­

wymi seriami morskimi niewątpliwego doggeru. W samym więc okreś­

leniu, "seria kamieńska" zawarte jest przypuszczenie, że może ona obej-

mować nie tylko najwyższy lias, ale i ,najniższy dogger.

Bezpośrednie dane faunistyczne (fauna przewodnia) pozwoliły na bez- sporne określenie wieku serii łobeskiej na pliensbach - lias gamma.

Pośreldnie dowody faunistyczne (fauna o niepewnym charakterze przewodnim lub też samo występowanie fauny łącznie z analizą cyklicz-

ności sedymentacji i analogiami ze zbliżonymi seriami w Niemczech i Szwecji zawierającymi faunę przewodnią) zezwoliły na przybliilone

określenie wieku górnej serii mechowskiej (dolny synemur - lias alfa 3) oraz serii gryfickiej (dolny toars - lias epsilon). Dane florystyczne po-

zwoliły na sprecyzowanie granicy między retykiem a liasem oraz wieku serii 'mechowskiej (hetang i dolny aynemur- lias alfa), wreszcie ułat­

wiły wydzielanie na ^całym badanym terenie serii gryfickiej i komorow- ,skiej dolnej. Wiek pozostałych serii wspomnianych poprzednio, wynika

z założenia, 'Że profil liasu pozbawiony jest ^większych luk. Tak ^więc seria radowska uznana ^została za górny synemur - lias beta, seria komo- rowska - za domer - lias delta, seria kamieńska dolna - za górny toars - lias dzeta,.

Niżej podam bliższe uzasadnienie położe.nia stratygraficznego i zarys 'sedymentacji wszystkich serii. Jest rzeczą oczywistą, że tak skąpe 'i różne

kryter!a stratygraficzne ^zmuszają do ostrożnego traktowania granic po- szczególnych pięter, s,zczególnie, że w różnych regionach mogą one zaj-

Podzial stratygra- ficzny

.'

Cz~sc zachodnia (Osno, Gorzow, Choszczno, Zb~l;

pfzedsudccka

Cz~sc wschodnia (Piekary, Ksi£lZ, Kalisz)

Stratygrafia Iiasu w Polsce zachodniej

Niecka szczecinska (Drawno, Maszewo, Suliszewo)

AnLY

Cz~sc zachodnia (obswru Kamienia, Kolobrzegu

i t.obezu}

Ilm pUlJIUr~KI\;;

Cz~sc wschodnia (obszary Czaplinka, Zlotowa i

Szubina)

'Tabela 1

Svnklina brzezna

Cz~sc polnocna (Koszalin, Bobolice, Chojnice,

Korytowo) szynek, Mi~dzychod)

---~-c::l~-~---~----~---~---~----~---~---~---

o

I-<

(J)

E

0

Cl

~ '1:1

's

(J) c::l""'; 8

~.g

c::l

.~

piaskowce drobnoziarniste 10kal- nie z fOczel.1cami ilastymi.

Gorne partie zerodowane (1) Thomsonia phyllicus

8 piaskowce drobnoziarniste, !upki i ilowce piaszczyste

piaski i piaskowce drohnoziar- niste, nieliczne wkladki iIaste.

Ku W regionalny brak, zapewne erozyjnego charakteru

o 8

M

o ·1·

piaski i piaskowce drobnoziar- niste z wkladkami ilowcow pia- szczystych, gIinek, w~gla i syde- rytu

Ihol11sonia phyllicus

o 8

01

+

o r-r.

piaskowce od drobnoziarnistych do gruboziarnistych ze smugami ilu i w~gla

o a

N

a ·1·

tn ....,

piaski i piaskowce drobno--i roz- noziarniste, wkJadki liowcow lup·

kowatych Lokalny brak

8

~ +

o

____________________________________ r/] ^~ ____ ^~ _____________________________________________________________ ^~ __________________________________ I---I---1---1---1---

(1j

'""

(1j ~

.:t: 0

(J) !-<

"0 0

r/] S

~ ^{~ 0}

·c C\I V r/]

(1j

.E o

'0

"<J

ilowce piaszczyste i mu}owce szarozic1one, podrz~dne ilowce i lupki bezpiaszczyste oraz piaskowce bardzo drobnoziarniste. Wkladki pias- kowcow wapnistyd1, sfcrosyderyty.

Meleagrinella substriata, E~theria sp., Thomsonia phyllicus, Erlansonispu- rites tegimentus, E. e.\cavatus, Echitriletes hispidus

ilowce, lupki i mulowce pia- szczyste oraz piaskowce. Maly udzial ilowcow be-:>:piaszczystych.

Wkladki piaskowcow wapnistych, sferosyderyty

o 8

00

o -I-

"'"

ilowce, lupki bczpiaszczysre i piaszczyste oraz mulowce szaro- zielone, lokalnie br£lzowe, wresz- cie piaskowce, kt6re ku N i E przewazaj,t. Wktadki piaskow- COW wapnistycho

EMheria so01. phyllicus, E. tegimenrus

Ee>.euvallls, E. hitriletes hispidus.

Bii1arisporites asperitatus

lupki i ilowce przewaznie bczpiaszczyste z syderytami i piaskowcami syderytycznymL W dole miejscami piaskowce drobno!:.iarni~,te. lokainie Howce i lupki piasL'czyste

Foraminfj'era gen. ind InvoluTina silicea Lamellibranchiata geno ind. ' A-fele(lgrillella substriata

Annulina metel:sis Ammobaculites vefllsta Ammobaculites linea Involatina silicea

ilowce p'zewaznie piaszc~yste, mulowce, pias\owce drobnoziarniste i ba'~­

dzo drobnoziarniste, przcklacbn;:;e. Liczne szcz'!:tki roslinoe.

Involutina silicea Maexisporitse planatus

{upki i1asto-piaszczysle z sieczkct

ro~linn£l

~ Thomsonia pliyllicus

'0 l l

ily, ilowce i lupki cz~sciowo

I jJiaszcz ISle, mulki, I1l^I!lowce, pias·

~ kowce pyIas~e z fhJrq j w~glema Otwornice tvlko w cz~sci W.

in volutina silicea

Ol) Maexispori es p anatus

piaski i piaskowce drobnoziarniste, niekiedy z wkladami g"ub'ej ziarnistych piaski i piaskowce prawie wy- l,!:cznie d':obnoziarniste

S

8 ...

·1· e

1.0

Aml1lohaculites vefusta Tfwmsonia phyllicus i Afaexisporites planatus

piaski i piaskowce od drobno- do gruboziarnistych. ku NE wy·

lqcznie drobnoziarnistc z wktad- o E

0'';'

01.

tn tn

o E

r<")

o 01-

I.f)

...

ilowce i mulowce szarozielone, czasem pstre oraz piaskowce drobnoziarniste cz<rsciowo wap- niste. Ku W w dolnej c7~sci po- jawiai<J si<r ilowce i mulowce sza- re i wkladki piaskowca dolo- mitycznego i syderytycznego.

Estheria sp.

seria piaszczysta bJizej nieznana o E o ("I

"0 o

'""

^o

pia'lkowce bardzo drobnozia:-- niste i drobnoziarniste. na NW rownili: roznoziarniste. Wkladki itowcow sZlrozielonych i szarych oraz piaskowcow wapnistycho

Ku SE przejscie w facj~ ilowc6w pia:ozcLyst ych szarozielonyc:1.

Estheria sp.

Thoms,,)llia phyllicllS

pias\:owce od drobnoziarnistych do grubozia"nistych Z pod:'z~d­

nymi wkladkami ilastymi skupio- nymi w cz~sci gOlnej ·1·

o 00

Ku S redukcja mi(!zszosci

I I

Ku SE :'edukcja mi£lzszosci

______ ~~ ______________________________ ~----~--- _____ ---1---1---1---1---/---¹- - - -

kami ilaslymi

..c::

f..)

C\I C\I

C\I 8 ^{~ r/]}

..0 8 ^{,J:J (J)}

'r! c::l ~ ..8

c:: ^In .~

(J) ~ ^(J)

.-

r/]

-

P...

piaskowce bardzo d-.'obnoziar- niste naprzemian L lupkami piasz- czystymi i mulowcami, rzadziej lupkami ilastymi. Wkladki Sy- derytu piaskowca d"obnozia"- nistego

piaskowce r6Znoziarniste z chlo- rytem, cienkimi wkladkami sy- derytu i ilowca. Ku SE brak

Goniomya sp.

Foraminifera sp. div.

o E

l£)

o +

M

piaskowce drobnoziarniste i bar- dzo drobnoziarniste z przcmaza- mi ilastymi oraz tupki piaszczyste i mulowce z flor4.

Lokalnie wkladki syderytu.

Maexisporites plana.lUS Erlansonisporites cf. retlcu/alW Horsfisporites araeofatu"

o r"

·1·

tn

fupki piaszczySle i piaskowce bar- dzo drob'loziarniste

lupld p:'zewaZ11le piaszczyste z wt '£lce:liami piaskowca syde 'Y-

tycznego

multn,vce piaszczyste i piaskowce mutowcowe

Lamellibranchiata sp. divo

---~---'-- - -, - - - -

lupki piaszcz~ sti! na prze'llian z piaskowcami bardzo drobnoziar·

nistymi (zysku_i,!cymi na znaczc- niu ku SE i SW)

lllpki ilaste oraz l1lulowce, ilowcc i lupki piaszczyste (ZYSkuj,lce l1a znaczcniu ku NE) l wkladkami syderytu. a w SE cz\;sci -- pias- kowc6w r6znoziarnistych chlo- rytowych

mufowce piaszczyste cz~sciowo

dolomityczne Wkladki piaskow- cow mulowcowych, tupkow a w

c7~sci SE -- piaskowc6w dolo- mitycznych l chlorylcl1l

Acallfhopleuroceras maugenesti Polymorphites ~ p

Uptonia sp

HYPox),noticeras spheJ1onotul1l

- --

piaskowce bardzo drobnoziar- niste z wkladkami ilastymi (slabo poznane)

o

s

or.

a

o .::.::

o

I

W cz<rsci NW piaskowce glownie

I

bardzo drobnoziarniste cL~scio­

wo dolo:nityczne z fauNt oraz ilowce i rnulowce l w~glem.

W czttsci SE blizej niezbadana cienka seria ilasto-piaszczysta.

Lamellihra'u>l1iata gen. ind.

---!---___

---I---

o

s

t-.\.

I.f)

--

c<S c<S

t) ^~ en

.0 .;:: ~

en ^{~ 0}

~ ^{2 en "0} l-< ^\\l l-<

:::;

E

(!)

c

:>

en

c<S

-0 c

bi}

piaskowce drobnoziarniste z podrzt(dnymi wkladkaml piasko\\cow 0 grub

I

szym ziarnie oraz skal ilastych Ku SW redukcja m iWlszosci

Maexisporites plana tus

o +

N

I

Ku S i SE rcdlll(cja mi<tz,zosci piaskowce p;'awie wyhlc7nie drob- nozia "niste

o El o

($ o

~ o

piaskowcc drobnoziarniste, w gornej c7~~ci na 0g01 z wkladka:11i ilowc6w i iupk6w piaszczystych oraz przekladark6w piaszczysto- ilastych.

Maexisporites planatus Erlansonisporites reticulatus

o E

tr)

-

-I- o ...

seria piaszczysta blizej niCl ba- dana

piaskowce od bardzo drobnoziar- ni-;lyc'1 do g uboliarnistych

o

- -

---1------I---~--- ---1---

ilowce i mlllowce pi asz(.~zyste oraz piaskowce d:robnoz iarniste i bar- dzo drobno'ziarniste

Nathorstis/Jiorites hop liticus

piaskuwce drobno- i srednioziar- niste

ilowce it mulowce glinkowate ze sferolit.ami syderytowymi i Wt(- glem, ilowce pia:szczyste, mu- iowce i piaskowce b. drobno- ziar;niste .. clt(sciowo dolomitycz~

ne, sfcl'osyderyty Lokalnie (ku W) w dole piaskl)wce grubsze

o E

N ...

o -I-

00

ilowce glinkowate, lupki cz~scio·

wo piaszczyste, mlllowce z fior,!

i wt(:b1em naprzemian z piaskow- cami od drobno- do gruboziar- nistych. Redukcja mi<~zszosci (i luki ?) ku S i E

Na! horsti.\porites /l(lpfiticu'l

o E

00

-I-

I.()

...

piaskowce drobnoziarniste i bar- dzo drobnoziarniste z przewar- stwieniami ilastymi. wkladkami tupku i w~gIa

piaskowcc drobno- i secdnioziar- niste

piaskowce od drobno- do grubo- ziarnistych z p:'zemazami i wklad- kami ilastymi

o \0

...

piaskowce drobnoziarniste i bar- dzo drob:10ziarniste ze smugami ilastymi, przekladance, ilowce i lupki piaszczyste. Wldadki syde- rytu i piaskowca syderytycznego, strukturv pseudoolitowe.

Tanoredia alf. erdmani Bathvsiphon sp.

Nathorstisporites hop/Wc u,

piaskowce drobno-i srednioziar- niste.

Nathorstisporites hopliticus

piaskowce od drobno- do grubo- ziarnistych, wkladki ilo~cow ⁱ lupkow, piaskowcow dolomitycz- nych i syderytycznych oraz w~gla.

Crithionina sp_

Nafhorstisporites hopliticUi

o E o o:::t"

~ +

N

tupki i ilowce piaszczyste oraz piaskowce drobnoziamistc z prze-

mazan~i ilastymi

piaskowce od drobno- do grubo- ziarnistych, w dole wkladki lup- kow, piaskowca syderytowego i wygla

Nldhorsfisporites hopliticus

E

0 0 '<j-

·1·

0 0

e")

I

piaskowce od drobnoziarnistych do gru boziarnistych (zyskuj<t- cych na znaczeniu ku SE); wklad- ki ilowc6w i lupk6w oraz w~gla

E 7 rico/piles gorzoviensis ⁰ r-

-

Clwsmatosporites h:cl/is +

Pollellites macroverrucoslls ⁰ r- Pallenites apertus

i

_I

Nathorstisporites hOi •. ---~----~~---~=-~~----~--~---.---.---~---.---.~---.---.---~.--~ 1

I

Straty,grafia liasu w Polsce zachodniej 125

mować różne położenie w stosunku do granic litoLogicznych 1. Z koniecz-

ności jednak, w obecnym stanie badań, granice cyklów i kompleksów litologicznych przyjęto jako granice pięter stratygraficznych.

SERIA MECHOWSKA

Granica ^pomiędzy retykiem a liasem jest dobrze ^określona na pod- stawie analizy florystycznej. iPrzebiega ona na ogół w obrębie utworów identycznych lub ^zbliżonym pod ^względem litofacjalnym. Górny retyk (seria wielichowska - por. R. Dadlez, J. Kopik, 1963) charakteryzuje w pierwszym rzędzie zespół następujących megaspor (T. Marcinkiewicz;

1962 oraz notatki archiwalne) Trileites utilis, T. pinguis, T. faleatus, T. praecinetus, T. reetus, Baeutriletes tylotus, Minerisporites ales, Mae- xisporites misellus, Horstisporites eavernatus i Verrutriletes litehi, oraz .specyficzny zespół mikrospor (T. Orłowska-Zwolińska, 1962). W osadach serii mechowskiej ten bogaty w .gatunki zespół sporowy niknie, a na jego miejsce pojawia się skąpy ,gatunkowo zespół megaspor z dominującą formą Nathorstisporites hoplitieus (= Lyeostrobus seotti).

Wymieniona flora ^występuje w zasadzie w ^całej serii mechowskiej, a więc w dolnym makrocyklu sedymentacyjnym liasu, z wyjątkiem pro,..

filu Mechowa, gdzie nie stwiertlzono jej jedynie w najwyższych kiilku- ,,~

dziesięciu metrach serii. ^Należy tu podkreślić, że w pobranych ^stamtąd kilkunastu próbkach brak jest w ogóle megaspor, co ma zapewne związek

z nasileniem się wpływów morskich (podobne zj-awisko całkowitego lub prawlie całkowitego zaniku megaspor obserwuje się ta'kże w obrębie wyższych wkładek morskich). Stwierdzenie to jest ważne w dyskusji 2

ze stariowiskiem ,W. Karaszewskiego (1962), który przeprowadził w stro- pie zasięgu N. hopli~icus górną granicę hetangu (liasu alfa l +2) w Me- chowie, twierdząc, że forma ta charakteryzuje ^wyłącznie hetang i do synemuru nie przechodzi.

Uważam, że nie ma na to ^wiążących dowiOdów, ^gdyż we wszystkich badanych dotąd profilach warstwy śródlądowe z N. hopliticus przykryte

są osadami morskimi (we Frankonii i Skanii - synemur, w Gren- landii - pliensbach), nie Wliadomo ^więc, czy dolny synemur w ^śród~

lądowym wykształceniu nie może tej formy zawierać. Ostatnie dane z Meklemburgii (otwór Grimmen - badania J. Riisbiilt) wskazują nawet,

że warstwy z N. hopliticus przykryte są bezpośrednio przez serię morską

górnego synemuru. Przy założeniu ciągłości sel'lii może to stanowić do- wód, że forma ta występuje poza hetangiem, przynajmniej w dolnym synemurze.

Cykl serii mechowskiej z wyraźnymi wpływami morskimi w górnej jej części utożsamiam stratygraficzni e z bardzo podo:bnym cyklem w dol- nym liasie Skaniti (G. T. Troedsoon, 1951), którego dwa dolne ogniwa

1 T&k np. istnieją uzasadnione przypuszczenia, których z braku miejsca nie ^mogę tu :szerzej ^rozwinąć, ilIe w niektórych obszarach serl.a mechowska mooe ,obejmować częściowo g6rm;y .synemur, seria lobeaka - part1e górnego ·synemum ^1. dolnego domem, a seria gryf1cka - ^·1lZꌭ

oiow.o górny toara.

I IPrzedstlllWl&m tu tylko niektóre elementy 'tej dyskusJ.1, zawllirtej w innym opracowllii:l1u (IB. !Da.d!ez, J. Dembowska, 1961).

.. i

126 Ryszard Dadlez

(dolna i górna seria Helsingborg) są głównie śródlądowe, a ogniwo górne' (seria DOshult) jest morskie i zawiera amonity dolnego synemuru. Rów-

nież miąższość cyklów w obu regionach jest przy zbliżonym typie sedy- mentacji 'bardzo podobna (Skania - ^około 320 m, Pomorze Zachodnie -

około 340 m).

W Niemczech, na wschód od obszaru czysto ilastej facji dolnego liasu, litofacja piaszczysta bądź piaszczysto-i'lasta pojawia się najpierw w he- tangu, podczas gdy synemur rozwinięty jest daleko ku wschodowi w lito- facji ilastej. Przy tym w środkowych Niemczech (niecka Gifhorn i połu­

dniowo-zachodtnia Meklemburgia), podobnie jak w ^obrębie serii mechow- skiej, górny hetang stanowi dość jednolita seria piaskowcowa (tzw. pias- kowiec angulatowy). Wreszcie współWystępowanie utworówoolitowo-że­

lazistych w górnej serii mechowskiej i dolnym synemurze (lias alfa 3) Niemiec llIloże przemawiać za tym, że osady' te 'są tego samego wieku.

Istnieją więc wszelkie dane, że dolna se:ria mechdWska odpowiada dol- nemu hetangowi, środkowa - górnemu hetangowi, a górna - dolnemu synemurowi.

W większości profilów wiertniczych trójdzielność serii mechow:skiej daje ^się doskonale zaobserWQwać.

W strefie parantyklinorium dolną serię mechowską znamiO'Iluje wy-

stępowanie wśród skał piaszczystych, częściowo gruboziarnistych, wkła­

dek łupków i mułowców, a na obszarze zachodnim również piaskowców dolomity,cznych. We wkładkach tych na obszarze zachodn'im skąpa fauna otwornic {Crithionina sp.) wskazuje na bardzo słabe infiltracje morskie (J. Kopik, 1960b). Dalej ku południowi infiltracje te nie są notowane, w zachodniej części monokliny przedsudeckiej pojawia się w tej serii facja glinek ze sferolitami syderytowymi i węglem, łudząco podobna do facji retyckich warstw wielichowskich. Skały ilaste na tym obszarze

przeważają nad piaszczystymi.

Środlrowa seria mechowska wykształcona jest w postaci dość jedno- litego kompleksu piaskowców drobno- i średnioziarnistych. ,

W górnej' serii mechowskiej występują utwory mułowcowo-ilaste

z ^wkładkami piaskowców ^wyłącznie drobnoziarnistych. W serii tej w za-

chodniejczę'ŚCi par antyklinorium pomorskiego spotykane są wkładki

piaskowców dolomitycznych i syderytycznych, chloryt, pseudooolity oraz fauna małżów (Tancredia aff. erdmanni) i otwornic (Batysiphon sp.) (J. Kopik, 1960b, 1962).

!Podział serii mechowskiej na trzy ogniwa utrudniony jest jedynie we wschodniej ^części monokliny przedsudeckiej. Seria mechowska ^skła­

da się tam z naprzemianległych glinek, łupków, mułowców oraz pias- kowców o rożnej grwbości ziarna i jest silnie zredukowana. W całym

profilu ^występuje N. hopliticus. Seria ta może reprezentować zarówno

cały lias alfa, jak i tylko jego dolne, ocalałe od erozji ogniwa . .za tą ostatnią i'nterpretacją przemawia obecność osadów glinkowych.

Maksyma1na grubość serii mechowskiej przypada w par antyklinorium pomorskim i osiąga tu 400 m, w synklinie brzeżnej i niecce szczecińskiej

maleje do ^około 100+200 m oraz do ^około 100 m w zachodniej ^części monokliny przedsudeckiej, by w jej ^części wschodniej zmniejszyć się

stopnioWlO do kilkunastu metrów.

straty.grafia liasu w PQlsce zachoołl'iej 127'

SERIA RADOWSKA .

Zasięg N. hopliticus kończy się dokładnie w stropie serii mechowskiej ..

W obrębie serii radowskiej znaleziono tyłko mało charakterystyczne me-o gaspory 'O szerszym zasięgu stratygraficznym (T. Marcinkiewicz, 1959, 1962). Niektóre z nich występują 'Sporadycznie w serii mechowskiej razem z N. hopliticus i przechodzą wyżej (Maexisporites planatus), inne

pojawiają się tu po raz pierwszy, lecz znane są też w wyższych partiach osadów, łącznie z zespołem górnoliasowym (Horstisporites areolatus i Er- lansonisporites reticulatus). Współwystępowanie tych form nie charak- teryzuje serii radowskiej, gdyż zidarza się, że pojawiają się one także

w dwóch wyższych seriach.

Przyjmując zachowanie ciągłości sedymentacji pełnego profilu iiasu, seria radowska uznana została za górny synemur - lias beta, gdyż przy- kryta jest niewątpliwym morskim pliensbachem. Analogiczne serie po- chodzenia limnicznego znane są w protfilach liasu Bornholmu i Skanii.

Jedynie w basenie morSkim na obszarze Niemiec trwa nadal pelitowa.

sedymentacja.

Seria radowska stanowi, jak już wspomniano, dolną część drugiego makro cyklu sedymentacyjnego i reprezentuje regionalny nawrófdo śród­

lądowych warunków sedymentacji. Na całym obszarze panują osady pia- szczyste, przeważnie drobnoziarniste, z nielicznymi wkładkami skał ilas-,

to-muło:woowych. Te ostatnie pozwalają na wydzielan'ie w wielu profi- lach serii radowskiej dwóch dość· wyraźnych cyklów niższego drugiego

rzędu. Na północno-zachodnim skrawku obszaru pojedyncze znalezislro prob'lematycznych otwornic w utworach ilastych najwyższej części serii zdaje się wskazywać na bardzo słalbe refleksy morskie (J. Kopik, 1960b).

Podobna możliwość istnieje także w zachodniej części monokliny przed- sudeckiej, gdzie cienka warstwa piaszczysta, niewątpliwie morskie;go. po- chodzenia, prowizorycznie połączona z serią łobeską pliensbachu, ale od- separowana od niej również cienką warstwą limniczną, może reprezen-

tować jeszcze synemur. Jest fu tym bardziej prawdopodobne, że w po- bliskich wierceniach na terenie NRD (Lychen 2 - badania W. Riippla) istnieje bezsprzecznie morski synemur z fauną Bifericeras nudicosta w podobnym wykształceniu.

Seria radowska w zacho.dniej części paranty'klinorium liczy około

150-;-'200 m miąższości i grubieje ku SE, przekraczając 200 m. W synkli- nie brzeżnej na ogół nie przekracza ona 100 m miąmzości. W niecce

sz'czecińskiej i północnym pasie monokHny przedsudeckiej miąższość serii radowskiej wynosi około 100 m i nieco więcej, natomiast ku południowi:

ulega dość szybkiej redukcji tak, że w po1bHżupasapodtrzeciorzędowych

wychodni liasu wynosi nie więcej niż 20~50 m.

,sERIA ŁOBESKA

Jest to 'seria prawie na całym obszarze pochodzenia morskiego, sta-

nowiąca g.órną część drugiego makro cyklu sedymentacyjnego ('fig. 1).

Wiek jej· został bezspornie ulclowodniony dzięki znalezieniu w zachddniej

części parantykl'inorium wmorskiego następującej fauny: Polymorphites- sp., Uptonia sp., Hypoiynoticeras sphenonotum, Acanthopleuroceras-

128 Ryszard Da.dlez

maugenesti {J. Kopik, 1962). Charakteryzuje ona oba poziomy amonitowe

środkowego pHensbachu (liasu 1'2).

Na .obszarze tym, który stanowił, najgłębszą część zbiornika, osady morskie pliensbachu osiągają największą miązszość (do' 90 m). Są one

wykształcone w postaci serii ilasto~ułJowcowej z syderytami, w której

udział mułowców z'większa się ku NE (w okolicy Kołobrzegu). Na połu­

dniowo-wschodnkh 'Peryferiach obszaru, w okolicy Łdbezu, pojawiają się wkładki piaskowców róznoziarnistych z chliorytem wyznaczające

brzezne partie zbiornika morskiego. Stopniowy; podlegający wahaniom rozwój transgresji przypada prawdopodobnie na dolny pliensbach, a naj-

większe jej nasilenie, podkreślone facją -ilastą oraz obecnością fauny amonitowej i otwornic o skorupkach wapiennych - na środkowy pliens- bach. Górna ^część pliensbachu nosi ^wyraźne znamiona regresji: osady ilaste przeplatają się tu z bardzo dro;bnoziarnistymi piaskowcam~, być'

moze, pochodzenia deltowego, których ilość zwiększa się wzdłuz osi z,bior- nika, w kierunku południowo-wschodnim.

sw NElsE NW ' , E

Gorzów _, Drawno, tabez,

Fig. l'. Przekrój facjalny liasu międizy monokliną pnzedSlUdecką a synkliną brzeżną

na linii Ośn'O - Bobolice

Facial cross section af the Lias deposits bebween Fore-'Sudetk mon-ocline and mar gin al syncline along the line Ośno - Bobolice

l - Iłowce gltnkowa.te i glinki z. węglem i sferolitami syderytowym!; 2 - iłowce l łupki pmewaZnie pochodzenia. morśkilJ~; 3 - iłowce i łUlPk1 na. ogół p1.aszJczyste ^0l'8.Z mułowoe

pr2leWaZnie pcchoodzenia. śród~ądawego; 4 - IPI1IlBk:ł II. piaskoVl'oo poolliodzenl:a śródlll/clJowego;

5 - p1o.sk! i pias.kowce poolIDdzen1a mQl'skLego; Jl_{1 -} hettang II. dolny synemur; J~2 - górny synemur; JIs - pldensbach; Jl_{4 -} d'llmer; J'lg - 11118 górny

l - clayey mudstones .fIIIl.d ciaye wlJth cOOil a.nd alderttlc lU)herulUtes; 2 - mudstones and scb4ste mailn;Iy e! mmue Ordł!11n; 3 - mudBton.es and sch1Bb9 ma.1lnly lIII'ellaCeouB and s~11Btonesma1Dly e! oont1'll9tl:ta.l ori!1Jln; 4 - aa.D1d8 anId' SIIIIlId9tones of oolWlnental orlgin; 5 - sanda and sandstones ot marine orig1n: Jl1 --.:. Rett&ngian and lower 81ne-

mur1an, Jl2 - upper Slnemurtl:an, JIs - PldensbtJ,c~a.n, ~4 - Domel'llan, Jlg - ~

li1as

W omawianym rejonie nie jest zresztą jasna sprawa górnej granicy pliensbachu. Nie jest wykluczone, ze wspomniana seria "deltowa" obej- muje r6w:niez dolną część domeru (R. Dadlez, 1958, 1959b).

Facja "deltowa" zyskuje na znaczeniu ku brzegom basenu i w par- tiach peryferycznych może być wyłączną lub prawie wyłączną facją

plienshachu. Tak np. w pomorskim odcinku synkliny brzeznej, w serii

stratY'grafia liasu

w

Polsce zachod.niej 129 lobeskiej, ^panują piaskowce bardzo drobnoziarniste, CZęSCIOWO dolomi~

tyczne, podścielone cienką warstwą ilastą; zawierające. tylko ^słabo zacho-

waną faunę małżów. We wschodniej części monokliny przedsudeckiej, w podobnych piaskowcach przeławiconych łupkami i mułowcami, zawie-

rających lokalne wkładki syderytu, fauny już nie znaleziono. Prawdo- podobnie taki'e same wykształcenie właściwe jest dla serii łobeskiej we wschodniej części parantyklinorium pomorskiego (fig. 2). Opisywana facja ma zapewne najwięcej wspólnych cech z facją serii gielniowskiej liasu,

świętokrzyskiego (W. Karaszewski, 1960, 1962):

SE Nwls NIW Elsw

Korytowo

". I"

I I

Fig. 2. pr:zelk:r6j faiCjalny liasu między mondkliną rprzedSUldec:ką a synkliną bmeŻDą

na linii Książ - Korytowo

Fa'Cial crosssection oi the Lials deposits ,between Fore-Budetilc rmonoC'line and mal'ginal syncline along the linie Książ - !Korytowo

1 - !.łowce d ł1llPkiprzeważnle ip'OOh'(xi:2!enla monskliego; 2 - d.IIowce I ~k1 na. ogól: pluz- czyste orwz mułowce pochodzenie śródlądowego; 3 - !pla.sk1 I pIsakowce; .nI -'

hettllillg t dolny syn.emur; Ja! - g(mny synemur; Jła ^~ pt1tmSba.ch; .n, - dJomer;

JIg - H8B górny

1 - mudstones a.nd ach1st6 ma.I'nlyof marI.n.e O1I!.gI.n; 2 - m1lldstones and. achilem m:a1cly arenaceous and sll1lStlones m:aln1y of coIllt1:nentlll1 ol'llgm; 3 _ .'sa.nds and. llIIII!dstones;

Jl_{l -} lHettlloIl4!Jlan lIIIld. łower B1nemul'llan; ... Jl! - \llPP8r Smemm:da.n; .na - PlIensbachian;

.J1. - Domel'16111; Jłg - uwer LI8B .,.

W niecce szczecińskiej i w zachodniej części monokliny pr:redsudec- kiej rozwój osadów serii łobeskiej jest bardziej 'pełnomorskilIliż w strefie -ostatnio omówionej, lecz bardziej brzeżny niż

w

strefie centralnej.

W ni,ecce szczecińSkiej facja ^zbliżona jest jeszcze do centralnej. Na mo- nokliilie zaś są to VI dole - U'tWOTy piaszczyste o charakterze plażowym, zawierające chloryt, ^wyżej osady mułowcowo-ilasto-piaszczyste

z fauną małżowo-otwornioową. W serii tej już na terenie NRD, ale tuż

na zachód .od polskiej granicy (otwór Neuzellekoło Gubina) znaleziono Polymorphites cf~ quadratus i P. co status (oznaczenia J. Wormbs).

Miąższość serii łobeskiej w tej facji wynosi 30+50 m~ Na tym obsza .. , rze facjalnym zasięg stratygraficzny utworów morskich serii łobeskiej

nie może być również ściśle sprecyzowany. Być może reprezentują {)lle.

Kwarta.1n1k Geologlc2iny - 9

130 Ryszard ·Dadlez

nie cały pliensbach; leCz tylko jego środkowe poziomy, kiedy to trans-o gresja w centrum basenu była maksymalna. To samo dotyczy oczywiście

obszarów jeszcze bardziej. peryferycznych, facji przejściowej deltowo-,.

-morskiej lub wręcz śródląddWej (utwory pialSkowcowo-ilaste ^wieńczące drugi makrocyld sedymentacyjny). Miąższość serii łobeskiej w tej ostat- niej 'strefie, zmienna. i. mogąca spaść nawet do 'kilku metrów, mpże wobec

t~go nie Ibyć miarodajna, a przy porównaniach lepiej jest topatrywaĆ' cały ma'krocykl drugi, czyli serię radowską i łobeską łącznie. .

SERJIA KOMOROWSKA

Charakter jej usytuowania w profilu liasu jest 'bardzo podobny ·do charakteru usytuowania serii radowskiej. Tak samo po ustąpieniu morza

panują tu śródlądowe waru~,i sedymentacji, tak samO dominują osady piaskowca·we,· tak samo ,brak jest jakichkolwiek bezpośrednich dowodów na jej wiek,a spotykane w niej megaspory mogą ł?Yć identyczne z mega- sporami seriiradow$iej. Jedynie w najwyższej części serii komorow- skiej zjawiają ,ęię w niewielkiej ilości te gatunki megaspor, których bujny rozwój przypada dopiero w czasie powstawania· OISadów serii "gry- fickiej (T. Marcinkiewicz, 1959, 1962). .

Na podstawie porównań z obszarem Niemiec wschodnich serię komb-

rawską uznano za odpowiednik domeru, tj. liasu delta 3. J·est ona, moim zdaniem, rozwinięciem bardziej gruboklastycznej sedymentacji, która w formie mułowcowo-piaszczystej wkładki zaznacza się w środkowej części pelitowej serii niewątpliwego liasu delta już w Meklembur.gii zachodniej. Dalej ku wschodowi, w środkowej Meklem:burgii, zyskuje ona jeszcze na znaczeniu, podobnie jak to ^miało miejsce z piaskowcową serią górnego hetangu.

Jak wynika z danych dotyczących WlSchodniej Meklemburgii, gdzie lias delta ma jeszcze ^częściowo morskie wykształcenie I(otwory Pramort i Griłnmen - badaniaJ. Riis'biilt), granica zasięgu wpływów morskich, podobnie jak i w liasie beta, przebiega w po'bliżu 'zachodn!iej granicy Polski. W górnej serii komorowskiej wpływy te docierają też na północ­

no-zachodni skraj parantyklinorium pbmorskiego., gidzie w osadach ilasto-

-mułowoowych stwierdzono obecność otwornic Involutina silicea i Ammobaculites vetusta.

Poza ostatnio wspomnianymmałym .o.bsz.arem, gdzie w górnej serii komorowSkiej przeważają łupki i mułowce, na pozostałych terenach charakteryzuj"e ^ją wzajemne przewarstwianie piaskowców, zazwyczaj drobnoziarnirstych oraz ^różnego. typu skał mułowcowych i ilastY'Ch.

Wsp6hną cechą tych utwo.rów jest obfitość detrytu roślinnego i wystę­

pujące gdzieniegdzie wkładki węgla. Natomiast w do'lnej serii komorow- skiej zdecydowanie dominują pia:skowce, przy czym piaskowce średnio­

i gruboziarniste mają duże znaczenie w centralnej strefie. parantykli- norium. " ..

Miąższość maksymalna serii komorowskiej I(obszar parantyklinotium)

sięga 300 m. Ku brzegom Zbiornika maleje ona dość szybko, w niecce

szczecińskiej i synklinie brzeżnej wahając się o'koło 100 m, w monoklinie

seytuowa.n1e gre.n1c (zarówno góm!!j, jak 1 dolnej) Uasu delta ulegaJ:o ostatnio pewn~

eWdlucjom., których n1e będę tu przedstawiał (-B. Da.dlez 1958, 1959a, b. 1001; l. KOrpiIIk, 1959).

Straty·grafia liasu w Polsce zachodIl'iej 131··

przedsudeckiej spadając pOniżej tej wartości by w pobliżu podtrzecio-

rzędowego pasa wychodni liasu, podobnie jak w piętrze beta, ulec gwał-

townej redukcji do około 20+40 m. .

SERIA GRYFIdKA

J~t to seria, której przynależ~ość stratygraficzna, mimo braku bez-

pośrednich dowodów paleontologicznych, budzi najłli.niej .wątpIlwości.

Na· większej części terenu zachodniej Polski (fig. 1) serię tę tworzą w dol,;"

nej części typowe osady morskie z fauną małŻÓw (Meleagrinella sub- striata) i otwornic· (m.in. Annulina metensis znana jak dotąd nie wyżej niż w dolnej części dolnego toarsu -- J. Kopik, 1960b). W górnej części

mamy już osady zbiornika wysłodzonego z esteriami i lokalnymi wkład­

kami morski'ch piaskowców, również z fauną małŻÓw.· Dalej ku za·cho- dowi, już poza granicą kraju, stwierdzono zazębianie się tych ostatnich utworów w charakterystycznej facji zielonych iłów z osadami morskimi,

zawierającymi amonity liasu epsilon dolnego toarsu (otwór Gro'ss Mach- now we wschodniej Brandenburgii -- Grammoceras doertnense i G. ca- piUatum -- H. KOlbel, 1954, oraz fide R. Dadlez 1959a; otwór Lychen 2:

Hildoceras ci. bifrons -- badania W. Rippla;). W środkowej Meklem- burgii (otwór Pritzwalk 1E -badania R. Bauet'Schiifera) te same utwory

przeławicają typowe łupki posidoniowe liasu epsilon.

Fakty te przemawiają jednoznacznie za dolnotoarskim wiekiem serii gryfickiej, jakkolwiek na podstawie pewnych danych z Meklemburgii ..

(otwór Lychen 2 - fauna Grammoceras radia.ns oraz Pseudogramnio-' ceras dispansiformae --badania W. Rippla) nie można wykluczyć, że

wkracza ona częściowo i do górnego toarsu. . W serii gryfickiej na całym. obszarze Niżu Polskiego wielokrotnie stwierdzono bogaty zespół mega'spor z formami Thomsonia phyllicus, Erlansonisporites tegimentus, E. excavatus i Echitrile.tJes hispidus (T. Marcinkiewicz, 1959-1962). Wąski zasięg tego zespołu i jego dobre odgraniczenie od dołu nadają mu charakter przewodni, jeśli nie dla dolnego, to przynajmniej dla całego toarsu.

Swoiste cechy litofa.cjalne, będące rezultatem pełnego rozwoju reżi­

mu mOTskiego, umożliwiły wydzielenie na znacznej części omawianego obszaru dolnej serii gryfickiej. Są to iłowce i łupki niekiedy pl/iJszczyste, szare, zesiero:syderytam'i, wkład'kiami syderytu i piaskowca syderytycz- nego oraz z fauną morską. Znane są one na rozległych terenach zachod- niej części parantykHno1rium pomorskiego, w niecce szczecińskiej i mo- noklinie przedsudeckiej. W kierunku wschodnim i p6łnocno-wschodnim

od tej strefy utwory te przechodzą w iłowce i mułowce szare z wkład­

kami piaskowca dolomitYcznego i syderytycznego bez fauny (środkowa · część parantyklinorium, prawdopodobhie partia synkliny brzeżnej),

a jeszcze dalej (część wschodnia parantyklinOTium) w fację, która na poprzednio omówionym obszarze charakteryzuje tylko górną serię gry-

ficką, tu zaś znamienna jest dla całej serii gryfickiej, co uniemożliWia

jej podz,iał. Są to iłowce i mułowce sz-arozielone i jasnozielone, zawie-

rające esterie, występujące lIla przemian z piaskowcami bardzo drobno- ziarnistymi i drobnoziarnistymi. Podrzędne znaczenie mają tusferosyde- ryty oraz wkładki piaskowców wapnistych i dolomitycznych. Udział skał

132 Ryszard Dadlez

piaszczystyeh, na ogół mniejszy niż ilasto-mułowcowych jest. zmienny zarówno w za'Sięgu pionowym, jak i poziomym, ogólnie jednak wzrasta stopniowo w kierunku północnym.

W północnym lo'brzeżeniu basenu sedymentacyjnego' (północne krańce

parantyk'linorium pomorskiego i synkliny brzeżnej), zapewne w związku

z wzmożonym dopływem materiału klastycznego z .północy, osady piasz- czyste zdecydowanie przeważają w profilu serii gryfi:ckiej.

W obrzeżeniu południowym natomia'st (monoklina przedsudecka) nawet w bezpośrednim sąsiedztwie podkenozoicznych wychodni liasu ani facja, ani miążs:wść serii gryfickiej (inaczej niż dolnego i środkowego

liasu) nie ulegają zmianom. Swiadczyć to może o tym, że ówczesny brzeg z'biocnika leżał () wiele dalej ku południowi niż obe·cna gr·anica

zasięgu o.sadów.

Również inaczej niż w starszych sętiach liasu przedstawia się miąższość serii gryfickiej. Jest ona dość równomierna na całym olbsza":

rze i ,vynQis~ 40+80 m. Nie ob~erwuje się wyraźnie wyodrębnionej partii osiowejba'senu. Transgresja morska w dolnej części serii wkraczała od zachodu szerszym frontem niż np. transgresja pliensbachu;

W sposób uproszczony można by to określić w ten sposób, że była

to transgresja o szerszym zasięgu, ale słabszym nasileniu, podcza:s gdy transgresja pliensbachu była silniejsza, lecz o mniejszym zasięgu.

SERIA KAMIEŃSKA

Jest to seria piaszczysta, wyłącznie śródlądowego pochodzenia.

Wkładki skał ilastych, czasem glinkowych, gdzieniegdzie z węglem od-

grywają rolę podrzędną. Na obszarach najpełniejszego rozwoju tej serii, gdzie w jej stropie spoczywają utwory aalenu (parantyklinorium), osiąga

ona miąższość do 200 m, w kierunku północno-zachodnim spada do 100 m i mniej. Tylko tam, ~dzie przykryta jest utworami aalenu, można wiek tej serii określić z większą dozą prawdopodobieństwa jako górnotoarski.

Fauny nie zawiera bowiem żadnej, a nieliczne megaspory są przewa:żnie

takie 'Same jak w zespole serii gryfi.ckiej.

Na pozostałych terenach seria kam'ieńska przykryta jest młodszymi

ogniwami doggeru, przewa.żrlie różnymi poziomami wezulu. Istnieje wtedy oczywiście możliwość, że występują w niej również naj niższe piętra doggeru w śródlądowym wykształceniu. Na terenach tych seria'

kamieńska ma bardZJ() zmienną miąższość, na ogół rzadko przekraczaj!!,cą

50 m; w niektórych wierceniach brak jej zupełnie i dogger leży wprost na serii gryfi.ckiej. Trudno jest obecnie ocenić, w jakim stopniu brak ten jest rezultatem przeddoggerskich lub wezesnodóggers'kich procesów denu- dacyjnych (co wydaje się bardziej prawdopodobne), a w jakim stopniu . może być brakiem pierwotnym.

,PARALELIIZACJA LIASU ZACHODNIEJ POL'SKI Z INNYMI PROFILAMI LM.SU W POLSCE

(tab. 2)

Rozdział ten dotyczy porównania profilu liasu za·chodniej !Polski z trzema obszarami rozwoju epikontynentalnego lia'su, a mianowide na Kujawach, w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich i w jurze kalisko-często-