Krystyna DA YCZAK-CALIKOWSKA
Zagadnienia stratygrafii doggeru w północno~wschodniei Polsce
Jura środkowa stanowi okres, którego osady na o.bszarze Po.lski na-
lezą do. najlepiej poznanych. Wynika to - 'z j-edenej stro.ny - z nie- znacznej stosuhlrowo. głęboko.ści zalegania tych utworów, dostępnych bądź to. bezpośrednio w naturalnych odsłonięciach, Ibądź tez łatwych do.
osiągnięcia wierceniami, z drugiej stro.ny - z szero.kiego. rozprzestrze- nienia u'two.rów do.ggeru, dość charakterystycznego. typu o.sadów w dro.b- niejszych odcinkach czasowych oraz o.gromnego bogactwa przewo.dniej fauny amonito.wej -pozwalającej na przepro.wadze'nie w miarę dokładnego.
podziału stratygraficznego iko.relację poszczególnych o.'gniw stratygra-
fic~ch na większych obszarach.
Środkowo jurajski basen sedymentacyjny zmieniał wieIQkrotnie swoje zarysy i w m:iarę upływu czasu coraz bardziej zwiększał swój zasięg.
Wyrazem tego są nie tylko niezgddności stratY'graficzne i pl'zekraczające ułozenie młodszych ogniw w stosUnku do starszych, ale takie charakte- rystyczny -rozkład facji.
Najpełniejszy !profil doggeru na obszarze Nizu mlany jest z paranty- klino.rium kujawsko-pomorskiego. prorrl ten o łącznej miązszości około
1000 m udokumentowany wieloma otworami wiertniczymi zestawił
J. Z-nosko (1957), opracowując straty,grafię łączyekiego doggeru.
Pełny profil osadów doggerskich znany jest równiez z północnej,
pomorskiej częśCi parantyklinorium,jednakZe miąiszość osadów jest tu znac2lIiie mniejsza i osiąga za,ledwie około 450 m.
Na obszarze Nizu, w obrębie synklinorium gzczecińsko-mogileńsko:
-łódZkiego, stwierdzono _ równiez przy pomocy otworów nawiercających
dogger na strukturach, obecność prawie wszystkich ogniw jury brunat- nej,od bajosu az po kelowej włącznie. Miązszości osadów są tu dd1ć silnie zredukowalIle, widocme są ślady rozmyć i ponownych transgresji,
dadzą się równiez prześledzić pozio.my zlepieńców 'mtraformacyjnych i zlepieńców podstawowych.
Z partii synklinalnych nie poznano. dotychczas zadnych profili skał
doggersk'ich, a to ze względu na bardzo znaczną głębokiość ich zalegania.
Nalezy Jednak przypuszczać, ze wykształcenie litologiczne osadów -będzie
242 Krystyna Dayczak-Calikows~
zbliżone do profilów po:zmanych na strukturach, tylko miąższości po- szczegóLnych ogniw będą prawdopodobnie odpowiednio większe.
Na tym tle wykształcenie i profil doggeru na obszarze północno
-wschodniej !Polski przedstawiają obraz bardzo mało skompl'i'kowany.
Osady tego podoikresu poznano w dwudziestukilku pwnktach, można więc
na podstawie konkretnych dany.ch odtworzyć w pewnym sensie warunki paleogeograficzno-facjalne, jakie panowały w tej części Niżu w okresie
jury środkowej. .
Nadkład doggeru stanowią w całym omawianym obszarze utwory dolnego malmu, udokumen'towanego fauną amonitową, .podłoże nato- miast jest bardzo zróżnicowane. W syn:ekl'izie perybałtyckiej oraz w za-
chodniejczęści wyniesienia mazursko-suwalskiego osady doggeru leżą
na utworach liasu. W p6łnocno-wschodniej części wyniesienia podłoże
doggeru stanowią osady piaskowca pstrego, natomiast w części południo
wo-wschodniej jura brunatna leży bądź to na aylurze, bądź te·ż na k,am- brze, a naJwet na eokambrze.
Miąższości osadów doggeru są na ogół niewielkie i wahają się od kil-
kudziesięciu metrów w ·brzeżnych strefach wyniesienia i w syneklizie
perybałtyckiej do kilkunastu metrów w ozęści wschodniej i połuldniowo
-wschodniej. Wyjątek stanowi przekrój o kierunku SW--,NE, ,biegnący
od Nidzicy poprzez Olszyny i \Pisz do Ełku, gdzie miąższości osadów jury brunatnej mają wartość od około 110 m - na południowym zachodzie - do około 80 m - na północnym wschodzie. Na całym obszarze zaznacza
się ogólna tendencja do ciemienia osadów z zachodu ku wschodowi.
Zjawisko· to z punktu widzenia paleogeografii jest zupełni:e zrozumiałe.
Podstawy stratygrafii jury ·brunatnej w północno-wschodniej IPolsce
są słabsze aniżeli
w
pozostałych regionach kraju. Wynika toniewątpliwie z charakteru osadów, w Których fauna nie zachowała się wcale, albo
też zachowana jest w posta'ci uniemożliwiającej jej dokładne oznaczenie.
Dobrze udokumentowane faunistycznie są: 'kelowej i baton górny . . W utworach starszych od tych dwóch ogniw nie z·nalezionocharak'tery-
stycznej makrofauny, dość często i licznie występują jedynie małże
z rodzaju Pseudomonotis, .których zasięg w profilu stratygraficznym jest tak szeroki,że nie dają one praktycznie żadnych. wskazówek dotyczą
cych wie~u serii, w której występują. Jednakże w ustaleniu stratygrafii osadów doggeru pozbawionych makrofauny dużą pomocą są opra'COwJłnia
mikrofauny, która - ' ,choć nie:liczria - pozwala jednak w dużym przy- blizeniu ustalić wiek poszczególnych serii.
Najstarszymi osadami doggeru, jakie poznano w północno-wschodniej
Polsce, są utwory żWirowo-piaszczyste (w dolinej części), przechodzące
~u górze w piaski, piaski mułowcowe i mułowce piaszczyste, zawierające wkłady łupków ilasto-piaszczystych z KO'l1krecjami syderytyc:zmymi.
Seri.a ta, o miąższości 20+30 m, znana z Nidzicy 1 Olszyn Teprezentuje prawdopodobnie Igórny wezul. Mikrofauna oz tych warstw zawiera formy charakterystyczne zarówno dla górnego we:zulu, jak i dolnego batonu,
jednakże z lekką przewagą ,gatunków, wezulskich.
'Zaszeregowanie omówionej serii do górnego wezulu,a nie do dolnego batonu wydaje .. się również bardziej słuszne ze względu na historię roz- woju d()~gerskiego basenu sedymentacyjnego. W wyższym doggerze
Dogger w p6łJnocno-W\S'Chodniej ,Polsce 243
istnieją trzy odcinki czasowe, charakteryzujące się dość gwałtownymi
i osiągającymi znaczne r02'IDliary aktami traJIlsgresji. Są to górny wezul, górny baton i górny kelowej. W okresach zamykających się między tymi transgresjami panował względny sp()kój. W nieco głębszych, hardziej centralnych partiach zbiornika sedymentacja przebiegała normalnie, i jedynd·e w obszarach przybrzeżnych dadzą się zaobserwować ślady
eLBLĄGa
olJP.
. .
Fig. 1. Zasięg g6rnego we zulu oraz dolnego i środkowego
batonu w NE Polsce
Extent of the upper Vesulian and'lower and' middie . Bathonian in noi"theastem Poland
1 - punkty, w których występują osady górnego wezuIu . oraz dolnego 1 środkowego batonu; .2 _ . punkty, w których bre.k . oeadów górnego wezulu oraz dolnego I. środkowegobaton'll;
3 - obszar występowania. oeadów górnego wezulu Qr8.Z dol- nego i środkowego ·batonu; 4 - iPUIllkty ogl'&nlczadą,oe, gdzie baton górny lety na l1as1e
1 - pointa, in which the Upper . Vesul1an and lawer and middle Ba.th'Onian sedimentB ·ooour; 2 - pointB, in W'h1ch the sed1ments ot theupper Vesultan and lower and m1ddie Bathon.1a.n a.re not tound; 3 - occurrence area CYf the upper
V~I8Jl, as well lIS ot WW'er 8IIlJd mlddlJe BaItJ:lian1an ~
ments; 4. - points 1"e9tr1ctlllg area,- whereo the upper Bathonlan. asdlme!llts ł'eSt on tb.e L1ass1c sedlment8
bardzo drobnych oscylacji linii brzegowej. Większą lukę .zaobserwować
moma dO'piero między górnym batonem i kelowejettn, ale zagadD.ienie to
potraktuję szerzej przy omawianiu obu tych pięter. .
Przyjęcie górnowezulskiego wie~u dla serii z NidZicy i Olszyn wy- daje się vi tym świetlebardziejzrozumiał.e. Biorąc poduwa,gę szeroki
zasięg transgresji Igórnego wezulu na obszarze całej 'Polski, można przy-
puszczać,że traIlSgredująoe morze wtaTgnęło również i lIla obszaT wy- niesienia mazursko-suwalskiego, tworząc dość głębOką zatokę, zamyka-
jącą się prawdopodobnie pomiędzy Olszynami a Pisz.em.
Pias2Jczysto-ilaste osady górnego wezulu przechod~ą następnie ku górze w utwory piaszczy·ste z niewielką domieszką iłu; należące juZ· do dolnego. batonu. W piaskach dołnO'batońskich z Nidzicy i Olszyn można xwa.rtaan1k GeoIQg1czny - 3
244 KrystYna Dayczak-C.alikowska
zauważyć bardzo niewielką ilość drobniu'tkich żwirków kwarcowych, które nie grupują się jednak w dające się prześledzić poziomy. żwirowe.
Miąższość tej serii kształtuje się podobnie jak w górnym wezulu, a mia- nowicie wynosi około 20+30 m; . .
Baton środkowy wykształoony jestbardro podobnie. ·Są to rÓWil1ież
utwory ilasto-piaszczyste i piaszczysto-ilaste, przy czym udział materiału
ilastego w postaci wkładów łupków ilastych Jest znacznie większy w Ni- dzicy. W Olszynach brak jest osadów ilas'to-łupkowj11Ch, a seriom łupko
wym Nidzicy odpowiadają .prawdopodobnie mułowce piaszczyste. W Ol- szynach daje się ró'wIlież zaobserwować domieszkę żwirków 'kwarcowych w osadach mułowcowych i piaszczystych. MiąższoścI tycli osadów :wyno-
szą 20+40m.
Jak dotychczas morskie utwory górnego wezulu oraz dolnego i środ
kowego batonu stwierdzono jedynie w Nidzicy i Olszynach i nie ma
możliwości .porównania ich z równowiekowymi utworami we wschodniej
części wyniesienia mazursko-suwalskiego i w sY'neklizie peI"Y'bałtyckiej.
Poza dwoma Wymien10nymi punktam'i, na całym obszarze !Polski północ
no-wschodniej' transgreduje dopiero baton górny. Jednakże omówione
wyżej profile dadzą się doskonale korelować z profilami znanymi ze środ
kowej części synklinorium brzeżnego, tj. z profilami Sierpca i Dzierża
nowa. W obu tych punktach transgreduje również górny wezul i profil stratygraficzny Illadległych osadów jest róWnie pełny j.ak w Nidzicy i Olszynach. Różnice polegają na wykształceniu litologicznym, a miano- wicie w profilach Sierpca i Dzierżanowa dominują osady ilasto-mułow
cowe i łupkowo-ilaste, podczas gdy w Nidzicy i OlJSzynach zaznacza się
. wyraźna przewaga skał piaszczystych i piaszczysto-mułowcowych, nie~
rzadko z domieszką żwi,rków.
Taki rodzaj facji jest zupełnie zrozumiały, jeśli rozpatrzymy położe
nie tych punktów w stosunku do 'centralnej partii z'biornilka. Sierpc i D:iierżanowo, położone w środkowej części synklinorium brzeżnego;
znajdują się znacznie bliżej centrum zbiornika,n-atomiast Nidzica i Olszy- ny leżą już na wyniesieniu mazursko-suwa:1skim, czyli w partii pery- ferycznej,
·a
właśc~wie w dużej zatoce, stąd gł"Ulbsze ziarno - żwirki;niejednokrotnie notowane warstwowanie krzyżowe, obfite s2JCzątki
flory, itd.
Z początkiem górnego batonu rozpoczyna się nowa transgresja, obej-
mująca lpowolicały obszar syneklizy perybałtyckiej i wyniesienia ma- zursko-suwalg}dego, Z reguły moment transgresji gó'rnobatoń'Skiej za- znacza się poziomem 'ŻWirowo-piaszczystych zlepieńców podstawowych,
zawierających często toczeńce skał podścielających. W wyższych partiach profilu dominują osady piaszczyste i piaszczysto-mułowcowe. · Bardzo licznie występują oolity lub pizol'ity Hm:onityczne. Powszechnie spotyka
się również piaSkowce wapniste z oolitami. W Olszynach zanotowano
występowanie kilkumetrowej serii wapi,eni organodetrytycznyoh,. bia'"
łych, 'bardzo kTuchych i porowatych, zapiaszczonych, ze żwi'I"kiem kwar- cowym. W WY2:s~j partii. serii górnobatońskiej występuje bardzo cha- rakterystyczna i powszechnie obserwowana, przeważnie kilkumetrowa seria piaSków lub słabo zwięzłych piaskowców, brunatnych lub chlory- towych, m,iejscami muszlow~wych. Bardzo licznie występują w niej
Dogger w p6ł1llocno-wsehodniej iPolsce 245
małże z rodzaju Pseudomonotis. Ten zespół skał zasługuje· o tyle na
uwagę, że właściwe jego stanowisko stratygraficzne było niezbyt jasne, tzn. nie wiadomo było czy należy zaliczyć go jeszcze do batonu, ,czy też
do keloweju (?~). J. Znosko w opracowaniu doggeru z Krynek. (1959a) zaliCzył omówiOne wyżej chlorytowe piaskowce pseudomonotisowe jeszcze do batonu. Problem wieku tej seri'izostał rozstrzygnięty osta- tecznie w Ibieżącym roku, 'znaleziono bowiem amonita 'z rodzaju Clydoni- ceras w Olszynach, w cienkiej serii m~łowców be~ednio przykrywa-
Fig. 2. Zasięg osad6w poziomu KeppZerites caU.oviensis w NE Polsce
Extentof sediments af zone KeppZerites caUoviensis in northeastern Poland
l - punkty, w których występują osady poziomu KetppZerites
calZoołend8; 2 - punkty, w k!tórych brak osadów poziomu
. KeppZerites calZoołe1ui8; 3 ~ obBZa.r występowania osadów
pO'alomu KeppZerites callovtenats; 4 - punkty og;ranlcujllCe, gdzie kelowej górny leQ' na iba.tonle górnym
1 - poln·~s, ln wbich sed1mants'lI! zone KeppZerltes calZoołen
słs occur; 2 - pointa, in wbich sediments of zona Ketpplerites
caZZovłlm8łB are absent; 3 - oocurrence area of sed1ments II! zona KeppZeriteB caZZovłend8; 4 - iPolnm reBtr1ct1ng area., where the upper Callovlan sedlments rest on tbe u.pper Bathoolan sed1ment6
jących se,dę ·chłorytową. Tak więc górnobatoński wiek piaskoW,Ców· chlo- rytowych został. definitywnie potwierdzony i paleontologicznie udoku- mentowany.
Miąższość osadów górnego batonu na omawianym obszarze jest bar- dzo różna i ściśle wiąże się z zagadnieniem wiekowej przynalleżności
. serii nadległych, ,czyli z pro:blemem czasu trwania przerwy sedymenta-
cyjnej między górnym batonem. a przykJrywającymi. jego osady różnyimi
ogniwamI keloweju. .
Badania ostatnich lat wykazały, że na 'znacznym obszarze Polski, a m~ędzy innymi także i na wyniesieniu mazursko-suwalSkim, oraz
246 Krystyna Dayczak-Calikow:skia
w syneklizie perybałtyckiej, zaznacza się między górnym batonem a ke- lowejem dośćznacma luka sedymentacyjna. Cza's trw.am.ia tej przerwy jest różny w zależności od ukształtowania dna i strefy zbiornika, mniej lub bardziej peryferycznej. .
W takim układzie obszarpółnocno-wschodniej Polski, e którym jest mowa w tym ·artykule, podzielić należy na dwa lJ."egiony. Na region, w którym przer.wa sedymentacyjna obejmuje tylkO' naj niższy poziem keloweju, tzn. poziem Macrocephalites typicus, a sedymentacja tego
piętra rozpoczyna się w górnej części dolnego keloweju, w poziomie Kepplerites calloviensis, i region drugi, w 1ctórym luka sedymentacyjna obejmuje cały doLny ikęlowej, a sedymentacja re:ą>Oczyna się dopiero w keloweju górnym.
Region, w którym brak tylko poziomu Macrocephalites typiCU8 i utwory keloweju osadzają się już w poziemie Kepplerites calloviensis, obejmuj,e obszarsyneklizy perybałtyckiej oraz za,chodnią część wynie- sienia mazursko-suwalskiego, mniej więcej do llinii Olszyny - Ostrów
Mazowiecka. ·· .
W obszarze położonym na wschód od tej linii, tzn. vi ,rejonie Fisza,
Ełku, Suwa~, Krasnopola, Soikółki, Krynek ,aż ,po Białowieżę, :luka sedy- mentacyjna rozszerza się już :na cały dolny kelowej.
W syneklizie perybałtyckiej utwory dolnego Ikeloweju stwierdzono
w ·Pasłęku '(K. Dayczak-Calikowska, 1959'), Lidzbarku Warmińskim
(p. G. Krause, 1909'; J. Zneslro, 1962), Bartoszycach i Gołldapi i('K. Day- czak-Calikowska, 1960a, b). Miąższości ·tych osadów są ·balJ."dzo niemacz- ne i wahają się od kilku centymetrów do dwóch metrów. W !Pasłęku
i LidibaTku są to ruiwoll'y wapienno-marglisto-mułewco,we, z niewielIką
tylko demieszką materiału piaszczystego. W Bartoszycach i Gołdapi,
a więc w Ibaro:ziej pery.ferycznejczęści zbiornika, ipl"em delnegó ikeloweju
składa się prawie wyłącznie z utworów piaszczystych.. W zachodniej
części wyniesienia mazursko-suwalskiego, w Nidzicy. i Olszynach osady po,ziomu Kepplerite:s calloviensis wykształcone są również w posta:ci cienkiej serii dość zwięzłych, średnioziarnistych piaskowców.
O przymaleiności omówionych osadów do ,poziomu Kepplerites callo- viensis, a tym samym o istnieniu luki sedymentacyjnej między górnym batonem a wyższą częścią dolnego keloweju, świadczy dość bogata fauna amonitowa wyeksploatowana z osadów tego ogniwa, przewierconych w Pasłęku i :Go~dapi. Z serii !Rasłęika wydobyto m,in. naStępujące amo- nity: Proplanulites koenigi S o w., Oppelia sp.(? of. calloviensis P ar.
et B o n.), Oppelia sp. ('Ci. subcostaria O p p), Kepplerites sp. div., Macrocephalites sp. (ex. gr. juv.) i inne. .
'W równowiekowej serii piaJSkowców z Go,łdapi, lężących również bez-
pośrednie na utwora.ch górnego batonu, oznaczono następujące formy:
Macrocephalites 'sp. {cf. pila N i k.~, Proplanulites sp. (ci. pourcandiensis T e i s s.), Proplanulites subcuneatus T e i s s., Proplanulites sp. (?
cI.
koenigi S e WJ), Proplanulites teisseyrei T o r n q., Perisphinctes sp.
i inne.
Serię dolnokelewejski·ch pi~owców ·z Nidzicy i Olszyn za}ilcz~m do poziomu Kepplerites calloviensis na podstawi,e korelacji i pO'ło,żenia
w profilu.
Dogger w p6łinocno-ws'chodniej Polsce 247
Jak widać
z
przytoczonych wyżej form, fauna jest bardzo charakte- rystyczna, a zespoły właściwie niesłychanie podobne, zaskakująca teżjest znaczna stosunkowo ilość amonitów z rodzaju Proplanulites oraz zespół, w którym te formy występują. I
Na ,podstawie fauny amonitowej, wyeksploatowanej w obszarze jury
krakowsko-częstochowskiej, S. Z. Różycki (1953) ustalił dokładny po-
dział stratygraficzny doggeru, dzieląc m.iIl. kelowej dolny na 2 poziomy:
niższy - Macrocephalites typicus (Proplanulites koenigi) i poziom wyż
szy - Kepplerites (Sigaloceras) calloviensis. Wynika stąd, że wSkazówką
jednoznacznie określającą stratygraficzną przynależność warstw do naj-
niższego ikeloweju jest występowanie w nich formy Macrocephalites typicus lub równoważnej fo.rmy Proplanulites koenigi 1.
W ,bogatym materiale faunistycznym, którym dysponowałam, a
po-
chodzącym prawi'e z całego o.bszaru Niżu, ll1apotkałam zna,czną sto'S).m- kowo ilość amonitów z ,rodzaju Proplanulites. J,ednakże ,zaskakujący jest fakt, że :pro.planulity występują na Niżu 'z reguły razem z amo.nitami rodzaju Kepplerites, a zatem ,z formami należącymi już do grupy Kosmo- ceratidae, charakteryzującymi wymze ogniwa keloweju. Jeśli chodzi na- tomiast o 'amonity z rodzaju Macrocephalites, tto występują one w bardzo nielicznych egzemplarzach. W zespole fauny kelowejskiej pochodzącym
z całego. Niżu znalazłam zaledwie killta ':form, które o.znaczył J. Kopik.
Z o'znaczeń tych wynika, że są to formy występujące raczej w 'WYższej części do.lnego keloweju 2.
Przerwa sedymentacyjna między górnym ba,tonem a poziomem Kepplerites calloviensis zaznacza się również w profilu litologicznym.
W
wielu 'Punkta;ch widoczne są ślady rozmyć, zlepieńce,żwirowee, względnie utwory typu twardego. dna.Osady górnego keloweju, leżące przekraczająco w stosunku do ke1o- weju dolnego i charaktery:rujące się lbardzo specy.ficznym wykształce
niem litologicznym oraz bogatą fauną amonitową, znane są już z całego
obszaru :półno'cno-wschodniej Polski. Są to utwory gruzłowe, przeważnie
ma,rgle, wapienie i piaskowCe wapniste, z oolitami i skupi,eniami glauko- nitu; zwykle przepełnione fauną mniej lub bardziej zniszczoną - 'znane z obszaru prawie całej Polski pod nazwą wall'Stwy bulastej.
W synekliiZie perybałtyckiej oraz w zachodniej części wyniesienia mazursko-suwalskiego. warstwa ta leży zgodnie na osadach poziomu Kepplerites calloviensis, w obszarze położonytm na wschód od linii Olszyny - Ostrów Mazowiecka zazna'cza się natomiast wyraźna luka sedymentacyjna i górny kelowej 'z kosmocerasami leży wprost na gór- nym batonie. Takie następstwo warstw stwierdzili: H. Makowski w Efltu (1955) oraz J. Znosko w Piszu (196'1), Suwałkach {1958i), Krasnopolu (1960), Sokółce (1959b) i Ktrynkach (1959a), a takż,e w rejonie Białowieży
(J. Znosko - informacja ustn:łJ). . .
Miąższości osadów górnego keloweju, wykształooneg,o w postaci war- stwy 'bulastej, są z reguły bardzo nie~aczne i na omawianym obszarze
1 flamI;wę traJttuję oczywlBc1e w pewnym sens1e schematycznie. pom1jają,c 1DJDJe dlo1Iw- kelowej&klie g8I1;lmkJ:. a.. zajmuję się jedyDil.e wza~emnym stosunk!Irem dlw6ch wYżej wYDilimliOnych form. uzll&JlYoh przez S. z. IRól!;yck1ego w schemacie etra~~cznYIIi za.·· równOZIl8iczne.
• Wyillrcza.m tu obszar środkowllll . cmęśc1 ·para.nty«tlinorimn ~ujaWl!ko-pomor8ltiegoj gdzle stwierdzono wYst;wowanle starBzychmakrocefaIitów.
,.)
24'8 Krystyna Dayczak-iCal'ikowsb.
również od tej zasady nie odbiegają, wahając się w granica!ch od 3'0 cm do około 2 m. W całym omawianym wyż,ej regionie na utworach kelo- weju stwi.,erdzono zgodne zaleganie .najniższego malmu 'z fauną amoni- tówz rodzaju Quenstedticeras. W jednym tylko przypadku, a mianowicie w Gołidatpi, stwierdzKmo w przy,stropowej 20-centym,etrorwej partii warstwy 'bulastej kilka amonitów, któr,e mogą świadczyć o sedymentacji tego typu utworów jeszcze w dywezie.
Przedstawione wyżej poglądy na rOlZwój i charakter osadów doggeru w !północno-wschodniej Polsce potraktowane są w dużym skrócie. Jed-
nakże wydaje się, że celowe jest choćby schematyczne przedstawienie wyników najnowszych badań, prowadzonych ostatnio na omawianym terenie, które w konse~wencji muszą spowodować wprowadzenie pew- nych zmian w dotychczasowym obrazie pa leo geograficznym.
Zakład Geologid mżu 1.G.
Nadesłano dnia '29 k-wietn4a 196:ł r.
'I': PISMIENNICTWO
DANIEC J., DECZIDO/WSIKI Z. (11960) - Koorouni!kat O wierceniu opo,rowym Mielnik:.
Prz. geol., 8, p. 652-653, nr 12. ,Warszawa.
DAYCZAK-C.A[l!K)OWSKA K. (1959) - Qpracowanie do,ggeru w otworze Pa-
,słęk IG - !I. ArC'h. JJIlst. Geol. (maszynopis). Warszawa.
DA YCZAK-iCALIKOWSKA K. (1960a) - Opracowanie doggeru z wiercenia Barto- szyce 'I'O - J:. Arch. Inst. GeoI. (maszynopis). Warszawa.
DA YCZAK-CALIKOWSlKA K. (1960b) - Opracowanie doggeru z wiercenia Goł
dap IG - I. Arch. inst. GeoI. (maszynopis). Warszawa.
KRAU,SE P. G. (1900,) - Ueber Diluvium, Tertiar, Kreide und Jura in der Heils- berger Tiefbohrung - Jhb. d. Preuss., GeoI. L-A, 29, nr 1. Berlin.
MAKOWSKI H. (1955) - Wyniki !Wiercenia oporowego Ełk 1'0 - I. Arch. Inst.
Geol. (maszynopis). Warszawa.
RÓZYCKI S. Z.~19315) -Górny do;gger i dolny malm jury krakowsko-częstochow
skiej - Prace Państw. Inst. Geol., 10a. Warszawa.
ZNOSKO J. C1957) - Zary,s str.atygr.afii łęczyckiego doggeru. BiuI. Inst. GeoI., 125.
IWarszawa.
ZNOSKO J. ~1958) - Tymczasowe sprawozdania o wynikach wiercenia Szlinokiemie
(Suwałki 1) - Prz. geol., 6, p. 542-545, nr 1~. Warszawa.
ZNOSKO J. (1959) - Wyniki wierceń strukturąlno-poszuk~wawczy<:h Sokółka 1 i iSokółka 2 wykonanych w 1958 r. Arch. Inst. Geol.· (mas'zynopis).
Warszawa.
ZNOSKO J. (1:9160) - Sprawozdanie z działalności w T. Ulm I(wiercenia Sokółka 3, Krasnopol 1 i Krasnopol 2). Arch. Inst. GeoI. (maszynopis). Warszawa.
ZNOSKO J. (1962) - W sprawie stratygrafii otworów w Lidzbarku Warmińskim i Labiawie. Prz. geol:, lO, p. 280-2811, nr 6'. Warszawa.
Stre,szczeni.e 249
KpbICTbrHa ,1J;AbI'tJAK-D;AJIHKOBCKA
K BOIIPOCAM crPATHr'PAcI»IDI ,lJ;OrI'EPCIałX OBPA30BAHUi1:
CEBEPO-BOCTO~o:A: I10.JIbIIIH
Pe310Me
MopcKHe ,lI;OrrepcKHe OTJIO:lKeHMH HaąMHaIOTCH BepXHeBe3yJIbCKMMM IIOpo,ll;aMM, BCTpeąalOII{KMMCH B 3ana,ll;HOH ąaCTM Ma.sypCKO-CYBaJIKCKOrO IIO,lI;HHTMH, T. e. B paHOae HM,lI;3HIłbl M OJIbllImł. 3TO IIecąaHMCTo-rJIMHMCTbIe OTJIOJKeHMH MOlI(HOCTbIO 20--30.!t.
KBepXy OHM nOCJI'e,ll;OB8TeJIbHO IIepexO,ll;HT B CBHTY HIDKHOOaTCKHX IIopo,ll; C MOm;HO- CTbIO OKOJIO 20-30.!t, 8 3aTeM B pa3BMTbte a.HaJlOrwmbtM 06pa30M cpe,ll;He6aTCKHe 06pa30BaHMH. BepXHeBe3YJIbCKHe, a TaKJKe HJOKHe- H cpe,ll;He6aTCKHe OTJIO:m::emrH 06-
pa.sylOT ,lI;OBOJIbHO 0611IHPHYIO ,lI;yry, BHe.zu>HIOIQYIOCH Ha TeppHTQPHIO Ma3ypCKO-Cy- BaJIKCKoro IIO,ll;HHTMH H 3aMbI'KalOm;yIOCH, no Bcen BepoRTHOCTH, Me:m::,lI;Y OJIbllIHHaMH H IIHIlIOM. TeppwrOPHH IIepM6aJITMHCKoH CMHeKJIM3bI M Ma.sYPCKo-CYBaJIKCKOrO IIO,ll;- HJlTHH IIOJlHOCTblO 3aHHMae-r Mope TOJIbKO JIHIlIb BO BpeM.II BepXHe6aT'C'KOH TP8HC- rpeccMJ1:.
BepxHe6aTCKJre 06pa30Ba.HJ1.11 HaąHHalOTCJ:!, KaK IIPaBHJIO, TOHKHM npoCJIOHKOM OCHQlBHbIX, rpaBMHHo-IIecąaHKCTbIX KOHrJIOMepaTOB; 3aTeM CJIe,ll;ye-r HOpMaJIbHoe OT- .n'02KeHMe IIecąaHMCTo-aprHJIJIHTOBbIX IIOpO,ll; c MHOrOąHCJLeHHbIMH OOJIHTaMM MJIK JIK- MOHJ%(TJ%(3Jq)OBaHHbIMK IIK30JIHTaMK. B BepxHe6aTCKHX OÓpa.sOBaHHHX BCTpeąaeTCH TaK- :m::e BOCbMa XapaKTepHaili (MOIIVIOCTbIO B HecKOJIbKO MeTpOB) CBHTa pbIXJIbIX paKO- BHHHbIX necqaHHKOB c IIeJIeO;KIIO,ll;aMH J%(3 po,ll;a Pseudomonotis. B aprH"JIJIMTaX, IIe- peKpbtBalOm;MX HeIIOCpe,ll;CTBeHHO nceB,lI;OMOHomCOlBbIe IIecąaHmrn:, 6blJIH HaH,lI;eHbI B IIOCJIe,ll;Hee BpeMH Clydoniceras sp. CJIe,n;OBaTeJIbHO, BepxHe6aTCKHH B03paC'l' nec- ąaHHKOB nepecTaJI HBJIHTbC.II CIIOpHbIM BOIIpocoM. MOIIJ;HOCTb BepxHe6aTCKHX 06pa3o- B8HMH BecbMa pasHopo,ll;Ha K TeCHO CBH3ałIa c nepepbIBOM B OTJIo:m::emrH OCa,ll;KOB M.e!H!:,lI;y BepXHe6aTCKHM H KeJIJIOBenCKHM HpyCaMH.
B paHoHe IIePH6aJITMHCKoH CKHeKJIH3bI H B 3ana,ll;HOn ąaCTH Ma3ypCKO-CYBaJ1K- CKorO IIO,lI;HHTMH IIepepbIB B OTJIOOKeHHH oca,ll;KOB OXBaTbIBae-r TOJIbKO 30Hy Macroce- phalites typicus H ce,ll;J%(MeH'l'aIJ;HH KeJIJIOBeHCKMX OTJi'ooKeHHH HaąMHaeTC.llem;e B HIDK- aen ąacm 3TOro gpyca B 30He Kepplerites calloviensis. B 3ana,ll;HoH ąaCTH IIePH6aJI- 'l'MHCltOH CMHeKJIH3bI OTJIaralOTCH B TO BpeMH H3BeCTKOBO-MepreJIKCTO-aprHJIJIHTOBbIe 06pa.soBaHMH, a B BOCTOąHOH, 60JIee IIepMq,epr1:ąOOKOH - IIecąaHHCTbIe nopo,ll;bI.
Ha rpaHHo;e BepxHe6aTCKHx M KeJIJIOBe:HCKHX OTJIO:m::eHMH Ha6JIlO,lI;aIOTCH BO MHO- rJ1X IIpOqlMJtHX CJIe,ll;bI pa3MbIBOB, KOHrJIOMepaTbI, raJIe'l:HMKH MJIM OTJIO:lKeHJ%(.II 'l'KIIa
"KpenKoH IIOPO,ll;bI" (hard ground).
K BOCTOKY OT JIMHHJ%( OJIbllImłbI - OCTpYB Ma30Beo;Ka nepepbIB B OTJIO:m::eHHH OCa,lI;KOB pacnpoCTpaHHeTCH y:m::e Ha Becb HIDKHMH KeJIJIOBe:HCKMH HpyC, ąTO Bnpo"l:eM 6bIJIO y:m::e yCTaHOBJIeHO A. MaKOBCKHM M E. 3HOCKO. Ha Bepx:ae6aTCKHX IIopo,ll;aX OT- łIaralOTCH HeIIOcpe,ll;CTBeHHO KOMKOBaTble MepreJIMCTo-H3Be1CT'KOBo-IIecąaHHCThle 06pa- 30BaHMH c rJIayKoHMTOM, CO,ll;ep:lKam;Me MHoroąMCJIeHHYlO q,aYHY aMMOHHTOB J13 po- ,lI;OB Kosmoceras H Hecticoceras. 3TH 06pa3OBaHHH BecbMa He3HaąHTeJIbHOH MOIIVIO~
CTM {OT OKOJIO 30 C.!t ,lI;O OKOJIO 2 .!t), Bco:rpeqalOTCH B ,lI;pyrKX PaHOHax nOJIbllIH IIO,lI;
Ha3B8HMeM KOMOSOro CJIOH. Ha BepXHeKeJIJIOBeHCKKX 05pasOBamm:x 3aJIeralOT corJIac~
HO HJ13bI MaJIbMCKMX 06pa30BaHMH c q,aYHOH aMMOHHTOB J%(3 po,ll;a Quenstedticeras.
MOlI(HOCTb BCaTO KOMIIJIeKCa ,lI;orrepCKHX 06pa.soBaHMH CeBepO-BOCTO'l:HOH IIoJIb- UIK KOJIe6JreTCH OT 13.!t Ha BOCTOKe ,lI;O OKOJ,lO 100.!t B 3ana,ll;HoH ąaC'l'H Ma.sypcKO-.
-CYBaJIKCKoro IIO,ll;HHTHH.
._ . ...l
250 Krystyna Dayczak-CalikowiSkia
Krystyna DAYCZAIK-CALIKOWSKA
ON .THE DOGGER STRATIGRAPBY IN NORTHEASTERN POLAND
Summary
The maTine Dogger formations begiJn with the depos'its of Upper Ve,sulian age, occurring in the northern part of the Mazury --, Suwalki elevation, i.e. at Nidzica and Olszyny. These are arenaceous-clayey sediments reaching up tOo 20 - 30 m in thickness. T.owards the to,!> they continuously pass into a 20 - 3'0 m thick 'arena- Ceous series of the Lower Bathonian. The sediments of the Upper Vesulian, as well as of the Lower and !Middle Bathonian constitute ,a fairly large bay protruding as far as the Mazury - Suwalki elevation and ending probably between Olszyny and Pisz. The entire area of the iPeribaltic syneclise and of the Mazury - lSuwalki elev,aUon was submerged only at the time of the Upper Bathonian transgression.
The Upper Bathonian sediments begin, 'as a rule, with thin bed of gravelly and arenaceous basal conglomerates followed by arenaceous-mudstone deposits containing numerous .oolites and limonite pisolites.I!n the Upper Sathonian there occurs also a very characteristic several metres thick series of brittle coquina sands with representatives of the genus Pseud'Omonotis. In mudstones immediately covering the Pseudomonotis sandstones, the forms 'Of Ctydcmiceras sp. have recently been found, thus the Upper Bathonianage of the sandstones cannot be more disputable. The thicknes of the Upper Bathonian deposits changes, what is closely connected with a sedimentary break existing between Upper" Bathonian and Callovian.
:Within the Peribaltic syneclise and in the western part of the Mazury - Su- walki elevation, the sedimentary break comprises .only the Macrocephaliltes typicus zone, hence, the Callo:vian sedimentary cycle begun still in the 10we:r; part of this stage, i.e. 1n the Kepplerites caUoviensis zone. At that time, in the western part of the PeriJbaltic syneclise the calcareous-marly-m.udstcme deposits sedimented, 'in the eastern more peripheral :part, intuTn, the arenaceous deposits were ladd down.
At the boundary between Bathonian and Callovian in numerous profiles traces of wash-out may be seen, occurring here as conglomerate's, gravels or formations of hard-ground type.
Easterly ,of the line Olszyny - Ostrow Mazowieck'a the sedimentary break extends already, as proved by A. Makowski and J.Znos!ko, throughout the Lowe!"
CallOovian. On the Upper Bathonian depOosits sedimented nodular marly-calca- reous-arenaceous formations with glauconite, containing numerous ammonite fauna of the genera Cosmoceras and Hecticoceras. These formations being Oof very insigni- ficant thickness from about 30 cm to a:bout 2 m, are known from other areas of Poland as the sOo-called nodular bed. ,On the Upper Cal10vian beds rest deposits of the lowermost MaIm with ammonite fauna of the genus Quenstedticeras.
The thickness of. the whole Dogger series In northeastern P.o~and ranges from 13 m on the east to about 100 m in the western part of the Mazury - Suwalki elevation.
