Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Społeczne i ekologiczne
aspekty zarządzania
pod redakcją
A ndrzeja C hodyńskiego
K raków 2007
W y d z iał Ekonom ii i Z arz ą d z a n ia
aspekty zarządzania
#
Społeczne i ekologiczne
aspekty zarządzania
pod redakcjąAndrzeja Chodyńskiego
K ra k ó w 2007 cho d y ń sk i.in d b 3 e 2 008 -0 1 -1 4 11:13:42R a d a W y d a w n i c z a K r a k o w s k i e j S z k o ł y W y ż s z e j i m. A n d r z e j a F r y c z a M o d r z e w s k i e g o : K l e m e n s B u d z o w s k i , Z b i g n i e w M a c i ą g , J a c e k M . M a j c h r o w s k i R e c e n z j a : d r h a b . A n d r z e j S z p l i t P r o j e k t o k ł a d k i : J o a n n a S r o k a R e d a k t o r p r o w a d z ą c y : H a l i n a B a s z a k J a r o ń K o r e k t a r e d a k c y j n a : M a r g e r i t a K r a s n o w o l s k a , A n e t a T k a c z y k C o p y r i g h t © b y K r a k o w s k a S z k o ł a W y ż s z a i m. A n d r z e j a F r y c z a M o d r z e w s k i e g o K r a k ó w 2 0 0 7 I S B N 9 7 8 - 8 3 - 8 9 8 2 3 - 5 3 - 3 Ż a d n a c z ę ś ć tej p u b l i k a c j i n i e m o ż e b y ć p o w i e l a n a a n i m a g a z y n o w a n a w s p o s ó b u m o ż l i w i a j ą c y p o n o w n e w y k o r z y s t a n i e , a n i t e ż r o z p o w s z e c h n i a n a w j a k i e j k o l w i e k f o r m i e z a p o m o c ą ś r o d k ó w e l e k t r o n i c z n y c h , m e c h a n i c z n y c h , k o p i u j ą c y c h , n a g r y w a j ą c y c h i i n n y c h , b e z u p r z e d n i e j p i s e m n e j z g o d y w ł a ś c i c i e l a p r a w a u t o r s k i c h N a z l e c e n i e K r a k o w s k i e j S z k o ł y W y ż s z e j i m. A n d r z e j a F r y c z a M o d r z e w s k i e g o w w w . k s w . e d u . p l W y d a w c a K r a k o w s k i e T o w a r z y s t w o E d u k a c y j n e sp. z o.o. - O f i c y n a W y d a w n i c z a A F M , K r a k ó w 2 0 0 7 S p r z e d a ż p r o w a d z i K s i ę g a r n i a K r a k o w s k i e g o T o w a r z y s t w a E d u k a c y j n e g o sp. z o.o. K a m p u s K r a k o w s k i e j S z k o ł y W y ż s z e j i m. A n d r z e j a F r y c z a M o d r z e w s k i e g o ul. G u s t a w a H e r l i n g a - G r u d z i ń s k i e g o 1 3 0 - 7 0 5 K r a k ó w t e l . / f a k s : ( 012) 2 5 2 45 93 e - ma i l : k s i e g a r n i a @ k t e . p l Ł a m a n i e : M a r g e r i t a K r a s n o w o l s k a D r u k i o p r a w a : E i k o n P l u s cho d y ń sk i.in d b 4 e 2 008 -0 1 -1 4 11:13:42
W p r o w a d z e n i e .... 7
CZĘŚĆ PIERWSZA: Społeczne aspekty funkcjonowania podm iotów w gospodarce
I l i j a R o s ić , M i r o s l a v D o r d e v i ć , M a r k o C a r i ć B a s ic s t r a t e g i e s o f l o n g - t e r m d e v e l o p m e n t i n c o n d i t i o n s o f g l o b a l i s a t i o n ... 13 B a l i n t F ile p C o m p e t i t i v e n e s s o f E u r o r e g i o n s ... 25 M a r i a n H u c z e k J a k o ś ć ś r o d o w is k a lo k a ln e g o w r o z w o ju p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i i k s z t a ł t o w a n i u p r z e w a g i k o n k u r e n c y j n e j p r z e d s i ę b i o r s t w ... 33 M a g d o l n a L a c z a y T h e t e r m s o c ia l m o b i l i t y in 2 0 t h c e n t u r y H u n g a r y . W i t h s p e c ia l a t t e n t i o n o n t h e m o b i l i s a t i o n o f t h e S z a b o lc s e l ite a t t h e c h a n g e o f r e g im e in 1 9 8 9 /1 9 9 0 ... 47 J a n i n a R o s i c k a B r a t e r s tw o i e k o n o m ia . H e n r y k K a m i e ń s k i ... 61
CZĘŚĆ DRUGA: U czenie się organizacji i społeczeństw a
J a n u s z Z i a r k o S p o łe c z n y k o n s t r u k t y w i z m ja k o p e r s p e k t y w a r o z w o ju o r g a n iz a c y jn e g o u c z e n i a s i ę ... 75 I r e n a F i g u r s k a Z n a c z e n i e p r o c e s u u c z e n i a się p r a c o w n i k ó w w o r g a n i z a c j a c h f u n k c j o n u j ą c y c h w g o s p o d a r c e o p a r t e j n a w i e d z y ...83 K r y s t y n a L e s z c z e w s k a Z a r z ą d z a n i e k a p i t a ł e m l u d z k i m w w a r u n k a c h g lo b a liz a c ji g o s p o d a r k i ... 95 D e y a n D o y k o v , V a n y a S l a n t c h e v a I m p l i c a t i o n o f m o d e l - b a s e d l e a r n i n g i n t o t h e h i g h e r e d u c a t i o n c o n t e x t : T h e c a s e o f t h e C o lle g e o f M a n a g e m e n t , T r a d e a n d M a r k e t i n g in B u l g a r i a ... 105 cho d y ń sk i.in d b 5 e 2 008 -0 1 -1 4 11:13:42
J u d i t K e r u l o T h e u s e o f a d u l t l e a r n i n g , o r w h y d o a d u l t s l e a r n in H u n g a r y to d a y ? ... 117 B e r n a r d M a j, M a r t a W o ź n i a k R o la e - le a r n in g u ja k o m e t o d y z d o b y w a n ia w i e d z y ... 129 K r z y s z t o f J a k ó b i k , M a r t a W o ź n i a k W p ły w d o s t ę p u d o I n t e r n e t u w l a t a c h 2 0 0 1 - 2 0 0 6 n a r o z w ó j r y n k u e - c o m m e r c e w P o l s c e ... 137 A n n a W a l c z y n a S a ty s f a k c ja z p r a c y m e n e d ż e r ó w ... 147 T e t y a n a S e r k u t a n T h e p r o b l e m s o f e s t i m a t i n g t h e e f f ic i e n c y o f m a r k e t i n g i n f o r m a t i o n in o p e r a t i v e m a n a g e m e n t ... 159
CZĘŚĆ TRZECIA: Czynnik ekologiczny w rozwoju organizacji
A d a m S . J a b ł o ń s k i , M a r e k M . J a b ł o ń s k i E fe k ty w n y m o d e l b i z n e s u ja k o s t y m u l a t o r w d r o ż e n i a k o n c e p c j i z a r z ą d z a n i a w a r t o ś c i ą f ir m y ( V a lu e B a s e d M a n a g e m e n t ) ... 167 M a r i u s z B a r a n o w s k i E le m e n ty z a r z ą d z a n i a w ja p o ń s k ie j o d m i a n i e k a p i t a l i z m u a z j a t y c k o - k o n t y n e n t a l n e g o ... 175 {g} A n d r z e j C h o d y ń s k i , A d a m S . J a b ł o ń s k i , M a r e k M . J a b ł o ń s k i E C S R ( E n v i r o n m e n t a l C o r p o r a te S o c i a l R e s p o n s ib ili ty ) ja k o w s p ó ł c z e s n a k o n c e p c j a b i z n e s u ... 183 A n d r z e j C h o d y ń s k i B e z p i e c z e ń s tw o e k o l o g ic z n e , k o m p e t e n c j e a z a u f a n ie m ię d z y o r g a n i z a c y jn e . A s p e k t y s t r a t e g i c z n e ... 193 S t a n i s ł a w G a l a t a J e d e n z d y l e m a t ó w z a c h o w a ń o r g a n i z a c y j n y c h : e k o n o m i a d z i a ł a n i a - e t y k a d z i a ł a n i a ... 2 0 1 Z d z i s ł a w Ź r ó d ł o w s k i W y z w a n ia w s p ó ł c z e s n o ś c i w z a r z ą d z a n i u ś r o d o w i s k i e m ... 213 D u s a n Z d r a v k o v i ć , S n e z a n a R a d u k i ć E n v i r o n m e n t a l m a n a g e m e n t a n d n e w E U e n v i r o n m e n t a l p o l i c y i n s t r u m e n t s ... 221 A n d r z e j Ł y s a k A n a li z a i n t e n s y f i k a c j i p r o d u k c j i w p o ls k i m r y b a c t w i e ś r ó d lą d o w y m ... 23 7 N o ty o a u t o r a c h ... 249 cho d y ń sk i.in d b 6 e 2 008 -0 1 -1 4 11:13:42
Zakres tem atyczny niniejszej m onografii odnosi się do roli paradygm atu odp o wiedzialności społecznej i ekologicznej we w spółczesnym zarządzaniu. Znacze nie odpow iedzialności, ze szczególnym podniesieniem rangi aspektu ekologicz nego, jest wyraźnie akcentow ane w form ułow anych m egatrendach gospodarki światowej w w arunkach globalizacji, w kontekście tw orzenia gospodarki opar tej na wiedzy.
Globalizacja m a swoje wyraźne odniesienie społeczne. Z jednej strony obser wujemy nasilenie przepływ u inform acji m iędzy społeczeństw am i i w ew nątrz nich. Z achodzą zm iany stru k tu r społecznych i system ów w artości. Z drugiej jednak strony globalizacja nie prow adzi w prost do pow stania globalnej w spól noty, istotna jest bow iem przynależność narodow a lub państw owa, z właściwym im zróżnicow aniem kultur. Globalizacja sprzyja wszakże tw orzeniu p o n ad n aro dowych rynków, obejm ujących swym zasięgiem cały glob. W spiera kreowanie określonych potrzeb nabywców za pom ocą środków m ultim edialnych (m.in. zjawisko tzw. kalifornizacji potrzeb).
Problem atykę społeczną należy rozpatryw ać, m ając rów nież na uwadze tw orzenie społeczeństw a obywatelskiego. Ułatw ia to bow iem dostrzeganie ko nieczności form ułow ania zachow ań wysuwających na plan pierw szy problem a tykę odpow iedzialności społecznej i - coraz częściej postrzeganą jako jej wy różniająca część składowa - odpow iedzialność ekologiczną.
W w arunkach globalizacji przedsiębiorstw a m uszą określić trajektorię swo jego rozwoju. W ym aga to jednak wskazania, która z głównych koncepcji za rządzania (mając na uwadze cele organizacji i jej interesariuszy) jest prefero wana: nastaw ienie na tw orzenie w artości firmy (koncepcja Shareholders) czy eksponow anie zagadnień społecznych, w tym ekologicznych, w oparciu o rów now ażenie potrzeb wszystkich interesariuszy. D ruga z w ym ienionych powyżej koncepcji (Stakeholders) wcale nie oznacza, że przedsiębiorstw o przestanie zm ierzać do budow y swojej przew agi konkurencyjnej. W ykorzysta jednak do jej tw orzenia kom petencje oparte o w yróżnianie się i budow ę w izerunku, mając na uwadze realizację potrzeb społecznych, w tym ekologicznych. Czynnik eko logiczny m oże być wykorzystyw any w kreow aniu zachow ań przedsiębiorstw
Andrzej Chodyński
na globalnym rynku: tw orzeniu kom petencji, z uw zględnieniem specjalizacji, w irtualizacji działalności oraz realizacji założeń kooperencji. Ta ostatnia polega na rów noczesnej konkurencji i w spółpracy m iędzy podm iotam i gospodarczy mi. A spekt ekologiczny m oże być czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie coraz popularniejszych układów sieciowych, w tym (co jest zjawiskiem sto su n kowo nowym) m iędzy podm iotam i z trzech różnych sektorów (biznes, sektor społeczny i adm inistracja publiczna). Dla budow ania szerokich pow iązań sie ciowych niezbędne jest tw orzenie kom petencji relacyjnych, często z w yraźną rolą czynnika ekologicznego. Problem atykę tę należy rozpatryw ać, m ając na uwadze m.in. rolę korporacji transnarodow ych, zm uszanych do podejm ow ania dialogu z adm inistracją poszczególnych krajów oraz ze społecznościam i lokal nymi. Jednak w literaturze prezentow any jest często pogląd, że tego dialogu jest ciągle za m ało. M im o to funkcjonow anie korporacji m usi uwzględniać aspekty społeczne, w tym ekologiczne, które w arunkują sprecyzow anie w spólnych w ar tości jako podstaw ę k ultury korporacyjnej.
Prezentow ana m onografia składa się z trzech części. W części pierwszej
(Społeczne aspefay funkcjonow ania podm iotów w gospodarce) odniesiono się do
problem atyki globalizacji, ale rów nież aspektów konkurencyjności regionalnej oraz globalnej. Problem y związane ze zm ianam i społecznym i w okresie tra n s form acji ukazano na przykładzie Węgier. Kwestię postaw społecznych wobec wymogów ekonom ii w kontekście historycznym zaprezentow ano w oparciu o dorobek H enryka Kamieńskiego.
W części drugiej (Uczenie się organizacji i społeczeństwa) rozpatryw ano podstaw ow e zagadnienia budow y społeczeństw a i gospodarki opartej na w ie dzy. W ażność tej problem atyki wynika m.in. z przyjęcia przez Unię Europejską tzw. Strategii Lizbońskiej, której celem m a być budow a gospodarki europejskiej zdolnej do konkurow ania z gospodarką USA. Powstawanie tak konkurencyjnej gospodarki wiąże się m.in. z uczeniem się ludzi i organizacji w pow iązaniu ze zm ianam i w zarządzaniu zasobam i ludzkim i i koniecznością kształtow ania p o staw pracow ników i m enedżerów . W części tej pojawiły się zatem następujące kwestie szczegółowe:
- aspekty społeczne organizacyjnego uczenia się, - rola uczenia się pracowników,
- zarządzanie kapitałem ludzkim,
- rola uczelni wyższych z uw zględnieniem dośw iadczeń Bułgarii i Węgier, - znaczenie In te rn etu w procesie uczenia się,
- zagadnienie satysfakcji m enedżera.
W części tej podjęto rów nież problem związany z wykorzystaniem inform a cji m arketingow ych, wynikający z dośw iadczeń ukraińskich.
8
Zagadnienie jest istotne, jako że odpow iednie wykorzystanie tych informacji stanow i pu n k t wyjścia do tw orzenia w iedzy m arketingowej.
Część trzecią (C zynn ik ekologiczny w rozwoju organizacji) rozpoczyna pre zentacja dw óch spojrzeń na funkcjonow anie organizacji: pierwsze spojrzenie, bliskie koncepcji Shareholders, odnoszące się do zarządzania w artością firmy; i drugie, związane z realizacją koncepcji Stakeholders w firm ach japońskich. Aspekty ekologiczne m ogą być uwzględniane w obu w ariantach, ale w sposób naturalny w ystępują w drugiej z w ym ienionych koncepcji. Kolejne opracow a nia dotyczą realizacji koncepcji ECSR, tw orzenia kom petencji ekologicznych i zapew nienia bezpieczeństw a ekologicznego, z podkreśleniem zachow ań etycz nych. Zaprezentow ano rów nież w spółczesne zagadnienia zarządzania środo wiskiem naturalnym z uw zględnieniem polityki ekologicznej Unii Europejskiej (poglądy autorów serbskich). N a zakończenie rozw ażań przedstaw iono w ujęciu historycznym problem atykę produkcji rybackiej w pow iązaniu z koniecznością realizacji założeń zrów now ażonego rozwoju.
M onografia stanow i prezentację dorobku naukowego pracow ników Krakow skiej Szkoły Wyższej im. A ndrzeja Frycza M odrzewskiego oraz osób w spółpra cujących, a wyw odzących się z innych ośrodków krajowych i zagranicznych.
A ndrzej Chodyński
S p o łe c z n e a sp ek ty fu n k c jo n o w a n ia
p o d m io tó w w g o sp o d a r ce
Basic strategies o f long-term developm ent
in conditions o f globalisation
Abstract
G lobalization is a dom inant process in organizing social-political and econom ic life in international surrounding. Any cou ntry th at w ants to play an active role at the w orld scene m u st accept rules and standards w hich are prod ucts of glo balization process and determ ined by international organization.
Basic aim of every national econom y is to face w ith two alternatives and th e ir im pacts on econom ic developm ent. Those are accepting and non-accepting globalization processes.
First alternative, accepting globalization, gives o p p o rtu nity for getting new technology, equipm ent and capital. However, it hides the risk of developing new colonialism -techno colonialism.
The other alternative, non-accepting process of globalization, m eans quiet iso lation of national econom y and m inim um connection w ith the rest of the world.
Key words: strategy, developm ent, globalization, economy, industry, accu m ulation and investm ents.
Ilja Rosić, Miroslav Dordević, Marko Carić
Introduction
By m eans of its strategy, Serbia needs to define long-term developing profile and to set strategic aims and developm ent directions. D evelopm ent strategy should p o st basic m acro-econom ic fram e, i.e. concept and basic developm ent aims w ith m acro-econom ic policies, by 2010. In defining m acro-econom ic
frame, one should consider w orld econom ic trends from the beginning of 2 1st
century w hich m ark the process of globalization, political and econom ic inte gration, grow th of en trepreneurship and com petitiveness of econom y in con ditions of constant developm ent of dem ocratic society. Starting from such glo bal surrounding, Serbia should build open, flexible and dynam ic econom y with legal state and developed netw ork of social safety based on individual econo m ic strength. Serbian economy, included in w orld econom ic trends, should be export-oriented and capable of fast learning of new technological solutions, as well as creating its own technological innovations.
Strategic aims and directions o f national econom y developm ent
We can say th a t h um an knowledge, inventiveness, m anaging and organizational skills, on m icro and m acro level, are beginning to be key factors of econom ic developm ent. A n im p o rta n t developing factor is also developing institutional fram e adjusted to m arket econom y and legal state. The m o st im p o rta n t of all is new social-cultural m illieu open to reform s and developm ent. Social-cultural m ilieu has key developing im portance. O p en m arket econom y and transparent legal state appear in the process of adjustm ent (transition) to new institutional and social-cultural rules (patterns). In these processes the following things are strengthening- legal standards valid and equal for all, and m arket rules in any area th a t gives o p p o rtun ity for efficient m arket functioning. It m eans finding real balance for en terp reneu ring and governing state functions, referring to so cial, m onitoring and in frastructural role, as well as legal safety protection.
In such milieu, the concept of Serbian developm ent is based on building open, export-oriented econom y w ith flexible labour m arket and efficient system of social security, w ith sim ultaneous building of m arket and institutional frame and m aintaining m acro-econom ic stability, and also w ith grow th of en trep re neurship and com petitiveness of econom y in international proportions.
By the beginning of 2008, Serbia should finish the process of transition, the
m ain p a rt of it being liberalization and stabilization in 200 1 and 2002, and p ri
vatization and econom y restru ctu rin g (of com panies and banks) from 2003 on. Having this in m ind, high level of econom ic grow th is estim ated for the period from 2008 to 2010. From 2003 to 2005 key starters were the policies of struc-14
tural adjustm ent, industrial and other sector policies, as well as the policy of com petitiveness. Key factors for accelerated developm ent of Serbia are open economy, political stability, legal state functioning, determ ination to com plete econom ic reform s and rising of national com petitiveness. O n th e road to long term sustainable and propulsive econom ic developm ent, very im p o rta n t factors are rise o f investm ent share from dom estic and foreign saving (FDI), lower share of public consum ption in BDP, econom ic stability and m arket com petitiveness, i.e. price stability and low inflation, higher quality of h u m an factor, etc.
Key starters for obtaining strategic developing aims are also m acro-econo m ic policies, above all fiscal, m on etary and export-trade policies, em ploym ent policy, p overty-protection policy, as well as space-econom ic policy (regional developing aspect, m anagem ent and rational use of space, areas of great natio nal concern).
Key developing orientation of Serbia by 2010 is participation in the proces ses of globalization and integration, as well as realization of overall econom ic and social reform s, in order to take its equal place in the com m unity of Euro pean countries.
Basic strategic aim is dem ocratization and econom ic order based on consti tutional and legal solutions according to contem porary European legal and civi lization standards. In order to achieve this, the character and function of Serbia should be fram ed, and all key system laws should be brou g ht according to valid legislature of EU. Based on these laws, econom ic reform s should be accelerated (especially reform s of m onetary, fiscal and export systems, social security, as well as reform s of th e military, police, courts, public prosecuting, public infor m ing, universities, local governing, election system, etc. A fter such reform s, Serbia can obtain only joined m em bership, and after som e tim e, even full, equal m em bership in EU, having joined in regional integrations and free trade w ith countries of so u th -eastern Europe. Only th en w ould conditions for stability and prosperity of Serbia appear, su p p o rted by considerable foreign investm ents in the econom y and technological developm ent of our country.
N ew long-term developm ent strategy of Serbia should be b ased on available developing potentials and possibilities for creating com petitive m anufacturing and services: it requires that, th rou g h institutional adjustm ent and reform s of real and financial sector (com panies and banks), stim ulating conditions sho uld be created, im p o rta n t for inner savings grow th and grow th of investm ents necessary for m odern izatio n of existing p ro d uctio n capacities by rem o u n t and technological developm ent, and also im p o rta n t for building new capacities cru cial for econom ic g row th of foreign investm ents and realization of highly lucra tive investm ent projects of our economy. It m eans stable and predictable invest m en t surrounding, w hich would, by m eans of fiscal incentive, bring to a certain 15
Ilja Rosić, Miroslav Dordević, Marko Carić
flow of d irect and portfolio foreign investm ents, and eventually to technological m odernizing of econom y and increase in its international com petitiveness.
A ctualization of all developing potentials in our country implies th a t deve loping strategy should aim at p articipation in developing w orld trends and in tegration processes in Europe, as well as taking advantage of positive effects of globalization. Referring to this, developing orientation o f Serbia should respect d om inant developing trends, typical for w orld economy, such as:
a) G lobalization of econom ic activities; b) Liberalization of econom ic activity;
c) Integration processes connecting economies and business systems of certain countries;
d) D om ination of services and com puter science technologies in creating new values and in em ploym ent1.
From th e above m entio ned views we m ay conclude th a t developing stra te gy should be based on inner developing potentials and grow th of connections and cooperation w ith all countries, integration associations and international organizations. At the sam e tim e, our country should set certain developing stra tegy th a t w ould suit developing interests, so th a t (in conditions of globaliza tion, integration and liberalization in international econom ic relations) the risk
from m arginalization is avoided; it should also m inim ize side effects of such ^
processes in developing countries. Simultaneously, we should provide opening of dom estic econom y to the w orld and technological achievem ents, this being the basic way to reach the group of m id-developed countries. Such developing orientation considers, besides transparency of one country for connecting with the world, accelerated conveying of transition and stru ctural adaptation, by which conditions for grow th of stru ctural p ro d u ctio n and export are created, and dom estic econom y becom es ready to com pete on w orld m arket.
Serbia needs to ground its developing profile on principle of equality in in ternational relations w hich disables creation of inter-state relations based on dom ination of big, developed countries and econom ic m isuse of smaller, u n d e veloped countries. C oncerning this, our country should su p p o rt globalization which doesn't endanger the principle o f national sovereignty, dim inish the im portance of certain countries, or endanger th eir developm ent (through joining of developm ent criteria and convergence of national econom ic policies w ith econom ic system s, as well as th ro ug h liberalization of export trend s and m o n o pole of trans-national companies).
1 M. Bosnjak, Razvojnipotencijali i ekonomskeperspective Srbije I Crne Gore, Belgrade 2002, p. 426.
16
G lobalization of econom ic and developing trend s also becam e dom inant w orld process w hich decreases the sovereignty of national states and streng thens international coordination. The problem is th a t sm aller countries are n ot equal w ith bigger and developed ones, concerning allowing all countries to par ticipate in international ways of trade, investm ents, technology and to use eco nom ic effects appearing in this process.
There is one m ore d om inant tre n d in econom ic integrations-linking of deve loped countries, such as: on European continent-EU, on A m erican continent- NAFTA, in Asia-ASEAN. These th ree supranational types of regional integra tions (W estern Europe, N o rth and South A m erica and East Asia) have great influence on creation of w orld econom ic trends. Big, developed countries are also d om inant in m ultilateral m echanism s of international econom ic coopera tion- IMF, IBRD, W TO .
The conclusion is th a t strategic positioning of econom ic and political in tere sts of developed and pow erful countries in A m erica, Europe and Asia operates thro ug h three dom inant integrations: EU, NAFTA and ARES.
Regional econom ic linking of developed countries is followed by linking of their TN K on w orld m arket, so th at they im pose their rules and standards on smaller, undeveloped countries. These corporations are d om inant in the pro cess of internationalization of industrial production, in w hich they becom e key com ponent of creating com petitive advantage (through developm ent and appli cation of pow erful technology). Applying these new form s, businesses surpass the lim its of traditional export and create com plex netw ork of international production, research and inform ation. O n these grounds, TN K increase th e ir shares in overall w orld export, influence the choice of optim al location for any new expansion, organize pro du ction in m any countries, participate on new m arkets in an organized way, increase the incom e on startin g capital, use tax and other facilities for foreign investors, use range economy, introduce u p-to- date technologies and new products, thus creating a gap betw een businesses in sm aller and bigger countries.
Serbia should h u rry to create econom ic and political conditions for its own econom ic developm ent and political independence, at the sam e tim e taking its p a rt in international relations based on equality principle, w ith the aim to provide trade, p ro d u ctio n and technological cooperation and satisfying flow of investm ents and loans, as well as flow of private foreign capital, w ith the im p o rt of up -to -d ate equipm ent and p ro duction plants. Developing su p p o rt such as h u m an potentials, available n atural resources and p ro d uctio n funds, good geo-strategic position, land and w ater com m unications, air space , as im p o rtan t com parative advantages for com m unication and econom ic flow betw een East and W est, play key role in the developm ent and p ro d u ction and export
prospe-17
Ilja Rosić, Miroslav Dordević, Marko Carić
cts of our cou n try w hich has got considerable experience in trad e dealings w ith foreign partn ers. It is necessary to change econom y stru ctu re in directions of developm ent of propulsive export branches and products th a t can reach certain export results based on com petitiveness. O n these grounds, structu ral and tec h nological characteristics of econom y w ould change and it w ould be connected to international econom ic, financial and scientific-technological system.
A daptation and com p etitiven ess o f industry on global m arket
G lobalization processes in econom y are generated, above all, by globalization of industrial production. Thanks to m o d ern technical-technological progress, which is cause and effect of industrial developm ent, globalization com prised alm ost all industries. The pillars of industrial globalization are pow erful w orld com panies, and because of that, the stress in global business is p u t on creating strategic com petitive recognition in wide p roportions. The following factors will have influence on business in near future: C ontinual integration in world industrial production, growing relation of all subjects, b u t also the tendency to arise conflicts and interest clashes, technological changes, as well as changes in com petitive industrial surrou n din g on global level.
By these efforts (through quality im provem ent in industry and through further affirmation of small and m iddle businesses) we try to see through the possibility of adaptation and industrial competitiveness of our country on global market.
Industrial businesses m u st be the pillar of reintegration of our econom y into international econom ic surrounding. However, it is a com plex process in which we should enable our businesses for export, i.e. create adaptation strategy. Ex port, as we already know, takes central p a rt in econom ic developm ent-it con tri butes to paym ent and cu rrency balance, increase in lim ited absorbing ability of hom e m arket and increase in overall liquidity of national economy. Key factors for grow th of our export will be th e following: c u rren t situation on w orld m ar ket of industrial pro d ucts and available potentials of industrial businesses.
The grow th of export could be achieved as sh o rt-term (by selling large qu antity of cheap products), or long-term (by selling high-quality and expensive products). L ong-term orientatio n of our businesses m u st be the export of spe cific and high-quality p roducts. E xport at all costs and w itho ut strategy (for the im p o rt of raw m aterials and restru ctu rin g technology), as well as stand ard iza tion of cheap goods, implies technological backw ardness and inefficient use of hom e resources.
In order to oppose successfully to the challenges of globalization, businesses m ust adapt their developing strategies( especially in term s of p ro d u ct quality and price policy), accelerate the activities for achieving d om inant position, and 18
perm anently pay attention to so-called external growth, i.e. m erging w ith suc cessful foreign companies.
Experience of our producers of industrial pro du cts (who have based their com petitiveness only o n low prices) hasn't tu rn e d to be so pleasant.
Thus, it is necessary, in the following period, to pay special attention to im m aterial qualities of com petitiveness (especially to pro d u ct quality), b u t it is also im p o rtan t for every industry th at intends to include in the international exchan ge to have clear strategy of m arket expansion. There are two alternatives:
1) M arket diversification, i.e. fast p en etration on m any foreign m arkets and positioning our effort tow ards them;
2) M arket concentration, i.e. concentration of m eans and m arketing efforts on few foreign m arkets, gradually w inning new m arket space.
For the strategy of m arket diversification, the following is typical: smaller m arket share, less risk, m ore flexibility, possibility of using effects of price com petitiveness, b u t also weaknesses, such as the possibility of neglecting im por ta n t m arkets, n o t know ing the m arket, etc.
Strategy of m arket con centration has the opposite characteristics. Its advan tages are: b e tte r knowledge of m arket, creation of good climate for im m aterial com petitiveness, w ider use of attractive m arket locations, providing bigger m ar ket share, etc. However, the weaknesses of this strategy are: the risk o f relying on w rong m arket, greater dependence of certain m arket, less flexibility, neglecting developm ent of new m arkets, etc.
W hich strategy will a certain ind u stry choose depends on m any factors. Key factor is nature and character of the p ro d u ct produced by certain industry. If the p ro d u ct is stan dard it will require the strategy of m arket diversification, while n o n -stan d ard prod u cts will require m arket concentration. If the produ ct is in a startin g or term inal stage of a life cycle, it will suit m arket diversification, while in m iddle stages the p ro d u ct requires m arket concentration.
M arket diversification is typical for our export. Having in m ind non-selecti vity in export offer, occasional oscillations in planned export am ount, the possi bility of neglecting im p o rta n t m arkets, n o t recognizing the needs of m arket, it is necessary to direct the strategy of m arket expansion to international concentra tio n and to p u t stress on differentiation strategy based on p ro d u ct quality. N a mely, the effectiveness of business and any com pany depend on their prod ucts' quality, because the offer of balanced-quality products is b e tte r realized on the m arket. C onsidering th a t the quality enables tu rn in g export and potential sales on hom e m arket into im p o rt and real sales, it is necessary th a t staff in charge of quality in in d u stry have all im p o rta n t inform ation concerning quality of com petitive p roducts. Industrial businesses in our country should m ake an effort to rem ove som e com petitors on the m arket, by increasing the quality of their
pro-19
Ilja R osić, M iro sla v D o rd e v ić , M a rk o C arić
ducts. That is why it is necessary, in the following period, to provide the com bi nation of educated staff and u p-to-date technology, by which hom e businesses w ould be enabled to offer m ore sophisticated products of higher quality. So, differentiation strategy based on p ro d u ct quality appears to be th e only option for m any industrial businesses. However, nowadays, the conscious for the need of this strategy is considered to be rath er low. O n the other hand, we should bear in m ind th a t obtaining certificates ISO 9000 and entering EU m arket, w it h o u t changing the essence of philosophy and business organization, w ouldn't m ean anything for in du stry and its developm ent, because any investm ent in such certificates w ould be a loss of m eans and tim e. Introducing quality systems w itho ut reorganizing industrial business processes, innovating th e knowledge of employees, introducing new prod u cts and p ro d u ction lines, and w itho ut in troducing new m anaging concepts, industrial businesses will n o t contribute to the im provem ent and, eventually, developm ent of industry. C oncerning this, there are two interesting concepts to be the challenge to our com panies, as te n dencies for business grow th and efficient developm ent of whole industry. Those are concepts of B enchm arking and Business Process Reengineering.
Benchm arking, according to the definition of A m erican Productivity and Q uality C enter( A PQC) , is system atic and continual concept of m easuring and com paring hom e products, overall business processes, or a p a rt of it, w ith c ru cial com petitors or leading international com panies, due to getting inform ation useful to act w ith the aim to im prove perform ance. The aim of Benchm arking is to decrease m istakes and prices and to increase the pleasure of consum ers (which influence keeping and grow th of profit), enabling survival in close com petitio n on hom e and w orld m arket. That is researching and observing the b est com petitive practice, leading to superior perform ance. The key starters of "Benchm arking bo o m ” are:
1) Global com petition, in w hich the leading industrial businesses m u st achie ve and surpass the b est business practice of their com petitors, w ith the aim to survive;
2) Increased interest in quality awards (Dem ing Prize, M alcol Baldrige N a tional Q uality Award and European Q uality Award) because applicants for th e se prizes m u st show th at they have done the analysis of com petition and Bench m arking study;
3) B reakthrough im provem ent- industrial businesses m u st achieve certain im provem ent in order to keep pace w ith com petition, so that, based on TQM, which has prim arily internal character, Benchm arking adds external com po nent.
By applying Benchm arking technique, considerable results in reengineering could be achieved. To conclude, these two concepts have m any characteristics in
20
com m on and m ay be com plem entary in order to im prove business, b u t Bench m arking could be used constantly, while reengineering itself should be applied to any business th at needs to set new, healthy grounds, and by m eans of vision
and m ission, operate on new principles.2
Flexibility o f small and m iddle businesses in conditions o f globalization
The increase of industrial com petition on global m arket could be achieved first th ro u gh m oderation of industrial policies, by w hich advantages should be given to small and m iddle businesses, concerning th at they are m ore flexible in condi tions of m arket globalization. Their flexibility arises from the fact th at they re create broken business chains m ore easily , im p o rt new technology and know ledge m ore easily, create their ow n m arketing strategy m ore easily, introduce system of quality m ore efficiently, adapt to the m arket and form research team s m ore efficiently and participate in m o d ern international business inform ation systems. Thus, industrial policy should provide grounds for greater participa tio n of these businesses in international trends, in term s of th eir m otivation for doing international business, m arketing inform ation system, orientation n o t only to business effectiveness, b u t to developm ent effectiveness, strategic approach to international labour m arket, services, capital, inform ation and con stan t innovating in th eir strategy and structure.
For successful acting on global m arket, our small and m iddle businesses co uld increase their com petitive advantage (through im proving pro duction quali ty and, thus, p ro d u ct quality itself). To achieve this, we need m o d ern m anage m en t approach, w hich is based on team w ork, instead on individualism , w hich requires global, instead of hom e m arket. These businesses are profit-oriented, and this is the key factor for grow th of com petition.
The m o st suitable way for our com panies to enter the global m arket is strate gic alliances. They can play an im p o rta n t p a rt in enabling com panies to partici pate successfully in global processes of capital m oving and technology transfer. Joining the strategic alliances w ould bring to creation of technological, vertical netw orks, w hich w ould contribute to fu rth er developm ent of our industry.
It is essential th at m any com panies form export m arketing group in order to participate together on developing cou ntry m arket. Small and m iddle busi nesses prefer this kind of export.
A t the end, we can say th at adaptation to global business conditions and export-oriented in d u stry and econom y is inevitable, and to develop in this way,
2 G. Boskovic, Prilagodjavanje i konkurentnost industrije na globalnom trzistu, Ekonomske teme 1-2, Nis 2003.
2 1
Ilja Rosić, Miroslav Dordević, Marko Carić
it is essential to: move exclusively tow ards global instead of hom e m arket, aim at consum er groups on chosen foreign m arket instead of m aking sh o rt-term profit. Furtherm ore, it is im p o rta n t to elim inate constant gap of business con ditions betw een hom e and w orld m arket; to choose the m ost attractive target m arkets; to resp ect econom ic interests while defining target functions of com panies on w orld m arket; to increase com petitiveness; to m ake direct contacts w ith foreign consum ers; to provide conditions for jo in t investm ents and direct foreign investm ents; to overcom e traditional export, etc.
All this, due to their flexibility, can be achieved prim arily w ith small and m id dle businesses, and th at is w hy we should p ro m p t their future developm ent.
C onclusion
Eventually, w hat should we say about globalization, as an inevitable process of any country or state? G lobalization is consciously directed and organized p ro cess in w hich national, sovereign states join by m eans of transactional in term e diaries. That is the process of d eterrito rizatio n and interactions of international m arket, global p a rt of com puter science and com m unication netw ork of m ar keters and expansion of pow er of transnational com panies. It m eans erasing space and tim e distance and founding "organized sim ultaneity” and "organized one-dim ensionality” for all people and their globe.
In globalization, the pow er of tren ds surpassed the trends of power. Capital is global, staff is local. Presence of globalization and its dynam ics opposed to other processes is essential as the source of dom ination and reform s in socie ty. We should see th ro u g h this new creating society, society of bringing toge th er social developm ent and com puter science technology, thus creating new m aterial grou n d for perform ing various activities in social structure. A nd th at ground, being a p a rt of netw ork, m eans d om inant social processes and fram es social stru ctu re itself. Thus, the new econom ies are gathered aro und global ca pital netw ork, m anagem ent and technologically-based inform ation. The stress is on technology, b u t also on knowledge. That implies to delicate reform s that could be done in education system in order to take responsibility, i.e. to act m ore efficiently.
G lobalization doesn't m ean the overall influence of universal processes, but, on the contrary, calculated synthesis of cultural differences (as differential logic and possibility of regional innovations). For further understanding, it is neces sary to consider m ore fundam ental problem s of global processes, because the aims are n o t in d ep end en t from the estim ation of great changes in econom ic de velopm ent, since technological developm ent is the key segm ent in every part.
22
References
Arandjelovic, Z., Ekonomika Jugoslavije u novim uslovima, ECPD, Belgrade 1995. Boskovic, G., Prilagodjavanje i konkurentnost industrije na globalnom trzistu,
Ekonomske tem e 1 -2 , Nis 2003.
Boundeveille, J., Problems o f Regional Economic Planning, Edinburgh 1996. Cobeljic, N., Rosic, I., Pitic, G., M akroekonom ija ip rivred n i razvoj, Komino tra
de, Kraljevo 1997.
Mihajlovic, K., Regionalni aspect privrednog razvoja, Ekonomist, Belgrade 1962, no 1.
Perroux, P., Z a filo zo fiju novog razvoja, NRO, M atica Srpska, Belgrade 1986. Ravenhill, J., Global political economy, Oxford University Press, New York 2003. Rosic, I., Regionalna ekonom ika Jugoslavije, N aucna knjiga, Belgrade 1980.
23
C om petitiveness o f Euroregions
A nnotation
The publication is about the evolution of euroregions. It introduces the different definitions of regional com petitiveness and the evolved regions by the involve m en t of H ungarian counties, particularly the C arpathian Euroregion and the A lps- A drian Panel. Further I w ould like to analyze the m easurem ent of the re gions' com petitiveness according to specific data. Region - Euroregion - C om petitiveness - C arpathian Euroregions - Alps A driatic Panel.
Pream ble
Regional com petitiveness has no only a special accentuated index, it can't be characterized by a special factor, and rath er it m eans the aggregation of closely related, well m easurable and unequivocal econom ic categories. A ccording to the statem en t of EU-Directive about the form ation of regional com petitiveness' basic conditions, th e key of each region's success and com petitiveness is in n o vative ability. It could be im p o rta n t to analyze n o t only the com petitiveness of regions, b u t the crossborder cooperation, exactly the euroregions, too.
Balint Filep
1. Concept, conform ation and significance o f euroregions 1.1. D eterm ination o f euroregion and historical background
„Euroregion is a geographically defined are, w here econom ics, social, cultural, environm ental or other border-crossing co-operation works, betw een two or m ore countries, or betw een local autonom ies. So euroregion is n o t an orga nisation over nations, and it's n o t even an artificial person, it is a cross-border co-operation convenient to European norm s.” (Ludwig 2000, p. 12)
So euroregion nam es a geographically defined area, containing th e territo ry of two or m ore countries, w hich agree to unite their activities for the good of developing cross-border areas.
The th o u g h t of euroregion in W estern-E urope em erged after the II. W orld War, in favour of preventing w ar-conflicts, and to change confrontation betw een nations into m utual co-operation. For politicians of Europe it becam e clear, th at the idea of co-operation, neighbourly relationship, and m utual resp ect should be b ro u g h t to settlem ents and citizens as close as possible. A t the same tim e, they also recognised, th a t by the efforts of building up intergovernm ental con nections betw een national cabinets, am bitions com ing form underh and also need to be considered. (Palne Kovacs 1994)
The so-called euroregional approach got even stronger through the decades. According to this idea, Europe can n ot only defined as Europe of nation-states, it can also be defined as Europe of regions (cross-bord) w ith same economic inte rests. A bord bord-crossing euroregion can be suitable for conflict-treatm ent and co-operation, namely solving executive or economic stress in the country, solving national, religious or ethnical conflicts in the country and betw een states.
W ithin the fram ew orks of the euroregions, social-econom ic and cultural co operation can be co-ordinated, w hich allows of faster regional developm ent. Along stateborders euroregions have a double function: stabilizer (solving con flicts), and (econom ic/social) com pensatory. (H orvath, H ajdu 1994, Sulizakar 1996).
1.2. Hungary's euroregional attach-points
From Hungary's view point the m o st interesting of the European co-operations is the com ing to existence of the A lp s-A driatic A ssociation, because in its work also 5 H ungarian counties take part. (Losoncz 1994). This association was es tablished on a regional conference betw een prim e m inisters on 20th Novem ber 1978. In Venice. The other bigger organisation is the C arpathian Euroregion, which contains 5 countries and has a massive territory.
26
O n th e on alm ost 161 m2 it has nearly 16 m illion inhabitants. Euroregions are b order-crossing collaborations, decisive elem ents of the H ungarian and Euro pean regional political toolkit, im p o rta n t resorts of regional stability. O n local levels, the connection m aterializing betw een autonom ies create a reliable fund for co-operation, helping the successful European integration policy and opens the door to b e tte r the circum stances of H ungarians beyond borders. Eurore- gions are helping the co-operation betw een non-governm ental organisations, giving the o p p o rtu n ity to local autonom ies, to small- and bigger-enterprises and to local econom ic organisations to get in touch, for local leaders to collo quy, to b e tte r the com m unication to establish a prepared local professional team . These co-operations can bring citizens of different nations closer to each o ther and collective w ork can be a tru st-stren g th en ers factor.
Every county of Hungary, lots of cities, civil organisations and econom ic cham bers take p a rt in euroregional-type co-operation. This type of organisa tio n is the C arpathian Euroregion A ssociation, its establishm ent sta rte d at the beginning of the 1990s, n o t really in financial even m ore in political, cultural and h u m an itarian consideration.
Tab. 1. Euroregion w ith participation of Hungary
F o u n d a t i o n E u r o r e g i o n P a r t n e r c o u n t r y ( c o u n t r i e s ) A r e a ( 1 0 0 0 k m 2) P o p u l a t i o n ( t h o u s a n d s ) 1 9 9 3 K a r p a t o k S l o v a k i a , P o l a n d , U k r a i n e , R o m a n i a 161 16 0 5 1 1 9 9 7 D u n a K o r o s -M a r o s - T i s z a S e r b i a -- M o n t e n e g r o , R o m a n i a 77 5 9 6 8 1 9 9 8 W e s t / N y u g a t -P a n n o n A u s t r i a 15 1 2 8 1 1 9 9 8 D u n a D r a v a -S z a v a C r o a t i a , B o s n i a - - H e r c e g o v i n a 28 2 4 6 1 1 9 9 9 V a g D u n a -I p o l y S l o v a k i a 2 4 2 8 5 6 1 9 9 9 I p o l y / I p e l S l o v a k i a 3 2 1 0 2 0 0 0 N e o g r a d i e n s i s S l o v a k i a 5 3 6 0 2 0 0 0 S a j ó - R i m a / S l a n a - R i m a v a S l o v a k i a 3 1 8 6 2 0 0 0 K o s i c e - M i s k o l c S l o v a k i a 14 1 5 0 7 27 cho d y ń sk i.in d b 27 e 2 008 -0 1 -1 4 11:13:44
Balint Filep 2 0 0 0 I n t e r r e g i o U k r a i n e , R o m a n i a 23 2 2 2 6 2 0 0 0 D r a v a - M u r a C r o a t i a , S l o v e n i a c i t i e s 5 4 6 2 0 0 1 H a r m a s D u n a v i d e k / P o d u n a j s k e h o T r o i p o l k u S l o v a k i a 6 6 4 0 2 0 0 2 H a j d ü - B i h a r - B i h o r R o m a n i a 14 1 1 7 0 2 0 0 2 B i h a r - B i h o r R o m a n i a 2 2 5 0 2 0 0 3 I s t e r - G r a n u m S l o v a k i a 1 1 5 0 S o u rc e : S z e k e ly -K o to sz A . 2005.
O n th e first ch art we can see th at the C arpathian Euroregion is the first re gion, w hich came into existence by the participation of H ungarian counties.
1.3 Exam ples for euroregional organisations w ith H ungarian attendance a, Carpathian Euroregion
The territo ry of the C arpathian Euroregion is m ade of the enco unter-p oin t of 5 countries: Hungary, Poland, Rom ania, Slovakia and U kraine, the highland of M iddle-Europe its centre is the m o u n tain range of the C arpathian and the val ley o f the Tisza. The region is characteristically n o t well developed, its position is peripheral, as a result of the com plex h istory of intergovernm ental and inte- rethnical connections. In contem pt of the linguistic, religious and ethnical diffe rences, lots of analogies are revealing these com m unities. The com m on history and geographic, sim ilar econom ic developm ent, and the com m on am bition for econom ic well-being and integration, create the recognition of com m on fo rtu ne and inspire to co-operation.
A t the tim e of establishm ent on 53 th ousan d km2 there were 5 m illion in ha
bitants, now 161 thou san d km2 atten d to the huge region w ith 16 m illion in ha
bitants. To adjudicate its working has paradoxes: in contem pt of the num erous positive examples, successful projects, m any people dispute its efficiency and real operability.
b, Alps Adriatic Panel
The Alps A driatic Panel was established on 20th N ovem ber 1978. In Venice.
28
This panel was created by the Italian Friuli-Venezia Giulia and Venetto, the A ustrian Karintia, U pper-A ustria and province Styria, C roatia and Slovenia, and to all these, Bavaria and Salzburg province as observante also joined. The deed of foundation has no international legal status, the co-operation b etw een the p artners is founded on political agreem ent, and it has declared its open cha racter. Thanks to this, the nu m b er o f m em bers w ith territorial units has risen to 18: in Italy beyond the two founder provinces, T rentino-A lto and Lom bardia, in A ustria the new en tran t Burgenland, in G erm any entered the observant Bava ria, in Sw itzerland Ticino/Tessin observant, and in H ungary county Gyor-M o- son-Sopron, Vas, Somogy, Zala and Baranya also joined the organisation.
The organisation deputizes on nearly 300 th o usan d km2 alm ost 40 m illion ci
tizens. The founder „C om m on M anifesto” assigns the confines of the co-opera tio n in these subjects: vehicular connections, p o rt service, energy production- and transfer, agriculture, forestry, w ater m anagem ent, tourism , environm ental protection, landscape-care, cultural- and reso rt zones retention, landscaping, territo ry - and settlem ent-expansion, cultural connections and contact betw een scientific institutions.
2. Regional com petitiveness
2.1. The concept o f regional com petitiveness
Rivalry betw een cities, regions and countries can be seen „since the im m em o rial’, already in ancient tim es G reek city states were rivalling w ith each other, ju st as settlem ents of the Rom an Empire. (Lengyel 2003)
The European Spatial D evelopm ent Perspective (ESDP) form ulated 3 p rio rities as long-term target of the territory-expansion: econom ic and social co hesion, keeping natural resources and cultural heritage, and m ore balanced com petitiveness of the European region. This triple-target is appropriate for the traditional principles of territo ry expansion, w hich are: principles of fairness, sustainable developm ent and effectiveness.
The S tructural Funds and the Cohesive Fund 2000-2006 have set up a target to develop the econom y of high and dry regions, their m ain prio rity is to raise the regional com petitiveness connecting elem ents of effectiveness (econom ic accession) and fairness (em ployment).
C om petition m eans, in narrow er econom ic in terp retatio n „2 or m ore p a rti cipants doing an activity, betw een certain rules, to get advantage against each o th e r”. (Chilean 1998) Com petitiveness, on the level of countries and regions, m eans success in the com petition against other regions (mainly international). Com petitiveness has lots o f approaches, definitions. A ccording to the definition accepted by the European U nion com petitiveness is: „capability to produce
go-29
Balint Filep
ods and service, w hich are realizable on international m arkets, while earnings stay on a high, sustainable level” (Botos 2000: 219) ^ e advise of th e USA about com petitiveness defines it in a different way: „....that econom y is competitive, which state of developm ent and stage-indicators, its econom ic p articipants are aware of this, and the econom y is open enough to enforce its com petitiveness, in its external econom ic connections”. (Lengyel 1999: 17)
A ccording to the definition of the OECD: „ .c o m p e titiv e n e ss is the capabi lity of com panies, industries, regions and regions above nations, to create re latively high factor-incom e and em ploym ent on m aintainable basis while they are constantly exposed to international com petition.” (Lengyel 1999: 13) At the m om en t in bibliography this phrasing accom plished the unified definition of com petitiveness. (CEC, 1996; OECD, 1997, 1998)
The next concept defines com petitiveness generally: It is a process, th at wel ters betw een territorial units, and its target in the region is to raise the well being of people in the cities, w ith helping the regional and local econom ic de velopm ent, w hich developm ent is influenced by certain groups thro ugh local policy and battling, rivalizing w ith other regions, som etim es in an explicit, so m etim es in an im plicit way. (Lengyel-Rechnitzer 2000)
2.2. Elem ents and index num bers o f regional com petitiveness
O n regional level th e direct target of econom ic developm ent is to create and keep such a business environm ent th at constantly ensures com petitive edge for enterprises w orking in the region. We can talk about territorial com petition at regions, w here organisations and institutes are w orking w ith due separateness (with high freedom ), so it is a decentralised institution-system . W itho ut certain territorial decision separateness, we can't talk about territorial com petition. (Lengyel 2003)
If we analyze com petitiveness in regions, it is necessary to com pare big te rri torial units. ^ e question is w hether it's m easurable betw een units w ith this size or not, and if it is th en w ith w hat kind of indicators.
^ e EU in its routine (EC 1999-1995: 144) keeps the sustainable econom ic grow th in view. A ccordingly they regard as factor of com petitiveness, the su staining factors of sustainable econom ic growth.
Com petitiveness has no single seeded factor, it can't be typified w ith a single factor, b u t it m eans an ensem ble of tightly related, quite well m easurable and unam biguous econom ic category. (Lengyel 2000; 2003)
30
Basis-categories
- The am o u n t of GDP per inhabitant, - The rate of w ork productiveness, - Em ploym ent rate,
- O penness of econom y
Besides these com petitiveness factors, num erous m easurable elem ent refle cts com petitiveness, ju st like e.g. the rate of external funds, the rate of profes sionals, the rate of people w ith foreign language knowledge, econom ic c o n stru ction, consistence of KKV, In tern et endow m ent, the nu m ber of banks. A fter all these, there are factors and conditions w hich are necessary to im prove com pe titiveness of regions- such a required b u t n o t sufficient factor e.g. physical infra structure, including the level of endow m ent w ith public services and vehicular, com m unicational availability.
In m y research I regard analysis of com petitiveness, exactly in Hungary's w estern and eastern b order- regions as an im p o rta n t topic.
References
Bo t o s J. [2000], Versenykepesseg elemzes: fogalm i körüljäräs, hazai eselyek, [in:]
Farkas, B., Lengyel, I. [2000], Versenykepesseg - regionälis versenykepesseg, SZTE G azdasagtudom anyi Kar Közlemenyei. JATEPress, Szeged.
CEC [1996], First R eport on Econom ic and Social Cohesion, European C om
m ission, Brussels.
Co r r i g a n J., Be r e s, Cs., Sü l i- Za k a r I. [19 9 5], Crossborder Cooperation in
a Europe o f Frontiers, „Acta G eographica Debrecina" vol. XXXIII, KLTE D e
brecen, pp. 169-177.
En y e d i G. [1994], Területfejlesztes, regionälis ätalakuläs aposztszocialista M a-
gyarorszägon, „Tarsadalmi Szemle” no. 8/9, pp. 133-139.
Ho r v a t h G., Ha j d ü Z. (szerk.) [1994], European Challanges a n d Hungarian
Responses in Regional Policy, C entre for Regional Studies, Pecs.
La d o s M. [2 0 0 1], A területi tervezes kihiväsai, m in t a területipo litika sajätossä-
gai a z ätm enetben, „Ter es Tarsadalom " vol. 2, pp. 25-70.
Le n g y e l I., R echnitzer J. [2000], A värosok versenykepessegerol, H orvath G.,
R echnitzer J. (szerk.), pp. 130-152.
Le n g y e l I. [2000a], A regionälis versenykepessegrol, Közgazdasagi Szemle, 12,
pp. 962-987.
Le n g y e l I. [2003a], Globalizäcio, területi verseny es versenykepesseg, [in:] Süli-
Zakar I. (szerk.), A területi es települesfejlesztes alapjai, Dialog Cam pus, Bu dapest Pecs, pp. 161-177.
31
B alint Filep
Na g y E. (szerk.) [2002], A M agyar-Rom an-U kran Interregiófejlesztesi koncep-
ciója, Sz.-Sz.-B. M egyei Területfejlesztesi Tanacs, Kezirat.
OECD [1998], The Com petitiveness of Transition Economies, OECD, Paris. Re c h n i t z e r J. [1999], H atar m enti együttmüködesek Európaban es M agy-
arorszagon, [in:] Rechnitzer J., Narai M. (szerk.), Elvalaszt es összeköt - a hatar. Tarsadalmi- gazdasagi valtozasok a z osztrak-magyar hatar m enti ter- segben, Pecs, Gyor, MTA Regionalis Kutatasok Központja, pp. 9-72.
Sü l i- Za k a r I. [1996], Regional Perceptions o f M arginality in the Carpathian
Euroregion, 28th International Geographical Congress, The Hague, August
4-1 0 , A bstract Book.
Sz e k e l y- Ko t o s z A. [2005], Euroregions and/or cross-border regions, „Region
and Regionalism’, no. 7, vol. 1, pp. 105-116. www.alpeadria.org
ww w .szszbm o.hu/ce-regio. w w w .carpathianfoundation.org.
32
Jakość środowiska lokalnego
w rozwoju przedsiębiorczości i kształtowaniu
przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw
Streszczenie: W artykule przedstaw iono przegląd pojęć przedsiębiorczości
oraz określono w arunki jej rozwoju. N astępnie om ów iono wpływ jakości śro dowiska lokalnego na w zrost konkurencyjności i rozwój przedsiębiorczości firm. Podkreślono, że istnieją lokalne i regionalne środow iska przedsiębiorczo ści, które są wynikiem w spółdziałania sektorów pryw atnego, publicznego i non
p ro fit oraz tw orzenia racjonalności przedsiębiorczych zachow ań firm na rynku.
Podobnie przedstaw iono klastry jako środek w zro stu konkurencyjności i roz w oju przedsiębiorczości przedsiębiorstw. Zdobyw anie trw ałej przew agi konku rencyjnej przez firmy skupione w klastrze jest możliwe przede wszystkim dzięki zdolności do przedsiębiorczości wynikającej ze środow iska biznesowego.
Istota przedsiębiorczości
W e współczesnej literaturze naukowej, zwłaszcza ekonom icznej i socjologicznej, m ożna znaleźć wiele różnych definicji przedsiębiorczości. Pojęcie to nie zostało bowiem , jak dotąd, jednoznacznie zdefiniowane. Kategoria przedsiębiorczości po raz pierw szy pojawiła się w XVIII w ieku w pracach A. Sm itha i J. B. Saya. Say
określił ją jako działanie postrzegane przez pryzm at roli przedsiębiorcy, który tw orzy przedsiębiorstw o lub obejm uje nad nim kontrolę, dostrzega sprzyjające interesom okazje i wykorzystuje je oraz jest siłą m otoryczną ekonom icznych zm ian i postępu.
W ujęciu klasycznym przedsiębiorczość wiąże się przede wszystkim z in n o wacyjnością. Z daniem J. Schum petera przedsiębiorczość to rodzaj działalności, który polega na w prow adzaniu now ych kom binacji czynników produkcji, n o wych w yrobów i m etod, zdobyw aniu now ych rynków zbytu i now ych źródeł zaopatrzenia oraz na tw orzeniu nowych, bardziej efektywnych form organiza cyjnych działalności gospodarczej1.
P. D rucker przedstaw ia istotę przedsiębiorczości w ścisłym związku działań przedsiębiorczych i innowacyjnych, za pom ocą których zm ierza się do sukce su na rynku. Z daniem P. D ruckera człowiek przedsiębiorczy zawsze poszukuje zmiany, reaguje na nią i wykorzystuje jako okazję2.
W literaturze naukowej podkreśla się, że „przedsiębiorczość m ożna scharak teryzow ać jako uw arunkow any społecznie proces tw orzenia szans na kreow a nie bogactw a oraz ich tw órcze wykorzystanie poprzez użytkow anie zasobów finansowych, m aterialnych oraz kapitału ludzkiego i społecznego w sposób in- now acyjny”3. T. Kraśnicka twierdzi, że dla rozw oju przedsiębiorczości w ażne są czynniki kulturowe, takie jak: system y w artości i przekonań, tradycje przedsię biorczości na danym obszarze, zaufanie jako zasób kulturowy, m odel rodziny i więzi rodzinnych oraz klim at społeczny (nie)sprzyjający przedsiębiorczości”4. Z. Barczyk pisze, że „w ostatnich latach ukazało się wiele analiz ukazujących przedsiębiorczość jako proces zachodzący w organizacjach wszelkich typów i rozmiarów. Przedsiębiorczość ujm ow ana jest w nich nie tyle jako zjawisko, ale jako proces tw orzenia nowych w artości poprzez zastosow anie unikatowej k om binacji zasobów i czynników produkcji zestawianych ze sobą w celu osiągnięcia nowych rezultatów ”5.
Analizując występujące w literaturze p rzed m iotu definicje przedsiębiorczo ści, m ożna dokonać podziału na dwie kategorie:
- przedsiębiorczość jako cecha, - przedsiębiorczość jako funkcja.
B. Bojewska twierdzi, że „sform ułowanie szczegółowego określenia kategorii jaką jest przedsiębiorczość, wydaje się być możliwe dzięki uw zględnieniu
ści-1 M. Bratnicki, J. Strużyna, Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, Katowice 200ści-1, s. 36-37. 2 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, W arszawa 1992, s. 30-37. 3 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Katowice 2006, s. 279. 4 T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Katowice 2002, s. 115.
5 Z. Barczyk, Przedsiębiorczość i samorządność lokalna, Chorzów 2004, s. 16.
34
słego związku pom iędzy pojm ow aniem tej kategorii jako cechy i jako funkcji. M ożna zatem przyjąć, iż przedsiębiorczość to zbiór zachow ań (działań i od działywań), których celem jest tw orzenie i realizowanie przedsięw zięć um oż liwiających osiągnięcie określonych w artości w w arunkach niepew ności i ry- zyka”6. Przedsiębiorczość jest in stru m entem zapew nienia sukcesu firmy. Pod wpływem procesów globalizacji i integracji pojęcie przedsiębiorczości ewoluuje i zm ieniają się jego granice oraz cechy.
Przyjm ując, że funkcje przedsiębiorczości podm iotów gospodarczych sta now ią odzw ierciedlenie stan u ich konkurencyjności i dążeń do w prow adzenia zm ian, m ożna przyjąć, że decyduje ona o sposobach reakcji na zmiany. O bej m uje więc w ew nętrzne i zew nętrzne sposoby budow y źródeł przew ag konku rencyjnych, sposoby i strategie konkurow ania zapewniające oczekiwaną pozy cję na rynku i wiążące się z tym korzyści.
Jakość środowiska lokalnego a przedsiębiorczość firmy
Rozwój przedsiębiorczości poszczególnych podm iotów gospodarczych zależy w znacznym stopniu od środow iska lokalnego. M. E. Porter podkreśla, że „fir m y są w konkretny sposób zależne od środow isk biznesu, w których są zloka- lizow ane”7. Środowiska przedsiębiorczości pow stają jako różne form y w spół zależności i w spółpracy na określonym terytorium . W literaturze p rzedm iotu przyjm uje się, że istnieją lokalne i regionalne środow iska przedsiębiorczości, które są wynikiem w spółdziałania sektorów pryw atnego, publicznego i non p ro
f i t oraz tw orzenia racjonalności przedsiębiorczych zachow ań przedsiębiorstw
na rynku8. Środowisko działa w edług własnej logiki, której podstaw należy szukać we w spółdziałaniu różnych aktorów i przedsiębiorstw biorących udział w rozw oju lokalnym bądź regionalnym . Partnerstw o tych uczestników, oparte na w zajem nych pow iązaniach oraz system ie rozwijających się w czasie stabilnych relacji, pozwala im lepiej zwaloryzować zasoby, którym i dysponują. W zajem ne relacje pom iędzy partneram i oraz w spółdziałanie (co odnosi się zarów no do użytkow ania istniejących, jak i wspólnie tw orzonych zasobów) przyczyniają się do generow ania specjalnych efektów zew nętrznych. Isto tn ą rolę odgryw a tutaj w iedza o zależnościach, która stanow i zbiór zasad postępow ania w kontaktach 6 B. Boj ewska, Przedsiębiorczość w zarządzaniu i rozwoju małych przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem, uwarunkowania europejskie, red. M. Strużycki, Warszawa 2002, s. 111.
7 M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa 2001, s. 85.
8 A. Ochojski, B. Szczupak, T. Zieliński, Regionalne środowisko przedsiębiorczości. Problematyka badawcza, [w:] Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, red. A. Klasik, Katowice 2006, s. 286.
35
