R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m X V I I , z e s z y t 1 — 1969
S T A N ISŁ A W FIT A
UD ZIA Ł PO LO N ISTÓ W
K A TO LIC K IEG O U N IW ER SY TETU LU B ELSK IEG O W O G Ó LN OPOLSK IM ŻYCIU NAUKOW YM
K ró tk i przegląd in fo rm acy jn y różnych form udziału polonistów K a tolickiego U n iw ersy tetu Lubelskiego w ogólnopolskim życiu naukow ym ogranicza się w zasadzie do okresu pow ojennego, a z n ajw iększą d okład nością tra k tu je o o statnich lata ch k ilk u n astu , to znaczy o p racach tego zespołu osób, k tó ry tw o rzy k ad rę polonistyczną K U L od 1950 r. T aki za kres opracow ania n arzu cił posiadany zasób m ateriałów , k tó re pochodzą z bezpośrednich in fo rm acji poszczególnych pracow n ikó w n au k i, ze sp ra w ozdań zam ieszczanych w „B iuletynie P o lo n isty czn y m ” i w kro nice z życia U n iw ersy tetu p ublikow an ej od 1958 r. w „Z eszy tach N aukow ych K U L ”.
Pierw sze la ta pow ojenne om ów iono b ard ziej pobieżnie, po siłk u jąc się w iadom ościam i ze źródeł dru ko w an ych : kilk a arty k u łó w o życiu nau k o w ym i k u ltu ra ln y m pow ojennego L ublina, b iografie i b ib lio g rafie p ra c u jących tu w ów czas profesorów oraz w spom nienia i inne d o k u m en ty d o ty czące działalności profeso ra Ju liu sza K lein era, k tó ry był w ty m okresie czołową postacią grona polonistycznego K U L i b rał n a jb a rd zie j ak ty w n y udział w w ielu ogólnopolskich i lo k alny ch poczynaniach n auk o w ych i k u ltu ra ln y c h 1.
Z w ielu względów tru d n o o ty ch sp raw ach pisać w o d niesien iu do zespołu polonistów K U L z o kresu m iędzyw ojennego. Nie tylko kłopo ty w skom pletow aniu m ate ria łu inform acy jn eg o ograniczają m ożliw ość o p ra cow ania tem atu . G łów na tru d n o ść spow odow ana je s t faktem , że dla w szy stkich niem al tu tejszy ch profesorów U n iw e rsy te t L ubelski nie b y ł jed y
1 N ajw ięcej m a teria łu zaczerp n ięto w ty m w y p a d k u z k się g i w y d . p rzez T o w arzystw o N a u k o w e K U L pod red. F. A raszk iew icza: J u li u s z K le i n e r . K s i ę g a z b i o
r o w a o ż y c i u i działa lności, L ublin 1961 (zw łaszcza z K r o n i k i ż y c i a i d zia ła ln o ści Juliusza K le in e ra , oprać, przez J. Starn aw sk iego).
nym i w yłączny m m iejscem etatow ego zatru dn ienia. N iektórzy z nich k ierow ali k a te d ra m i w K U L -u i rów nocześnie w innych u n iw ersytetach (najczęściej w U niw ersy tecie W arszaw skim ), niek tó rzy znow u pracow ali w szkołach śred n ich lub w tak ic h insty tu cjach , jak np. archiw um p a ń stw ow e.
Ich uczestnictw o w pracach różnych ogólnopolskich in sty tu cji i to w a rz y stw nauk o w y ch w iązało się bardzo często z kierow nictw em k ated ry w uczelni państw o w ej, w w iększym ośrodku lub zajęciem etatow ym w innej placów ce. P o n adto tru d n o w pisyw ać na konto zasług Uczelni osiąg nięcia, k tó re w rów nej m ierze należą ‘do dorobku insty tu cji, w k tórej je den lub d ru g i naukow iec b y ł rów nolegle na tych sam ych praw ach za tru d n io n y .
N ajogólniej tylko w spom nieć m ożna, że nazw iska profesorów KUL spo tyka się w spraw ozdaniach ze w szystkich niem al ogólnopolskich „ak cji” polonistycznych. Ich prace naukow e — w e w szystkich w ażniejszych w y d aw n ictw ach i periody k ach naukow ych, czasopism ach k u ltu ra ln y c h i p rasie codziennej. Profesorow ie jed y n ej w ów czas wyższej uczelni w L u blin ie odgryw ali rów nież czynną rolę w ru ch u naukow ym i k u ltu ra l
ny m m iasta i regionu. f'
*
W r. 1944 L u b lin s ta ł się na k ró tk i czas c e n traln y m ośrodkiem k u l tu ry polskiej. P rz eb y w a ją c y tu w ów czas naukow cy-poloniści zatru dnien i w K atolickim U n iw ersytecie Lubelskim , k tó ry w listopadzie tego roku w znow ił sw ą działalność, w zięli czynny udział w zapoczątkow anej odbu dow ie polskiego życia naukow ego i k u ltu raln eg o . Na ty m teren ie skup ia ły się w ty ch pierw szych lata ch ich w ysiłki.
Ju ż w e w rześn iu 1944 prof. H en ry k Raabe, założyciel i pierw szy re k to r U n iw e rsy te tu M arii C urie-Skłodow skiej, organizuje w Lublinie pow szechne w y k ład y un iw ersy teck ie i zaprasza na prelegentów rów nież profesoró w K U L. Ja k o jed en z pierw szych w ystąpił w tym cyklu przed lu b elsk ą publicznością prof. Ju liu sz K lein er z w ykładam i o Konradzie
W allenrodzie i o Dziadów części trzeciej. W dalszej kolejności w ystąpili
inni przed staw iciele różnych dyscyplin naukow ych z obu uniw ersytetów . Je d n ą z pierw szych w ielkich im prez k u ltu ra ln y c h w L ublinie była uro czy sta akadem ia M ickiew iczow ska w T eatrze W ielkim 26 XI 1944, w czasie k tó re j prof. J. K lein er w ygłosił odczyt p t. M ickiewicz jako r e w o lucjo nista i tra d y c jo n a lista.
U tw orzony w 1945 lu belsk i oddział Zw iązku L ite rató w Polskich po w ołał n a sw ego p rezesa prof. K lein era, a w skład zarządu •— prof. S te fan a K a w y n a i J a n a P arandow skiego. Rów nocześnie niem al pow stał tu
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M 103
K lub L iteracki, zorganizow any z in ic ja ty w y prof. J. K lein era, k tó ry przez cały czas jego istn ien ia p ełn ił fu n k cję prezesa. K lub org an izow ał w iele odczytów, w ieczorów literack ich oraz akadem ie ku czci B olesław a P ru sa, H en ry k a Sienkiew icza i w setn ą rocznicę Króla Ducha Słow ackie go.
P rof. J. K lein er reak ty w o w ał też lubelski oddział T ow arzy stw a L i terackiego im. A dam a M ickiewicza i przew odniczył jego zarządow i przez cały ok res pobytu w L ublinie, po czym w r. 1949 p rzek azał p rez e su rę prof. S. Kawynowi.
Osobna w zm ianka należy się ożywionej działalności J a n a P a ra n d o w - skiego, w ów czas profesora lite ra tu ry porów naw czej K U L. B ra ł on udział w e w szystkich pracach o rgan izacy jn y ch lubelskiego środow iska literackiego, w ystępow ał w ielokrotnie n a spotkaniach z czyteln ikam i i w ieczorach literackich, na k tó ry c h czy tał m. in. fra g m e n ty sw ych no w ych prac: Alchem ia słowa i opow iadania, k tó re w eszły potem do zbioru
Godzina śródziemnomorska. W ty m o kresie re a k ty w u je on działalność
polskiego PE N -C lubu, k tó ry w r. 1947 pow ołał na członka pro f. K lein era. Z L ublina w yjeżdżał dw u k ro tn ie jako re p re z e n ta n t P olski n a m ięd zy n a rodowe kongresy P E N -C lubu do S ztokholm u (1946) i d o W enecji (1949). P o trzeb y na nowo organizow anego szkolnictw a polskiego skłoniły n a ukowców uniw ersyteckich do ścisłej w spółpracy z nauczycielstw em i do w yjątkow o ak tyw nej działalności odczytow ej i w ydaw niczej w dziedzi nie populary zacji historii lite r a tu r y i n a u k i o języ k u oraz opracow ania niezbędnych pom ocy n aukow ych dla nauczycieli języka polskiego. W szy scy poloniści z K atolickiego U n iw e rsy te tu L ubelskiego w ygłaszają w ów czas odczyty w szkołach lubelskich, a p rzede w szystkim p rzy g o to w u ją szereg p o p u larn y ch opracow ań h isto ry czn o literack ich i językoznaw czych do u ży tk u szkolnego. D ziałalność w ydaw nicza ośrodka lubelskiego jest w tym okresie bardzo ożywiona. Dw a w y d aw nictw a m a ją na ty m polu szczególnie pow ażne osiągnięcia.
K sięgarnia w ydaw nicza „L am us” p u b lik u je dw ie serie opracow ań
C harakterystyki literackie i Prądy w literaturze polskiej. W obu ty ch
seriach wiele pu b lik acji pochodzi z w a rszta tó w polonistów K U L. WT p ie r wszej — książeczki K lein era o O gniem i m ie c ze m i Potopie Sienkiew icza, K aw yna o S y z y fo w y c h pracach Żerom skiego, a także prow adzący ch w ów czas w K U L -u zajęcia zlecone F. A raszkiew icza o Placówce P ru s a i S. Papierkow skiego o W eselu W yspiańskiego. W d ru g iej — Średniowiecze
w literaturze polskiej M. D łuskiej, Renesans i h u m a n iz m S. K aw yna, R o m a n ty z m J. K le in e ra i P o z y tw iz m polski F. A raszkiew icza. N akładem
„L am usa” w yszła też p o p u larn a m onografia J. K le in e ra o Z ygm uncie K rasińskim .
D rugim w y d aw n ictw em realizu jący m podobny p ro g ram był In sty tu t P ra c y N auczycielskiej w L ublinie. Pod tą firm ą w yszła znana książeczka M arii D łu skiej J ę z y k ż y je oraz dw ie ■ antologie w opracow aniu S tefan a K aw yna: W a lka k la s y k ó w z r o m a n ty k a m i i P ublic y sty k a p o z y ty w iz m u
polskiego.
Z w ażn y ch przedsięw zięć w ydaw niczych lubelskich naukow ców i li tera tó w w ym ienić należy zbiorow ą księgę Rok 1848. W stulecie W iosny
L u d ó w literaci lubelscy, w k tó re j znalazły się m. in. prace w szystkich
n iem al h isto ry k ó w lite ra tu ry z K U L -u, a także historyków i neofilologów. Do K o m ite tu R edakcyjnego, k tó rem u przew odniczył J. K leiner, w chodzi li rów nież S. K aw y n (red ak to r naczelny) i J. P arandow ski.
S p ra w y zw iązane z życiem środow iska lubelskiego celowo w y sunięte zostały n a p la n p ierw szy ze w zględu na szczególną rolę, jaką odgryw ał w ów czas L u b lin w k u ltu rz e polskiej.
Ale nie tylk o do tego te re n u ograniczała się działalność lubelskich n a ukowców . Od początk u b ra li oni też czynny udział w pow stającym na nowo ogólnopolskim ru c h u naukow ym i k u ltu ra ln y m . T ak np. na Zjeź- dzie N au k o w o -L iterack im im. Bolesław a P ru s a w W arszaw ie (29—30 IX 1946) prof. K le in e r w ygłosił dw a re fe ra ty : Dwie sienkiew iczowskie sceny
śmierci heroicznej i Rola podm iotu mówiącego w epice, liryce i dramacie,
a d r F. A raszkiew icz re fe ra t o aktu aln ości filozofii i socjologii P rusa. P ro fesorow ie K U L p rze d staw ia li sw oje prace rów nież na posiedze n iach w ydziałów i kom isji P olskiej A kadem ii U m iejętności (której człon kiem czynnym b y ł prof. K le in e r od r. 1927), w T ow arzystw ie N aukow ym W arszaw skim i in. P rof. W ładysław K uraszkiew icz (wówczas p racu jący w K U L -u i U niw ersytecie W rocław skim ) został w r. 1948 pow ołany na członka k oresp o n d en ta P o lskiej A kadem ii U m iejętności, prof. S. K aw yn na w sp ółpracow nika K om isji H istorii L ite ra tu ry Polskiej PA U (1946), a J a n P aran d o w sk i — n a członka T ow arzystw a Naukow ego W arszaw skie go (1945).
W la ta c h swej p rac y w K U L -u prof. M aria D łuska opublikow ała w w y daw n ictw ach K om isji Językow ej PA U dw ie książki: Prozodia języ k a
polskiego (1947) i dw utom ow e Studia z teorii i historii w ersyfika cji pol skiej (1948— 1950). P ro f. T adeusz M ilew ski ogłosił w w ydaw nictw ie P o l
skiego T o w arzy stw a Ludoznaw czego dw utom ow y Zarys języ k o zn a w stw a
ogólnego (1948— 1949). P rof. K lein er w znow ił sw oją popu larn ą m onografię
o Słow ackim (Łódź 1947). D r F. A raszkiew icz w ydał nakładem firm y „ K siążn ica-A tlas” książkę Bolesław Prus. Filozofia, kultura, zagadnienia
społeczne (1948).
N ajw ażniejsze jed n a k dzieło prof. K lein era — fa k tu tego m im o zakre su tem aty cznego p rzeg ląd u pom inąć nie m ożna — m onografia o M ickie wiczu, ukazało się nakład em T o w arzy stw a N aukow ego KUL w r. 1948«.
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M 105
Podobnie książka S tefan a K aw y na Z badań nad legendą M ickiewiczowską.
Studia i szkice fenograficzne (1948).
Rok 1950 kończy pierw szy okres w pow ojenn ych dziejach kulow - skiej polonistyki.
*
W kronice k ilku lat n astęp n y ch niew iele fak tó w z in te re su ją c e j dzie dziny m ożna zanotow ać. W aru n k i życia naukow ego i k u ltu ra ln e g o teg o okresu spraw iły, że w a rszta t n aukow y w ykładow ców K U L zam k n ięty był w zasadzie w m urach Uczelni, a głów nym polem aktyw n ości b ad aw czej i edytorskiej — T ow arzystw o N aukow e K U L. To „zam knięcie we w łasnych m u ra c h ” nie oznaczało b y n a jm n ie j izolacji od innych środo w isk an i też. b ra k u w ym ian y m yśli i dośw iadczeń z p rzed staw icielam i różnych kieru n ków d y scyplin polonistycznych. W lata ch ty ch , częściej niż kiedykolw iek, odw iedzali U n iw e rsy te t w y b itn i naukow cy z in n y ch ośrodków, odbyw ały się publiczne d y sk u sje n aukow e organizow ane bądź to przez Tow arzystw o N aukow e K U L lub k ierow nictw o sekcji, bądź też przez studenckie Koło Polonistów . K U L gościł w ów czas m. in. pro feso rów: Ju liu sza K lein era (w tym czasie ju ż prof. U n iw e rsy te tu Ja g ie llo ń skiego), S tan isław a Pigonia, J u lia n a K rzyżanow skiego, K o n ra d a G órskie go, Rom ana Ingarden a, Leona Płoszew skiego, M arię Rzeuską, Jerzego K uryłow icza, Tadeusza L ehra-S pław ińskiego, Tadeusza M ilewskiego.
W arto też zanotować, że n ak ład em T o w arzystw a N aukow ego K U L ukazyw ały się nie tylko prace m iejscow ych polonistów , ja k np. książka Ire n y S ław ińskiej O komediach Norw ida (1953), ale rów nież naukow ców z innych ośrodków uniw ersyteckich. M ickiew iczow ski tom „Roczników H um anisty czn ych ” zaw iera — obok ro zp raw pracow ników n a u k i i w y chow anków polonistyki K U L — rów nież p race Ju liu sz a K le in e ra i K o n ra da Górskiego, a także w ydobyte z te k po śm iertn y ch stu d ia W acław a Bo rowego i Tadeusza M akowieckiego.
Na teren ie pozauniw ersyteck im poloniści tu te js i czynnie działali w m iejscow ym oddziale T ow arzy stw a L iterackiego im. A dam a M ickiewicza, k tó rem u w lata ch 1950— 1956 przew odniczył prof. F. A raszkiew icz, a n a stępnie prof. Cz. Zgorzelski.
W r. 1956 o tw orzyły się przed w szystkim i praco w n ik am i n au k i sze rokie możliwości różnych form działalności na fo ru m ogólnokrajow ym oraz możliwości k o ntak tów zagranicznych.
M ateriał z o sta tn ic h la t k ilk u n a stu jest w ty m zak resie znacznie roz- leglejszy. W obec tego info rm acje u ję te zostan ą w k ilk u grupach.
1. Dzięki zreorganizow aniu s tru k tu ry i działalności in sty tu tó w P o l
cow ni In s ty tu tu B ad ań L iterack ich PAN. W r. 1957 poszerzono skład Rady N aukow ej In sty tu tu , pow o łując do n iej p rzedstaw icieli w szystkich oś rodków un iw ersy teck ich . P o lo n isty kę K U L rep rezen tow ał w niej prof. Cz. Zgorzelski, k tó ry rów nież — jako delegat R ady N aukow ej — b rał przez pew ien czas udział w p racach D yrek cji IBL. Od m om entu utw o rze nia K o m ite tu N au k o L ite ra tu rz e PA N członkam i jego są profesorow ie I. S ław iń sk a i Cz. Zgorzelski. Członkiem K o m itetu Językoznaw stw a PAN jest prof. T. B ra je rsk i. Z K o m itetem N eofilologicznym w spółpracuje prof, Sław ińska.
P rofesorow ie K U L zasiadają też w k o m itetach red ak cy jn y ch w ydaw nictw i czasopism p u b liko w any ch pod firm ą IBL PA N oraz uczestniczą w różnych p racach zespołow ych organizow anych przez In sty tu t. Prof. Z gorzelski jest członkiem kolegiów red ak cy jn y ch „A rchiw um L iterack ie go” (sam był red a k to re m naukow ym niek tó ry ch tomów), Słownika j ę z y
ka A da m a M ickiewicza i Obrazu literatury polskiej X I X i X X w ieku, a
także k o m itetu redakcy jn ego k ry ty czn ej edycji Dzieł Adam a M ickiewicza, do k tó re j sam opracow uje tom zaw ierający w iersze liryczne. Do r. 1968 zasiadał w Radzie R ed ak cy jnej „P am iętnika L iterackiego’’.
W „im prezach w ydaw n iczych ” pozostających pod p a tro n a te m In sty tu tu nie b ra k rów nież au to ró w z grona kulow skiej polonistyki. W ymienić tu m ożna Sy la b izm , jed en z p ierw szych tom ów zarysu encyklopedyczne go Poetyka, p rzygotow any przez zespół uczniów prof. M. D łuskiej, w k tó ry m z n a jd u ją się prace M arii Jasiń sk iej i S tefan a Sawickiego. Do innych tom ów tego sam ego w y daw nictw a, pośw ięconych gatunkom liryczny m i liro -ep ickim przy goto w uje p race kilka osób z grona w spółpracow ników prof. Zgorzelskiego. P rof. Sław ińska zaś k ieru je zespołem p racu jący m pod firm ą IB L -u nad studiam i o dram acie i teatrze.
Z in n y ch w ażniejszych p u b lik acji zbiorow ych pow stałych w Instytucie m. in. p rzy w spółudziale au to rsk im polonistów KU L w ym ienić należy „A rch iw u m L ite ra c k ie ” (D anuta Zam ącińska-Paluchow ska) i Obraz lite
ra tu r y polskiej X I X i X X w ie k u (S tanisław Fita).
K a te d ra języ k a polskiego K U L w spółpracuje z Pracow nią D ialek- tologiczną K o m itetu Języ k ozn aw stw a PAN. W w ydanym pod tą firm ą
Atlasie gwar polskich prof. T adeusz B ra je rsk i oraz jego asystenci, a ta k
że m ag istran ci sem in ariu m językow ego opracow ali g w ary szeregu m iejs cowości z te re n u L ubelszczyzny.
Bardzo często poloniści K U L w ystępow ali jako referen ci na ogólnopol skich sesjach nau kow y ch organizow anych przez PAN. Dotyczy to przede
w szystk im sesji h isto ryczn o literack ich i teoretycznoliterackich, które w ym ieniam y w p o rząd k u chronologicznym .
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M - 107
Na sesji poświęconej tw órczości S tan isław a W yspiańskiego w r. 1957 w K rakow ie prof. I. S ław ińska w ygłosiła re fe ra t O b ad aniu w izji te a tra l nej W yspiańskiego.
W program ie sesji urządzonej z o k azji 150 rocznicy urodzin Ju liu sza Słowackiego w r. 1959 znalazł się re fe ra t prof. Zgorzelskiego D rogi roz wojowe liry k i Słowackiego.
T rzy osoby z grona sekcji polonistycznej w y stą p iły z re fe ra ta m i n a
M iędzynarodow ej K on feren cji P o e ty k i zorganizow anej w W arszaw ie
przez In sty tu t B adań L iterack ich i M inisterstw o S zkolnictw a W yższego w r. 1960: W ojciech G órny — T e x t S tru c tu r e against the Background
of Language Structure, Iren a S ław ińska — M etaphor in Drama i Czes
ław Zgorzelski — D ynam ics of the Ballad as a L ite ra ry Genre. W szystkie re fe ra ty zostały ogłoszone d ru k iem w księdze zbiorow ej Poetics, w y dan ej nakładem Państw ow ego W ydaw nictw a Naukow ego.
N a sesji poświęconej poezji polskiej X X w . zorganizow anej w 15-lecie In sty tu tu B adań L iterack ich w listopadzie 1963 r. re fe ra ty w ygłosili m. in.: Ireneusz Opacki W okół K arm a zyno w ego poem atu J a n a Lechonia i D anu ta Z am ącińska-P aluchow ska O poezji „Ż agarów ” .
Podczas obrad K ollokw ium N orw idow skiego, jakie o d było się w IB L -u w 1967 r., prof. S ław ińska p rzed staw iła r e fe ra t pt. Św iadom ość te a tra ln a Norwida.
Na sesji naukow ej zorganizow anej przez K rak o w sk i O ddział PA N w 400-rocznicę urodzin P io tra K ochanow skiego (1967) S te fa n N ieznanow ski zreferow ał sw oją pracę pt. W arsztat epicki Oblężenia Jasnej G óry Czę
stochowskiej.
W śród refe ra tó w w ygłoszonych na S esji Leśm ianow skiej w In sty tu cie B adań L iterack ich w czerw cu 1968 r. znalazła się p rac a Iren eu sza Opac kiego o poezji Bolesław a L eśm iana z aty tu ło w an a P o śm ie rtn a z głębi je zior m aska.
Poza ty m i ogólnopolskim i sesjam i o d b y w ają się też zeb ran ia naukow e, organizow ane przez poszczególne pracow nie IB L-u, sk u piające węższe grona specjalistów . We w szystkich ty c h posiedzeniach b io rą udział p ra cownicy k a te d r h isto rii i teo rii lite r a tu r y KUL, a n iek tó rzy z n ich re fe row ali w łasne prace (w pracow ni staropolskiej — J. S ta rn a w sk i i S. N iez nanow ski; w rom an ty cznej — Cz. Z gorzelski oraz I. Opacki).
2. Poloniści KU L uczestniczą też w p racach inn ych to w arzy stw n a
ukow ych oraz w „im prezach” organ izo w any ch przez k a te d ry polonistycz ne un iw ersytetów .
N a pierw szym m iejscu odnotow ać należy L ubelskie T ow arzystw o N a ukowe, skupiające pracow ników n au k i w szystkich w yższych uczelni L u blina. Na posiedzeniach tego T o w arzystw a p rze d staw ia li sw oje prace: F.
A raszkiew icz, T. B rajersk i, S. P apierkow ski, S. Sawicki, I. Sław ińska, Cz. Zgorzelski Poloniści w sp ó łp racu ją też z T ow arzystw em N aukow ym w T oru niu (I, S ław ińska, Cz. Zgorzelski) i Łódzkim Tow arzystw em N a u k ow ym (M. Jasiń sk a, D. Zaw istow ska).
Znacznie szerszy zasięg społeczny posiada działalność specjalistycz n y ch to w a rz y stw naukow ych, k tó ry ch placów ki istn ieją w każdym w ięk szym m ieście Polski. W śród nich na pierw szym m iejscu w ym ienić w y p a d a '1 ow arzy stw o L ite rac k ie im . A dam a M ickiewicza. Na posiedzeniach lubelskiego oddziału re fe ru ją sw oje p race niem al wszyscy poloniści z K U L -u obok pracow ników k a te d r polonistycznych UMCS i zaproszonych gości z in n y ch ośrodków . Członkowie tu tejszeg o oddziału biorą też udział w’ akcji odczytow ej dla nauczycieli i m łodzieży szkół średnich w ojew ódz tw a lubelskiego, a także w y stę p u ją w ro li p relegentó w na posiedzeniach innych oddziałów oraz n a ogólnopolskich zjazdach Tow arzystw a. Tak np. n a zjeździe w K atow icach (1963) prof. Zgorzelski w ygłosił odczyt pt. Ku czem u zm ierza poezja naszych czasów, pow tórzony n astępnie w k ilk u od działach, a n a o d bytym jesien ią 1968 ogólnopolskim zjeździe delegatów T o w arzy stw a w B iałym stoku w y stąp ił z re fe ra te m Zasługi narodow e po ezji polskiej (191$—1968).
P rof. Zgorzelski b ył rów nież re fe re n te m na dwóch sesjach pośw ię conych tw órczości J. I. K raszew skiego, zorganizow anych przez T ow arzy stw o L iterack ie: w r. 1962 w W arszaw ie — S ztu k a opow iadania w pow ieś ciach K raszew skiego, a w ro k u n astęp n y m w L ublinie — A trakcyjność czytelnicza pow ieści K raszew skiego. O rganizato rem te j d ru g iej sesji był lubelski oddział T ow arzystw a.
Na posiedzeniach in n y ch oddziałów w różnych m iastach Polski w y głaszali pon ad to re fe ra ty : I. S ław ińska, J. S tarn aw sk i, S. Sawicki, I. Opacki.
Język o zn aw cy p ra c u ją w k ilk u podobnych to w arzystw ach: w Polskim T ow arzy stw ie Językoznaw czym , w T ow arzystw ie M iłośników Języka Polskiego i P olskim T ow arzystw ie Logopedycznym . U czestniczą o ni za rów no w p rac a c h m iejscow ych oddziałów (przede w szystkim w posiedze niach nauko w y ch i akcjach odczytow ych), jak też w im prezach o cha ra k te rz e ogólnopolskim . Na jed n y m ze zjazdów Polskiego Tow arzystw a Językoznaw czego w W arszaw ie (196.1) prof. B rajersk i w ygłosił re fe ra t o sk ładni X V III-w iecznego te k s tu m akaronicznego, na innym — prof. P a pierk ow sk i m ów ił o neologizm ach B olesław a Leśm iana. Prof. T. B ra je r ski b ył w la ta c h 1959— 1965 członkiem zarządu głównego Polskiego To w a rz y stw a Językoznaw czego.
P o n ad to prof. T. B ra je rsk i, prof. S. P apierkow ski, prof. I. Sław ińska i doc. J. S ta rn a w sk i b rali udział w p racach lubelskiego oddziału Polskiego T ow arzy stw a Filologicznego.
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M 109
W śród zespołowych przedsięw zięć nau k ow y ch innych u n iw e rsy te tów wspom nieć trzeba o sesji N orw idow skiej U n iw e rsy te tu W arszaw skie go w g ru d n iu 1963 r., na k tó re j prof. S ław ińska w y stąp iła z re fe ra te m R eżyserska ręk a N orw ida.
Na osobną w zm iankę zasłu g u ją u rządzane od r. 1962 ogólnopolskie k onferencje m łodszych pracow ników n aukow ych k a te d r polonistycznych, poświęcone głów nie p rob lem atyce teo rety czn o literack iej. U dział naszych polonistów jako referen tó w n a dotychczasow ych k o n feren cjach p rze d staw ia się następująco:
• ' i
M aria Jasińska: P ro b le m a ty k a bad ań n ad n a rra to re m w pow ieści (Ro gów 1962)
Ireneusz Opacki: K rzyżow anie się postaci g atu n ko w y ch jako w yznacznik ew olucji poezji (Rogów 1962)
K ształt a fu n k cje d ram aty zu jące n a rra to ra w polskiej balladzie epickiej (Toruń 1963)
Z p ro b lem aty k i „cyklu sonetow ego” w p olskiej poezji ro m a n tycznej (Pcim 1965)
Elegia optym istyczna. O poezji K. Baczyńskiego (Spała 1968) S tefan N ieznanow ski: S taropolska pieśń w aletow a (Pcim 1965)
M arian M aciejewski: Pow ieść poety cka w św iadom ości epoki (U stronie 1964)
P oezja Północy w Marii M alczew skiego (Spała 1968).
3. W ybiegając nieco poza zakres tego spraw ozdania należy rów nież
wspom nieć o zagranicznych k o n tak ta ch polonistów i o ich u czestnictw ie w m iędzynarodow ym życiu naukow ym .
W ro k u 1957 prof. I. S ław ińska w y k ład ała na w ak acy jn y m k u rsie u n i w ersyteckim w M ontrealu, a w n a stęp n y m ro k u akadem ickim p rzeb y w ała w S tanach Zjednoczonych, gdzie w ygłosiła szereg w ykładów z zakresu teo rii lite ra tu ry i h isto rii lite ra tu ry polskiej na u n iw e rsy te ta c h a m e ry kańskich (m. in. U n iv ersity of C alifornia w B erkeley, U n iv e rsity of W is consin w M adison, Yale U n iv ersity w N ew Haven).
Prof. Zgorzelski, przeby w ając w r. 1958 z d elegacją K U L w e F ra n cji, w ygłosił w Lille w ykład o liryce M ickiewicza.
W r. akad. 1967/68 p rzeb y w ał w M ediolanie prof. T. B ra je rsk i; w y kładał w tam tejszy m u n iw ersy tecie k atolickim językoznaw stw o polskie. K ilka osób z grona sekcji polonistycznej uczestniczyło w m ię d zy n aro dow ych kongresach naukow ych. Na k ongresie M odern L anguages A s sociation w H eidelbergu (1957) prof. S ław iń sk a w ygłosiła re fe ra t o głów n ych problem ach s tru k tu ry d ram a tu , a na V M iędzynarodow ym K o n g re sie Slaw istów w Sofii (1963) doc. J. S tarn aw sk i — o M ickiew iczu w oczach
poetów słow iańskich. D r S. N ieznanow ski, k tó ry rów nież b ra ł udział w o b rad a c h K ongresu, ogłosił stu d iu m Początki baroku w poezji polskiej w księdze zbiorow ej pt. Stu d ia z daumej literatury czeskiej, słowackiej
i polskiej, przygo to w an ej z tej okazji przez In sty tu t B adań L iterack ich i
CFstav pro Ceskou L ite ra tu ru ĆSAV.
P rofesorow ie KUL są też członkam i zagranicznych tow arzystw n au kow ych: prof. S ław ińska — M odern L anguages A ssociation i Association of S lavists, a prof. P apierk o w sk i — D ru stv o za S rp ski Jezik i K njiże- vnost w B elgradzie.
4. O sobny dział — to w spółpraca z ogólnopolskim i i regionalnym i
w y d aw n ictw am i oraz z czasopism am i n aukow ym i.
Z ilu stru je to poniższe 'zestaw ienie chronologiczne publikacji książko w y ch w y d an y ch w la ta c h 1950— 1968, uw zględniające zarów no p race in te rp re ta c y jn e , ja k i edytorskie:
1. Poezja Z w ią z k u Święconego i rokoszu Lubomirskiego. P rzygoto
w ał do d ru k u , o b jaśn ił i w stępem poprzedził Ju liu sz N o w a k - D ł u - ż e w s k i. W rocław 1953 O ssolineum — In s ty tu t Badań L iterackich PAN.
2. S ta n isław K onarski: Pism a w y b ra n e. T. I—II. O pracow ał Juliusz N o w a k - D ł u ż e w s k i . W arszaw a 1955 P ań stw o w y In sty tu t W ydaw niczy 2.
3. J e rz y S t a r n a w s k i : J uliusz Słow acki we wspomnieniach
współczesnych. W rocław 1956 O ssolineum .
4. F eliks A r a s z k i e w i c z: Dzieła i twórcy. Stu dia i szkice. W ar szaw a 1957 In s ty tu t W ydaw niczy PAX.
5. J e rz y S t a r n a w s k i : W arsztat bibliograficzny historyka litera
t u r y polskiej. W arszaw a 1957 P ań stw o w e W ydaw nictw o N aukow e.
6. K azim ierz Brodziński: Poezje. T. I —II. O pracow ał i w stęp em po
przedził C zesław Z g o r z e 1 s k i. W rocław 1959 O ssolineum .
7. Ire n a S ł a w i ń s k a : S ceniczny gest poety. Zbiór studiów o dra
macie. K rak ó w 1960 W ydaw nictw o L iterackie.
8. A d a m M ickiew icz w poezji polskiej i obcej 1818— 1885— 1955.
O prać. J e rz y S t a r n a w s k i . W rocław 1961 Ossolineum .
9. Ballada polska. Oprać. C zesław Z g o r z e 1 s k i i Ireneu sz O p a c - k i. W rocław 1961 O ssolineum — B iblioteka Narodow a, seria I, n r 178.
10. S ta n isław K. P a p i e r k o w s k i : L u d serbski w powieściach
Teodora Tom asza Jeża. L u b lin 1962 W ydaw nictw o L ubelskie.
11. W sp om n ien ia o Bolesławie Prusie. Z eb rał i opracow ał S tanisław
F i t a . W arszaw a 1962 P a ń stw o w y I n s ty tu t W ydaw niczy.
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M 111
12. K arol W iktor Zaw odziński: Opowieści o powieści. O prać. C zesław Z g o r z e 1 s k i. K raków 1963 W ydaw nictw o L iterackie.
13. S tan isław K. P a p i e r k o w s k i: Bolesław Leśm ian. S t u d iu m
języko w e. L ublin 1964 W ydaw nictw o L ubelskie.
14. K aro l W iktor Zaw odziński: W śród poetów. O prać. W anda A c h r e m o w i c z o w a . K rak ów 1964 W ydaw nictw o L iterack ie.
15. M aria J a s i ń s k a : Narrator w powieści przed ro m a n ty c zn ej
(1776— 1831). W arszaw a 1965 P a ń stw o w y I n s ty tu t W ydaw niczy — IBL
PAN H istoria i T eoria L ite ra tu ry . S tu d ia.
16. Praska szkoła stru k tu ra ln a w latach 1926— 1948. W ybór m a te ria łów. P rz ek ła d i kom entarz W ojciecha G ó r n e g o . W arszaw a 1966 P a ń stw ow e W ydaw nictw o N aukow e. (Seria: U źródeł w spółczesnej s ty lis ty ki pod red. M. R. M ayenow ej).
17. W ojciech G ó r n y : Skład n ia p rzytoczenia w j ę z y k u polskim. W arszaw a 1966 P ań stw o w y In s ty tu t W ydaw niczy — IB L PA N H istoria i T eoria L ite ra tu ry . S tudia. (W jed n y m w olu m inie z p ra c ą A. W ierzbic kiej: S ystem sk ład n io w o -sty listy czn y w prozie polskiego R e n e s a n su )3.
18. Kolędy polskie. T. I— II. O prać. S. N i e z n a n o w s k i , J. N o -
w a k - D ł u ż e w s k i . W arszaw a 1967 In s ty tu t W yd. PA X .
19. M yśl teatralna M łodej Polski. Antologia. O prać. Ire n a S ł a w i ń s k a i S tefan K r u k . W arszaw a 1967 W ydaw nictw o A rty sty czn e ii F il mowe.
20. M aria K o s s o w s k a : Biblia w j ę z y k u polskim. P o zn ań 1968 K sięgarnia Sw. W ojciecha.
Nie m ożna pom inąć w ty m p rzeglądzie — znow u p rzek raczając z gó r y p rzy ję te ram y — w ydanego d w u k ro tn ie n ak ład em T o w arzystw a N aukow ego K U L podręcznika T adeusza B r a j e r s k i e g o J ę z y k staro-
cerkiew no-słowiański (Lublin 1964, w yd. 2., 1967), przeznaczonego d la
studentó w filologii polskiej.
P onadto w serii B iblioteka A naliz L iterack ich , przeznaczonej do u ż y t k u szkolnego (PZW S), ogłosili tom iki:
Jerzy S t a r n a w s k i : W iersze w y b ra n e A d am a A s n y k a . W arsza w a 1960 i .
W anda A c h r e m o w i c z o w a : ,,Nad N i e m n e m ” E lizy O rzeszko
wej. W arszaw a 1960 (2 w ydania).
— „Śluby panieńskie” A leksandra Fredry. W arszaw a 1963.
Do tego dodać trzeb a k ilk a in n y ch fak tó w ilu s tru ją c y c h udział polo nistów w n iek tó rych zbiorow ych przedsięw zięciach w ydaw niczych.
3 O bie prace W ojciecha G órnego u k azały się p ośm iertn ie. Z m arł on 28 lis to pada 1961.
P ro f. Oz. Zgorzelski jest członkiem ko m itetu red ak cy jn eg o w ieloto m ow ej ed ycji J. I. K raszew skiego Dzieła. Powieści obyczajowe, k tó ra od szeregu la t w ychodzi n ak ład em W y d aw nictw a L iterackiego w K rakow ie.
To sam o w y d aw n ictw o opublikow ało w r. 1956 Pism a w ybran e M icha ła B ałuckiego; do tom ów zaw ierający ch K om edie posłow ie napisała Ire n a S ław ińska.
P ro f. F elik s A raszkiew icz był red a k to re m n aczelny m księgi zbiorowej
H ieron im Łopaciński i Biblioteka jego imienia w Lublinie 1907— 1957,
w k tó re j u k a z ały się rów nież dw ie p race doc. J. S tarnaw skiego (m. in.
Bibliografia H. Łopacińskiego).
W zbiorow ej księdze o Ju liu sz u Słow ackim , w y d an ej n a 150-lecie jego urodzin przez P a ń stw o w y I n s ty tu t W ydaw niczy, zam ieszczone zostały m. in. p race I. S ław ińskiej i Cz. Zgorzelskiego.
W E n cyklopedii biblijnej, k tó ra u k azała się n ak ła d e m K sięgarni św. W ojciecha w P o znan iu w r. 1961, M aria K ossow ska ogłosiła obszerną roz p raw ę o d ziejach polskiego sty lu biblijnego, a w w ydanej przez tę sam ą firm ę księdze zbiorow ej Gratia plena. S tudia teologiczne o Bogurodzi
cy (1965) zn ajd u je się stu d iu m S tefan a Saw ickiego M atka Boska w naszej poezji.
W y d a n y w r. 1968 tom Z polskich stu d iów sla w istyczn ych (z okazji VI K on g resu S law istów w P rad ze) zaw iera rozpraw y dw óch praco w ni ków K U L : C zesław a Zgorzelskiego Przeło m ro m a n ty c z n y w dziejach
liry k i polskiej oraz Iren eu sza O packiego Człowiek w sonetach przełomu.
W arto też w spom nieć o antologii Pro b lem y teorii literatury opraco w anej p rzez prof. H. M arkiew icza, a w y d anej nak ładem O ssolineum w 1967 r., w k tó re j zam ieszczone zo stały ro zp raw y teoretyczne pięciu osób z g ro n a polonistów K U L (W. G órny, M. Jasiń sk a, I. Opacki, S. S a w icki, I. Sław ińska).
W dalszej kolejności o d n o tu jm y w form ie „suchego” zestaw ienia w spółpracę z czasopism am i. Oto ty tu ły w ażniejszych periodyków pol skich, w k tó ry c h najczęściej p o jaw ia ją się p race polonistów :
„P a m ię tn ik L ite ra c k i” (F. A raszkiew icz, W. A chrem ow iczow a, S. F ita, W. G órny, M. Ja siń sk a , M. M aciejew ski, S. N ieznanow ski, I. Opacki, A. Paluchow iski, S. P apierko w sk i, I. S ław ińska, J. S tarn aw sk i, D. Za- m ąciń sk a-P alu ch o w sk a, Cz. Zgorzelski); — „R uch L ite ra c k i” (S. Fita, M. Ja siń sk a , M. M aciejew ski, S. Saw icki, J. S tarn aw sk i, D. Z am ącińska- P alueh o w ska, Cz. Zgorzelski); — „P rzeg ląd H u m an isty czn y ” (S. F ita, S. N ieznanow ski, I. S ław iń sk a, J. S tarn aw sk i, Cz. Zgorzelski); — „Z agad n ien ia R odzajów L ite rac k ic h ” (M. Jasiń sk a, I. O packi, S. Saw icki, I. Sła w ińska, Cz. Zgorzelski); — „P rac e P olon istyczn e” (M. Jasińska); — „ K w a rta ln ik N eofilologiczny” (I. S ław ińska); — „P am iętn ik T e a tra ln y ” (I. S ław ińska, J . S tarn aw sk i); — „Jęz y k P o lsk i” (T. B rajersk i, W. Gór
U D Z I A Ł P O L O N I S T Ó W W Ż Y C I U N A U K O W Y M 113
ny, Z. Klilm ajówna, M. K ossow ska, I. Opacki, S. Papie'rkow ski, J . S ta r naw ski); — „P o rad n ik Ję zy k o w y ” (T. B ra je rsk i, W. Górny); — „B iu lety n Polskiego T o w arzystw a Językoznaw czego” (T. B rajerski); — „S lavia O ccidentalis” (T. B rajerski); — „P race Filologiczne” (T. B rajersk i, J. S ta r nawski); — „S tu d ia z Filologii Polskiej i S ło w iań sk iej” (T. B rajerski); —
„O nom ástica” (T, B rajerski); — „Logopedia” (T. B ra je rsk i, S. P a p ie r- kowski); — „Tw órczość” (J. S tarn aw sk i, S. F ita, W. G órny); — „D ialog” (I. Sław ińska).
Z periodyków zagranicznych: „R evue des Sciences H u m aines” (Cz. Zgorzełski) oraz „Das A lte rtu m ” i „ Z e itsch rift f ü r S la v istik ” (J. S ta rn a w ski), „O rbis” (T. B rajerski).
W zestaw ieniu nie uw zględniono m iesięczników sp o łeczn o -k u ltu ral nych („W ięź”, „Z n ak”, „Życie i M yśl”) oraz dw utygodników i tygodników (np. „T ygodnik P ow szechny”, „Dziś i J u tr o ” , „ K ie ru n k i” , „W spółczes ność”, „K am ena”, „Za i P rzeciw ”), w k tó ry c h uk azy w ały się a rty k u ły pracow ników nauki.
5. W reszcie kilka słów o p racach po d ejm o w any ch z m yślą o szerszym
gronie odbiorców.
Tu w kład polonistów K U L je s t m niej znaczny niż w pierw szy ch la tach po w ojnie. M niej m ożna pow iedzieć np. o roli, jak ą o d g ry w a ją w ży ciu k u ltu ra ln y m środow iska lubelskiego. Od te j pory zm ien iła się je d nak „geografia k u ltu ra ln a ” Polski, zm ieniła się też pozycja U n iw ersy te tu w ty m środow isku. Nie m ożna jed n a k pom inąć p e w n y c h k o n k re t nych i oczyw istych faktów .
N ajw iększe zasługi na polu p rac y d la k u ltu r y L u b lin a i reg ion u po siada zm arły w 1966 r. prof. F eliks A raszkiew icz. D ziałał on od szeregu lat w tu te jsz y m oddziale Z w iązku L ite rató w P olskich, w L u b elsk im To w arzystw ie P rzy jació ł N auk (w okresie m iędzy w ojennym i w pierw szy ch latach po w ojnie), w T ow arzystw ie B ib lio tek i P u b liczn ej im. H ieronim a Łopacińskiego. Inicjow ał w iele pożytecznych ak cji k u ltu ra ln y c h i popu laryzatorskich. Do n a jw ażn iejszy ch zaliczyć n ależy in ic ja ty w ę zorgani zow ania M uzeum B olesław a P ru sa w N ałęczow ie oraz w zniesienia p om n i k a pisarza w tej m iejscow ości. Za sw oje zasłu gi naukow e i społeczne otrzym ał w okresie pow ojennym d w u k ro tn ie nagrodę W ojew ódzkiej R ady N arodow ej i n ag ro dę litera c k ą m ia sta L ub lin a, a w czasie obchodu 50- lecia B iblioteki im . H. Łopacińskiego w 1957 r. odznaczony został K rz y żem K aw alerskim O rd eru O drodzenia Polski, p rzy zn an y m m u przez Radę Państw a.
Również in n i poloniści biorą udział w ró żn y ch m iejscow ych a k c ja c h k u ltu ra ln y c h , ta k ic h ja k w y k ład y w W ojew ódzkim D om u K u ltu ry (T. B rajersk i, S. P apierkow ski, S. Saw icki, I. S ław ińska), w K lubie M
ię-dzynanodow ej P ra s y i K siążki, w K lubie Pracow ników K u ltu ry „N ora” , n a k o n fere n c ja c h szkoleniow ych dla nauczycieli szkół średn ich i dla bi b lio tek arzy (zw łaszcza w lata ch 1956— 1959). W ygłaszali też odczyty po p u larn o n au k o w e w m iastach pow iatow ych w ojew ództw a lubelskiego. N ie k tó rz y bio rą ud ział w podobnej 'działalności w innych m iastach.
W spom nijm y na koniec o podobnych form ach w spółpracy z in sty tu cja m i i sto w arzy szeniam i katolickim i, o w ykładach w sem inariach du chow nych diecezjaln ych i zakonnych, n a sesjach kościelnych (np. na sesji m ariologicznej w C zęstochow ie czy na sesji podczas diecezjalnych obchodów Tysiąclecia C h rz tu P olsk i w B iałym stoku) oraz o licznych re fe ra ta c h w K lu b a c h In te lig e n c ji K atolickiej.
P rzeg ląd te n n a pew no nie je s t w yczerp ujący i nie zarejestrow ał w szystk ich faktó w . S ta ra n o się jed n a k o obszerny w ybór przykładów ilu stru ją c y c h różne dziedziny aktyw ności naukow ej i k u ltu ra ln e j p ra cow ników kulow skiego środow iska polonistycznego.
