A
R
T
Y
K
U
Ł
Y
R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H T o m X, z es z y t 2 - ______ 2 0 0 0 M A G D A L E N A P Y T E R L u b lin P R A W O K A N O N I C Z N E N A U N I W E R S Y T E C I E J A N A K A Z I M I E R Z A W E L W O W I E W L A T A C H 1 9 1 8 - 1 9 3 9Celem opracow ania jest prz edstaw ienie d ziejów nau c zan ia i n auki praw a kanonicznego na U n iw ersytecie Jan a K a zim ie rza we L w o w ie w d w u d z ie sto le ciu m ię d z y w o je n n y m 1.
Historia praw a k anonicz nego w P olsce nie spotkała się z z a d o w alając y m zainteresow aniem badaczy. P ow stało je d y n ie kilka m onografii, z k tórych na pierw szym m iejscu należy w ym ienić pracę A leksego Petraniego, w której to autor om aw ia historię p ra w a kan o n icz n eg o w P olsce w X V III i X IX w . 2
W polskim p iśm ie nnic tw ie nie m a dotychczas ca łośc iow ego m o n o g ra f ic z nego opracow ania, które prz ed staw iało b y n au czanie p ra w a kan o n icz n eg o w drugiej R zeczypospolitej3. M o ż n a je d y n ie w skazać n ieliczne artykuły o m a
1 Nazw a urzędow a: „U niw ersytet Jana K azim ierza we Lw ow ie” została zatw ierdzona przez N aczelnika Państw a Józefa P iłsudskiego dnia 8 listopada 1919 r. (por. P. S t a c h, W ydział
Teologiczny w latach 1918-1933, [w:] W ydział teologiczny U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lwowie, Lwów 1934, s. 85). W cześniej uniw ersytet nosił nazw ę U niw ersytetu Józefa I i F ran
ciszka L O becnie nosi on im ię Iw ana Franki. Por, J. K o d r ę b s k i , P raw o rzym skie w Polsce w X IX w., Łódź 1990, s. 231.
2 A. P e t r a n i, N auka praw a kanonicznego w Polsce w X V III i X IX w ieku, Lublin 1961. 3 Istnieje jedynie kilka artykułów , które w sposób syntetyczny przedstaw iają tę problem a tykę. Do najw ażniejszych n ależą m.in.: P. H e m p e r e k , K anonistyka polska w 60-lecie
w olnej P olski (1918-1978), „Praw o K anoniczne” , 24 (1981), nr 3-4, s. 41 nn.; J. S a w i c k 1, Die Entwicklung der K irchenrechtsw issenschaft in Polen 1918-1957, „Ö sterreichisches A rchiv
w iając e kan o n isty k ę w kilku o środka ch u niw ersyteckich4. Podobnie, nie p o wstały j a k dotąd prace, k tóre w sposób k o m pleksow y o m aw iałyby naukę i n a u c z a n ie p ra w a kan o n icz n eg o na U niw ersytecie Jan a K a zim ie rza w e L w o w ie w okresie m ięd zy w o je n n y m . Jedynie Piotr Stach w swojej m onografii p re zentując ej W y d z ia ł T eo lo g icz n y zam ieścił w zm ianki dotyczące istniejącej w ra m a c h tego W y d z ia łu K atedry P raw a K a nonicznego 5, W ogóle natom iast nie zajęto się K a te d rą P raw a K ościelnego, która w tym okresie funkcjonow ała na W y d z ia le P raw a lw ow skiej uczelni.
N a w y d z ia ła ch j u r y d y c z n y c h praw o kanoniczne nauczane było pod nazw ą p ra w a k o ś c ie ln e g o 6. N ależy zaznaczyć, iż rów nież na w ydziałach teologicz nych p ra w o kan o n icz n e było n iekiedy określane jak o pra w o k ościelne ' W dalszej części pracy ob a term iny b ę d ą używ ane zam iennie, niezależnie od tego, czy będ z ie m o w a o nauc zan iu p ra w a kanonicznego na W y d z ia le Prawa czy też n a W y d z ia le Teologii.
A rtykuł został p odzielo n y n a cztery rozdziały. W pierw szym przedstaw iono ob ec n o ść p ra w a kan o n icz n eg o w strukturach uniw ersyteckich w drugiej R ze cz ypospolitej. N ależy zw rócić uw a g ę na dualistyczną regulację p ra w n ą nau
4 L iteraturę d o ty czącą tego zagadnienia om ów iono w dalszej części pracy. O ile pow stała bogata literatu ra dotycząca W ydziału P raw a K anonicznego K atolickiego U niw ersytetu L ubel skiego, o tyle inne ośrodki nauczania praw a kanonicznego były m arginalnie traktow ane przez piśm iennictw o. Z p ew nością oprócz innych przyczyn, stan taki spow odow any był przerw aniem tradycji nauczania praw a kanonicznego na w ydziałach jurydycznych w skutek usunięcia tego przedm iotu przez w ładze kom unistyczne z program ów nauczania.
5 Por. W ydział teologiczny, s. 36 nn.
6 Por. § 4 R ozporządzenia M inistra W R iO P z dnia 16 października 1920 r., W sprawie organizacji studiów praw nych w uniw ersytetach państw ow ych (Dz. U rzęd. M W RiO P, nr 22/42 (1920), poz. 140). A. D zięga zw raca uw agę, iż nie należy m ylić praw a kościelnego z naucza nym obecnie na w ydziałach praw a praw em w yznaniow ym . Zob. A. D z i ę g a, Praw o kościel
ne na W ydziale Praw a i N auk Społeczno-E konom icznych KU L w latach 1918-1952, [w:] Prawo - K ultura - U niw ersytet: 80 lat ośrodka praw niczego K U L , red, D ębiński, Lublin 1999.
s. 185 nn. O zw iązkach i różnicach praw a kościelnego, w yznaniow ego i kanonicznego zob. tak że: E. R i t t n e r, P raw o kościelne katolickie, Lw ów 1878-1879, t. 1 i II, s. 2 n.; także R. S o b a ń s k i , Teoria praw a kościelnego, W arszaw a 1992, s. 64 nn,
7 W program ie w ykładów U JK w e Lw ow ie do roku akad. 1926/27 praw o kanoniczne figuruje pod n azw ą praw a kościelnego. W . A braham tw ierdził, iż: „Praw o kanoniczne i prawo k ościelne te dw ie nazw y nie są identyczne, gdyż pierw sza oznacza praw o w ytw orzone przez czynniki ustaw odaw cze kościelne bez w zględu na to jakie stosunki praw o to reguluje, czy czysto kościelne, czy św ieckie, a drugie oznacza te norm y i praw idła, które się odnoszą w y łącznie do stosunków K ościoła i je reg u lu ją bez w zględu na to skąd pochodzą czy z działalno ści ustaw odaw czej czynników kościelnych czy państw ow ych” . Zob. Źródła kościelne z uw zględ
czania praw a kanonicznego, które na w ydz ia ła ch teolog iczn y c h , j a k też na W ydziale P raw a K anonicznego K U L podlegało u s ta w o d a w stw u k o ścielnem u, a na w ydziałach ju ry d y cz n y ch u staw o d a w stw u p a ń s tw o w e m u .
W rozdziale drugim o m ów iono d y daktykę p ra w a kan o n icz n eg o n a W y d z ia le Teologicznym oraz W ydz ia le P raw a U n iw e rsytetu Ja n a K a z im ie rz a we Lwowie. Interesujące byłoby porów nanie osiągnięć n a u k o w y c h k a te d r praw a kanonicznego na tych d w óch w ydziałach u niw ersyteckich. P o ja w ia się b o wiem pytanie, czy nauka p ra w a k a nonicz nego roz w ija ła się lepiej na W y d z ia le teologicznym czy też jurydycznym .
Trzeci pośw ięcony został znaczeniu lw ow skiej szkoły historii p ra w a k o ś cielnego dla rozw oju n au k histo ry czn o -p raw n y ch w P olsce. T w ó r c ą szkoły oraz jej głów nym przedstaw icielem był W ład y sła w A bra ham . W p ro w a d z o nym przez cały okres d w udz ie stole cia m ię d zy w o je n n eg o sem in ariu m u cz es tn i czyło liczne grono uczniów . M o żn a zatem zadać pytanie, czy przejęli oni od swojego m istrza za inte resow a nia badaw cze, j a k też za łoż enia m eto d o lo g ic zn e dotyczące pracy naukow ej.
Następnie zaprezentow ano dorobek n au k o w y p rz edstaw icieli szkoły. W y różnione zostały najbardziej ch a rakterystyc zne kierunki bada w cz e. W artykule podjęta została rów nież próba u za sadnienia w yb o ru tych w łaśnie k ierunków badawczych.
M ów iąc o znaczeniu ośro d k a lw ow skiego dla ro z w o ju n au k historyczno- -praw nych w P olsce w drugiej R zeczypospolitej, m a m y na m yśli nie tylko pow stałe tam prace, ale rów nie ż o d działyw a nie w y k sz ta łc o n y c h p o d k ie ru n kiem A b ra h am a historyków p ra w a na rozw ój d y scyplin j u r y d y c z n y c h w in nych ośrodkach uniw ersyteckich. D latego też uzn a n o za ce lo w e p rz e d sta w ie nie losów uczniów tw órcy szkoły po za kończe niu drugiej w o jn y św iatow ej. M o żn a postaw ić pytanie, czy p om im o n iesp rz y ja jący c h w a ru n k ó w p o lity c z nych nadal był kontyn u o w an y dorobek lw ow skiej szkoły.
Ostatni z rozdziałów p rzedstaw ia k ierune k d o g m a ty c z n o -p ra w n y lw o w skiej kanonistyki. Interesujące byłoby zbadanie w ja k im stopniu K od e k s P ra wa K anonicznego z 1917 r. w płynął na podjęcie badań nad ure g u lo w an iam i przyjętym i w tej kodyfikacji. N a uw a g ę zasługuje ró w n ie ż ok re śle n ie sto su n ku lw ow skich uczonych do K onkordatu za w arte go w 1925 r., p o m iędzy R zec zpospolitą P o lsk ą a S tolicą A postolską. Z a ce lo w e należ y także uznać ocenę norm p ra w a p aństw ow e go, które w naturalny sposób łączy się z p r a wem kanonicznym . M am y tutaj głów nie n a m yśli p rzepisy p rojektu p ra w a m ałżeńskiego z 1929 r.
W artykule om ó w io n e zostały je d y n ie te prace ucz onych lw ow sk ich , które pow stały przed w y buc hem drugiej w ojny św iatow ej. Z e w z g lę d ó w o c z y w is
tych sk u p io n o się jed y n ie na dziełach najbardziej re prezentatyw nych dla lw o w sk iej kanonistyki. P rze dsta w ienie w szystkich publikacji przekracza ramy artykułu, p o nadto w w ielu p rz y p ad k ac h nie m a ją one charakteru ściśle nau k o wego. N a le ży zaznaczyć, iż op u b lik o w an e zostały w ykazy prac większości o m a w ia n y c h a u to ró w 8.
W opra co w an iu w ykorzystane zostały m ateriały archiwalne znajdujące się w A rc h iw u m P ań stw o w y m we Lw ow ie, w A rchiw um Uniwersytetu Jagielloń skiego w K ra k o w ie oraz w A rchiw um K atolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. S zcz ególnie cenne okazały się prz ech o w y w an e tam akta personalne profesorów p ra w a kanonicznego. Z p ew n o śc ią jed n ak bogate zbiory - zwłaszcza lw ow skiego archiw um - zasługują na dalsze zainteresow anie badaczy. Dla przed staw ienia dydak ty k i posłużono się spisami w ykładów , jakie począw szy od roku akad. 1919/20 w yda w an e były przez U JK w e Lwowie. Do m ateriałów o cha rakterze źródłow ym należy zaliczyć rów nie ż kroniki uniwersyteckie, jak też w sp o m n ien ia studentów, w których przedstaw iono sylwetki profesorów.
D o k ła d n e zb a d an ie o b ecności p ra w a k anonicznego na U JK w dw udziesto leciu m ię d z y w o je n n y m w y m ag a dalszych, p o głębionych badań. C elow e w y d a je się zw ła sz c z a sięgnięcie do prac m agisterskich z zakresu p ra w a kan o n icz nego, k tóre pow stały na W y d z ia le T eologii oraz W ydziale Prawa. W dalszej k olejności należ ało b y sięgnąć do akt perso n aln y ch studentów, co um ożliw iło by p o z n a n ie ich struktury społecznej. N a o d d z ie ln ą publikację zasługuje ró w nież tem at p rz ed staw iając y s em inarium n a u k o w e W. Abraham a. Artykuł sta no w i za le d w ie p rz y c z y n e k ukazujący zarys praw a kanonicznego we Lw ow ie w latach 1918-1939.
f I tak np. zob. J. A d a m u s, B ibliografia p ra c W ładysław a A braham a (1881-1930), [w:] K sięga pam iątkow a ku czci W ładysław a A braham a, t. II, Lwów 1931, s. 419 nn.; także J. S a w i c k i, B ibliografia, [w:] W ładysław Abraham . O rganizacja K ościoła w Polsce do
po ło w y w ieku X II, P oznań 1962, s. 331 nn.: T. J a n a s z, W ykaz p ra c naukowych prof. Leszka W inow skiego, „R oczniki T eologiczno-K anoniczne” , 28(1981), z. 5, s. 23 nn.;
W. U r b a n, K sią d z P rofesor M ichał W yszyński (1890-1972), „Praw o K anoniczne” , 16(1973), n r 1-2, s. 282 nn.
I. P R A W O K A N O N IC Z N E W S T R U K T U R A C H U N IW E R S Y T E C K IC H W II R Z E C Z Y P O S P O L IT E J
1. P raw o ko ścieln e na w ydziałach ju ry d y c zn y c h
W okresie m iędzywojennym funkcjonow ało w Polsce sześć uniwersytetów: w Krakowie, W arszawie, Wilnie, Lwowie, Lublinie i P oznaniu9. W latach 1918-39 powstały jedynie dwa now e uniwersytety: w L ublinie (1 9 1 8 )10 i w Poznaniu ( 1 9 1 9 ) " . Po 1918 r. działalność sw oją kontynuow ały dw a uniw ersy tety galicyjskie: Jag ielloński1“ i L w o w s k i 1'. W znow iły natom iast pracę zlik widowane przez władze zaborcze uniwersytety w W a rs z a w ie 14 i W iln ie 1'1.
9 O szkolnictw ie w yższym w II R zeczypospolitej zob. m .in.: S. W i e 1 g u s, Uczelnie wyższe w Polsce w okresie m iędzyw ojennym , [w:] L ubelski ośrodek naukow y. W 50-lecie p o w o łania U niw ersytetu M arii C urie-Skłodow skiej, Lublin 1994, s. 61 nn.; W . W o ł o d k i e
w i c z , N auczanie praw a w II R zeczypospolitej. „Życie Szkoły W yższej” , 6(1973), s. 103 nn.;
Szkoły wyższe R zeczypospolitej P olskiej, w yd. II, W arszaw a 1930; B. J a c z e w s k i , O rgani zacja i instytucje tycia naukow ego w Polsce (listopad 1918-1939), [w:] H istoria nauki polskiej,
t. V, cz. 1, W rocław 1992, s. 36 nn.; W . C z e r n i e w s k i , R o zw ó j dydaktyki p o lsk ie j w
latach 1918-1954, W arszaw a 1963, s. 15 nn.
0 O genezie i historii KUL zob. m .in.: R. B e n d e r, K atolicki U niw ersytet L ubelski w
życiu Lublina i regionu, [w:] D zieje Lubelszczyzny, t. V, Lublin 1986, s. 61 nn.; K atolicki U niw ersytet Lubelski. W ybrane zagadnienia z dziejów U czelni, red. G. K arolew icz, Lublin
1992, s. 11 nn.; G. K arolew icz, N auczyciele akadem iccy K atolickiego U niw ersytetu L ubelskiego
w okresie m iędzyw ojennym , t. I, Lublin 1996, s. 19 nn.; J a c z e w s k i , art. cyt., s. 286 nn.
11 O pow staniu U niw ersytetu P oznańskiego zob. m .in.: U niw ersytet P oznański w p ie rw
szych latach sw ego istnienia za rektoratu ILeljodora Św ięcickiego, red. A. W rzosek, Poznań
1924; A. C z u b i ń s k i , D zieje U niw ersytetu P oznańskiego w latach 1918-1939, [w:] D zieje
U niwersytetu im. A dam a M ickiew icza 1919-1969, Poznań 1972, s. 59 nn.
O historii U niw ersytetu Jagiellońskiego zob. m.in.: K. W o j c i e c h o w s k i, U ni w ersytet Jagielloński i jeg o dzieje w pięćsetną rocznicę jeg o założenia, Lw ów 1900; J. F i j a-
ł e k, O początkach i znaczeniu U niw ersytetu K rakow skiego w X1V/XV w ieku, K raków 1900; H. B a r y c z , H istoria U niw ersytetu Jagiellońskiego w epoce hum anizm u, K raków 1935; t e n ż e , A lm a M ater Jagiellonica. Studia i szkice z p rzeszło ści U niw ersytetu K rakow skiego, Kraków 1958; K. M o r a w s k i , H istoria U niw ersytetu Jagiellońskiego. Średnie wieki i
Odrodzenie, t. I i II, K raków 1900; M. P a t k a n i o w s k i , D zieje W ydziału Praw a U ni wersytetu Jagiellońskiego od reform y K ołłątajow skiej do końca X IX stulecia, K raków 1964.
13 O historii U niw ersytetu Lw ow skiego zob. m.in.: L. F i n k ę 1, S. S t a r z y ń s k i ,
Historia U niw ersytetu Lw ow skiego, Lwów 1894; F. J a w o r s k i , U niw ersytet Lw owski,
Lwów 1912.
O historii U niw ersytetu W arszaw skiego zob. m .in.: J. B i e 1 i ń s k i, K rólew ski U ni
wersytet W arszaw ski (1816-1907), t. I-III, W arszaw a 1907-1912; T. M a n t e u f f e l , U ni w ersytet W arszaw ski 1915116-1934135, W arszaw a 1936; D zieje U niw ersytetu W arszaw skiego
1915-1939, red. A. G arlicki, W arszaw a 1982. W m iejsce U niw ersytetu W arszaw skiego pow stała w 1862 r. Szkoła G łów na W arszaw ska, została ona jed n ak w krótce zlikw idow ana. U tw orzony
P a ń s tw o w e szkolnictw o w yższe p o dlegało w d w udziestoleciu m iędzyw oje n nym d w ó m ustaw om : ustaw ie z 13 lipca 1920 r. O szko ła ch a k a d e m ic k ic h 16 oraz z 15 m arc a 1933 r. o takim sam ym t y t u l e 17. U staw a regulująca wyższe szk o ln ictw o pry w a tn e została w y d a n a dopiero w 1937 r . 18 W cześniej, zgod nie z p o sta n o w ie n ia m i art. 109 ustawy z 1920 r. i art. 54 ustawy z 1933 r., p ry w a tn e szkoły ak adem ickie m ogły otrzy m y w a ć pełne lub niektóre prawa p a ń s tw o w y c h szkół a k a d e m ic k ic h 19. M inister W yznań R eligijnych i O św ie cenia P u b lic zn eg o m usiał zatw ierdzić statut pry w a tn y ch szkół akadem ickich (por. art. 18 u staw y z 1920 r. i art. 5 4 u. 4 ustaw y z 1933 r.). P onadto usta w a z 1933 r. u p o w a żn iła m inistra do przyznania szkołom pryw atnym w dro dze ro z p o rz ą d z e n ia p ra w a do nad a w an ia niższych stopni n aukow ych (por. art. 54 u. 2 ustaw y).
W czterech p olskich uniw ersytetach: W arszaw ie, K rakow ie, W ilnie i L w o wie, pra w o kan o n icz n e nauczane było na w ydziałach ju ry d y cz n y ch i teolo gicznych. K atolicki U niw ersytet Lubelski posiadał sam odzielny W ydział P ra w a K a n o n ic z n e g o . N atom iast w U n iw ersytecie P oznańskim nie utworzono w o góle W y d z ia łu T eo lo g ic z n e g o 20.
w obec w szelkich przejaw ów polskości.
15 O dziejach U niw ersytetu W ileńskiego zob. przede w szystkim obszerną trzytom ow ą pracę J. B ielińskiego: U niw ersytet W ileński, K raków 1899-1990; L. J a n o w s k i , H istoriografia
U niw ersytetu W ileńskiego, W ilno 1921; t e n ż e, A ten y litewskie. H istoria U niwersytetu W ileń skieg o , K raków 1912; K. M r o z o w s k a, U niw ersytet W ileński i je g o szkoły w latach 1795- 1803, „Z eszyty N aukow e U J” , 64(1979), s. 63 nn.; A. S i d l a u s k a s , Zarys historiografii U niw ersytetu W ileńskiego, „Zeszyty N aukow e U J”, 64(1979), s. U nn.; A. W r z o s e k , W skrzeszenie U niw ersytetu W ileńskiego w r. 1919, W ilno 1929; S. D ą b r o w s k i , O bchody 400-lecia U niw ersytetu Stefana B atorego w Archidiecezji w B iałym stoku, „W iadom ości K ościel
ne A rchidiecezji w B iałym stoku”, 5(1979), nr 4, s. 79 nn.
16 Dz. U. z 1920 r., nr 72, poz. 494. Zob. także kom entarz do ustawy: Zbiór ustaw i roz porządzeń o studiach uniw ersyteckich oraz innych przepisów ważnych dla studentów uniw er
sytetu, ze szczególnym uw zględnieniem U niw ersytetu Stefana Batorego w W ilnie, red. T. Cze-
żow ski, W ilno 1926. N iezw ykle interesujący je st krytyczny kom entarz do przepisów ustawy profesorów : M akarew icza i Longcham ps de Berier. Zob. U stawa o szkołach akademickich.
U wagi prof. M akarew icza i prof. Longcham ps de B erier, Lw ów 1920.
17 D z. U. z 1933 r„ n r 29, poz. 247.
18 Dz. U. z 1937 r„ n r 13, poz. 89.
19 I tak np. m ający status uczelni pryw atnej KUL pełnię praw państw ow ych szkół akade m ickich uzyskał na m ocy ustaw y sejm ow ej z 9 kw ietnia 1938 r. Dz. U. z 1938 r., nr 27, poz. 242.
20 M imo w ielu postulatów w ysuw anych ze strony w ładz U niw ersytetu o utw orzenie W ydzia łu Teologii, inicjatyw a ta nie doszła do skutku z powodu braku porozum ienia pom iędzy w ładza mi państw ow ym i i kościelnym i. Szerzej na ten tem at zob. C z u b i ń s k i, dz. cyt., s. 122 nn.
Zgodnie z rozporządzeniem M inistra W y z n ań R elig ijn y c h i O św iec en ia P ublicznego z 16 p aździernika 1920 r., regulującego o rg a n iz ację studiów praw niczych na uniw ersytetach państw ow ych, praw o k ościelne w y k ład a n e było wraz z p a ństw ow ym pra w em m ałżeńskim na II roku studiów w w y m ia rze 90 godzin ro cznie21.
Studenci otrzym yw ali zatem pew ien zarys praw a k a nonicz nego. Z p e w nością w ciągu 90 godzin w y kładów n iem ożliw e było w y c zerp u ją ce o m ó w ie nie całości tak bogatej tematyki*
:1 Dz. Urzęd. M W RiO P, nr 22/42 (1920), poz. 140. Po odzyskaniu przez P aństw o Polskie niepodległości zaistniała konieczność zunifikow ania system u nauczania praw a. Problem em pierw szorzędnym było ustalenie program u studiów praw niczych. K w estię sporną stanow iła głównie rola przedm iotów historycznych w procesie kształcenia m łodych praw ników oraz usytuow anie ich w planie studiów praw niczych (por. W. W o ł o d k i e w i c z , Rzym skie
korzenie w spółczesnego praw a cyw ilnego, W arszaw a 1978, s. 30). N ajbardziej charak tery sty cz
na była polem ika pom iędzy dw om a profesoram i UJK we Lwowie: O sw aldem B alzerem i Ju liuszem M akarew iczem (zob. J. M a k a r e w i c z , R eform a m etody nauczania praw a, „Przegląd Praw a i A dm inistracji” 1919, nr 2, s. 113 nn. (dalej PPiA ); t e n ż e , K olejność
studiów praw niczych, PPiA 1921, n r 10-12, s. 218 nn.; O. B a 1 z e r, W spraw ie nauki praw a w uniw ersytetach polskich, PPiA , 1919, n r 1, s. 1 nn.; t e n ż e , N auka uniw ersytecka a ko le j ność studiów w uniw ersyteckiej nauce p ra w a , W arszaw a 1921.; t e n ż e . G losy do artykułu o kolejności studiów praw a, PPiA 1922, nr 7-9, s. 33 nn.; t e n ż e , D wa św iaty, „C zasopism o
Praw ne i E konom iczne” 1923, nr 10-12, s. 1 nn.). I tak prof. B alzer postulow ał w prow adzenie przedm iotów historycznych w początkow ym okresie nauczania. U zasadniał ich pierw szorzędną rolę faktem , iż są one naukow ą podstaw ą praw a ów cześnie obow iązującego. Przedm ioty te d ają praw nikow i ogólne w ykształcenie, które spraw ia, iż studia m ają ch arak ter uniw ersytecki, a nie zaw odowy. Z daniem U czonego ściśle naukow y charakter uniw ersytetów w yróżnia je z kręgu innego typu szkół w yższych, tj. politechnik, szkół handlow ych, przem ysłow ych, rolniczych czy też górniczych (por. B a l z e r , Nauka uniw ersytecka, s. 4). Studenci praw a, którzy rozpoczy nają sw oją edukację, w inni zapoznać się z jeg o podstaw am i historycznym i, ja k też filozoficzny mi. D opiero w dalszej kolejności należy dopuścić m ożliw ość nauczania tzw . przedm iotów praktycznych, zw iązanych z dogm atyką praw a. Przeciw nikiem tej tezy był Juliusz M akarew icz, który tw ierdził, iż obok praw niczego studium o charakterze uniw ersyteckim , kształcącego przyszłych naukow ców , pow inna istnieć także szkoła praw a kształcąca praw ników praktyków o m niejszych aspiracjach. Szczególnie um niejszał rolę przedm iotów historycznych proponując um ieszczenie ich w planie w ykładów na zakończenie studiów , (por. M a k a r e w i c z ,
K olejność studiów praw niczych, s. 3 nn.). Do dyskusji w łączyli się także inni praw nicy. I tak,
Czesław M artyniak (Parę uw ag do dyskusji nad reform ą studiów p raw nych, Lublin 1937 ) oraz W ładysław Abraham (O potrzebach nauki historii praw a, [w:] Nauka polska, W arszaw a 1929, s. 286 nn.) opow iedzieli się za koniecznością poprzedzenia nauczania praw a obow iązującego studium historyczno-praw nym . Przeciw ne stanow isko zajm ow ał C zesław Z nam ierow ski (R efo r
ma studiów praw niczych, „Przegląd W spółczesny” , 45(1933), nr 12, s. 351 nn.), który p o stu lo
wał usunięcie przedm iotów historyczno-praw nych z program u studiów .
22 N ależy zaznaczyć, iż praw o kościelne po II w ojnie św iatow ej z przyczyn ideologicznych zostało usunięte z w ydziałów praw nych w szystkich polskich uniw ersytetów . W zw iązku z
re-2. P raw o ka n o n iczn e na w yd zia ła ch teo log iczn ych
Istniejące na w szystkich polskich uniw ersytetach oprócz Poznania, w ydzia ły teologiczne podlegały konstytucji apostolskiej papieża P iusa XI D eus scien tia ru m D o m in u s z 1931 r.23 Z ostała ona w yda na w celu zapewnienia o d p o w ied n ieg o pozio m u i rozw oju studiów m.in. teologicznych, prawno- k ościelnyc h i filo zo fic zn y ch 24. M iała ujednolicić praktykę istniejącą w ró ż n ych p ań stw a ch , d o ty czą cą m.in. nada w ania stopni naukow ych, liczby lat studiów itp.
K on sty tu cja w pro w ad ziła trzy stopnie naukowe: bakalaureat, licencjat i d o k to ra t25. Z a o bligatoryjne uznano jed y n ie dwa ostatnie. W ydziały mogły
form ą studiów praw niczych, która ma zbliżyć polski system kształcenia do standardów europej skich, w piśm iennictw ie pojaw iają się postulaty w prow adzenia praw a kanonicznego jako przed m iotu o bligatoryjnego na w ydziałach praw a. Zm arły w 1991 r. znany polski cyw ilista M ieczy sław S ośniak pisze: „Z końcem lat czterdziestych znikło ze studiów praw o kanoniczne, jedna z podstaw ow ych przez w ieki dyscyplin praw niczych. Stanow iło ono nieodzow ny elem ent nie tylko w ykształcenia historycznego, ale też system atycznej podstaw y tego w ykształcenia. W inno pow rócić obecnie nie jak o uzupełniający przedm iot historyczny, ale jak o rów noupraw niona obligatoryjna dyscyplina, bez której nie sposób w yobrazić sobie gruntow nie w ykształconego praw nika” . Zob. Studia praw nicze w P olsce na tle aktualnej p ra ktyki, [w:] Filozofia praw a a
tw orzenie i stosow anie praw a. M ateriały O gólnopolskiej K onferencji N aukow ej zorganizow anej w dniach 11 i 12 czerw ca 1991 roku w K atow icach, K atow ice 1992, s. 314 n.
23 A AS 23 (1931), s. 241 nn. O konstytucji tej zob. szerzej: P. H e m p e r e k , D eus
scientiarum D om inus, [w:] E ncyklopedia K atolicka, t. III, Lublin 1979, kol. 1216; P. S t a c h, N ajnow sza reform a w yższych studiów kościelnych, Lwów 1931; H. H o e m a e k e r, K onsty tucja A postolska „Deus Scientiarum D o m in u s” o w yższych studiach kościelnych, „Ateneum
K apłańskie”, 29(1932), s. 184 nn.; P. M a r o t o, In constitutionem apostolicam Deus scientia
rum D om inus de universitatibus et fa cu lta tib u s studiorum ecclesiasticorum , „Com m entarium
iuris can o n ic i”, 4(1931), s. 270 nn.; A. B e a, La constituzione apostolica Deus scientiarum
D om inus. O rigine e spirito, „C om m entarii de re theologica et philosophica” , 22(1941),
s. 445 nn. O becnie działalność uniw ersytetów katolickich i katolickich instytutów w yższych, tak w aspekcie doktrynalnym , ja k i praw nym reguluje konstytucja apostolska Jana Paw ła II
E x corde E cclesiae (A A S 99 (1990), s. 1475 nn.). Postanow ienia konstytucji zostały om ów ione
przez F. Lem pę. Zob. D oktrynalno-praw ne przesłanie K onstytucji A postolskiej Jana Pawła II
o uniw ersytetach katolickich „Ex corde E c c le sia e ", „Roczniki Nauk P raw nych” , 4(1994),
s. 105 nn.
24 K onstytucja apostolska zgodnie z art. 56 dotyczyła fakultetów teologicznych założonych lub zatw ierdzonych przez Stolicę A postolską, a zatem także w ydziałów teologicznych istnieją cych na polskich uniw ersytetach, które zostały zatw ierdzone przez Stolicę A postolską. Por. AAS 23 (1931), s. 261.
25 Pierw szy stopień upraw niał do dalszego prow adzenia studiów akadem ickich, drugi - do nauczania w szkołach, które nie nadają stopni naukow ych, trzeci do nauczania na w ydziale uniw ersyteckim . Por. H o e m a e k e r, dz. cyt., s. 187 nn.
nie udzielać b aka la urea tu26, Z m ożliw ości tej skorzystano w Polsce, gdzie na żadnym w ydziale uniw ersyteckim nie w pro w ad zo n o tego s topnia
nauko-27 wego ,
N auka na W ydz ia le T eologii trw ała pięć lat. P raw o kan o n icz n e zostało zaliczone do głów nych p rz edm iotów nau c zan ia i u m ie sz c z o n e w p rogram ie studiów na III i IV ro k u 28.
3. P raw o kanon iczn e w K a to lickim U niw ersytecie L u b elskim
W okresie m iędzyw ojennym praw o kan o n icz n e n au c zan e było w ram ach sam odzielnego w ydziału jed y n ie na K atolickim U n iw e rsy tecie L u b e lsk im 29.
W edług D ictionnaire de D roit C anonique term in „bakalaureat” ( baccalauréat), pojaw ił się w IX w. i zgodnie ze sw oim pierw otnym znaczeniem przypisyw any był osobie będącej posiadaczem gruntu, z tytułu stosunku w asalstw a. W okresie późniejszym term inem tym o kreś lano młodych kandydatów na żołnierzy. Stąd też analogicznie tytuł ten przyznaw ano m łodym studentom filozofii, teologii i praw a kanonicznego. Podobnie przyznaw ano go studentom medycyny, jak o tytuł poprzedzający doktorat (por. P .B a s t i e n, B accalauréat, [w:] D ictio n
naire de D roit Canonique, t. II, Paris 1937, s. 2). B akalaureat jak o najniższy stopień naukow y
nadaw any był od X III w. przez uniw ersytety europejskie. O becnie przyznaw any je st głów nie przez uniw ersytety anglosaskie po trzech latach studiów . We Francji i w niektórych innych krajach je st to dyplom nadaw any przez w ładze uniw ersyteckie absolw entom szkół średnich po złożeniu specjalnych egzam inów , upraw niających do studiów w szkołach w yższych. Zob.
Encyklopedia PW N, t. I, W arszaw a 1994, s. 328.
27 N ależy przypom nieć, iż do 1931 r. w iele kontrow ersji w zbudzała spraw a stopni nauko wych. I tak w art. 95 ustawy z 13 sierpnia 1920 r. O szkołach akadem ickich, przyjęty został podział na dw a stopnie: niższy (m agisterium ) i w yższy (doktorat). W obec takiego stanow iska ustawy Rada W ydziałow a m usiała najpierw w prow adzić dla absolw entów teologii niższy stopień naukow y i ustalić w arunki konieczne do jeg o uzyskania. 22 m arca 1924 r. przesłano do M inisterstw a W RiO P propozycję w prow adzenia na w ydziale teologicznym dw óch stopni naukowych niższego - licencjatu oraz w yższego - doktoratu. M inisterstw o W R iO P p rzygoto wało odpow iednie rozporządzenie obow iązujące od 1 stycznia 1925 r. R eak cją R ady W ydziało wej na rozporządzenie M inisterstw a była uchw ała podjęta przez n ią 26 m arca 1925 r., która przew idyw ała dw a stopnie naukow e: licencjat i stopień w yższy - doktorat. L icencjat mogli otrzym ać absolw enci lw ow skiego W ydziału T eologicznego po uprzednim uzyskaniu absoluto rium, złożeniu obow iązkow ych rocznych egzam inów , uczęszczaniu przynajm niej przez dw a lata na sem inarium naukow e na W ydziale T eologii oraz przedłożeniu pisem nej pracy naukow ej. Jeśli zaś chodzi o doktorat, to R ada W ydziałow a przedstaw iła 10 grup przedm iotów teologicz nych, z których kandydaci na doktorów byli zobow iązani w ybrać jed n ą. I tak np. zestaw y przedm iotów egzam inacyjnych dla grupy 4, 5, 6 i 10 zaw ierały praw o kanoniczne. W 1926 r. Rada W ydziałow a podjęła uchw ałę w prow adzającą stopień m agistra ja k o niższy stopień n auko wy. Zlikw idow ano natom iast licencjat. W prow adzona zm iana m iała na celu dostosow anie stopni naukow ych na W ydziale T eologicznym do stanu istniejącego na pozostałych w ydziałach uni w ersyteckich. Por. S t a c h , W ydział teologiczny, s. 66 n.
28 AAS 23 (1931), s. 270. Por. także H o e m a e k e r, dz. cyt., s. 189.
P o d s ta w ę p ra w n ą do n ada w ania przez W y d z ia ł stopni naukow ych licencjata i d o ktora stanow iła w r. akad. 1918/19 cesja uprawnień, dokonana przez b isk u p a m o h y lew sk ieg o E d w a rd a R oppa, który ja k o zw ierzchnik Akademii D u c h o w n ej w P e tersburgu przelał jej u p ra w nienia na uczelnię lubelską30. Od r. akad. 1919/20 W y d z ia ł P raw a K ano n ic zn eg o otrzym ał praw o do nadaw ania stopni nau k o w y ch na podstaw ie papieskiego aktu erekcyjnego z 25 lipca 1920 r. A kt ten, w yd a n y przez K o ngre gację S em inariów i U niwersytetów, z a tw ie rdzony przez p ap ież a B enedykta XV, został następnie trzykrotnie pono w iony p rz ez P iusa XI w latach 1923, 1926 i 192931.
W y d z ia ł P raw a K a n o n ic zn eg o K U L podlegał tak ja k i uniwersyteckie w ydz ia ły teologiczne konstytucji D eu s scien tia ru m D om inu s z 1931 r. W edług jej p o stan o w ień studia trw ały 3 lata. W y k ład a n e przedm ioty zostały podzielo ne na trzy grupy: głów ne, p o m o cn icz e i specjalne. Do przedm iotów głównych zaliczono: W stęp do n auk p raw niczych, Kodeks P raw a K anonicznego oraz K ościelne P raw o P ubliczne, do p o m o cn icz y ch - Instytucje p ra w a rzymskiego, P raw o k o nkorda tow e, Zasady o b o w iąz u ją ceg o praw a cyw ilnego, Historię P ra w a k a n o n ic z n e g o 32. P rzedm ioty specjalne o d pow iada ły w ykładanym obec nie p rz ed m io to m fa k ulta tyw nym i m ogły być u m ieszczone w program ie stu diów stosow nie do tradycji W yd z ia łu i potrzeb kraju.
K and y d at na lic e n c ja ta 33 na W y d z ia le P raw a K anonicznego, oprócz napi sania pracy sem inaryjnej, m usiał także zdać egzam in kom isyjny z całego K o d eksu P raw a K ano n ic zn eg o . K and y d at na d o ktora przedstaw iał z kolei rozpra wę n aukow ą. D o d a tk o w o też w p ro w ad zo n o w ym óg jej publikacji.
cielnego Praw a P olskiego, I K atedra T ekstu Praw a K anonicznego, II K atedra Tekstu Praw a K anonicznego, III K atedra Tekstu Praw a K anonicznego, K atedra Publicznego Praw a K ościelne go oraz Ź ródeł Praw a K anonicznego, K atedra Praw a R zym skiego, K atedra Porów naw czego Praw a K ościelnego. Por. J. K r u k o w s k i , Praw o K anoniczne i Praw o Św ieckie w KUL, „Przegląd U niw ersytecki” , 3(1994), s. 8.
30 Por. K a r o l e w i e z, N auczyciele akadem iccy, t. I, s. 31. 31 Tam że.
32 A AS 23 (1931), s. 271.
33 W edług D ictionnaire de D roit C anonique term in „licencjat” (licence) wywodzi się od łacińskiego zw rotu licence docendi. W początkow ych latach Średniow iecza oznaczał w ydawane przez biskupa zezw olenie do nauczania w szkołach diecezjalnych. Z ch w ilą pow stania pierw szych U niw ersytetów , które miały praw o nadaw ania stopnia licencjata, stanow ił on upow ażnie nie do nauczania w różnego typu szkołach. R ów nocześnie stał się stopniem uniw ersyteckim m ającym rangę stopnia funkcjonującego pom iędzy bakalaureatem i doktoratem . Por. R. N a z,
II. N A U C Z A N IE P R A W A K A N O N IC Z N E G O N A U J K W E L W O W I E W L A T A C H 1 9 1 8 -1 9 3 9
1. W yd ział T eologiczny
Po odzyskaniu przez państw o polskie niepodległości, m im o nie ustalonych jeszcze granic oraz n iepew nych stosunków polity c zn y ch i społecznych, U n i wersytet L w ow ski w znow ił zajęcia d y d a k ty c z n e 34. P oczą tk o w o w stru k tu rach uczelni lw ow skiej funkcjonow ały cztery w y d z ia ły 35. W grudniu 1918 roku, jako jed en z pierw szych, rozpoczął d ziałalność W y d z ia ł T e o l o g i c z n y 1'’, We Lwowie, p odobnie j a k w K rakow ie i W ilnie, k ształc enie kan d y d a tó w do kapłaństw a odbyw ało się nie, w S em inarium D u c h o w n y m , ale n a W ydz ia le Teologicznym funkcjonującym w ra m a ch św ieckiej u cz eln i37.
Ze w zględu na osobę w y kładow cy m o ż n a w yróżnić trzy okresy w n a u c z a niu na W ydziale Teologii praw a k anonicznego. I tak w latach 1919-1921 zajęcia prow adził ks. Błażej Jaszow ski, w latach 1921-1925 w ykład o w cam i byli ks. Stanisław N arajew ski i ks. A d a m G erstm ann. Od roku akad. 1925/26 aż do w ybuchu drugiej w ojny św iatow ej ks. M ichał W ysz yński.
34 O w alkach Polaków o w łączenie Lw ow a do granic państw a polskiego zob. m.in.; J. O s i c a, W alka o granice II R zeczypospolitej, [w:] Z dziejów d ru g iej R zeczypospolitej, red. A. G arlicki, W arszaw a 1986, s. 34 nn.; J. B u s z k o, H istoria P olski 1864-1948, W arszaw a
1986, s. 230 nn.
35 Oprócz W ydziału Teologii istniały: W ydział Praw a, W ydział Filozofii oraz W ydział Lekarski. Por. J a c z e w s k i , O rganizacja i instytucje, s. 107.
111 O funkcjonow aniu W ydziału w odrodzonej P olsce i studiach na nim zob. m.in.: W. C z e r n i e w s k i , Z akłady kształcenia duchow ieństw a katolickiego w Polsce, W arszaw a 1938, s. 49 nn.; A. K 1 a w e k. Zarys dziejów teologii ka to lickiej w P olsce, K raków 1948, s. 38 nn.; M. M i k o ł a j c z y k, W arszawski i lw ow ski ośrodek katolickiego religioznaw stw a
w Polsce m iędzyw ojennej, O pole 1987, s. 60 nn.; T. M a ń k o w s k i , Życie naukow e Lw ow a,
„Nauka P olska”, 19(1934), s. 142 nn.; J. S i e m i r a d z k i, M ow a rektorska wygłoszona
dnia 16 października 1926 r. w auli U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lw ow ie, na uroczystości otwarcia roku akadem ickiego 1926-27, Lwów 1928; A. P e t r a n i, Szkolnictw o teologiczne w Polsce, „Praw o K anoniczne” , 7(1964), nr 1-2, s. 195 nn.; S t a c h , W ydział teologiczny,
s. 36 nn.; W. U r b a n, W ydział teologiczny U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lw ow ie i jeg o
znaczenie dla nauki p o lskiej w okresie m iędzyw ojennym oraz j e j organizacji w Polsce Ludow ej,
„Studia L ubaczoviensia” , 1(1983), s. 25 nn.; B. W i l a n o w s k i , W ydziały teologiczne w
P olsce, [w:] P olski P rzew odnik K atolicki, W arszaw a 1927, s. 27 nn.; W. W y h o w s k a d e
A n d r e i, La fon d a zio n e d e ll’ U niversitá di L eopoli alia luce del docum enti d e ll’ A rchivo
Orsini di Roma, „A ntem urale", 6(1960-1966), s. 99 nn.; B. J a c z e w s k i , O rganizacja i instytucje, s. 106 nn.
37 Zob. § 153 Statutu U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lw ow ie, Lw ów 1929; także por. C z e r n i e w s k i , Z akłady kształcenia, s. 50.
P ierw szy z w ykład o w có w , ks. B. J a s z o w s k r 8, prow adził zajęcia dla stu dentów IV roku, w w ym iarz e 7 godzin tygodniow o. P rzedm iotem wykładu były In stitu tio n e s iuris C ano n ici (pars p r im a )y>. W latach 1920-1921 kiero wał rów nie ż sem inarium n a u k o w y m z praw a k o ścieln e g o 40. W marcu 1919 r. R ada W y d z ia ło w a p o d jęła szereg uchw ał dotyczących organizacji studiów teologicznych, k tóre odnosiły się rów nież do n au czania praw a k an o n ic z n e g o 41. Co do istniejącej w ów c zas nadzw yczajnej K atedry Praw a K a n o n icznego złożono w niosek, by bezzw łocznie p rzem ianow ać j ą na katedrę zw yczajną. Podkreślono je d n o c z e śn ie znaczenie praw a kanonicznego dla w y k szta łc en ia przyszłych ducho w n y ch . Trudno sobie bow iem w yobrazić pra w id ło w e funk c jo n o w an ie K o ścio ła bez znajom ości je g o ju rydycz nych pod staw. W y rażo n o rów nie ż stan o w c zy sprzeciw wobec z a jm ow a nia przez prawo k an o n icz n e na W y d z ia le p o d rz ęd n eg o m iejsca42.
38 K s. B łażej Jaszow ski urodził się w 1856 r. Od 1890 r. nauczał praw a kanonicznego na U niw ersytecie L w ow skim , najpierw jak o adiunkt, następnie od 1984 r. jak o zastępca profesora, od 1896 r. jak o profesor nadzw yczajny i w reszcie od 1899 r. jako profesor zw yczajny (por. P e t r a n i, N auka praw a kanonicznego, s. 190 n.). O Jaszow skim i jego dorobku naukowym zob. także: K. L e w i c k 1, B ła żej Jaszow ski, [w:] Polski słow nik biograficzny (dalej - PSB), t. II, s. 86 n. W arto zauw ażyć, iż profesor był założycielem fundacji, która m iała ułatwić doktorom teologii zdobycie fachow ego w ykształcenia i przygotow anie do habilitacji, W akcie fundacyjnym znalazło się zastrzeżenie, zgodnie z którym stypendium m iało być udzielane za każdym razem kandydatom reprezentującym inną dziedzinę nauk teologicznych, by w ten sposób pozyskać odpow iednio w ykształconych w ykładow ców do w szystkich przedm iotów. Jeśli chodzi o kandydatów z praw a kanonicznego, fundator zalecał, by okres stypendium w ykorzys tyw ali na badania naukow e w K urii R zym skiej. Ten now atorski i jakże obiecujący pom ysł nie m ógł niestety w ejść w życie w skutek dew aluacji w aluty polskiej. Por. S t a c h , W ydział
teologiczny, s. 88 n.
39 Por. Program w ykładów w roku akad. 1919/1920, półrocze zim ow e 1919/1920, Lwów 1919, s. 3; w 1. i 2. trym estrze roku akad. 1920/21, Lwów 1920, s. 5; w 3. trym estrze roku akad. 1920/21, Lw ów 1921, s. 5. N azw a Institutiones naw iązuje do praw a rzym skiego. R ozu m iano pod n ią zw ięzły w ykład m ający na celu w prow adzenie studenta w dalsze pogłębione studia. Por. Praw o rzym skie, [w:] Słow nik encyklopedyczny, red. W. W ołodkiew icz, W arszawa 1986, s. 74.
40 Jedynie w pierw szym roku działalności dydaktycznej na W ydziale Teologii UJK, sem i narium nie funkcjonow ało (por. U niw ersytet Jana K azim ierza we Lwowie. Skład U niwersytetu
w roku akad. 1919/20, Lwów 1920, s. 33). Od m om entu jeg o pow stania kierow nictw o miał
spraw ow ać „każdoczesny profesor praw a kościelnego” . Zob. Skład U niw ersytetu w roku szko l
nym 1920-1921, Lw ów 1921, s. 29.
41 U chw ały do skuteczności w ym agały zatw ierdzenia przez Episkopat oraz M inisterstw o W yznań R eligijnych i O św iecenia P ublicznego. Por. S t a c h , W ydział teologiczny, s. 88 n.
Po śmierci Jaszow skiego, R ada W y d z ia ło w a p o w ierzyła zastępczo p ro w a dzenie wykładu profesorom teologii m o raln e j43. Byli nim i ks. S. N arajew - ski44 i ks. A. G e rs tm a n n 45. P ierw szy z nich prow adził w ykład na IV roku studiów. Przedm iotem był tra cta tu s de bo n is ec clesia stic is et m a trim o n io (2 godz. tyg.). G erstm ann zaś w ykładał dla III i IV roku (4 godz. tyg.), de fo n tib u s iuris de p e rso n is46. Jeszcze w tym sam ym roku ak adem ickim nastąpiła zm iana nazwy przedm iotu na: de p ro c e ssu et p o e n is, j a k też de p e rso n is41. W roku akad. 1922/23 ks. A. G e rstm a nn w y k ład a ł d e rebus (2 godz. tyg.), zaś ks. S. N arajew ski de m a trim o n io p ro c e s su ca nó n ico (1 godz. tyg.)48. W roku następnym p rz edm iote m w ykładu były: de p e rso n is (2 godz. tyg.) oraz de fo n tib u s iuris ca n o n ici (2 godz. ty g .)49. W ostatnim podczas wakatu roku akad. 1924/25 wykładano: de m a trim o n io i de rebus (5 godz. tyg.)50. W tym też roku R ada W y d z ia ło w a w p ro w ad ziła p ię c io letnie studia teolo g iczn e51.
U zasadnione wydaje się twierdzenie, iż dopiero od roku akad. 1925/26 ro z począł się pomyślny okres w nauczaniu praw a kanonicznego na W ydz ia le T e o logii. K atedrą zaczął w ówczas kierow ać kanonista sensu stricto , ks. M. W y szyński52. I tak w pierw szym i drugim trym estrze p rzedm iotem w ykładu dla
43 Por. Kronika UJK we Lw owie za rok szkolny 1920/21, Lwów 1923, s. 22.
44 Ks. S. N arajew ski urodził się w 1860 r. Jako absolw ent W ydziału Praw a we Lw ow ie, ukończył studia teologiczne na tej sam ej uczelni. T ytuł doktora nauk teologicznych uzyska! na U niw ersytecie w Innsbrucku. Na W ydziale T eologii U JK nauczał katechetyki. W 1899 r. uzyskał tytuł profesora teologii m oralnej. Por. K. L e w i c k i, Stanisław N arajew ski, PSB, t. XXII, s. 524 n.
45 O A. G erstm annie i jeg o osiągnięciach naukow ych zob.: A rchiw um Państw ow e we Lwow ie. Akta personalne A dam a G erstm anna, f. 26, op. 5, nr 406; M . R e c h o w i c z ,
Adam G erstm ann, PSB, t. VII, s. 403 n.
46 Program ..., w 1. i 2. trym estrze roku akad. 1921/22, Lwów 1921, s. 5. 47 Program ..., w 3. trym estrze roku akad. 1921/22, Lw ów 1922, s. 5 .
4S Program ..., w 1. i 2. trym estrze roku akad. 1922/23, Lwów 1923, s. 5; w 3. trym estrze roku akad. 1922/23, Lwów 1923, s. 5.
49 Program ..., w roku akad. 1923/24, Lw ów 1923, s. 5. 50 Program ..., w roku akad. 1924/25, Lw ów 1924, s. 5.
51 Pięcioletnie studia teologiczne we w szystkich uniw ersytetach założonych przez Stolicę A postolską lub też m ających je j zezw olenie na działalność fakultetu teologicznego w prow adziła dopiero konstytucja apostolska D eus Scientiarum D om inus z 1931 r.
52 Ks. M ichał W yszyński urodził się w 21 w rześnia 1890 r. w W yżnianach. W 1918 r. uzyskał stopień doktora teologii na podstaw ie rozpraw y Die U rsachen und A nfänge des Frei-
heitsskam pfes der M akkabäer na U niw ersytecie w Innsbrucku. Tam też w 1918 r. praca została
opublikow ana (por. W. U r b a n, M ateriały do historii nauki i literatury praw a kanonicznego
III i IV r. były: h isto ria fo n tiu m iuris cano nici (2 godz. tyg.) oraz de p erson is (3 godz. tyg.), w trzecim zaś ius canonicum pu b licu m (2 godz. tyg.) oraz kontynuacja drugiego w y k ła d u 53.
W roku akad. 1926/27 w p rogram ie studiów zostały w yróżnione bloki tem atyczne. P raw o kanonicz ne um ieszczono w jed n y m bloku z teologią m o ralną. K olejnej zm ianie uległ nie tylko przedm iot w ykładu, ale też rok dla którego pra w o k a n o n icz n e miało być w ykładane. I tak zam iast dotychczaso w ych dw u w y k ład ó w , w pierw szym i drugim trym estrze w prow adzono jeden p ięciogodz inny, k tórego prz ed m io te m były: de rebus oraz (w III trymestrze) de p o e n is. W y k ła d y odbyw ały się w yłącznie dla IV ro k u 54.
W roku akad. 1928/29 w y m ia r w ykładu dla IV i nowo powstałego V roku uległ rozszerzeniu do 7 godz. ty g o d n io w o ” . Ks. W yszyński pełnił o bow iąz ki zastępcy p ro fe s o ra do 1929 r., kiedy to w yjechał na stypendium naukowe do Rzymu"’6. D y d a k ty k ą zajął się w ów czas ks. Adam G erstm ann - ówczesny dziekan W y d z ia łu 57. Po po w ro c ie do kraju W yszyński został m ianowany 28 paź dziernika 1930 r. profesorem nadzw yczajnym katedry praw a kanonicznego na W y d z ia le T e o lo g icz n y m U JK w e Lwowie. Do obow iązków Profesora, zgodnie z p ism em w y sto so w an y m z M inisterstw a W yznań Religijnych i O św ie c e n ia P u blic znego w W a rsza w ie, należało: odbyw anie wykładów i ćw iczeń z p ra w a k an o n icz n eg o , k ierow nictw o sem inarium oraz sprawowanie w szelkich czynności zw iązanych ze stanow iskiem profesora szkoły akade m ick iej58.
zw yczajny słuchacz na W ydział Praw a U niw ersytetu we Lw ow ie, gdzie po w ysłuchaniu 8 trym estrów zdał egzam in praw no-historyczny (por. Św iadectw o egzam inu państw ow ego. A rchi wum Państw ow e we Lw ow ie. Akta personalne M ichała W yszyńskiego, f. 26. op. 5, nr 328). W 1925 r. habilitow ał się z praw a kanonicznego na W ydziale teologicznym U niw ersytetu Jana K azim ierza we Lw ow ie na podstaw ie rozpraw y pt. R eguły de annali possessore i de triennali
possessore a now y kodeks praw a kanonicznego („Przegląd T eologiczny” , 5(1924), s. 247 nn.).
Por. U chw ala Rady W ydziałow ej z dnia 8 m aja 1925, A rchiw um Państw ow e we Lwowie. Akta personalne M ichała W yszyńskiego, f. 26, op. 5, nr 328. W yniki naukow e prof. W yszyńskiego znajdow ały żyw y oddźw ięk i przyjęcie w nauce europejskiej. Jako uczony skierow ał swoje w ysiłki badaw cze w trzech zasadniczych kierunkach, m ianow icie praw a polskiego, kanoniczne go i rzym skiego. Por. W . U r b a n, O kruchy kaznodziejskie, W rocław 1975, s. 95 n.
53 P rogram ..., w roku akad. 1925/26, Lwów 1926, s. 5. 54 P rogram ..., w roku akad. 1926/27, Lwów 1926, s. 5. 55 Program ..., w roku akad. 1928/29, Lwów 1928, s. 6.
56 W czasie pobytu w R zym ie pracow ał w B ibliotece W atykańskiej, w R ocie i Kongregacji C oncilii. Por. S t a c h , W ydział teologiczny, s. 98 i 132.
57 Por. tam że, s. 98.
58 Por. A rchiw um Państw ow e we Lw ow ie. A kta personalne M ichała W yszyńskiego, f. 26, op. 5, n r 328.
W roku akad. 1930/31 oprócz p o p rz ednio w y kłada nych zagad n ień ks. W y szyński rozpoczął dla V roku studiów n o w y w ykład pod n a z w ą de relig io sis (1 godz. tyg.)59. Od roku akad. 1931/32 aż do w ybuchu drugiej w o jn y ś w ia towej m ożna zauw ażyć cyklicznie pow tarzając e się co dw a lata tem aty w y k ł a dów. I tak w jednym roku, na IV i V roku studiów prz ed m io te m w y k ła d ó w były: historia fo n tiu m , norm ae g e n e ra le s oraz de p e r s o n is (4 godz. ty g .)60, w następnym zaś: de rebus, d e p ro c e ssib u s, de d elictis et p o e n is (4 godz. tyg.)61. Od tego też roku aż do roku akad. 1934/35 dla V roku studiów w prow adzono w ykłady fakultatyw ne: K on k o rd a t polski z r. 1925 (1 godz. tyg.) oraz A rchidiecezjalny S ynod lw o w sk i z roku 193062.
2. W ydział P raw a
Oprócz W ydziału Teologicznego praw o kanoniczne nauczane było n a W y dziale Prawa lwowskiej uczelni. J e d n ą z katedr w chodzących w skład W y d z ia łu była katedra praw a kościelnego63. W y k ład aż do 1935 r. prow adził
59 Program ..., w roku akad. 1930/31, Lw ów 1930, s. 6.
60 Program ,.., na rok akad. 1931/32, Lw ów 1931, s. 8; na rok akad. 1933/34, Lw ów 1933, s. 6; na rok akad. 1935/36, Lwów 1935, s. 6; na rok akad. 1937/38, Lw ów 1937, s. 6.
61 Program ..., na rok akad. 1932/33, Lwów 1932, s. 6; na rok akad. 1934/35, Lw ów 1934, s. 6; na rok akad. 1936/37, Lwów 1936, s. 6; na rok akad. 1938/39, Lw ów 1938, s. 6.
62 Łącznie w ykładano te przedm ioty w roku akad. 1931/32 (por. P rogram ..., z roku akad. 1931/32, Lwów 1931, s. 8), na przem ian w latach: 1932/33 (A rchidiecezjalny synod lw ow ski, por. Program ..., na rok akad. 1932/33, Lwów 1932, s. 6; na rok akad. 1934/35). W tych latach w ykłady odbyw ały się w w ym iarze 5 godz. tyg. W latach 1935/36 i 1936/37 dodatkow o w p ro wadzono 1 godz. w ykładu o nazw ie: A dm inistracja w yznaniow a. Por. P rogram .... na rok akad.
1935/36, Lwów 1935, s. 6; na rok akad. 1936/37, Lw ów 1936, s. 6.
63 Znaczący rozw ój katedry praw a kościelnego nastąpił w drugiej połow ie X IX w., kiedy to na jej czele stanął Edw ard R ittner. Był on autorem pierw szego w języku polskim p o d ręczn i ka do nauki praw a kanonicznego, który spełniał standardy europejskie (zob. R i t t n e r, dz. cyt.). Podręcznik m iał służyć studentom praw a w przygotow aniu się do egzam inów z praw a kościelnego. N apisany został w sposób ściśle naukow y, z cytow aniem źródeł i literatury. C echą tej książki było ukazanie obow iązujących instytucji praw a kanonicznego na tle ich h isto ry czn e go rozw oju (por. T. S i 1 n i c k i, W ładysław A braham (1860-1941), [w:] W . A b r a h a m ,
Organizacja K ościoła w Polsce do połow y wieka XII, P oznań 1962, s. 11). P odręcznik spotkał
się z pozytyw nym i recenzjam i m.in.: E dm unda K rzym uskiego (zob. „B iblioteka W arszaw ska", 4(1878), s. 502 nn.) oraz Fryderyka Zolla (zob. „Przegląd P o lsk i”, 13(1878), s. 414 nn.). O randze dzieła R ittnera św iadczy fakt, iż było ono używ ane w polskich uniw ersytetach aż do czasu ogłoszenia now ego K odeksu Praw a K anonicznego w 1917 r. (por. A. V e t u 1 a n i,
D zieje historii praw a w Polsce, K raków 1948, s. 44). N astępcą R ittnera był Jó z e f K asznica,
który objął katedrę praw a kościelnego w 1887 r. Jego karierę naukow ą przerw ała przedw czesna śm ierć, która nastąpiła po roku pracy (o Józefie K asznicy zob.: F. Z o 1 1, S. T a r n o w- s k i, J ó z e f Kasznica. W spom nienie pośm iertne, „Przegląd P o lsk i” , 22(1887), s. 405 nn.).
W. A b ra h a m 6*, O ile na W ydziale Teologii następow ały częste zm iany doty czące program u studiów, ja k też osób wykładających, o tyle w przypadku W y działu P raw a m ożna m ówić o w zględnej stabilizacji procesu dydaktycznego.
I tak w ykład z p ra w a k o ścielne go p row adzony był dla II roku studiów p ra w n iczy c h w w y m iarz e 5 godz. ty g o d n io w o 65. Od roku akad. 1933/34 do 1934/35 został p o dzielony p o m ię d z y W. A bra ham a i L. H albana66. P rzed
“4 W ładysław A braham urodził się 10 października 1860 r. w Sam borze (m iasto leżące obecnie na U krainie, niedaleko Lw ow a). Po ukończeniu studiów praw niczych na U niw ersytecie Jagiellońskim uzyskał w 1883 r. stopień doktora praw . Po odbyciu podróży naukow ych do R zym u i B erlina pow rócił do K rakow a, gdzie w 1886 r. habilitow ał się na podstaw ie rozprawy pt: P roces inkw izyeyjny w ustawach Innocentego III i we w spółczesnej nauce (Kraków 1887). K atedrę praw a kościelnego we Lw ow ie objął w 1888 r. (Dane biograficzne A braham a zob. m.in.: P. K a 1 w a, Prof. D r W ładysław A braham , „A teneum K apłańskie”, 47(1947), s. 97 nn.; T. M a ń k o w s k i , Życie naukow e L w o w a, „N auka P olska” , 19(1934), s. 153; S i l n i - c k i, W ładysław A braham , s. i nn,; P e t r a n i, N auka praw a kanonicznego, s. 194 nn.; A rchiw um Państw ow e we Lw ow ie. A kta personalne W ładysław a A braham a, f. 26, op. 5, nr 1). W ykłady P rofesora A braham a odznaczały się w ysokim poziom em naukow ym ze w zględu na zaw arte w nich cytaty ze źródeł, ja k też w yw ody krytyczne i polem iczne. O bejm ow ały one oprócz praw a kanonicznego rów nież przepisy praw a państw ow ego dotyczące K ościoła. Prof. A braham prow adził w ykłady w edług następującego podziału m ateriału: I. Ogólne pojęcia prawa kościelnego oraz historia źródeł i literatury; II. H ierarchia kościelna; III. Praw o majątkowe; IV. Praw o m ałżeńskie; V. Proces kam y i praw o karne; VI. Stosunek K ościoła do państw a (por. S i 1 n i c k i, W ładysław A braham , s. 69). P osługiw ał się rów nocześnie m etodą historyczną i dogm atyczną. M im o tak im ponującej działalności dydaktycznej i naukow ej prof. Abraham nie pozostaw i! po sobie podręcznika akadem ickiego, a jedynie nieliczne, często nie autoryzow ane przez autora skrypty, które nigdy nie uzyskały charakteru pełnow artościow ego podręcznika. W ykłady profesora w ydala w 1923 r. agenda „D elta”, m ieszcząca się we Lw ow ie przy ul. K o pernika 18, zajm ująca się przygotow aniem przyszłych studentów do egzam inów praw niczych. 65 Por. P rogram ..., półrocze zim ow e 1919/20, s. 5; 1 i 2 trym estr roku akad. 1920/21, s. 6; 3 trym estr roku a k a d .1920/21, s. 5; 1 i 2 trym estr roku akad. 1921/22, s. 6; 3 trym estr roku akad 1921/22, s. 6; 1 i 2 trym estr roku akad. 1922/23, s. 7; 3 trym estr roku akad. 1922/23, s. 7; w roku akad. 1923/24, s. 11; w roku akad. 1924/25, s. 13; w roku akad. 1925/26, s. 11; w roku akad. 1926/27, s. 8; na rok akad. 1927/28, s. 5;w roku akad. 1928/29, s. 9; na rok akad. 1929/30, s. 9; w roku akad. 1930/31, s. 9; na rok akad. 1931/32, s. 13; w roku akad.
1932/33, s. 10.
66 Leon H alban urodził się 23 w rześnia 1893 r. w K rakow ie. W 1916 r., po ukończeniu
studiów praw niczych we Lw ow ie, uzyskał tytuł doktora nauk praw nych. W czerw cu 1926 r. habilitow ał się na U niw ersytecie Jana K azim ierza we Lwow ie w dziedzinie praw a kanoniczne go na podstaw ie rozpraw y pt. Lichw a w nauce i praw ie kościelnym , Lwów 1926 (zob. Pismo M inisterstw a W R iO P z dnia 22 października 1926 r. w spraw ie zatw ierdzenia uchw ały Rady W ydziałow ej m ocą której Leon H alban został habilitow any jak o docent praw a kościelnego UJK we Lw ow ie. A rchiw um Państw ow e we Lw ow ie. A kta personalne Leona H albana, f. 26, op. 5 nr 354 ). Szerzej o H albanie i jeg o dorobku naukow ym zob.: K. K o r a n y i, Leon H alban, „Państw o i P raw o ” , 1960, z. ¡0, s. 626 n.; J. W i i 1 a u m e, D ziałalność naukowa Leona
miotem zajęć pierw szego z nich b yła „historia źródeł p ra w a k o ś c ie ln e g o ” (1 godz. ty g odniow o)67, d rugiego zaś, „system praw a k a n o n ic z n e g o ” (4 godz. tygodniow o; ' Po przejściu A b ra h a m a w 1935 r. na e m ery tu rę wykład prow adził sam H a lb a n 69.
Drugi z profesorów prow adził rów nież od roku 1926 w ykład z kościelnego prawa karnego70. Zajęcia dydaktyczne poszerzył w roku akad. 1930/31 o dw a wykłady m onograficzne dotyczące kościelnego praw a m ałżeńskiego (2 godz. tyg.) oraz stosunku Kościoła do państw a w rozw oju h istorycznym i k o nkorda tu (2 godz. tyg.)71.
Od roku akadem ickiego 1925/26 w p ro g ra m ie studiów w p ro w a d z o n e z o s ta ły ćw iczenia z praw a kościelnego w w y m iarz e 4 godz. tygod n io w o , które do roku akadem ickiego 1928/29 p row adzili w spólnie W. A bra ham i T. S ilnicki
6 Por. Program ..., na rok akad. 1933/34, s. 10; na rok akad. 1934/35, s. 9.
68 Por. Program ..., na rok akad. 1934/35, s. 9; na rok akad. 1935/36, s. 9; w roku akad. 1936/37, s. 9; na rok akad. 1937/38, s. 9; na rok akad. 1938/39, s. 9.
69 Rada W ydziałow a w piśm ie skierow anym do P rezydenta R zeczypospolitej Ignacego M ościckiego uzasadnia prośbę o nieprzenoszenie prof. A braham a w stan spoczynku m im o osiągnięcia przez niego w ieku em erytalnego w następujący sposób: „Prof. A braham odznacza się św ieżością um ysłu, której m ógłby mu pozazdrościć niejeden uczony m łodszy w iekiem . D la W ydziału Praw a U niw ersytetu J. K. utrata tego profesora przedstaw iałaby ubytek, którego nie dałoby się zastąpić. Nie chodzi tutaj o kw estię zapew nienia w ykładów , bo znaleźliby się zastępcy i następcy, chodzi o rzecz, której zastąpić nie m ożna, o indyw idualną w artość n auko w ą i o prom ieniow anie rzetelnej kultury naukow ej [...]” (zob. A rchiw um P aństw ow e we L w o wie. Akta personalne W ładysław a A braham a, f. 26, op. 5, n r 1). Por. także protokoły z p o sie dzeń K om isji dla obsady K atedry Praw a K ościelnego z dn. 5 lipca i 27 listopada 1935 r. Oprócz w ybranego na kierow nika K atedry L. H albana, przedstaw iono kandydatury A. V etula- niego z U niw ersytetu Jagiellońskiego w K rakow ie oraz T. Silnickiego z U niw ersytetu P oznań skiego (tamże). Rada W ydziału Praw a U JK dnia 15 m aja 1937 r. przyjęła uchw ałę o nadaniu prof. Abraham ow i stopnia doktora praw honoris causa. U chw ałę tej sam ej treści podjęła w cześ niej Rada W ydziału T eologicznego. W piśm ie z dnia 12 stycznia 1931 r. skierow anym do Senatu A kadem ickiego UJK we Lw ow ie w spraw ie zatw ierdzenia nadania A braham ow i stopnia doktora teologii honoris causa dziekan Stach uzasadniał, iż Profesor jest: „[...] n ajw y b itn iej szym znaw cą kanonistyki w Polsce i jednym z pierw szych w E uropie, a jeg o prace z dziedziny ustroju K ościoła w Polsce są w prost epokow ym i i podstaw ow ym i” . Por. tam że.
70 Zob. pism o dziekana W ydziału Praw a z dnia 11 grudnia 1926 r. w ystosow ane do R ekto ra UJK we Lwow ie w celu zaw iadom ienia o zgłoszeniu przez L. H albana w ykładu z k ościelne go prawa karnego (A rchiw um Państw ow e we Lw ow ie. A kta personalne Leona H albana, f. 26, op. 5, nr 354); pism o tej sam ej treści do M inisterstw a W R iO P (tam że); pism o z dnia 22 g rud nia 1926 r. z M inisterstw a W R iO P zatw ierdzające zgłoszony w niosek (tam że).
71 Por. Program ..., na rok akad. 1930/31, s. 10; Zob. także pism o dziekana W ydziału Praw a UJK z 25 stycznia 1929 r. do M inisterstw a W RiO P w W arszaw ie w spraw ie zatw ierdze nia uchwały zezw alającej H albanow i na prow adzenie w ykładu z praw a m ałżeńskiego. A rch i wum Państw ow e we Lwow ie. A kta personalne L eona H albana, f. 26, op. 5, n r 354.
(po 2 godz. ty g o d n io w o )72. Po przeniesieniu się przez T. Silnickiego w 1929 r. na U n iw e rsy tet P oznański, ćw iczenia z prawa kościelnego prowadził do roku akad. 1935/36 A braham w spólnie z H a lb a n em 73. Od 1935 r. ćw i czenia zaczął pro w a d zić L. W in o w sk i74.
III. Z N A C Z E N I E L W O W S K IE J S Z K O Ł Y H IS T O R II P R A W A K O Ś C IE L N E G O D L A R O Z W O J U N A U K H IS T O R Y C Z N O -P R A W N Y C H W II R P
1. P o w sta n ie i ro zw ó j L w o w skie j Szkoły H isto rii P raw a K ościelnego Na szc zeg ó ln e znaczenie dyscyplin historyczno-praw nych w procesie w y k szta łc en ia p ra w n ik ó w u w a g ę zw róciła n iem iecka szkoła historyczno-praw - na po w stała w pierw szej połow ie X IX w 75. Pod jej w pły w e m pozostaw ała r ó w n ie ż n au k a historii p ra w a w P o lsc e76. N ależy uznać, iż w wieku XX naj w y bitniejszym p rzedstaw icielem nurtu badań h istoryczno-praw nych w zakresie p ra w a k an o n ic z n e g o by ł W. A braham . Przyjm uje się pow szechnie, iż był on
72 Por. P rogram ..., w roku akad. 1925/26, s. 11; na rok akad. 1926/27, s. 11; na rok akad. 1927/28, s. 5; na rok akad. 1928/29, s. 9. T. Silnicki prow adził rów nież wykład z prawa m ałżeńskiego.
73 Por. P rogram ..., na rok akad. 1929/30, s. 9; w roku akad. 1930/31, s. 9; na rok akad. 1931/32, s. 13; w roku akad. 1932/33, s. 10; na rok akad. 1933/34, s. 10; na rok akad. 1934/35, s. 9; na rok akad. 1935/36, s. 9.
74 Por. Program ..., na rok akad. 1934/35, s. 9; na rok akad. 1935/36, s. 9; w roku akad. 1936/37, s. 9; na rok akad. 1937/38, s. 9; na rok akad. 1938/39, s. 9. O osobie i dorobku L eszka W inow skiego zob.: J. D u d z i a k, P rofesor L eszekW in o w ski, „R oczniki Teologiczno- K anoniczne”, 28(1981), z. 5, s. 5 nn.
75 O niem ieckiej szkole historyczno-praw nej zob. zw łaszcza: P. K o s c h a k e r , Europa
und das R öm ische R echt, M ünchen 1958, s. 254 nn.
76 P rzedstaw icielem szkoły historyczno-praw nej w W arszaw ie był R om uald Hube (o Hubern zob. m.in.: W . S o b o c i ń s k i , R om uald H ube, PSB, t. X, s. 70 nn.; A. R e m- b o w s k i, [w:] P ism a, t. I, W arszaw a 1901, s. 405 nn.; S . Ł a g u n a , R om uald H ube i jego
działalność naukow a, „A teneum ” 1890, t. III, s. 594 nn.; K. D u n i n, Rom uald Hube (1803- 1890) - Studium b io g raficzno-bibliograficzne, [w:] R. H u b e, P ism a, t. I, W arszaw a 1905,
s. 5 nn.), w K rakow ie. B olesław U lanow ski, Stanisław Zachorow ski oraz Tadeusz Grom nicki. O sylw etkach i dorobku naukow ym w ym ienionych uczonych zob. m.in.: J. B a r , Tadeusz
G rom nicki, [w:] P olscy kanoniści (w iek X IX i XX), cz. I, W arszaw a 1981, s. 162; t e n ż e , U darlyk H eyzm ann, tam że, s. 173; D. S y n o w i e c, J ó z e f B rzeziński, tam że, s. 55 n.;
t e n ż e , Stanisław Zachorow ski, [w:] P olscy kanoniści (wiek X IX i XX), cz. II, W arszawa 1981, s. 250 n.; J. B a r, B olesław U lanow ski, tam że, s. 222. C urriculum vitae oraz działalność naukow a B olesław a U lanow skiego zaw arta je st w jeg o aktach personalnych. Zob. Akta perso nalne B olesław a U lanow skiego. A rchiw um U niw ersytetu Jagiellońskiego w K rakow ie, S II 619.
tw órcą tzw. lw ow skiej szkoły historii p ra w a kościelnego, której o sią g n ię c ia znane są nie tylko w Polsce, ale też poza jej gra n ic am i77.
Powstanie i rozw ój szkoły zw iązane były z sem inarium n a u k o w y m p r o w a dzonym przez Profesora. Z ajęcia sem inaryjne prow adził od ro k u 1888 aż do wybuchu drugiej w ojny światowej. U czestnikam i spotkań byli studenci praw a, jak również innych kierunków , a zw łaszcza historii i teologii. P onadto słu c h a czami byli doktorzy, ja k też profesorow ie z różnych o śro d k ó w u n iw e r s y te c kich 7 8.
W swoich w spom nieniach uczestnicy sem inarium ch a ra k te ry z u ją P rofe sora jako w ybitnego erudytę, który był autorytetem nie tylko ja k o n a u k o w ie c, ale również jak o człow iek. S tudenci podkreślają, iż zaw sze m ogli liczyć n a jeg o p o m o c '9. A braham zw racał szc zególną u w a g ę na interpretację tekstów ź ró d łow ych80. Ponadto c e c h ą c h a rak tery sty c zn ą sem inarium był akty w n y udział w dyskusji jego w szystkich uczestników . P ro fe so r nigdy nie n arzucał tem atów badawczych, pozostaw iając sw obodę w yboru. S em in aria nie były liczne, co daw ało jeszc ze lepszy kontakt uczniów z M istrz e m 81.
77 Por. S o ś n i a k, dz. cyt., s. 315.
' 8 Por. M. W y s z y ń s k i , M etus reverentialis w rzym skim i kanonicznym praw ie
m ałżeńskim , „Praw o K anoniczne” , 4(1961), nr 1-4, s. 223; także T. S i 1 n i c k i, W spom nie nia o sem inariach P rofesorów O swalda Balzera i W ładysław a A braham a, [w;] Z zagadnień dydaktycznych szkolnictw a w yższego, Poznań 1947, s. 80. W ysoka ocena sem inarium zaw arta
jest w piśm ie Rady W ydziałow ej skierow anym do P rezydenta R zeczypospolitej Ignacego M ościckiego uzasadniającym prośbę o nieprzenoszenie prof. A braham a w stan spoczynku m im o osiągnięcia przez niego w ieku em erytalnego. Z daniem profesorów : „[...] sem inarium to stoi na stopie europejskiej. Cieszy się ono tak w ielkim uznaniem , iż na posiedzenia przyjeżdżają w charakterze słuchaczów profesorow ie U niw ersytetów z K rakow a i L ublina” . Podobnie też w piśm ie dziekana W ydziału Praw a UJK, skierow anego do M inisterstw a W R iO P w spraw ie zezw olenia prof. A braham ow i na dalsze pełnienie obow iązków profesorskich w idnieje uw aga, iż „[...] jego sem inarium znane jest w całej Polsce a naw et zagranicą jak o pierw szorzędna szkoła, przygotow ująca pracow ników naukow ych w zakresie praw a kanonicznego i historii K ościoła w P olsce” . Zob. A rchiw um Państw ow e w e Lw ow ie. A kta personalne W ładysław a Abraham a, f. 26, op. 5, nr !.
79 W swoich w spom nieniach uczeń A braham a, Jakub Saw icki, tw ierdził: „Zaw ód badacza, profesora i w ychowaw cy był dlań pow ołaniem , którem u w iernym był od w czesnej m łodości, był dlań służbą tw ardą i odpow iedzialną. Pedagogiem był niezrów nanym . P osiadłszy metodę badań historycznych w stopniu najw yższej doskonałości, potrafił uczniów sw oich zapraw ić do trudnej tej sztuki [...]”. Zob. J. S a w i c k i, W ładysław Abraham , „K w artalnik H istoryczny”
1953, z. 3-4, s. 408 n.
80 I tak np. w roku akad. 1928/29 przedm iotem sem inarium były badania pow stania i rozw oju praw a beneficjalnego na Z achodzie oraz P akta L ateraneńskie (zob. K ronika UJK we Lwowie za rok akad. 1928/29, Lwów 1930, s. 50), zaś w roku akad. 1929/30 najstarszy statut kapituły lw ow skiej. Zob. K ronika... za rok akad. 1929/30, s. 59.
