Kontrolna funkcja rachunkowości

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 691. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Helena Kurek Katedra RachunkowoÊci. Helena Zieliƒska Katedra RachunkowoÊci. Kontrolna funkcja rachunkowoÊci 1. Wprowadzenie Wśród wielu funkcji współczesnej rachunkowości istotną rolę odgrywa jej funkcja kontrolna. W literaturze wymienia się ją na równi z innymi głównymi funkcjami rachunkowości, tj. funkcją informacyjną, analityczną i dowodową1. Przedmiotem niniejszego artykułu jest prezentacja poglądów różnych autorów na temat kontrolnej funkcji współczesnej rachunkowości. 2. Determinanty rozwoju kontrolnej funkcji rachunkowoÊci Początków kontrolnej funkcji rachunkowości można dopatrywać się w czasach średniowiecza, kiedy w XV w. utworzone zostało na angielskim dworze królewskim stanowisko określane jako „countrollour”. Do głównych zadań ówczesnego kontrolera należał nadzór i weryfikacja zapisów obejmujących przepływ środków finansowych oraz dóbr materialnych i usług [Nesterak 2002, s. 13]. Wyraźny wzrost znaczenia kontrolnej funkcji rachunkowości nastąpił w latach trzydziestych. XX w. Wtedy to bowiem kryzysowe warunki gospodarcze wywołały konieczność nasilenia sterowania i kontroli procesów gospodarowania [Rachunkowość zarządcza, 1998, s. 2]. Według S. Nowosielskiego [2001, s. 33–36] do innych głównych czynników 1 Por. na ten temat m.in. prace: [Rachunkowość finansowa…, 2001], [Burzym 1980], [Aleszczyk 1997], [Gmytrasiewicz, Karmańska, Olchowicz 2004], [Luty 1995], [Matuszewicz 2001], [Kołaczyk 1997], [Nowak 1996], [Krzywda 1999]. Niektóre z wymienionych wyżej funkcji rachunkowości zostały omówione przez autorki niniejszego opracowania: [Kurek, Zielińska 2000; 2003; 2004]..

(2) Helena Kurek, Helena Zielińska. 32. wpływających na dynamiczny rozwój kontrolnej funkcji rachunkowości zalicza się m.in.: – wzrost wielkości przedsiębiorstw, – problemy z koordynacją działalności gospodarczej, – silną walkę konkurencyjną, – trudności w przewidywaniu koniunktury gospodarczej, – konieczność uściślania związków nauki z praktyką gospodarczą. Rozwój społeczno-gospodarczy determinuje dalszy wzrost znaczenia kontrolnej funkcji rachunkowości. W szczególności wpływa na to wzrastająca konkurencja, likwidacja barier celnych czy globalizacja. Wymienione czynniki wręcz wymuszają rozwój stosowanych dotąd metod i technik pomocnych w procesie podejmowania decyzji zarządczych zarówno mikro-, jak i makroekonomicznych. 3. Cel i zadania kontrolnej funkcji rachunkowoÊci Głównym celem kontrolnej funkcji rachunkowości jest pomiar realizacji założonych celów i ustalenie odchyleń od planu. Wczesne wykrycie odchyleń umożliwia podjęcie skutecznych działań korygujących [Sowińska, Gabrusewicz, Poetschke 1998, s. 376]. W szczególności tę funkcję rachunkowości można sprowadzić do: – zabezpieczenia majątku przed kradzieżą i zniszczeniem, – stworzenia bodźców do coraz bardziej efektywnej gospodarki majątkiem i kapitałem, – ochrony wierzycieli poprzez kontrolę płynności finansowej firm. Narzędziem zapewniającym ochronę mienia przed kradzieżą i zniszczeniem są usankcjonowane przepisami prawa zasady emitowania, obiegu i archiwowania dokumentów księgowych oraz okresowa weryfikacja stanów księgowych i faktycznych majątku i kapitału. W celu stworzenia bodźców do efektywniejszej gospodarki majątkiem i kapitałem rachunkowość stwarza podstawę oceny wyników działalności i stopnia realizacji założonych planów, umożliwia weryfikację metod wyceny majątku i kapitału, dokonanie oceny wielkości i struktury ponoszonych kosztów i osiąganych przychodów, tworzy podstawy oceny stopnia wykorzystania i zużycia posiadanego majątku, jest narzędziem oceny realizacji procesów gospodarczych [Wilson, Mc Hugh 1980, s. 30]. Ponadto coraz bardziej istotnym zadaniem kontrolnej funkcji rachunkowości jest pomiar i ocena zarządzania zasobami ludzkimi. 2. Por. [D. Dobija 2003b, s. 303–331], [M. Dobija 2003, s. 219–267], [Edvinson, Malone 1997], [Osbert-Pociecha, Karaś 1999], [Eronen 1998], [Grojer, Johanson 1996], [Flamholtz 1974], [Zbiegień-Maciąg, Lipowiecka 2000], [Handy 1995], [Strojny 2000], [G. Ross, J. Ross 1997], [Rouhesma 1996], [Stewart 1997], [Sveiby 1989], [Wiig 1997]..

(3) Kontrolna funkcja rachunkowości. 33. Konieczność analizy i kontroli zarządzania kapitałem ludzkim wynika z przyczyn omawianych przez wielu autorów2. Do korzyści wynikających z pomiaru i kontroli rachunkowej w zakresie zarządzania kapitałem intelektualnym należą m.in.: urealnienie wartości firmy, możliwość wykazania efektywności aktywów niematerialnych w sprawozdawczości firmy, stworzenie bodźców do coraz bardziej efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi czy maksymalizacja wartości firmy. Kontrola w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi umożliwia zatem zwiększenie i uściślenie zakresu informacji zarówno dla odbiorców wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Wymienione wyżej zadania rachunkowości, realizowane w ramach funkcji kontrolnej, dotyczą poszczególnych jednostek gospodarczych, czyli skali mikroekonomicznej. Szersze rozumienie funkcji kontrolnej polega na dostarczaniu różnym odbiorcom zewnętrznym informacji o kosztach, przychodach i wynikach finansowych jednostek gospodarczych. Celem gromadzenia i dostarczania tych informacji przez rachunkowość jest konieczność zewnętrznej kontroli i oceny dotychczasowej działalności danej firmy, a także określenie możliwości jej rozwoju [Winiarska 2000, s. 35]. Zewnętrzna kontrola sprawozdań finansowych firm musi być dokonywana przez biegłych rewidentów zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o rachunkowości z dnia 29.09.1994 r. (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694 t.j. z późn. zm.) oraz Międzynarodowymi Standardami Rewizji Finansowej (MSRF, nr 200 § 2). 4. Procedura i zakres kontrolnej funkcji rachunkowoÊci Procedurę kontrolnej funkcji rachunkowości można sprowadzić do trzech etapów, tj. kontroli wstępnej, kontroli bieżącej oraz kontroli wynikowej. Etapy te realizowane są odpowiednio przed, w trakcie i po zakończeniu określonego zakresu działalności. Kontrolna funkcja rachunkowości obejmuje swym zakresem kontrolę pełną i częściową. Kontrola pełna dotyczy wszystkich zdarzeń gospodarczych dokumentowanych i rejestrowanych w księdze głównej i księgach pomocniczych. Częściowa kontrola rachunkowa jest ograniczona pod względem przedmiotowym lub też może dotyczyć wybranego aspektu kontroli (formalnego, merytorycznego lub rachunkowego). W literaturze przedmiotu można znaleźć również klasyfikację kontroli rachunkowej ze względu na częstotliwość jej przeprowadzania. Z tego punktu widzenia najczęściej wyróżnia się kontrolę systematyczną, prowadzoną w systemie ciągłym, lub doraźną przeprowadzaną okazjonalnie w określonym celu [Korczyn 2002, s. 8]. Zarówno zakres czasowy, jak i przedmiotowy omawianej funkcji rachunkowości tworzy zatem podstawy procesu zarządzania każdą współczesną jednostką gospodarczą. W szczególności funkcja ta umożliwia:.

(4) Helena Kurek, Helena Zielińska. 34. – określenie zadań poszczególnych ogniw zarządzania, – ocenę pracy tych ogniw na podstawie analizy wykonania zadań, – przeprowadzenie rachunku decyzyjnego podczas rozwiązywania problemów powstających w związku z realizacją zadań, – zastosowanie systemu bodźców służących do sprawnej realizacji zadań. Zadania funkcji kontrolnej realizowane w poszczególnych etapach procedury rachunkowej przedstawiono na rys. 1.. Kontrola. zewnętrzna. wewnętrzna. – legalności – rzetelności – celowości. – merytoryczna – formalna – rachunkowa. – zapisów syntetycznych – zapisów analitycznych. rewizja sprawozdań finansowych. operacje gospodarcze. dokumentacja operacji gospodarczych. ewidencja operacji gospodarczych. sprawozdawczość finansowa. okresowa weryfikacja i uzgodnienie stanów ewidencyjnych ze stanem faktycznym. Rys. 1. Związek kontroli z procedurą rachunkowości Źródło: opracowanie własne.. Rangę i znaczenie kontrolnej funkcji rachunkowości podkreślają takie stwierdzenia, jak: „kontrola jest kluczem do efektywnej realizacji”, „kombinacja dobrze zaplanowanych celów silnej organizacji, umiejętnego kierowania i motywowania ma niewielkie szanse powodzenia, jeśli nie ma dostatecznego systemu kontroli” [Stoner, Wankel 1994, s. 457]. Kontrolna funkcja rachunkowości polega na porównaniu dwóch wielkości, z których jedną traktuje się jako miarodajną wartość porównawczą. Powyższych porównań można dokonywać głównie w następujących zakresach:.

(5) Kontrolna funkcja rachunkowości. 35. – porównanie w czasie, polegające na zestawieniu danych wielkości zrealizowanych w różnych okresach; ta kontrola nie ma bezpośredniego odniesienia do planowania, – porównanie między przedsiębiorstwami, inaczej porównanie branżowe, w którym wartość danego przedsiębiorstwa odnosi się do wartości innych przedsiębiorstw, często bez uwzględnienia różnic struktur czy procesów między odrębnymi przedsiębiorstwami danej branży, co w rezultacie prowadzić może do ograniczenia dokładności pozyskanych informacji, – porównanie wartości planowanych z wynikami, polegające na zestawieniu wartości zakładanych z wielkościami zrealizowanymi. Jak wynika z podanych zakresów porównań, kontrola odnosi się do przeszłości i polega głównie na: – stwierdzeniu popełnionych błędów oraz odchyleń od przyjętych założeń czy też wskazaniu zakłóceń w procesie działania, – ustaleniu przyczyn zaistniałych odchyleń oraz wskazaniu osób za nie odpowiedzialnych [Waśniewski, Skoczylas 1994, s. 36 i nast.]. Pojęcie kontroli jest często utożsamiane z controllingiem. Pomimo że nie są to pojęcia przeciwstawne, różnią się wieloma cechami (tabela 1). Tabela 1. Główne różnice między kontrolą a controllingiem Cechy. Controlling. Kontrola. Ukierunkowanie – na przyszłość. – na przeszłość. Zadania. – przyjmuje zasady zarządzania strategicznego i operatywnego – wspomaga procesy planowania, sterowania i kontrolowania – podkreśla mocne i słabe strony przedsiębiorstwa – szybko reaguje na zmiany zaistniałe w otoczeniu przedsiębiorstwa. – ustala stan rzeczywisty – ustala stan obowiązujący (wyznaczony) – porównuje stan faktyczny ze stanem wyznaczonym w celu ustalenia ich zgodności lub niezgodności – wyjaśnia przyczyny i skutki stwierdzonych różnic. Funkcje. – planowanie – kontrola – udzielanie informacji – sterowanie. – sygnalizacyjna – profilaktyczna – instruktażowa. Kryteria (mierniki badania). – koszty – przychody – zysk – wpływy – wydatki. – legalność – rzetelność – celowość – gospodarność. Metody pracy. – szybkie przeprowadzenie procedury – pełna kontrolnej – odcinkowa – wstępna – bieżąca – następna. Źródło: [Polityka bilansowa…, 1998, s. 5]..

(6) 36. Helena Kurek, Helena Zielińska. Jednym z głównych narzędzi kontrolnej funkcji rachunkowości jest inwentaryzacja [Kołodziej 2002, s. 6], której procedura obejmuje realizację m.in. następujących zadań [Korczyn 2002, s. 15], [M. Dobija 1996, s. 221 i nast.], [Rachunkowość – zasady…, 2001, s. 101], [Sławiński, Żerdnowski 2002]: – kontrolę stanu poszczególnych składników bilansowych w aspekcie ilościowym, jakościowym i wartościowym, – weryfikację poprawności ewidencji operacji gospodarczych, – odnowę majątku, – pozyskiwanie informacji o stanie, strukturze i wartości majątku i kapitału, – umożliwienie rozliczenia osób materialnie odpowiedzialnych, – wpływ na ustalanie realnej podstawy opodatkowania. Przebieg procedur kontrolnej funkcji rachunkowości zdeterminowany jest zawsze nadrzędnymi zasadami rachunkowości (Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694). Wykorzystanie poszczególnych zasad jest następujące3: – zasada mierzalności w jednostkach pieniężnych rzutuje na konieczność ustalania stanu składników bilansowych w wyrażeniu wartościowym, – zasada podmiotowości oznacza, że do realizacji kontrolnej funkcji rachunkowości zobligowana jest każda jednostka, – zasada kontynuacji umożliwia realizację ustawowego wymogu kontroli zasobów majątkowych o wiarygodnie określonej wartości, które w przyszłości spowodują wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych, – zasada kosztu historycznego łącznie z zasadą konserwatyzmu umożliwia kontrolę prawidłowości wyceny i ewidencji składników majątku i kapitału. Ponadto wyrazem realizacji zasady kosztu historycznego w procedurze kontrolnej jest: potwierdzenie stanu i wartości kontrolowanych składników, porównanie ustalonych stanów księgowych ze stanami faktycznymi oraz ustalenie różnic między nimi, a także rozliczenie ujawnionych różnic, – zasada realizacji wywiera wpływ na kontrolę momentu powstania i wielkości przychodów firmy, – zasada okresu rachunkowego wyraża się głównie w przedmiocie, częstotliwości i zakresie kontroli, – zasada współmierności wyraża związek między przychodami a kosztami w danym okresie sprawozdawczym. Kontrola realizacji tej zasady polega zatem na ustaleniu i ocenie prawidłowości kwalifikowania przychodów i kosztów ich osiągnięcia zarówno w aspekcie prawa bilansowego, jak i podatkowego, – zasada zgodności obliguje do kontroli zachowania tych samych metod wyceny i stałej polityki rachunkowości w poszczególnych okresach sprawozdawczych, 3 W literaturze można znaleźć różne kryteria klasyfikacji zasad rachunkowości. W niniejszym opracowaniu przyjęto ujęcie zasad rachunkowości według M. Dobii [1996, s. 175 i nast.]..

(7) Kontrolna funkcja rachunkowości. 37. – zasada prawdy materialnej przejawia się głównie w kontroli prawidłowości ustalenia stanu i wartości składników majątku w wypadku stosowania uproszczonych metod inwentaryzacji, – zasada dualizmu, powiązana ściśle z regułą „Winien–Ma”, wymusza kontrolę zachowania równowagi między wartością majątku i kapitału. Konkludując, należy stwierdzić, że wpływ wyróżnionych wyżej zasad na kontrolną funkcję rachunkowości ujawnia się w sposób bezpośredni lub pośredni. Znajduje to wyraz zarówno w zakresie, jak i w metodach dokonywanych kontroli. 5. Skutki i bariery kontrolnej funkcji rachunkowoÊci Rozwój kontrolnej funkcji rachunkowości powoduje wiele skutków zarówno wymiernych, jak i niewymiernych [Nesterak 2002, s. 80]. Do pierwszej grupy korzyści kontrolnej funkcji rachunkowości należą m.in.: – zahamowanie pogarszającej się płynności finansowej przez wskazanie jej przyczyn, – wpływ na zwiększenie przychodów ze sprzedaży przez lepsze dostosowywanie wielkości i struktury działalności do potrzeb rynku, – poszukiwanie metod i sposobów poprawy rentowności firmy, – wskazanie źródeł i sposobów poprawy efektywności gospodarowania. Kontrolna funkcja rachunkowości powoduje również wiele skutków o charakterze niewymiernym. Zalicza się do nich głównie: – gromadzenie wiarygodnych, obiektywnych, pełnych i szczegółowych informacji wspomagających decyzje zarządcze, – wydzielenie ośrodków odpowiedzialnych za realizację powierzonych zadań, – aktywizację zasobów ludzkich w kierunku proefektywnościowym, – stworzenie współzależności między wynikami pracy a wynagrodzeniami. Generalnie zatem skutki realizacji kontrolnej funkcji rachunkowości wpływają na zdynamizowanie wyników gospodarczych i wzrost wartości każdej jednostki. Innym kryterium klasyfikacji korzyści kontrolnej funkcji rachunkowości mogą być obszary podlegające jej wpływowi. Taki podział efektów kontroli rachunkowej zaprezentowano na rys. 2. Kontrolna funkcja rachunkowości obejmuje sprawdzenie prawidłowości sporządzanych dokumentów. Prawidłowość ta podlega kontroli w aspekcie formalnym, merytorycznym i rachunkowym4. Ponadto kontrolna funkcja rachunkowości. 4 Szczegółowe omówienie zakresu kontroli dokumentów w wymienionych aspektach zawierają m.in. prace: [Dziuba-Burczyk 2003, s. 61 i nast.], [Hass-Symotiuk 2003, s. 6], [Rachunkowość – zasady…, 2002], [Ustawa z 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług…]..

(8) Helena Kurek, Helena Zielińska. 38. umożliwia uporządkowanie i rozszerzenie zakresu ewidencji, co sprzyja przyspieszeniu obiegu informacji, a także poprawie komunikacji między poszczególnymi ośrodkami odpowiedzialności. Dokumentacja operacji gospodarczych. System ewidencji. Sprawozdawczość. System zarządzania. majątkiem. kapitalem. zasobami ludzkimi. Efektywność gospodarowania. Rys. 2. Główne obszary podlegające wpływowi kontrolnej funkcji rachunkowości Źródło: opracowanie własne.. Poprawna dokumentacja i ewidencja stanowi podstawę właściwego sporządzania i analizy sprawozdań finansowych [Sierpińska, Jachna 2003, s. 42 i nast.]. Sprawny system dokumentacji, ewidencji i sprawozdawczości umożliwia pozyskiwanie wiarygodnych informacji służących do poprawnego precyzowania zadań i właściwego podejmowania decyzji w zakresie zarządzania majątkiem, kapitałem i zasobami ludzkimi. W konsekwencji kontrola rachunkowa przyczynia się do poprawy efektywności gospodarowania. Wynika to z faktu, że kontrola obejmuje zarówno dotychczasową działalność firmy, jak i monitoring bieżącej działalności. Tworzy zatem bazę informacyjną dla zarządzania firmą w przyszłości. Omawiając kontrolną funkcję rachunkowości, nie sposób pominąć faktu, że rozwój tej funkcji napotyka wiele trudności. Wśród nich można wymienić przeszkody o charakterze społecznym, ekonomicznym czy technicznym. Do barier tych zalicza się przykładowo [Nesterak 2002, s. 82]: – brak kadry wszechstronnie znającej problematykę rachunkowości, – brak dogłębnej znajomości metod i sposobów poprawy wyników gospodarowania, – trudności w zwiększaniu aktywności zawodowej pracowników, – trudności w zakresie szczegółowej i systematycznej kontroli kosztów,.

(9) Kontrolna funkcja rachunkowości. 39. – brak środków finansowych do zatrudnienia kadry wysoko wykwalifikowanej, – niewłaściwy system obiegu dokumentów czy też niewłaściwą strukturę organizacyjną firmy, – brak precyzyjnego określenia zadań dla kierowników poszczególnych ośrodków odpowiedzialności, – niedostateczne wyposażenie firm w sprzęt komputerowy czy też brak specjalistycznego oprogramowania. Konkludując można stwierdzić, że omówione wcześniej korzyści realizacji kontrolnej funkcji rachunkowości wyrażają się głównie we wpływie tej funkcji na poprawę efektywności gospodarowania oraz na wzrost atrakcyjności i konkurencyjności firm. Warunkiem dalszego rozwoju realizacji tej funkcji rachunkowości jest usuwanie wskazanych wyżej przeszkód. Likwidowanie tych barier może następować w firmach zarówno w wyniku działań wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Wyrazem działań zewnętrznych jest wpływ otoczenia firmy na zadania kontrolera. W zależności od aktywności i zakresu realizowanych zadań wykształciły się trzy typy kontrolerów: rejestratora, nawigatora i innowatora. Zadania poszczególnych typów kontrolerów przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Główne zadania poszczególnych typów kontrolerów Typ kontrolera. Zadania kontrolera. Rejestrator. – dostarczanie danych o minionych procesach gospodarczych – powiązanie z księgowością finansową i tradycyjnym rachunkiem kosztów – wykorzystywanie informacji ze sprawozdań finansowych – nieuczestniczenie w procesie decyzyjnym. Nawigator. – integrowanie planowania z kontrolą – porównanie wielkości faktycznych z planowanymi – zapobieganie popełnianiu ewentualnych błędów – wyeliminowanie nieprawidłowości występujących obecnie i mogących pojawić się w przyszłości – współuczestniczenie w procesie decyzyjnym (pełnienie funkcji sztabowych lub liniowych). Innowator. – szybkie orientowanie się w dokonanych zmianach – energiczne działanie innowacyjne – ulepszanie rozwiązań przyjętego systemu ekonomicznego – stosowanie nowoczesnych rozwiązań w rachunkowości finansowej i zarządczej – udział w zarządzaniu. Źródło: [Czubakowska 1995, s. 17]..

(10) 40. Helena Kurek, Helena Zielińska. Można przypuszczać, że w miarę rozwoju społeczno-gospodarczego coraz większe znaczenie będzie miała realizacja zadań należących do innowatora, co świadczy o rosnącym znaczeniu wpływu kontrolnej funkcji rachunkowości na decyzje zarządcze. Literatura Aleszczyk J. [1997], Rachunkowość finansowa od podstaw, WSB, Poznań. Burzym E. [1980], Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji, PWE, Warszawa. Czubakowska K. [1995], Funkcje i zadania controllera w przedsiębiorstwie, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław, nr 698. Dobija D. [2003a], How to Place Intellectual Assets Into a Balance Sheet [w:] General Accounting Theory in instatu nascendi, Materiały międzynarodowej konferencji, AE w Krakowie, Kraków. Dobija D. [2003b], Pomiar i sprawozdawczość kapitału intelektualnego, wyd. 2, Seria Wydawnicza „Zarządzanie Wiedzą”, Warszawa. Dobija M. [1996], Podstawowe koncepcje i zasady w rachunkowości finansowej [w:] Rozważania o gospodarce, red. Z. Paszek, PWN, Warszawa–Kraków. Dobija M. [2003], The Theory of Account Unit and Accounting for Labour [w:] General Accounting Theory in instatu nascendi, Materiały międzynarodowej konferencji, AE w Krakowie, Kraków. Dziuba-Burczyk A. [2003], Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standardów, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, Kraków. Edvinsson L., Malone M.S. [1997], Intelectual Capital: The Proven Way to Establish Your Companyʼs Real Value by Measuring Its Hidden Brainpower, Piatkus, London. Eronen A. [1998], Yrityksen Henkisen Paaoman Arviointi – malleja ja tunnuslukuja, ETLA, Helsinki. Flamholtz E. [1974], Human Resource Accounting, Dickenson Publ., Encino. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz I. [2004], Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa. Grojer J., Johanson U. [1996], Human Resource Codting and Accounting, 2nd ed., The Joint Industrial Safety Council, Sweden. Handy C. [1995], Beyond Certainty, Hutchinson, London. Hass-Symotiuk M. [2003], Prawidłowa dokumentacja księgowa, czyli „porządek w papierach”, „Rachunkowość Stowarzyszeń, Fundacji, Organizacji Non-profit”, nr 3. Kołaczyk Z. [1997], Rachunkowość finansowa, AE w Poznaniu, Poznań. Kołodziej B. [2002], Inwentaryzacja po nowelizacji ustawy o rachunkowości w jednostkach sfery budżetowej, „Rachunkowość Budżetowa”, nr 21. Korczyn A. [2002], Poradnik inwentaryzatora, Sigma, Skierniewice. Krzywda D. [1999], Rachunkowość finansowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa. Kurek H., Zielińska H. [2000], Informacyjna funkcja rachunkowości, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków, nr 553. Kurek H., Zielińska H. [2003], Cybernetic and Contract Approach to the Accounting Functions [w:] General Accounting Theory in statu nascendi, AE w Krakowie, Kraków..

(11) Kontrolna funkcja rachunkowości. 41. Kurek H., Zielińska H. [2005], Funkcje i zasady współczesnej rachunkowości [w:] Teoria rachunkowości w zarysie, red. M. Dobija, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Luty Z. [1995], Rachunkowość finansowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa. Matuszewicz J.P. [2001], Rachunkowość od podstaw, Finans-Serwis, Warszawa. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej MSRF [2001], International Federation of Accountants, SKwP, Warszawa. Nesterak J. [2002], Controlling: system oceny centrów odpowiedzialności, Anvix, Kraków. Nowak E. [1996], Leksykon rachunkowości, PWN, Warszawa. Nowosielski S. [2001], Zarządzanie produkcją: ujęcie kontrollingowe, AE we Wrocławiu, Wrocław. Olchowicz I. [2000], Podstawy rachunkowości, Difin, Warszawa. Organizacja rachunkowości [1999], red. M. Dobija, AE w Krakowie, Kraków. Osbert-Pociecha G., Karaś M. [1999], Wykorzystanie koncepcji zarządzania zintegrowaną wiedzą pracowników (kapitałem intelektualnym) w reengineeringu przedsiębiorstwa, „Przegląd Organizacji”, nr 3. Polityka bilansowa i analiza finansowa: nowoczesne instrumenty zarządzania firmą [1998], red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław. Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw według znowelizowanej Ustawy o rachunkowości [2001], red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław. Rachunkowość – zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości [2001], red. T. Kiziukiewicz, Ekspert, Wrocław. Rachunkowość w controllingu przedsiębiorstwa [1996], red. E. Nowak, PWE, Warszawa. Rachunkowość zarządcza [1998], red. T. Kiziukiewicz, Ekspert, Wrocław. Ross G., Ross J. [1997], Measuring Your Companyʼs Intelectual Performance, „Long Range Planning”, June. Rouhesma H. [1996], Human Resource Accounting in Finnish Enterprises – A National Report for OECD, Ministry of Labour, Tampere. Sierpińska M., Jachna T. [2003], Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa. Sławiński K., Żerdnowski K. [2002], Inwentaryzacja, „Prawo Przedsiębiorcy”, nr 36. Sowińska A.K., Gabrusewicz W., Poetschke H. [1998], Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa. Stewart T. [1997], Intellectual Capital: The New Wealth of Organizations, New York, Doubleday. Stoner J.A.F., Wankel C. [1994], Kierowanie, PWE, Warszawa. Strojny M. [2000], Zarządzanie kapitałem intelektualnym – ogólny zarys koncepcji, „Przegląd Organizacji”, nr 7. Sveiby E.K. [1989], The Invisible Balance Sheet: Key Indicators for Accounting, Control and Valuation of know-how Companies, Affarsvarlden/Ledarskap, Stockholm. Ustawa z dnia 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym, Dz.U. nr 11, poz. 50 z późn. zm. Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 2002, nr 76, poz. 694, tekst jednolity. Waśniewski T., Skoczylas W. [1994], Zasady analizy finansowej w praktyce – przykłady i zadania, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa..

(12) 42. Helena Kurek, Helena Zielińska. Wiig K.M. [1997], Integrating Intellectual Capital with Knowledge Management, „Long Range Planning”, June. Wilson R.M.S., Mc Hugh G. [1980], Financial Analysis. A Managerial Introduction, Gassel Educational Ltd, London. Winiarska K. [2000], Rachunkowość przedsiębiorstw w procesie integracji z Unią Europejską, Wyższa Szkoła Integracji Europejskiej, Szczecin. Zbiegień-Maciąg L., Lipowiecka A. [2000], Monitorowanie aktywów niematerialnych, czyli rachunkowość zasobów ludzkich, „Przegląd Organizacji”, nr 2. The Control Function of Accounting The main purpose of the control function of accounting is to measure the extent to which objectives have been met and determine variance from the plan. The increase in importance of this function is determined, inter alia, by the following factors: the increasing size of enterprises, problems co-ordinating business operations, strong competition, difficulties in predicting economic trends, and the need to forge closer links between science and commerce. The benefits of performing the control function of accounting can be classified using various criteria. Developing this function of accounting, however, encounters numerous obstacles. Overcoming these obstacles depends not only on the internal actions of firms but also on their environment..

(13)