Barbara Bargieł
Nowe znaleziska wyrobów kamiennych z województwa lubelskiego
Do In sty tu tu A rcheologii UM CS w Lublinie trafiły kolejne inform acje dotyczące dw óch luźnych zab y t ków k am ien n y ch znalezionych n a tere n ie w ojew ódz twa lubelskiego.
Materiały
Pan R om an Fiut u d o stę p n ił do o p raco w an ia zabytek znaleziony n a p o lu Jana Fiuta, we w schodniej części wsi Targow isko, gm . Zakrzew , pow. lubelski.
Jest to frag m e n t p rz ed m io tu (m otyki lub młotka) w ykonanego ze skały drob n o k ry staliczn ej w k o ń c o wej fazie użytkow anego jako rozcieracz, na co w ska zuje w tórnie zagładzona p o w ierzch n ia w m iejscu pęknięcia (w skutek użytkow ania?). W rzucie p łasz czyznow ym zachow ana część zbliżona jest do p o łó w ki owalu, o szeroko zaokrąglonym obuchu. W obrysie bocznym je d n a z płaszczyzn (stro n a grzbietow a?) jest lekko łukow ata, przeciw legła - p łaska z niew ielkim wklęśnięciem . W p rzek ro ju p o p rzeczn y m naw iązuje do spłaszczonego je d n o stro n n ie koła. Z achow ane w y m iary: długość 6,4 cm ; szerokość w m iejscu złam ania 4,2 cm ; m aksym alna g ru b o ść 3,4 cm , przekrój w m iej scu złam ania: 4,6 x 3,6 cm (ryc. 1).
W p o sia d a n iu p. B ogdana Kiełbasy - członka To w arzystw a Przyjaciół Żółkiew ki - znajduje się siekiera krzem ien n a znaleziona w bliżej n ieokreślonym czasie (i okolicznościach) w okolicach Ż ółkiew ki, pow. k ra s nostawski.
Jest to m asy w n y okaz siekiery w ykonanej z su rowca kredow ego - m atow ego, szarego plam istego (n ajpraw dopodobniej krz em ien ia rejow ieckiego). G ładzona jest n a całej p o w ierzch n i, łącznie z b o k am i i obuchem . N ieznacznie uszk o d zo n e ostrze - m o cn o łukow ate, n a k tó ry m p o d ję to p ró b ę rd zen io w an ia
od-łupkow ego w ykazuje bard zo w y raźne ślady w yśw iecenia (intensyw niejszego niż w p o zostałych częściach). W zary sie płaszczyznow ym jest tra- p ezow ata z b ard z o lekko c e n tra ln ie w y pukłym i bokam i. W rzucie b o czn y m siekiera
jest k linow ato-w ypukła, w p rzek ro ju p o p rzeczn y m grubosoczew kow ato-ow alna. B ardzo reg u larn y p ła ski o b u ch jest kształtu „ p o d tró jk ątn eg o ”. W ym iary: długość 13,7 cm; szerokość o strza 7,7 cm; m ak sy m al n a g ru b o ść 4,3 cm (ryc. 2).
Analiza
F ragm entaryczny stan zachow ania pierw szego za b y tk u nie pozw ala na zrek o n stru o w an ie p ierw otnego k ształtu, co uniem ożliw ia jed n o zn aczn e określenie jego przynależności k ulturow o-chronologicznej. Bio rąc p o d uw agę spłaszczenie jednej z pow ierzchni, m o żem y m ieć do czynienia z fo rm ą m otyki (częścią o b u chow ą?). Z kolei m asyw ność zbliża tą form ę do m ło t ka, przy czym lekko w klęsła spłaszczona pow ierzch n ia m oże być efektem w tórnym . N iezależnie od sposobu rek o n stru k cji narzędzia - m o ty k i czy m ło tk a - jego chronologię należy o dnieść najp raw d o p o d o b n iej do m łodszej epoki k am ien ia lub epoki brązu.
Siekiera, ze w zględu n a swe w ym iary, zw łaszcza szerokość i g ru b o ść naw iązuje do tzw. siekier „po- duchow atych”. O kazy takie są charakterystyczne dla I o k resu epoki brązu. N a teren ie Lubelszczyzny zn a m y je p rzede w szystkim ze znalezisk luźnych. N ie m niej pojedyncze tego ty p u n arzęd zia stw ierd zo n o zaró w n o w m ateriałach k u ltu ry strzyżow skiej, jak i m ierzanow ickiej. Zasięg pierw szej z k u ltu r n a
Barbara Bargieł
Ryc. 1. Targowisko, pow. lubelski. Fragment kamiennego m łotka (lub m otyki ?). Rys. M. Krzemiński. Fig. 1. Targowisko, Lublin district. Fragment o f stone hamm er (or hoe?). Drawn b yM . Krzemiński.
chodzie sięga lin ii W ieprza, nieznacznie go p rz e k ra czając w okolicach K rasnegostaw u. W jej in w en ta rzach o d n o to w a n o dotychczas siekiery p ro d u k o w an e z im p o rto w an eg o surow ca w ołyńskiego (por. B. B ar gieł, J. L ibera 2005, s. 199). N a Lubelszczyźnie w ystąpi ły tylko n a je d n y m cm en tarzy sk u w R aciborow icach- Kolonii, pow. chełm ski, stan. 1 i II (H. W róbel 1988, ryc. 10; Z. Ślusarski, M. Ślusarska-Polańska 1989, ryc. 5: 4; M. Polańska 1994, tabl. XI: 5, 6).
W k u ltu rze m ierzanow ickiej n a teren ie W yżyny Sandom ierskiej (np. Złota, M ierzanow ice - w pow. opatow skim ) spo ty k a się głów nie siekiery ow alne i „ p o d u ch o w ate” w y konane z k rzem ien ia pasiastego (). Bąbel 1987, np. ryc. 56: 10; 59: 1; 83: 12; 375: 12; 380: 1). Jeżeli faktycznym m iejscem znalezienia jest rejo n Ż ółkiew ki, w ów czas jej koneksje z m ateriałam i „m ierzan o w ick im i” są jak najbardziej uzasadnione.
I m im o b ra k u w ty m rejonie stan o w isk k u ltu ry m ie rzanow ickiej, analizow any okaz p o d w zględem ga b a ry tó w ja k i sam ej stylistyki w ydaje się w iązać z tą w łaśnie ku ltu rą.
Po lewej stro n ie W ieprza, w zachodniej części W ysoczyzny G iełczewskiej znaleziska z I o k resu e p o ki b rą z u należą do rzadkości. W ym ienić tu należy w ielokulturow e stanow isko n r 3 w Ł o p ien n ik u D o l ny m , pow. krasnostaw słd, n a k tó ry m znaleziono m .in.
frag m en ty ceram iki k u ltu ry m ierzanow ickiej (A. Z a kościelna, J. G u rb a 1991, s. 13), ale i m ateriał k u ltu ry strzyżowsJdej (tychże 1992, s. 3) z b o g aty m in w en tarzem k rzem ien n y m , w ty m z płaskim i siekieram i d w u ścien n y m i w y konanym i z surow ca m iejscow ego (tj. rejow ieckiego), z k tó ry ch część m oże być w iązana z o sad n ictw em „m ierzanow ickim ”. Z in n y ch o dkryć w ym ienić należy p rzed e w szystkim dw a naczynia z C zernięcina, pow. biłgorajski (B. Bargieł 1991, ryc. 4: 1,2; s. 110,112), k tóre Jerzy G łosik (1968, s. 28) zaliczył do w yróżn io n eg o przez siebie tzw. ty p u czernięciń- skiego. Z k u ltu rą m ierzanow icką zw iązane są p o n a d to trzy egzem plarze płoszczy z surow ca w ołyńskiego, w ty m dw a poch o d zące zapew ne ze zniszczonych g ro b ó w z Z aporza, pow. zam ojski (J. Libera 2001, s. 144,
148, 152; B. Bargieł, J. Libera 2006, s. 6) oraz sieJde- ra z krzem ien ia w ołyńskiego znaleziona w zniszczo nym obiekcie tej k u ltu ry w Radecznicy, pow. zam ojski (J. G łosik 1983, s. 250, ryc. 29: b). Z luźnych znalezisk należy w ym ienić p o n a d to okazy o d k ry te w okolicach T urobina, pow. biłgorajski (B. Bargieł, J. Libera 1990, ryc. 6: b, d).
Z nalezisko z okolic Ż ółkiew ki jest w ięc kolejnym p u n k te m o sadniczym stanow iącym przyczynek do p o zn an ia osad n ictw a I okresu epoki brązu, p rzede w szystkim k u ltu ry m ierzan o w id d ej.
N owe znaleziska w y ro b ó w kam iennych z w ojew ództw a lubelskiego
Ryc. 2. Żółkiewka - okolice, pow. krasnostawski. Siekiera krzemienna. Rys. M. Krzemiński. Fig. 2. Vicinity o f Żółkiewka, Krasnystaw district. Flint axe. Drawn by M. Krzemiński.
Literatura
B a r g i e ł B arbara
1991 Badania nad I okresem epoki brązu na Lubel-szczyźnie. W: Schyłek neolitu i w czesna epoka brązu w Polsce środkow ow schodniej (m ateriały z konferencji), red. J. G urba. Lublin, s. 103-134. Lubelskie M ateriały Archeologiczne 6.
B a r g i e ł B arbara, L i b e r a Jerzy
1990 D wie kolekcje zabytków archeologicznych z okolic Beszowej i Turobina. W: Lubelskie m ateriały ar cheologiczne, red. J. Gurba. Lublin, s. 113-150. [Lubelskie M ateriały Archeologiczne 3].
2005 Kultura strzyżewska na Lubelszczyźnie w świet le znalezisk grobowych. W: Н а пош ану С офії С таніславівни Березанскої (збірка науових п раць), ред. В. В. О трощ енко и другой. Київ, s. 197-211.
2006 Zespoły grobowe z krzem iennym i płoszczam i w M a-lopolsce i na Wołyniu. W iadom ości A rcheologicz ne 57 (2004-2006), s. 3-27.
B ą b e l Jerzy
1987 Obrządek pogrzebowy we wczesnym okresie epo ki brązu na W yżynie Opatowskiej (m aszynopis pracy doktorskiej przechow yw any w Instytucie A rcheologii UMCS w Lublinie).
G ł o s i k Jerzy
1968 Kultura strzyżewska. M ateriały Starożytne 11, s. 7-114.
1983 Katalog Pogotowia Archeologicznego za lata 1973-1976. M ateriały Starożytne i W czesnośrednio w ieczne 5, s. 229-263.
Barbara Bargiel
L i b e r a Jerzy
2001 Krzemienne fo rm y bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza). Lublin.
P o l a ń s k a M arta
1994 Badania na stan. 2 i 4 w Raciborowicach Kolo nii, gm. Białopole. W: Inform ator o badaniach archeologicznych w w ojew ództw ie chełm skim w 1987-1988 roku. N r 3, red. A. Bronicki, S. G o łub, W. M azurek. C hełm , s. 18-19.
Ś l u s a r s k i Z y g m u n t , Ś l u s a r s k a - P o l a ń s k a M arta 1989 Badania stanowisk kultury strzyżewskiej w Raci
borowicach Kolonii, woj. Chełm, w latach 1956, 1958 i 1959. Sprawozdanie A rcheologiczne 40, s. 167-196.
W r ó b e l H alina
1988 Najważniejsze odkrycia archeologiczne w Polsce środkowowschodniej w 1988 r. Katalog wystawy. Lublin.
Z a k o ś c i e l n a A n n a , G u r b a Jan
1991 Badania ratownicze na terenie gm iny Łopiennik Górny w województwie chełmskim. W: Spraw o zdania z badań terenowych K atedry A rcheolo gii UMCS w roku 1991, red. J. G urba. Lublin, s. 3-17.
1993 Badania wykopaliskowe w Łopienniku Dolnym na stan. 3, woj. chełmskie. W: Spraw ozdania z badań terenow ych K atedry A rcheologii UMCS w roku 1992, red. J. Gurba. Lublin, s. 3-8.
New finds of stone artefacts from the Lublin voivodship
/s u m m a ry / The In stitu te o f A rchaeology, M aria C urie-Skłodow ska U n i versity was asked to exam ine tw o privately ow ned stone a r tefacts. The first one is a frag m en t o f a h a m m e r (or hoe?) fo u n d in the village o f Targowisko, Lublin d istric t (Fig. 1), m ade from fine-cristaline rock. The object should be associ ated w ith the y o u n g er p e rio d o f th e Stone Age o r th e Bronze Age.
The o th er one is a massive specim en o f a lenticular axe m ade from the local Rejowiec flint, found n ear the village of Żółkiewka, Krasnystaw district (Fig. 2). Its size, style and the place w here it was found suggest th at it m ight be connected w ith the M ierzanow ice culture from perio d I o f the Bronze Age; th e culture has not been thoroughly investigated in the Lublin region.
D r B a rb a ra B a rg ie l
I n s ty tu t A r c h e o lo g i i U M C S w L u b lin ie PI. M . C u r ie - S k ło d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin
