Anna Dalkowska
Prawo pacjenta do zgody a obowiązek leczenia
Patient’s right to consent and the obligation of treatment
} Katedra Prawa i Postępowania Cywilnego, Szkoła Wyższa Prawa i Dyplomacji, ul. Śląska 35/37, 81-310 Gdynia, Tel.: (58) 661 83 91, Fax: (58) 661 83 93, e-mail: adalkowska@wp.pl
Wpłynęło: 02.06.2011 Zaakceptowano: 17.06.2011
Streszczenie: Zgoda na badanie oraz na inne zabiegi medyczne
stanowi ważny i konieczny element w procesie leczenia. Jest pod-stawą w przeprowadzeniu prawidłowych i zgodnych z obowią-zującym prawem czynności medycznych. Obowiązek uzyskania ważnej i skutecznej zgody spoczywa zawsze na lekarzu, który w postępowaniu przed sądem musi tę okoliczność udowodnić.
Słowa kluczowe: obowiązek lekarza | odpowiedzialność | zgoda
na leczenie
Abstract: Consent to treatment is an important and necessary
ele-ment in health care. It provides its compatibility with the law. The doctor has the obligation to obtain the patient’s agreement and is criminally and civilly responsible for not having it.
Key words: consent to treatment | doctor’s duty | responsibility
Źródłem prawa pacjenta do zgody są przede wszyst-kim przepisy konstytucyjne oraz przepisy ustaw zwykłych, tj. kodeks karny, kodeks cywilny, ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, ustawa o zawodzie lekarza i leka-rza dentysty, ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, kodeks etyki lekarskiej, prawo farmaceutyczne oraz ustawa o pobie-raniu, przechowywaniu i przeszczepianiu tkanek i narzą-dów.
Prawo do zgody lub do odmowy jej wyrażenia na inter-wencję medyczną stanowi podstawowe prawo pacjenta, któ-re zostało skatalogowane ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (patrz załą-czona podstawa prawna). Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 4 wymienionej ustawy, pacjentem jest nie tyl-ko osoba tyl-korzystająca ze świadczeń zdrowotnych, ale tak-że osoba zwracająca się o nie do podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub do osoby wykonującej zawód medyczny.
Prawo do zgody urzeczywistnia autonomię pacjenta w zakresie decydowania o jednym z najważniejszych dóbr osobistych człowieka, to jest o prawie do decydowania o swoim życiu i zdrowiu, wolności osobistej oraz nietykal-ności cielesnej. Prawo do zgody oraz prawo do odmowy jej
wyrażenia może podlegać ograniczeniom jedynie w przy-padkach określonych przepisami prawa.
Relacje pomiędzy lekarzem a pacjentem charakteryzu-je równość wobec prawa. Zgoda paccharakteryzu-jenta (w tym także charakteryzu-jej brak) ma podstawowe znaczenie i wpływa bezpośrednio na ocenę prawną działania lekarza. Oświadczenie pacjenta dotyczące zgody wywołuje ważne skutki prawne nie tyl-ko dla pacjenta, ale także dla osób trzecich, w tym przede wszystkim dla lekarza. Z punktu widzenia pacjenta zgoda jest wyrazem jego prawa do samostanowienia i samodecy-dowania w zakresie podstawowych dóbr osobistych, jakimi są prawo do życia, zdrowia, wolności i nietykalności oso-bistej gwarantowane i chronione w konstytucji. Z punktu widzenia lekarza, zgoda pacjenta stanowi podstawy element legalizujący proces leczenia. Brak świadomej zgody pacjen-ta, poprzedzonej dostępną informacją, świadczy o bezpraw-nym wykonywaniu świadczeń zdrowotnych i może stanowić źródło odpowiedzialności karnej, cywilnej, a także dyscypli-Wykonywanie zawodu lekarza podlega wysokiemu
sfor-malizowaniu, o czym świadczy wielość i różnorodność ak-tów prawnych regulujących świadczenia z zakresu ochrony zdrowia. Wiedza i umiejętność leczenia są ściśle wpisane w ramy przepisów korporacyjnych, administracyjnych, cy-wilnych i karnych. Jedną z podstawowych prawnych zasad obowiązującą od czasu Starożytnego Rzymu jest reguła, wyrażająca się łacińską sentencją ignorantia iuris nocent, co oznacza „nieznajomość prawa szkodzi”. W przypadku wykonywania zawodów medycznych ma to szczególną wy-mowę. W zakres działalności mającej za przedmiot świad-czenia zdrowotne wpisane jest ryzyko odpowiedzialności cywilnej i karnej. Znajomość prawnych reguł dotyczących poszczególnych etapów leczenia jest więc szczególnie istot-na z punktu widzenia prawnego bezpieczeństwa zawodu lekarza.
W codziennym życiu spotykamy się z pojęciem zgody niemal na każdym kroku, np. wyrażając zgodę na uczest-niczenie w konferencji, na podjęcie pracy zawodowej, na zakup samochodu, na wygłoszenie wykładu czy pójście na spacer. Niektóre z tych czynności wywołują skutki jedynie w sferze zdarzeń faktycznych, a niektóre wywołują skutki prawne.
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.
cjenta, przy braku ustawowych przesłanek uprawniających do działania w stanie wyłączającym konieczność uzyskania zgody, wyczerpuje znamiona czynu zabronionego
określo-ne w art. 192 kodeksu karokreślo-nego1, zagrożonego karą grzywny,
ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Prawo do zgody jest przejawem autonomii i swobody człowieka w zakresie decydowania o sobie. Stanowiąc jedno z podstawowych praw pacjenta, podlega ochronie także cy-wilno-prawnej. Za samo naruszenie prawa do zgody pacjen-towi służy roszczenie o zadośćuczynienie za jego krzywdę moralną, związaną z naruszeniem jego dóbr osobistych, ta-kich jak prawo do wolności, czy prawo do samostanowienia wobec ingerencji medycznych. Dla ustalenia odpowiedzial-ności obojętne jest, czy zabieg medyczny wykonany był lege
artis, tj. zgodnie z zasadami wiedzy medycznej i z należytą
starannością. Sam fakt braku zgody przesądza o bezpraw-ności, nawet jeśli proces leczenia przebiegał prawidłowo. Prawo pacjenta do decydowania o metodzie i zakresie le-czenia doznaje ograniczeń w sytuacjach, w których lekarz może podejmować czynności lecznicze bez zgody pacjenta. Zawinione naruszenie prawa pacjenta do wyrażenia zgody za udzielenie świadczeń zdrowotnych powoduje odpowie-dzialność cywilną określoną w art. 415 i w następnych arty-kułach kodeksu cywilnego. Pacjentowi przysługuje ponadto prawo do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę o charak-terze niemajątkowym, którą w związku z tym poniósł, nawet wówczas, gdy naruszenie prawa do zgody nie spowodowało uszczerbku na zdrowiu i życiu pacjenta. Prawidłowy z punk-tu medycznego proces leczenia wykonywany bez zgody pa-cjenta uzasadnia odpowiedzialność lekarza, ponieważ jest on niezgodny z przepisami i prowadzi do naruszenia pod-stawowego prawa pacjenta, jakim jest prawo do świadomej zgody na leczenie. Za samo zawinione naruszenie prawa pacjenta do zgody przysługuje mu zadośćuczynienie za do-znaną krzywdę niemajątkową. Jest to roszczenie niezależne od prawa do odszkodowania za ewentualną szkodę będącą następstwem wadliwego procesu leczenia.
Swoboda i wola pacjenta nie może jednak ograniczać podstawowego obowiązku lekarza, jakim jest nakaz le-czenia, wynikający z art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, zgodnie z którym „lekarz ma
obowią-zek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebez-pieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki”. Obowiązek leczenia ma charakter bezwzględny i wyprzedza prawo pacjenta do samostano-wienia w przypadkach, gdy istnieje konieczność ratowania życia lub zdrowia ludzkiego. Praktyka życia codziennego
niejednokrotnie stawia przed lekarzem problem wyboru między prawem pacjenta do odmowy wyrażenia zgody pacjenta na leczenie a koniecznością przestrzegania
obo-Wypełnienie przez lekarza obowiązku udzielenia pomocy lekarskiej w okolicznościach wskazanych powyżej przesą-dza o legalności jego działania, nawet jeśli nie ma zgody pa-cjenta. Jeśli lekarz, mimo prawnego obowiązku leczenia nie podejmuje działań leczniczych, pomimo prawnego nakazu leczenia będzie ponosił odpowiedzialność karną, cywilną oraz zawodową. W takim przypadku brak zgody pacjenta nie będzie w żaden sposób wpływał na legalność świadczeń medycznych. Lekarzowi natomiast można będzie postawić zarzut narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeń-stwo utraty życia lub zdrowia zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3.
Prawu pacjenta do zgody odpowiada obowiązek leka-rza polegający na konieczności jej uzyskania przed rozpo-częciem pierwszej czynności z zakresu usług medycznych. Wynika on wprost z art. 32 ustawy o zawodzie lekarza i le-karza dentysty (patrz załączona podstawa prawna), zgodnie z którym „lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez cjenta”. Ciężar udowodnienia w procesie sądowym, że pa-cjent wyraził zgodę na świadczenie medyczne spoczywa za-wsze na lekarzu, zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu wynikającą z art. 6 kodeksu cywilnego. Braku odpowiednich dowodów (w postaci dokumentacji medycznej
zawierają-cej oświadczenie pacjenta o zgodzie2 lub zeznań świadków
w razie zgody ustnej lub dorozumianej) może wpłynąć ne-gatywnie na sytuację procesową lekarza.
Termin „zgoda” w znaczeniu prawnym oznacza jedno-stronną czynność prawną, która dla swej ważności i skutecz-ności powinna posiadać określoną przepisami formę i treść. Oświadczenie woli stanowić może każde zachowanie, które ujawnia wolę w sposób dostateczny. Jest to czynność, która wywołuje skutki prawne.
Warunkiem legalności (to jest zgodności z prawem) zgo-dy pacjenta są poniższe elementy, które muszą być spełnione kumulatywnie, co oznacza, że brak któregokolwiek z nich wyłącza ważność i skuteczność zgody i czyni zabiegi me-dyczne niezgodnymi z prawem:
1. Dla ważności z prawem oświadczenia w przedmiocie zgody na świadczenia medyczne konieczne jest, aby została ona wyrażona przez uprawniony do tego pod-miot, który jest dysponentem dóbr osobistych, takich jak zdrowie czy nietykalność cielesna, w które ingerują świadczenia medyczne.
2. Zgoda nie jest sprzeczna z zasadami współżycia spo-łecznego i ustawami.
3. Oświadczenie woli nastąpiło w wyniku świadomej i swobodnej decyzji pacjenta, podjętej z dostatecznym zrozumieniem stanu faktycznego.
4. Zgoda poprzedzona została przystępną informa-cją o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych
następstwach ich zastosowania lub zaniechania, wyni-kach leczenia oraz rokowaniach na przyszłość. 5. Zgoda wyrażona jest odpowiedniej formie.
Prawidłowo wyrażona zgoda pacjenta wywołuje zna-czące skutki w sferze działalności dotyzna-czącej świadczenia usług medycznych, statuując je jako działania zgodne z prawem.
Podmiot uprawniony do złożenia zgody
Zgoda własna pacjenta
Jedynym podmiotem uprawnionym do wyrażenia sku-tecznej zgody w swoim własnym imieniu jest pacjent, będący osobą fizyczną, korzystającą z pełnej zdolności do czynno-ści prawnych, tj. osobą pełnoletnią i nie ubezwłasnowolnio-ną. Brak pełnej zdolności do czynności prawnych wyłącza możliwość wyrażenia zgody samodzielnie i we własnym imieniu. Wyjątkiem jest pacjent małoletni, który ukończył 16 lat. Pomimo tego, że nie posiada on pełnej zgodności do czynności prawnej, ma prawo do wyrażenia zgody na le-czenie. Dla ważności takiego oświadczenia konieczna jest zgoda samego pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego. Jest to tak zwana „zgoda kumulatywna”, która dla jej waż-ności i skuteczważ-ności powinna zawierać dwa oświadczenia: małoletniego pacjenta oraz jego przedstawiciela ustawo-wego. Brak któregokolwiek z oświadczeń wyłącza ważność zgody i uniemożliwia podjęcie działań leczniczych, jeśli nie zachodzi sytuacja określona w art. 33 powołanej ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, uprawniająca do pod-jęcia działań bez zgody pacjenta, to jest „jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdro-wia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym”.
Zgodę może wyrazić tylko taki pacjent, którego stan zdrowia pozwala na przyjęcie ze zrozumieniem informa-cji udzielonej mu przez lekarza i podjęcie odpowiednio do uzyskanej informacji decyzji co do poddania się określonym działaniom medycznym. Ocena tej zdolności należy do le-karza.
Zgoda zastępcza – zgoda innych podmiotów
wyrażona zamiast pacjenta
Prawo przewiduje tzw. zastępczą zgodę w przypadku pa-cjentów nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, np. osób małoletnich lub ubezwłasnowolnionych oraz osób niezdolnych do świadomego wyrażenia woli.
Podmiotami uprawnionymi do wyrażenia zgody w imie-niu pacjenta są: przedstawiciel ustawowy, opiekun faktyczny oraz sąd opiekuńczy. Zgoda wyrażona przez wskazane pod-mioty nie jest jednak nigdy zgodą własną pacjenta. Stanowi ona oświadczenie woli składane przez inny podmiot za pa-cjenta i zastępuje zgodę papa-cjenta. Możliwa jest również sy-tuacja, w której pacjent wyraża zgodę poprzez swojego peł-nomocnika, który działa na jego rzecz i w jego imieniu, pod warunkiem, że takiego pełnomocnika wcześniej ustanowił.
Przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę za pacjenta nie posiadającego zdolności do czynności prawnych w trzech przypadkach:
1. gdy pacjent jest małoletni, co oznacza, że nie ukończył 18 lat;
2. gdy jest niezdolny do świadomego wyrażenia woli;
3. gdy jest ubezwłasnowolniony3.
Ocena przesłanki braku zdolności do świadomego wyra-żenia woli spoczywa zawsze na lekarzu, który w razie sporu sądowego będzie musiał udowodnić zasadność rezygna-cji ze zgody własnej pacjenta na rzecz uzyskania zgody od jego przedstawiciela ustawowego. Wątpliwości co do stanu psychicznego pacjenta nie mogą uzasadniać odstąpienia od obowiązku uzyskania zgody pacjenta, jeżeli jest on w stanie
złożyć skuteczne oświadczenie woli4. Tylko wówczas zgoda
będzie legalizowała świadczenie usług medycznych. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego lub nie-możności porozumienia się z nim, należy wystąpić do sądu opiekuńczego o zgodę na leczenie pacjenta. Orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli pacjenta. Zgoda przedstawicie-la ustawowego zastępuje zgodę pacjenta.
Zgoda kumulatywna
W określonych prawem przypadkach sama zgoda przed-stawiciela ustawowego nie jest wystarczająca dla spełnienia warunku uzyskania świadomej zgody pacjenta. W przypad-ku, gdy małoletni pacjent ukończył 16 lat, zgodnie z art. 32 ust. 5 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, koniecz-na jest również jego zgoda. Konieczność uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego oraz samego pacjenta powodu-je, że mamy do czynienia z konstrukcją zgody kumulatyw-nej. Polega ona na tym, że dla jej ważności i skuteczności niezbędne jest zaistnienie łącznie dwóch przesłanek: zgody przedstawiciela ustawowego oraz zgody pacjenta.
Pacjent, który ukończył 16 lat, pacjent, który jest ubez-własnowolniony, chory psychicznie lub upośledzony umy-słowo ma prawo do wyrażenia sprzeciwu wobec zgody jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. Zło-żenie sprzeciwu uchyla skuteczność zgody przedstawiciela ustawowego i stwarza obowiązek wystąpienia o zezwolenie do sądu opiekuńczego.
Opiekunem faktycznym pacjenta jest osoba sprawująca w danym czasie faktyczną opiekę na nim. Ma on prawo wy-razić zgodę za pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnione-go lub niezdolneubezwłasnowolnione-go do świadomeubezwłasnowolnione-go wyrażenia woli w razie braku przedstawiciela ustawowego. Zakres jego oświadcze-nia ogranicza się jedynie do badaoświadcze-nia lekarskiego, co ozna-cza, że nie może on skutecznie wyrazić zgody na udzielenie
świadczeń zdrowotnych i na zabieg operacyjny5. Złożenie
sprzeciwu przez pacjenta, który ukończył 16 lat, pacjenta ubezwłasnowolnionego, chorego psychicznie lub upośle-dzonego umysłowo uchyla skuteczność zgody opiekuna fak-tycznego. W takim przypadku należy wystąpić o zgodę do sądu opiekuńczego.
Zgoda sądu opiekuńczego
Zezwolenie sądu opiekuńczego zastępuje zgodę własną pacjenta. Sądem opiekuńczym właściwym miejscowo dla udzielania zgody na wykonywanie czynności medycznych jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane.
Obowiązek uzyskania zezwolenia sądu zachodzi, gdy łącznie wystąpią dwie przesłanki:
1. pacjent sam zgody nie może wyrazić, ponieważ: − pacjent jest małoletni,
− pacjent jest niezdolny do świadomego wyrażenia woli,
− pacjent, który ukończył 16 lat, pacjent ubezwłasno-wolniony, chory psychicznie lub upośledzony umy-słowo skutecznie złożył sprzeciw wobec zgody jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawne-go;
2. brak jest przedstawiciela ustawowego lub opieku-na prawnego, przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny nie wyraża zgody.
Świadoma zgoda pacjenta
Przed wyrażeniem zgody pacjent ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Zgodę może wyrazić tylko pacjent, którego stan zdrowia pozwala na dostateczne zrozumienie przedstawionej mu przez lekarza informacji. Obowiązek udzielenia informacji obciąża lekarza. Oznacza to, że udzie-lenie informacji przez inny personel, np. pielęgniarkę, lub przedłożenie gotowego druku z adnotacją o udzieleniu in-formacji nie spełnia warunku określonego w art. 31 ustawy
o uzyskaną zgodę podejmuje świadomą i swobodną zgodę na leczenie. Pacjent musi decyzję podjąć przed rozpoczę-ciem świadczeń zdrowotnych. Zgoda następcza nie spełnia warunków świadomej zgody pacjenta. Prawo do informa-cji stanowi prawo pacjenta korzystające z ochrony. Zgod-nie z regułą wynikającą z art. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, za naruszenie tego prawa przy-sługuje pacjentowi zadośćuczynienie zgodnie z art. 448 Ko-deksu cywilnego.
Lekarz jest odpowiedzialny za brak przystępnej infor-macji poprzedzającej wyrażenie przez pacjenta zgody.
Wyrażenie przez pacjenta lub podmioty uprawnione zgody niepoprzedzonej informacją powoduje wadliwość zgody i w konsekwencji wadliwość procesu leczenia oraz skutku-je odpowiedzialnością cywilną za szkodę wobec pacskutku-jenta, nawet wtedy, gdy świadczenie medyczne wykonywane jest zgodnie z zasadami sztuki medycznej. Brak zatem
świa-domej i „objaśnionej”6 zgody pacjenta wyłącza legalność
świadczeń medycznych. Oświadczenie pacjenta zostało
bowiem podjęte w wyniku błędu powodującego jego istot-ną wadę prawistot-ną. Brak ogólnej informacji poprzedzającej zgodę, udzielenie jej w sposób nieprzystępny lub niepraw-dziwy wyłącza świadomość pacjenta, stanowiącą warunek
konieczny legalności jego zgody7. Oznacza to, że zgoda
wyrażona zostaje niezgodnie z prawem i wszelkie czynno-ści lecznicze są także niezgodne z prawem. Termin „przy-stępna informacja” nie został w przepisach zdefiniowany. Do oceny lekarza zatem należy, jaki zakres informacji oraz w jakiej formie należy przekazać pacjentowi, aby złożył on swoje oświadczenie świadomie. Ciężar udowodnienia faktu uzyskania świadomej, to jest poprzedzonej przystępną in-formacją zgody pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego spoczywa zawsze na lekarzu.
Po wyrażeniu świadomej, poprzedzonej przystępną in-formacją zgody, pacjent ma prawo oczekiwać, że zgodnie z jego wolą podjęte zostaną przez lekarza wszelkie czynno-ści medyczne z należytą starannoczynno-ścią, w celu zapewnienia prawidłowego procesu leczenia i hospitalizacji. Pacjent nie wyraża zgody na wszelkie możliwe następstwa związane z procesem leczenia, np. na możliwość zakażenia szpitalne-go. Oświadczenie pacjenta w przedmiocie zgody ma zawsze ograniczony zakres, który wyznaczają z jednej strony wyja-śnienia zawarte w informacji od lekarza poprzedzającej jej wyrażenie, a z drugiej strony granice dopuszczalnego ry-zyka związane z konkretnym procesem lekarza, z którymi pacjent został w przystępny sposób zapoznany. Jeśli pacjent wyraża zgodę bez świadomości i pod wpływem błędu co do możliwych następstw, to będzie mógł uchylić się od skut-ków prawnych takiego oświadczenia woli, co będzie z kolei oznaczało brak skutecznej zgody i działanie lekarza w wa-runkach bezprawności.
Zgoda na badanie oraz na inne zabiegi medyczne sta-nowi ważny i konieczny element w procesie leczenia. Jest podstawą w przeprowadzeniu prawidłowych i zgodnych z obowiązującym prawem czynności medycznych. Obowią-zek uzyskania ważnej i skutecznej zgody spoczywa zawsze na lekarzu. W procesie cywilnym ciężar udowodnienia fak-tu wyrażenia zgody spoczywa również na lekarzu. Oznacza to, że będzie on zmuszony wykazać fakt uzyskania zgody, udzielenie uprzedniej i przystępnej informacji o stanie zdro-wia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się prze-widzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Prowadzenie zabiegów leczniczych bez ważnej zgody pacjenta jest bezprawne i ro-dzi odpowiei ro-dzialność karną, cywilną oraz dyscyplinarną. Działanie bez zgody pacjenta jest dopuszczalne jedynie w stanie wyższej konieczności, kiedy zachodzi przymus natychmiastowej interwencji z uwagi na konieczność nie-zwłocznej pomocy lekarskiej, oraz niemożność odebrania zgody ze względu na stan zdrowia lub wiek pacjenta i brak możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem usta-wowym lub opiekunem faktycznym. Obowiązek uzyskania zgody nie może stać w sprzeczności z podstawowym obo-wiązkiem lekarza, jakim jest bezwzględny nakaz leczenia.
Przypisy
1 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz.
553 z późn. zm.). Zgodnie z art. 192 § 1 „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzyw-dzonego”.
2 Tarnacki R. Dokumentacja medyczna a odpowiedzialność cywilna lekarza.
Rzeczpospolita 2010.7.13.
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.” i art. 16 §1 Kodeksu cywilnego „Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw”.
4 Bączyk-Rozwadowska K. Glosa do wyroku SN z dnia 14 października
2005 r., III CK 99/05. Teza nr 187666/1.
5 Zgodnie z art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach
leka-rza i lekaleka-rza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 136 poz. 857 ze zm.), jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania osoby, o której mowa w ust. 2, zgodę na przeprowadzenie badania może wyrazić także opiekun faktyczny.
6 Zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 29 września 2005 r., lex nr 175206. 7 Daniluk P. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29.09.2005 r.,
Pale-stra 2007/5-6/318.
Podstawa prawna
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59.
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.
3. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.
4. Kodeks Etyki Lekarskiej. Nadzwyczajny II Krajowy Zjazd Lekarzy z 14 grud-nia 1991 r. z późn. zm.
5. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.
6. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.
7. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.
8. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.
9. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.
10. Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszcze-pianiu komórek, tkanek i narządów. Dz.U. Nr 169, poz. 1411.
