INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 10/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 29–42
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jolanta Cichowska
ROLA LASU I ZBIORNIKÓW WODNYCH W ROZWOJU
USàUG AGROTURYSTYCZNYCH
____________
THE ROLE OF FOREST AND WATER PONDS IN
DEVELOPMENT OF AGROTOURIST FARMS SERVICES
Streszczenie
Na podstawie uzyskanych wyników badaĔ stwierdzono, Īe lasy, obok zbiorników wodnych są magnesem silnie przyciągającym i poĪądanym, a stworze-nie dodatkowych atrakcji wokóá nich áatwiejsze. Brak lub znaczne oddalestworze-nie tych zasobów od gospodarstw, wymaga od ich wáaĞcicieli juĪ wiĊkszej inicjatywy. Kreowana ĞwiadomoĞü korzystnego wpáywu Ğrodowiska naturalnego i otoczenia wsi na zdrowie czáowieka rodzi podstawĊ do przekonania, Īe obszary leĞne bĊdą odgrywaáy coraz wiĊkszą rolĊ w budowaniu pakietów agroturystycznych. Dostrze-Īono ich pozytywną rolĊ na polu wychowawczym i edukacyjnym, co moĪe skut-kowaü ksztaátowaniem postaw proekologicznych wĞród przebywających na wypo-czynku goĞci.
Sáowa kluczowe: agroturystyka, rekreacja, obszary leĞne, zbiorniki wodne Summary
Based on the obtained studies it was stated that the forest, just after the water basins, is like a magnet very attractive and desirable, and creating new at-tractions around them is easier. The lack or significant distance of these resources from the farms makes their owners be more creative. Created awareness of the ad-vantageous influence of the natural environment and the countryside on the hu-man’s health makes the basis to the conviction that the woods areas will be play-ing bigger role in buildplay-ing up agricultural packages. The positive role in the educative field has been noticed which may take effect in creating pro-ecological attitudes among the guests using the leisure.
WSTĉP
W sąsiedztwie lasu wystĊpuje wiele alternatywnych miejsc wypoczynku. Jednym z nich są niewątpliwie obszary wiejskie, na których to od wielu lat roz-wija siĊ dziaáalnoĞü agroturystyczna. Ta forma wypoczynku cieszy siĊ duĪym zainteresowaniem wĞród potencjalnych ich nabywców. Pobyt w gospodarstwie agroturystycznym stanowi nie tylko doskonaáą okazjĊ do poznania Īycia na wsi, ale równieĪ daje moĪliwoĞü obcowania z przyrodą. PoáoĪenie kwater w są-siedztwie kompleksów leĞnych ma wyjątkowe znaczenie dla rekreacji czynnej. Jak podkreĞla Guzik [2005] las bogaty w swą róĪnorodną roĞlinnoĞü jest Ĩró-dáem wyjątkowych doznaĔ estetycznych dla turystów.
Celem niniejszego opracowania jest ustalenie związku miĊdzy jakoĞcią oraz róĪnorodnoĞcią oferty produktów agroturystycznych a obecnoĞcią lasów i zbiorników wodnych. Tematyka nabiera istotnego znaczenia, zwáaszcza w kontekĞcie poáoĪenia gospodarstw na terenach o niĪszych walorach przyrod-niczych. Przeanalizowano, jak odlegáoĞü lasu oraz wody od gospodarstwa agro-turystycznego wpáywa na jego ofertĊ. PrzeĞledzono teĪ edukacyjną rolĊ lasu w kreowaniu usáugi.
METODY I ZAKRES BADAWCZY PRACY
Zakres przestrzenny opracowania obejmuje wybrane obszary wojewódz-twa kujawsko-pomorskiego, w których rozwija siĊ agroturystyka. W sposób szczególny uwzglĊdniono obszary charakteryzujące siĊ niĪszymi walorami przy-rodniczymi - obniĪoną atrakcyjnoĞcią komponentów Ğrodowiska z punktu widzenia peánienia funkcji turystycznej.
Badania przeprowadzono w 14 powiatach: aleksandrowskim, cheámiĔ-skim, golubsko-dobrzyĔcheámiĔ-skim, grudziądzkim, inowrocáawcheámiĔ-skim, lipnowcheámiĔ-skim, na-kielskim, radziejowskim, rypiĔskim, sĊpoleĔskim, toruĔskim, wąbrzeskim, wáo-cáawskim oraz ĪniĔskim. Doboru tych jednostek dokonano na podstawie przeprowadzonej przez Iwickiego [1998] typologii gmin, dla których ustalono ostatecznie trzy cechy diagnostyczne: potencjaá walorów wypoczynkowych, zagospodarowanie turystyczne i stopieĔ przeksztaáceĔ antropogenicznych. Dla kaĪdej z nich wyróĪniono trzy kategorie uwzglĊdniające stopieĔ ich przydatno-Ğci do peánienia funkcji turystycznej [Cichowska 2008].
Przeprowadzona analiza potencjaáu walorów wypoczynkowych i typów tu-rystycznych wystĊpujących w gminach, pozwoliáa wyodrĊbniü obszary (grupy gmin) o maáych i miejscami Ğrednich wskaĨnikach. Wymienione gminy przyjĊto do badaĔ. Byáo ich 41. Rozlokowane byáy w obrĊbie 14 wymienionych wcze-Ğniej powiatów. Dla wiĊkszoĞci z nich dominowaá potencjaá walorów wypo-czynkowych maáy - III kategorii.
Badanie miaáo charakter wyczerpujący, tzn. wziĊto pod uwagĊ wszystkie gospodarstwa agroturystyczne mieszczące siĊ na terenie wytypowanym do ba-daĔ. Dane uzyskane zostaáy w wyniku bezpoĞrednich wywiadów z wáaĞcicielami 78 gospodarstw. NarzĊdziem badawczym byá kwestionariusz wywiadu, który skáadaá siĊ z VI dziaáów zawierających 72 pytania. Informacje z dziaáu II, III i VI ankiety pozwoliáy poznaü bazĊ rekreacyjną gospodarstw, moĪliwoĞci orga-nizowania w nich czynnego wypoczynku (nauka tradycyjnego rzemiosáa; nauka przetwórstwa páodów rolnych; towarzyszenie w pracach gospodarskich; wspólna praca w ogrodzie; biesiadowanie przy ognisku; wĊdkowanie; wiosáowanie; basen; brodzik dla dzieci; boisko do gier zespoáowych; plac zabaw dla dzieci; jazda na kucyku; nauka przyrządzania potraw; inne, które respondent miaá po-daü) i atrakcji gáównych, które stanowiáy wyróĪnik oferty (gry, zabawy i üwi-czenia; jazda konna z instruktorem; sporty ekstremalne; áowienie ryb; ogniska z atrakcjami, grillowanie; przyjazd wraz ze zwierzĊtami; wyciąg narciarski; ku-lig; grzybobranie; biesiadowanie przy muzyce ludowej; poznanie folkloru wiej-skiego; korzystanie z ciszy, spokoju; malowniczoĞü krajobrazu przyrodniczego i kulturowego; bogactwo zabytków historycznych i architektury; zwiedzanie okolicy z przewodnikiem; pokazy rĊkodzielnictwa; leczenie niekonwencjonalne; uczestnictwo w pracach gospodarskich; korzystanie z internetu; inne - podaü jakie). Dodatkowo uwzglĊdniono moĪliwoĞci wypoczynku poza gospodarstwem (dla osób dorosáych i dzieci), które organizuje sam gospodarz (imprezy plenero-we; szlaki turystyczne piesze; szlaki turystyczne roweroplenero-we; ĞcieĪki edukacyjne; wycieczki rowerowe; jazda konna; przejaĪdĪki bryczką; Īeglowanie; wiosáowa-nie; spáywy kajakowe; miejsca piknikowe; obserwacje ptaków, podpatrywanie zwierzyny leĞnej; wyprawa na polowanie; muzea, izby regionalne; zabytki histo-ryczne; wieĪe widokowe; inne - podaü jakie). Na podstawie wyników ankiety podjĊto próbĊ ustalenia czynników sprzyjających i ograniczających rozwój agroturystyki z punktu widzenia omawianego celu pracy. Ponadto odniesiono siĊ do cech wyróĪniających te gospodarstwa w powiązaniu z lasem i zbiornikami wodnymi.
Niektóre analizy zostaáy przeprowadzone w oparciu o podziaá gospodarstw wedáug prowadzonej przez nie dziaáalnoĞci (rolniczej i pozarolniczej) lub jej brak. W toku prowadzonych analiz zauwaĪono, Īe wiele gospodarstw oferują-cych usáugi agroturystyczne nie trudniáo siĊ dziaáalnoĞcią rolniczą albo korzyĞci dochodowe czerpaáo z innych Ĩródeá zarobkowania niĪ produkcja rolna. Infor-macje te stanowiáy podstawĊ do wnioskowania, Īe poprzez wyraĨny brak imma-nentnego ich związku z czynnym gospodarstwem rolnym nie speániają zaáoĪeĔ agroturystyki. Zgodnie, bowiem z przyjĊtą przez autorkĊ pracy definicją „agro-turystyki” (forma wypoczynku odbywającego siĊ na terenach wiejskich o cha-rakterze rolniczym, oparta o bazĊ noclegową i aktywnoĞci rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równowaĪnym i jego otoczeniem: przyrodniczym, produkcyjnym i usáugowym [Drzewiecki 2002]) i cech gospodarstwa
modelo-wego (poáoĪenie gospodarstwa na terenie wiejskim; pobyt goĞci w czynnym gospodarstwie rolnym, w którym dochód z agroturystyki stanowi Ĩródáo ubocz-ne; zróĪnicowane moĪliwoĞci rekreacji czynnej; udziaá w Īyciu gospodarzy i spoáecznoĞci wiejskiej; ograniczenie wynajmu do 5 pokoi) [Cichowska 2008] okazaáo siĊ, Īe nie wszystkie badane jednostki speániaáy te przesáanki.
Dane odnoszące siĊ do gruntów leĞnych znajdujących siĊ w granicach ad-ministracyjnych gmin zostaáy przeanalizowane w roku 2005 z uwagi na trudno-Ğci uzyskania takich statystyk w ujĊciu najnowszym. NajczĊtrudno-Ğciej dane ujmują jednoczeĞnie grunty leĞne terenów wiejskich áącznie z miejskimi. PrzyjĊcie wczeĞniejszych statystyk nie zakáóca caáoĞci analiz, albowiem na przestrzeni ostatnich lat wskaĨnik lesistoĞci województwa kujawsko-pomorskiego nie ulegá znacznemu zwiĊkszeniu.
Praca stanowi wycinek szeroko realizowanych badaĔ, dotyczących czynni-ków rozwoju agroturystyki na obszarach o obniĪonej atrakcyjnoĞci przyrodniczej.
WYNIKI I DYSKUSJA
W obszarze objĊtym badaniem zasoby przyrodnicze (w tym leĞne) przy-datne do wykorzystania rekreacyjnego wystĊpują wyspowo, gáównie na obrze-Īach województwa kujawsko-pomorskiego. Zalicza siĊ do nich rejon poáudnio-wo-wschodniej czĊĞci Pojezierza DobrzyĔskiego (obejmujący Jezioro Urszulew-skie i jeziora w okolicy SkĊpego); rejon Pojezierza GostyniĔUrszulew-skiego z komplek-sem lasów i poáoĪonymi na jego obrzeĪach jeziorami; okolice jeziora Ostrowite-go; rejon jeziora Gopáo oraz rejon Pojezierza ĩniĔskiego [Iwicki, àojewski 1999]. Pozostaáe tereny posiadają juĪ zdecydowanie mniejsze skupiska zasobów przyrodniczych (na ogóá o niewielkim znaczeniu), ale uwzglĊdnianymi w lokal-nych prognozach rozwoju turystyki w przyszáoĞci. Dotyczą przede wszystkim teras nadrzecznych, pojedynczych jezior i niewielkich kompleksów leĞnych. WĞród obszarów najwiĊkszy wskaĨnik lesistoĞci cechuje gminy wiejskie gáów-nie w powiatach: toruĔskim (34,1%), sĊpoleĔskim (24,5%), nakielskim (23,5%) i lipnowskim (22,1%), najniĪszy zaĞ - z uwagi na uwarunkowania rozwoju rol-nictwa - radziejowskim (4,7%), cheámiĔskim (6,7%) i wąbrzeskim (7,9%). Naj-sáabiej zalesione są obszary wysoczyzn morenowych, z glebami o najwyĪszej przydatnoĞci rolniczej.
Patrząc na krainy geograficzne najsáabiej zalesionymi są: Równina Ino-wrocáawska, Pojezierze CheámiĔskie oraz Pojezierze Kujawskie (rys.1). àącznie w obszarze badaĔ znajduje siĊ 210770,82 ha lasów, co stanowi 50,7% wszyst-kich lasów w województwie i 52,4% lasów obszarów wiejswszyst-kich. Daje siĊ jednak zauwaĪyü, Īe omawiane wskaĨniki lesistoĞci są na terenach wiejskich objĊtych analizą zdecydowanie niĪsze aniĪeli te w rejonach o duĪej atrakcyjnoĞci tury-stycznej. Tam oscylują one na poziomie 48,6% w powiecie tucholskim, 41,0% powiecie bydgoskim oraz 35,6% powiecie Ğwieckim.
ĝredni wskaĨnik lesistoĞci dla badanych obszarów wiejskich wyniósá 16,2% i byá o 18,7% niĪszy w porównaniu z terenami wiejskimi nie ujĊtymi w analizach. Ponadto wykazaá niĪszą (o 7,2%) wartoĞü w porównaniu do Ğred-niej ogóáem dla wsi województwa, jak i caáego jego obszaru. Na tle kraju (28,8%) lesistoĞü województwa kujawsko-pomorskiego ksztaátuje siĊ na pozio-mie 23,1%.
Pod wzglĊdem struktury siedliskowej na obszarze województwa dominuje bór ĞwieĪy, niemniej licznie wystĊpują bór mieszany ĞwieĪy oraz lasy ĞwieĪe i mieszane, przy czym w skáadzie gatunkowym drzewostanów najwiĊkszy jest udziaá sosny. Jej przewagĊ obserwuje siĊ na obszarach o duĪej atrakcyjnoĞci turystycznej, z wyjątkiem rejonu Brodnicy. Natomiast tam, gdzie prowadzono badania, drzewostan jest zróĪnicowany z przewagą liĞciastego (SĊpólna, Wą-brzeĨna i Grudziądza). Patrząc na strukturĊ wáasnoĞci, lasy publiczne stanowią zdecydowaną wiĊkszoĞü - 89,3%. WáasnoĞü terenów leĞnych ma istotne znacze-nie z punktu widzenia ich uĪytkowania i zagospodarowania turystycznego. Wáa-snoĞü moĪe ograniczaü bardzo czĊsto turystom moĪliwoĞci korzystania z tego waloru, bĊdącego dla nich przecieĪ Ĩródáem wyjątkowych doznaĔ estetycznych.
WaĪnym elementem uatrakcyjniającym krajobraz badanego obszaru są liczne jeziora genezy polodowcowej, rozmieszczone doĞü równomiernie (za wyjątkiem Ğrodkowej jego czĊĞci). Znaczące akweny to Jezioro Gopáo, zbiorniki Pakoski (w powiecie inowrocáawskim) i Wáocáawski, Jezioro GáuszyĔskie (teren powiatu wáocáawskiego) i Jezioro ĩniĔskie DuĪe. Mają one wielofunkcyjne znaczenie i róĪną przydatnoĞü do rozwoju funkcji turystycznej.
Z przeprowadzonych badaĔ wynika, iĪ wszyscy wáaĞciciele wskazują tury-stom odlegáoĞü swoich kwater od zbiorników wodnych i lasu. W przypadku 39 gospodarstw goĞcie mają moĪliwoĞü wypoczynku nad rzeką lub jeziorem w odlegáoĞci do 0,5 km. Dla 20 gospodarstw zbiorniki wodne poáoĪone są w odlegáoĞci od 0,5 - 2,0 km, a w 23 juĪ powyĪej 2,0 km (tab. 1). BezpoĞrednio nad jeziorem umiejscowionych jest 18 kwater (10 z grupy prowadzących dzia-áalnoĞü rolniczą, 4 -dziadzia-áalnoĞü rolniczą i pozarolniczą, 1 z tych trudniących siĊ dziaáalnoĞcią wyáącznie pozarolniczą oraz 3 nie zajmujące siĊ Īadną dziaáalno-Ğcią), a nad samą rzeką cztery.
WiĊcej niĪ poáowa wáaĞcicieli gospodarstw agroturystycznych (44) podaáa, iĪ w niedalekiej odlegáoĞci (do 0,5 km) od ich domostw znajdują są tereny leĞne. Dalszych 29 wskazaáo na odlegáoĞü powyĪej 0,5 km (z tego 18 powyĪej 2,0 km). WĞród walorów przyrodniczych dostĊpnoĞü do lasu (jak i wody) moĪe odgrywaü czĊsto decydującą rolĊ przy wyborze oferty wypoczynku. Z przeprowadzonych badaĔ wynika, iĪ spoĞród wszystkich przebadanych gospodarstw w 6, te dwa walory oddalone byáy powyĪej 2,0 km. W przypadku 23 gospo-darstw zwraca uwagĊ poáoĪenie w róĪnych odlegáoĞciach od parku krajobrazo-wego (tab. 1).
1, 2, 3 - obszary nieobjĊte badaniem
1, 2, 3 - area where the studies did not take place
I - makroregion Pojezierze Poáudniowopomorskie; mezoregiony: Ia - Bory Tucholskie, Ib -Wysoczyzna
ĝwiecka, Ic - Dolina Brdy, Id - Pojezierze KrajeĔskie
II - makroregion Dolina Dolnej Wisáy; mezoregiony: IIa - Dolina FordoĔska, IIb - Kotlina Grudziądzka, IIc - Dolina KwidzyĔska
III - makroregion Pojezierze CheámiĔsko-DobrzyĔskie; mezoregiony: IIIa - Pojezierze CheámiĔskie, IIIb - Dolina DrwĊcy, IIIc - Pojezierze DobrzyĔskie, IIId - Pojezierze Brodnickie, IIIe - Garb Lubawski, IIIf - Równina Urszulewska
IV makroregion Pradolina ToruĔskoEberswaldzka; mezoregiony: IVa Kotlina ToruĔska, IVb
Kotlina Páocka, IVc - Dolina ĝrodkowej Noteci
V - makroregion Pojezierze Wielkopolskie; mezoregiony: Va - Równina Inowrocáawska, Vb - Pojezierze Kujawskie, Vc - Pojezierze GnieĨnieĔskie, Vd - Pojezierze Chodzieskie
VI - makroregion Pojezierze Iáawskie
VII - makroregion Nizina Poáudniowowielkopolska; mezoregion: VIIa - Wysoczyzna Káodzka ħródáo: Przyroda województwa kujawsko-pomorskiego [2001].
Source: TheNature of kujawsko-pomorskie province [2001].
Rysunek 1. Podziaá województwa na fizycznogeograficzne makroregiony i mezoregiony Figure 1. The division of the voivodeship into physic-geographical macroregions
Tabela 1. PoáoĪenie w odlegáoĞci od gospodarstw agroturystycznych
miejsc mogących zainteresowaü turystów
Table 1. Position in distance from agroturistical farms-the places of potential interest
of the tourists
OdlegáoĞü od gospodarstwa w km Distance from farm in km
do (to) 0,5 0,5 - 2,0 pow.(above) 2,0 Grupy gospodarstw wg
prowadzonej dziaáalnoĞci Groups of farms according to the type
of activity 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
rolnicza (farming) 22 23 10 11 11 6 0 5 12 12 1 11 rolnicza i pozarolnicza
farming and other 8 6 2 4 3 5 1 3 5 3 1 5
pozarolnicza (not farming) 3 7 3 4 2 0 0 1 3 0 1 0 nieprowadzące Īadnej dziaáalnoĞci no activity 6 8 3 1 4 0 0 4 3 3 1 3 razem (total) 39 44 18 20 20 11 1 13 23 18 4 19
1-rzeka, jezioro, 2-las, 3-park krajobrazowy, 4-polowania 1-river,lake, 2-forest, 3-landscape park, 4-hunting
Dodatkowo zbadano czy odlegáoĞü od gospodarstwa takich walorów przy-rodniczych jak las czy woda, wpáywa na liczbĊ organizowanych w nich atrakcji gáównych i moĪliwoĞci czynnego wypoczynku (tab. 2). Jak juĪ wspomniano zaledwie 6 gospodarstw poáoĪonych byáo w znacznej odlegáoĞci od tych kompo-nentów Ğrodowiska. PrzeciĊtnie zapewniaáy one goĞciom blisko 7 atrakcji (spo-Ğród 20 zaproponowanych w kwestionariuszu), 4,6 - moĪliwoĞci aktywnego spĊdzenia w nich czasu (z 14 moĪliwych) oraz niewiele, bo 1,2 form wypoczyn-ku organizowanych przez samego wáaĞciciela (z 17 wymienionych podczas ba-dania). Ci gospodarze pod tym wzglĊdem wykazywali mniejszą kreatywnoĞü i inicjatywnoĞü, co usáugodawcy, których kwatery umiejscowione byáy w odle-gáoĞci powyĪej 2,0 km od jednego z tych walorów (tab. 2). Tam, gdzie tylko obszary leĞne są w znaczącym oddaleniu, a bliĪej znajdują siĊ zbiorniki wodne przeciĊtnie organizowano wiĊcej moĪliwoĞci wypoczynku i atrakcji. DuĪo wiĊ-cej (odpowiednio 9,2; 7,7; 3,3) aniĪeli w przypadku sytuacji odwrotnej do po-wyĪszej, gdzie odnotowano dalekoĞü zbiorników wodnych (7,7; 5,7; 2,0) i w odniesieniu do kwater analizowanych wczeĞniej, gdzie las i woda nie wystĊpują bliĪej niĪ 2,0 km.
Rozpatrując te kwestie pod kątem prowadzonej przez gospodarstwa dzia-áalnoĞci zauwaĪamy, Īe gospodarstwa áączące turystykĊ z rolnictwem i nietrud-niące siĊ dziaáalnoĞcią rolniczą, muszą wykazywaü siĊ duĪą wiĊkszą pomysáo-woĞcią z uwagi na oddalenie omawianych walorów przyrodniczych. Niemniej nie wykazywaáy one duĪo wiĊkszej kreatywnoĞci w tym wzglĊdzie od tych, które las i wodĊ miaáy w pobliĪu. Mogáo to wynikaü z braku pomysáu na
dodat-kową usáugĊ, albo caákowitej biernoĞci. Gospodarstwa mające w pobliĪu jezioro, rzekĊ bądĨ tylko las czyniáy wiĊcej prac, by zapewniü goĞciom atrakcyjny wy-poczynek. Zapewne bliskoĞü tych walorów wpáywaáa zdecydowanie na moĪli-woĞci poszerzania oferty. W przypadku moĪlimoĪli-woĞci czynnego wypoczynku, związanego z wodą 76,9% ankietowanych zapewnia urlopowiczom wĊdkowa-nie, a 38,5% wiosáowanie. Oprócz czynnej rekreacji, istotną rolĊ odgrywa rów-nieĪ poznawanie walorów przyrodniczych w obrĊbie akwenów. Dlatego teĪ gospodarze silnie uczestniczą w procesie organizowania goĞciom wypoczynku.
Tabela 2. Oddalenie gospodarstwa od walorów przyrodniczych (las, woda) a
organizo-wane w nim moĪliwoĞci wypoczynku i gáówne atrakcje
Table 2. The distance of the farms from natural virtues (forest, water) compared with
leisure possibilities and main attractions
Wyszczególnienie (Ğrednia liczba) w gospodarstwie: Specification (average number) in farm Liczba gospodarstw
wedáug prowadzonej dziaáalnoĞci Number of farms ac-cording to the type of
activity gáównych atrakcji* main attractions* moĪliwoĞci czynnego wypoczynku** possibilities of active recreation** form wypoczynku organizowanych przez samych gospodarzy*** leisure forms organ-ised by the hosts*** las, jezioro lub rzeka oddalone od gospodarstwa powyĪej 2,0 km
forest, lake or river distanced from the farm above 2,0 km rolnicza (farming) 5 7,0 4,7 1,3 nieprowadzące Īadnej dziaáalnoĞci (no activity) 1 5,0 4,0 1,0 razem (total) 6 6,6 4,6 1,2
tylko jezioro lub rzeka oddalone od gospodarstwa powyĪej 2,0 km only lake or river distanced from the above 2,0 km
rolnicza (farming)
8 8,4 6,7 2,6
rolnicza i pozarolnicza (farming and other)
5 8,0 5,2 1,8 pozarolnicza (not farming) 3 7,0 5,0 2,6 nieprowadzące Īadnej dziaáalnoĞci (no activity) 2 5,5 4,0 0,0 razem (total) 18 7,7 5,7 2,0
Wyszczególnienie (Ğrednia liczba) w gospodarstwie: Specification (average number) in farm Liczba gospodarstw
wedáug prowadzonej dziaáalnoĞci Number of farms ac-cording to the type of
activity gáównych atrakcji* main attractions* moĪliwoĞci czynnego wypoczynku** possibilities of active recreation** form wypoczynku organizowanych przez samych
gospo-darzy*** leisure forms organ-ised by the hosts*** tylko las oddalony od gospodarstwa powyĪej 2,0 km
only forest distanced from the above 2,0 km rolnicza (farming)
8 9,9 8,4 2,7
rolnicza i pozarolnicza (forming and other)
3 10,3 8,0 5,7 nieprowadzące Īadnej dziaáalnoĞci (no activity) 1 8,0 2,0 1,0 razem (total) 12 9,2 7,7 3,3
*spoĞród 20, ** z 14 i *** 17 zaproponowanych w kwestionariuszu * among 20, ** with 14 and*** 17 proposed in thequestionnaire
W tym zakresie okazaáa siĊ aktywna grupa 62,8% badanych. WáaĞciciele gospodarstw agroturystycznych są w tym wzglĊdzie bardzo elastyczni i pozwa-lają goĞciom wybraü te atrakcje (zarówno związane z wodą, jak i lasem), które mają skáadaü siĊ na ich pobyt i które oni sami (po wczeĞniejszych uzgodnie-niach) im zorganizują.
Jak wynika z przedstawionych danych w tab. 2, budowanie pakietów agroturystycznych w oparciu o wystĊpowanie zbiorników wodnych jest duĪo áatwiejsze. Niemniej badania udowodniáy, Īe elementem podnoszącym atrakcyj-noĞü gospodarstwa agroturystycznego moĪe byü równieĪ las. Wiele podmiotów dąĪy bowiem do osiągniĊcia odpowiedniej jakoĞci, uwypuklając ten walor w swojej ofercie. I tak 44,9% ankietowanych wĞród moĪliwoĞci czynnego wypo-czynku poza zagrodą proponuje obserwacjĊ ptaków i podpatrywanie zwierzyny leĞnej. Ci sami agrogospodarze zgodnie stwierdzili teĪ, Īe sami organizują tury-stom tego rodzaju atrakcjĊ i aktywnie w niej uczestniczą.
GotowoĞü zorganizowania polowania zgáosiáo 10,2% badanych, a oprowa-dzanie po ĞcieĪkach edukacyjnych 4,1%. I choü w tych przypadkach jest to nie-wielki odsetek wskazaĔ, to jednak pozytywnie oceniony ze wzglĊdu na znajo-moĞü pobliskiego terenu i chĊü budowania w oparciu o te elementy swojego produktu. DuĪa czĊĞü respondentów (60,3%) zwróciáa uwagĊ, Īe w pobliĪu ich domostw organizowane są przez myĞliwych polowania. Dokonaáa takiego wy-szczególnienia wĞród moĪliwoĞci czynnego wypoczynku poza zagrodą. Co cie-kawe tylko jeden gospodarz spoĞród wszystkich przebadanych ma
wyspecjali-zowany produkt agroturystyczny związany z tym aspektem. Jego oferta jest skierowana do myĞliwych i to goĞci ze Skandynawii. W zaleĪnoĞci od potrzeb, aĪ 26,5% usáugodawców ma moĪliwoĞü zorganizowania przejaĪdĪek konnych, wykorzystując w tym celu przygotowane ĞcieĪki. Wypoczynek w „siodle” jest coraz chĊtniej organizowaną formą wypoczynku, pozwalającą poznaü walory przyrodnicze okolic pobytu. W zakresie spĊdzania wolnego czasu gospodarstwa wskazaáy równieĪ wykorzystanie szlaków turystycznych rowerowych (71,8%) i pieszych (66,7%). AĪ 38,8% usáugodawców zabiera goĞci na wycieczki rowe-rowe. Tego typu wyprawy zachĊcają nie tylko do spĊdzenia czasu na áonie natu-ry, ale równieĪ poznania walorów obszarów leĞnych.
MoĪliwoĞü grzybobrania jest kolejnym elementem atrakcyjnoĞci usáugi, związanej z lasem. Zaproponowaáo ją 45 gospodarzy, tj. 57,7% ogóáu. Co cie-kawe grzybiarze są bardzo chĊtnie widzianą grupą turystów, albowiem 36 an-kietowanych gospodarstw, kieruje konkretnie do nich oraz miáoĞników przyrody swoją ofertĊ. Jedno gospodarstwo w ciągu roku odwiedza Ğrednio 71 osób wy-kazujących zainteresowania takim sposobem wypoczynku.
PozycjĊ lasu jako waĪnego elementu atrakcyjnoĞci turystycznej wzmac-nia moĪliwoĞü realizacji funkcji edukacyjnej i wychowawczej. Usáugodawcy stosują aktywne, standaryzowane metody edukacji ekologicznej. Lekcje o róĪ-nych blokach tematyczróĪ-nych prowadzą w naturalnym wiejskim Ğrodowisku. Zie-lone szkoáy, zajĊcia plenerowe (np. wyprawa po skarb do lasu, warsztaty malar-skie), organizowanie minii muzeów „zwierząt” to tylko nieliczne z przykáadów odnotowanych w trakcie prowadzonych badaĔ. WyróĪnikiem jednego z gospo-darstw i jednoczeĞnie zbliĪającym do poznania leĞnych walorów przyrodniczych jest jego poáoĪenie na terenie rezerwatu. Zdaniem wáaĞciciela to aspekt wyjąt-kowy, pozwalający zwróciü uwagĊ turystów na waĪnoĞü w przyrodzie obszarów chronionych.
Las odgrywa bardzo waĪną rolĊ w procesie ksztaátowania produktu agrotu-rystycznego. Usáugodawcy zdają sobie z tego sprawĊ i wpisują ten walor w wy-róĪnik swojej oferty. PodkreĞlają, Īe malowniczoĞü krajobrazu przyrodniczego (62,8% ankietowanych gospodarstw) jest atrybutem agroturystyki. Dodatkowo ich zdaniem bliskoĞü lasu jest elementem atrakcyjnoĞci przekáadającym siĊ na spokój i ciszĊ, z której mogą skorzystaü potencjalni turyĞci. Takiej odpowiedzi udzieliáo 88,5% badanych. Blisko poáowa ankietowanych stwierdziáa teĪ, Īe ich gospodarstwa poáoĪone są w atrakcyjnym terenie. To ciekawe spostrzeĪenie w kontekĞcie poáoĪenia kwater na obszarach o niĪszych walorach przyrodniczych. I choü są to ich subiektywne odczucia, to niezmiernie waĪne dla odpowiedniej identyfikacji otrzymanych wyników.
Niewątpliwie daje siĊ zauwaĪyü, Īe gospodarstwa upatrują pozytywnych moĪliwoĞci rozwoju agroturystyki w zasobach leĞnych i walorach krajobrazo-wych swojej okolicy. SpoĞród 78 badanych gospodarstw w 60 z nich oceniono je korzystnie (w 41,0% uznano, iĪ są one dobre, a 35,9% bardzo dobre).
DostrzeĪono takĪe, iĪ rozwój produktu agroturystycznego prowadzi do ochrony krajobrazu oraz zachowania czystego Ğrodowiska. Tym wszystkim elementom przypisywano waĪne i bardzo waĪne znaczenie.
Niewątpliwie rangĊ oferty podnoszą obszary prawnie chronione. Co cie-kawe 50% ankietowanych dostarcza wiedzy na ich temat. UdostĊpnia teĪ swoim goĞciom przewodniki, prospekty i mapy okolicy. NajwyĪszą pod wzglĊdem prawnym formą ochrony na badanym obszarze są rezerwaty przyrody. NajwiĊk-sze ich powierzchnie koncentrują siĊ w powiecie Wáocáawek (11069,3 ha), Ino-wrocáaw (6707,4 ha) i Radziejów (1037,0 ha). Z punktu widzenia agroturystyki istotną rolĊ odgrywają równieĪ parki krajobrazowe, jak np. „NadgoplaĔski Park Tysiąclecia” (powiat inowrocáawski i radziejowski) - chroniony z uwagi na miej-sca lĊgowe ptactwa wodnego, báotnego i lądowego oraz walory krajobrazowe.
W obszarze opracowania, najwyĪszym udziaáem powierzchni prawnie chronionych oraz relatywnie wysokim wskaĨnikiem lesistoĞci cechują siĊ powiaty: sĊpoleĔski (odpowiednio 1 i 2 lokata), toruĔski (5 i 1), golubsko dobrzyĔski (2 i 5) oraz lipnowski (4 i 4). Tymczasem plasujący siĊ na 3 miejscu z uwagi na odsetek obszarów prawnie chronionych powiat cheámiĔski - pod wzglĊdem lesistoĞci zajmuje 13 pozycjĊ, a odwrotną sytuacją do niego odznacza siĊ powiat nakielski. JednoczeĞnie sĊpoleĔski zajmuje 7, toruĔski 2, golubsko-dobrzyĔski 9, lipnowski 5, cheámiĔski 12, a nakielski 4 lokatĊ pod wzglĊdem wielkoĞci ich powierzchni.
Na podstawie przeprowadzonych badaĔ moĪna stwierdziü, Īe walor przy-rodniczy, jakim jest las i budowanie wokóá niego licznych atrakcji, zachĊca do odwiedzania gospodarstw i uprawiania róĪnych form turystyki. Ewidentnie daje siĊ zauwaĪyü jego istotną rolĊ na polu edukacyjnym. Podobnych spostrzeĪeĔ dostarcza Józefecka [2009], podkreĞlając, Īe istotną rolĊ w rozwoju turystyki w lasach powinno stanowiü powiązanie celów edukacyjnych z rekreacją. Zdaniem Guzika [2005] wszystko to przygotowuje do naukowego poznania lasu na róĪ-nych poziomach ĞwiadomoĞci i wiedzy. Zupeánie inaczej przedstawiają pomysáy na przyciągniĊcie turystów Ryan i in. [2006], uzyskując niekiedy podobne re-zultaty do prezentowanych w niniejszej pracy. Opisują pakiety związane z edu-kacją, a w ramach proponowanych aktywnoĞci na zewnątrz - polowania. Udo-stĊpnianie map i folderów goĞciom, orientacja gospodarzy co do rozmieszczenia leĞnych walorów kulturowych w swojej okolicy to atuty badanych gospodarstw, które podobnie czĊsto wskazywane byáy przez respondentów z województwa zachodniopomorskiego [KrupiĔska 2005]. Analizowane gospodarstwa poáoĪone byáy najczĊĞciej w pobliĪu áąk i lasów, z maáym dostĊpem do akwenów wod-nych. Nie dostrzeĪono róĪnic w ich lokalizacji w stosunku do kwater charakte-ryzowanych przez Dziechciarz [2005] oraz BaliĔską i Sikorską-Wolak [2001].
Na znaczenie zbiorników wodnych w rozwoju turystyki zwracają uwagĊ Wagner [2002] i Bielak [2007]. Potwierdzają podobnie jak autorka niniejszego artykuáu, ich znaczącą rolĊ jako istotnego waloru w turystyce. I chodzi tu nie
tylko o czynną rekreacjĊ (kąpiel, sporty wodne, wĊdkarstwo), ale równieĪ tury-stykĊ zorientowaną na odkrywanie walorów przyrodniczych Ğrodowiska.
Autorka opracowania uwaĪa, Īe korzystnym uwarunkowaniem rozwoju agroturystyki i jednoczeĞnie wyznacznikiem wysokiej jakoĞci Ğrodowiska przy-rodniczego, mogą staü siĊ wpisane w krajobraz obszary prawnie chronione. Po-dobnych sugestii dostarcza Guzik [2005], pisząc, Īe wakacje w gospodarstwie agroturystycznym, spĊdzane w sąsiedztwie takich obszarów, pozwalają poznaü prawa, jakimi rządzi siĊ przyroda.
Pomimo pozytywnie postrzeganej kreatywnoĞci gospodarzy w organizo-waniu róĪnych moĪliwoĞci wypoczynku, naleĪy pamiĊtaü, Īe turystyka i rekre-acja niesie za sobą negatywne skutki dla Ğrodowiska leĞnego. PodkreĞla to w swojej pracy Gáowacki [2006], Nawrot i SzymaĔski [2009], a Józefecka [2009] odnotowuje, Īe masowo rozwijający siĊ ruch turystyczny i rekreacyjny zmusza sáuĪby leĞne, we wspóápracy z samorządami gmin, do podjĊcia dziaáaĔ mających na celu szczególną ochronĊ kompleksów leĞnych przed dewastacją.
W pracy wáasnej autorka dostrzegáa, Īe usáugodawcy czĊsto kierują swój produkt do maáego grona odbiorców (miáoĞnicy przyrody, grzybiarze). Na ten aspekt zdaje siĊ zwróciü uwagĊ takĪe Mandziuk i Janeczko [2009], pisząc o pro-pozycji pakietu usáug turystycznych na terenach leĞnych dla maáych grup od-biorców o wąskim zakresie zainteresowaĔ.
Opierając siĊ na powyĪszych rozwaĪaniach, naleĪy podkreĞliü, Īe las i zbiorniki wodne speániają bardzo waĪne funkcje dla spoáeczeĔstwa. Dostrze-gają to usáugodawcy, wpisując te dobra w swoje pakiety usáug i jednoczeĞnie uĞwiadamiając, co stanowi o ich wartoĞci. Funkcja rekreacyjno-edukacyjna go-spodarstw, zwáaszcza ta związana z lasem staje siĊ powoli kluczowym elemen-tem ofert.
WNIOSKI
1. Otrzymane wyniki wskazują, Īe uwzglĊdnione w badaniu walory przy-rodnicze w zdecydowany sposób wpáywają na formy organizowanego wypo-czynku i atrakcje poza gospodarstwem. I choü rola lasu i liczba związanych z nim aktywnoĞci rekreacyjnych jest imponująca, to jednak bliskoĞü zbiorników wodnych zdecydowanie bardziej uáatwia budowaü produkt.
2. OdlegáoĞü gospodarstw agroturystycznych od lasu zmusza ich wáaĞci-cieli do wiĊkszej kreatywnoĞci w budowaniu usáugi.
3. Gospodarstwa, w których walory przyrodnicze (las i jednoczeĞnie woda) byáy poáoĪone w znacznej odlegáoĞci od zagrody, nie wykazywaáy siĊ wiĊkszą inicjatywnoĞcią, by poszerzaü ofertĊ i niwelowaü te braki.
4. Obecnie kreowana ĞwiadomoĞü korzystnego wpáywu Ğrodowiska natu-ralnego i otoczenia wsi na zdrowie czáowieka rodzi podstawĊ do przekonania, Īe
obszary leĞne bĊdą odgrywaáy coraz wiĊkszą rolĊ w budowaniu pakietów agro-turystycznych.
5. DostrzeĪono pozytywną rolĊ lasu na polu wychowawczym i edukacyj-nym, co moĪe skutkowaü ksztaátowaniem postaw proekologicznych wĞród prze-bywających na wypoczynku goĞci.
BIBLIOGRAFIA
BaliĔska A., Sikorska-Wolak J. Agroturystyka w Dolinie Bugu i uwarunkowania jej rozwoju. Wyd. SGGW. Warszawa 2001, s. 101.
Bielak B. Turystyka w otoczeniu zbiorników zaporowych na Dunajcu. Prace Geograficzne, Zeszyt 117, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2007, s. 13-27.
Cichowska J. Czynniki rozwoju agroturystyki na obszarach o niĪszych walorach przyrodniczych
województwa kujawsko-pomorskiego. Rozprawa doktorska, pod kierunkiem dr hab.
Ma-cieja Drzewieckiego, UMK, ToruĔ 2008, s. 10, 98-247.
Drzewiecki M. Podstawy agroturystyki. Oficyna Wydawnicza PostĊpu Organizacyjnego, Byd-goszcz 2002, s. 41.
Dziechciarz T. Bariery rozwoju agroturystyki w powiecie Janów Lubelski [w:] Turystyka wiejska a
rozwój i wspóápraca regionów (Z. KryĔski red.). Prace naukowo-dydaktyczne. Zeszyt 15.
Krosno 2005, s. 275.
Gáowacki S. Znaczenie gospodarcze i rekreacyjne dolnych warstw lasu. LeĞne Prace Badawcze 2006, Nr 3, s. 99-114.
Guzik Cz. Edukacja ekologiczna w agroturystyce [w:] Turystyka wiejska a rozwój i wspóápraca
regionów (Z. KryĔski red.). Prace naukowo-dydaktyczne. Zeszyt 15. Krosno 2005, s. 319-327.
Iwicki S. Turystyka w zrównowaĪonym rozwoju obszarów pojeziernych. Rozprawy nr 87. Wy-dawnictwo Uczelniane ATR. Bydgoszcz 1998, s. 1-156.
Iwicki S., àojewski S. Kierunki wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich na przykáadzie
regionu kujawsko-pomorskiego. Wydawnictwo Uczelniane ATR. Bydgoszcz 1999, s. 78-79.
Józefacka M. Strategia leĞna Unii Europejskiej a moĪliwoĞci rozwoju turystyki w lasach. Studia i Materiaáy Centrum Edukacji Przyrodniczo-LeĞne 2009, R.11.Zeszyt 4 (23), s. 329-332. KrupiĔska W. MoĪliwoĞci rozwoju gospodarstw agroturystycznych w kontekĞcie ksztaátowania
regionalnego produktu turystycznego [w:] Turystyka wiejska a rozwój i wspóápraca regio-nów (Z. KryĔski red.). Prace naukowo-dydaktyczne. Zeszyt 15. Krosno 2005, s. 107.
Lopez Parra E., Gracia Calero J.F. Agrotourism, sustainable tourism and Ultraperipheral areas:
The Case of Canary Islands. Revistade Turismo y Patrimonio Cultural 2006, Vol. 4 (1),
s. 85-97.
Mandziuk A., Janeczko K. Turystyczne I rekreacyjne funkcje lasu w aspekcie marketingowym [w:] Studia i Materiaáy Centrum Edukacji Przyrodniczo-LeĞnej 2009, R. 11. Zeszyt 4(23), s. 65-71.
Nawrot à., SzymaĔski M. Znaczenie funkcji turystycznej w gospodarce lasów paĔstwowych na
przykáadzie LeĞnego Kompleksu Promocyjnego “Lasy Rychtalskie” [w:] Studia i Materiaáy
Centrum Edukacji Przyrodniczo-LeĞnej 2009, R.11. Zeszyt 4(23), s. 72-78.
Przyroda województwa kujawsko-pomorskiego, Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki.
Woje-wódzki Konserwator Przyrody. Wyd. Nice. Bydgoszcz 2001, s. 8.
Ryan S., DeBord K., McClellan K. Agrotourism in Pennsylvania: An Industry Assessment, Cali-fornia University of Pennsylvania 2006, s. 1-24.
Wagner A. Possibilities of using selected small and medium size water ponds in the Cracow
region for environmentally friendly recreation and ecotourism. Zeszyty Naukowe
Dr Jolanta Cichowska Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Katedra Ksztaátowania i Ochrony ĝrodowiska ul. Sucha 9 85-796 Bydgoszcz tel. (52) 340-84-40 e-mail:jolanta_cichowska@interia.pl Recenzent: Prof. dr hab. Zdzisáaw Wójcicki
