Julian Kałowski
Skutki prawne opuszczenia instytutu
zakonnego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/3-4, 21-59
1989
P r a w o K a n o n ic z n e I 32 (1989) n r 3—4 | K S . J U L IA N K A Ł O W S K I M IC S K U T K I P R A W N E O P U S Z C Z E N IA IN S T Y T U T U Z A K O N N E G O T r e ś ć : W stą p . — I. S k u tk i p r a w n e d o ty c z ą c e p r o f e s j i — 11 P r z e j ście do in n e g o in s ty tu tu . — 2. E k s k la u s tr a c ja i s e k u la r y z a c ja . — a ) E k s k la u s tr a c ja . — b) S e k u la r y z a c ia . — 3.. W y d a le n ie . — II. S k u tk i p r a w n e d o ty c z ą c e św ię c e ń . — 1. P r z e jś c ie do in n e g o in s ty tu tu . — 2. E k s k ^ u s t r a ^ a . — 3. S e k u la r y z a c ja . — 4, W y d a le n ie . — I I I . Z a o p a tr z e n ie . — Z a k o ń c z e n ie . W stęp
W histo rii in sty tu tó w zakonnych, k tó rych członkowie poprzez ślubow anie ra d ew angelicznych zobow iązują się do doskonalszego naśladow ania życia C hrystusa, istn iały i istnieją różne form y odstępow ania od pow ziętych zam iarów . Dlatego zarów no poszcze gólne zakony, jak i biskupi oraz Stolica Apostolska w ydaw ali licz ne a k ty praw ne, k tó re m iały za zadanie regulow anie stan u p ra w nego, czyli skutków , w ynik ających z opuszczenia zakonu.
Można b y zastanaw iać się n ad różnym i form am i opuszczania in sty tu tó w życia zakonnego. W obecnym a rty k u le zostaną jed n ak poddane analizie jedynie skutki praw n e w ynikające zarów no z do^ brow olnego w ystąpienia z zakonu, jak i przym usow ego usunięcia z niego przez kom p eten tną w ładzę odnośnego insty tu tu . N ależy zaznaczyć, że zagadnienie, które m a być omówione, jest bardzo złożone i w ciągu w ieków jego ujęcie p raw n e podlegało w ielo rak im ewolucjom , k tó ry ch prześledzenie przyczyniłoby się z pew nością do lepszego zrozum ienia problem ów zw iązanych z opusz czaniem in sty tu tó w zakonnych i sk u tk am i z niego w y nikający mi.
Poniższa analiza będzie się głów nie odnosiła do w ytycznych w te j m aterii zam ieszczonych w K odeksie P ra w a K anoniczne go z 1983 r.
I. S k u tk i praw n e dotyczące pro fesji 1. Przejście do innego in sty tu tu
Ju ż od pierw szych chw il istnienia zorganizow anej form y ży cia zakonnego m nisi-erem ici zobow iązani byli do pozostaw ania przez całe życie w jednym klasztorze. Ś w ięty B enedykt, p a tria r
22 Ks. J. Kałowski [2]
cha życia zakonnego na Zachodzie, w spraw ie stałości m iejsca postanowił, co następuje:
„Ten, k tó ry m a być p rz y ję ty w oratorium , w obecności w szyst k ich złoży przyrzeczenie stałości miejsca, życia w cnotach (m onasty cznych) i posłuszeństw a przed Bogiem i Jego świętym i, aby w ie dział, że jsśli kiedykolw iek inaczej postąpi, zostanie potępio n y przez tego, z którego szydzi (...). Jeśli przybyw a obcy m nich z dalekich okolic i chce jako gość zamieszkać w klasztorze, a spodobają m u się m iejscow e zw yczaje i nie będzie w nosił n ie pokoju przez sw ojs nadm ierne w ym agania, ale zadowoli się po prostu tym , co zastanie, m ożna go przyjąć na tak długo, jak te go pragnie. G dy rozum nie i z pokorną miłością coś zgani lub zaproponuje, niechaj opat rozważy staran n ie jego słowa, bo m o że P an przysłał go tu ta j w łaśnie w tym celu. Jeśli zaś zechce później zobowiązać się do stałości m isjsca, nie godzi się odrzucać tak iej prośby ty m bardziej, że w czasie, gdy b y ł gościem, udało się już poznać jego życie” 1.
Również papież G rzegorz I (590—604), by ły m nich ben ed y k ty ń ski, zakazał lekkom yślnego przenoszenia się z jednego klaszto ru do drugiego 2.
Podobnie i cesarz Ju sty n ia n zabronił zakonnikom przechodzenia z klasztoru do k la s z to ru 3.
Należy zaznaczyć, że pom imo pow staw ania różnych zakonów aż do szesnastego w ieku nie było jednolitego ustaw odaw stw a
doty-1 Ś w i ę t y B e n e d y k t , R e g u ła . Ż y w o t. K o m e n ta r z . P rz y g o to w a li b e n e d y k ty n i ty n ie c c y 1.9-78, rozdz. ES, 61-: S. G o y e n e c h e, D e tr a n
s itu a d a lia m r e lig io n e m , C o m m e n ta r iu m p ro reH g io sis (d a le j cy t. C pR ), 1 (19'20) 2£2; T. S c h a e f e r , D e re lig io sis a d n o r m a m C o d icis
I u r is C a n o n ici, R o m a 1S474, s. 884; J. R. B a r , J. K a ł o w s k i , P ra w o o in s ty t u ta c h ż y c ia k o n s e k r o w a n e g o , W a rs z a w a 1S&5, s. 173.
2 X . II I. M .5: „ ...P r a s s e n ti iu s s io n e m a n d a m u s , u t n e q u e m o n a c h u m u lt e r i u s de m o n a s te rio in m o n a s te r iu m te m e r e m ig ra :e lic e a t, n ec e o r u m a liq u e m p e c u lia re q u ic q u a m h a b e r e p e r m itta s . S ed si q u ilib e t ho c p r a e s u m p s e r it, in m o n a s te rio , in qu o a b in itio c o n v e rs a tu s est, eit su b a b b a Lis sud re g u łą , de q u a f u g e r a t e « m eom peta-nti coerciti-oma r e d d a t u r ...” .
3 N ovel. 5, 7: ,„Si v e ro r e liq u e n s m -o n asteriu m , in q u o c o n v e rs a tio - n e m h a b u e r it, a d a liu d t r a n s e a t m o r a s te r iu m : e ti a m sic q u id e m e ju s s u b s ć a n tia m a n e a t, e t v in d i c e tu r a p r io r i m o n a s te rio , u b i a b r e n u n - tii&ns h a n c r e liq u it. C o m p e te n s a-utem e s t r e v e r e n d is s . A b b a tee n o n s u s c ip e re e u m , q u i ho c eg it. E r r o n e a n a m q u e ta lis e s t v it a m-o- n a c h ic a , n u ll a te n u s to l e r a n tia e p ro x im a , n e q u e c o n s ta n tis , e t p e r s i-s t e n ti i-s a n im a i-s , i-sed iu d ic iu m h a b e n tii-s c ir c u m la ta e , e t a liu n d e a lia r e q u ir e n tis . E a p r o p te r e tia m hoc p r o h ib e a n t D eo a m a b ile s e p is c o p i e t a ~ c h :m a n d rita e n u n c p a ti, m o r a c h ic a m h o n e s ta te m s e c u n d u m r é g u la s s a c r a s c o n s e r v a n te s ” ; 120, 40: „Si m o n a c h u s r e liq u e r it s u u m m o n a s te r iu m , e t in a liu d in g r e d ia t u r : q u a s c u n q u e re s te m p o re , q uo m o n a s te r iu m d e r e liq u e r it, h a b e r e v id e b i tu r : p r o p r io m o n a s te rio , in q u o d a b in itio in g r e s s u s e s t, e a s c o m p e te re ju b e m u s ...” .
[3] Skutki opuszczenia instytutu 23 cząo^go przejścia z jednego in sty tu tu do in n e g o 4. Dopiero Sobór T rydencki (1545—1563) w sposób kategoryczny zabronił w szyst kim zakonnikom przechodzenia do jakiegokolw iek innego in sty tu tu zakonnego o łagodniejszej o b se rw a n c ji6.
Stopniowo przepisy odnoszące się do zakonów ścisłych, czyli o ślubach uroczystych, rozciągnięto na in sty tu ty zakonne o ślu bach prostych, tj. na zgrom adzenia (kongregacje) z a k o n n e 8.
Kodeks P raw a K anonicznego z 1917 r. w kan. 632, idąc za w y tycznym i Norm z 1901 r . 7, postanow ił — n a co w skazuje poniż sze porów nanie — że na każde przejście z jednego in sty tu tu do drugiego zawsze m usi w yrazić zgodę Stolica Apostolska.
N orm y, n. 61 K an. 632 K P K 1917 Nie mogą być przyjęci do
in sty tu tu bez dyspensy S t o l i c y A p o s t o l s k i e j (...) (podkr. J. K.) 5° Ci, któ rzy złożyli w innym instytucie ślu b y wieczyste lub jeśli n a w et czasowe, to tak długo, ja k długo one trw a ją ” .
„Bez pozw olenia S t o l i c y A p o s t o l s k i e j (podkr. J. K.) zakonnik nie może przejść do innego zakonu, naw et ści ślejszego, lub k laszto ru sam o istnego”.
W edług KPK/1983 8 przejście z jednego in sty tu tu zakonnego do innego zachodzi wówczas, gdy profes po ślubach w ieczys‘ych opuszcza in sty tu t, do którego przynależy, i w stępuje do drugiego in sty tu tu . J e s t to zatem praw n e opuszczenie in sty tu tu , ale ty l ko w tedy będzie ono legalne, gdy zostaną zachow ane w ym agane przez praw o fo rm a ln o śc i9. Należy zaznaczyć, że takie przejście jest n ajbard ziej łagodną form ą opuszczenia pierw otnego in sty
4 T . S c h a e f e r , jw ., s. 8©“— 887; S. G o y e n e c h e, De tr a n s itu
a d a lia m re lig io n e m , C pR . 1 (1®3>) 2Æ2—Ä2.6.
5 C one. T rid . sess. X X V , d e r e g u la r ib u s e t m o n ia lib u s , c. 19, C o n ci'liOiK'U’m o e c u ro e tiic o ru m d é c ré ta , curam trbus P. A 1 b e r i g o J . D o s -s e t t i , P. J o a n n o u. C. L e o n a r d i, P. P r o d i, c o n -s u l ta n t ; H . J e d i n , B o’o g r a 19<73a, s. 782: ,....N em o e tia m r e g u ^ r i s , c u iu s c u m q u e f a c u lta t is v ig o re , t r a n s f e r a t u r a d la x io r e m re lig io n e m , n ec d e tu r li c e n tia c u iq u a m r e g u îa r i, o ccu lte f e r e n d i h a b it u m s u a e re lig io n is ” ; T. S c h a e f e r , jw ., s. 886. 0 J . R. B a r, J. K a t o w s k i , jw ., s. 174. 7 N o r m a e s e c u n d u m q u a s S. C ongr. E p is c o p o r u m e t R e g u la r iu m p r o c e d e r e so le t in a p p r o b a n d is n o v is in s ti tu t is v o to r u m s im p lic iu m (2S V I X90r), w : T. S c h a e f e r , jw ., s. 11.0&—1135, n. 61. 8 K a n . 684 § 1. • J. R. B a r , J. K a t o w s k i , jw.., s. 173; E. G a m b a r i , 1 re lig io si
24 Ks. J. Kałowski £43 tu tu , gdyż nie n astęp u je w ygaśnięcie ślubów, a ty m sam ym nie u staje przynależność do sta n u zakonnego I0.
W edług kan. 684 § 1 KPK/1983 zakonnik po ślubach w ieczy stych będzie mógł przejść z w łasnego in sty tu tu do innego ty lk o za pozw oleniem najw yższych przełożonych obydw u in s lytutów , któ rzy m uszą uzyskać zgodę swoich ra d T rzeba zaznaczyć, że w ytyczne zaw arte w tym kanonie odnoszą się do w szystkich in sty tu tó w zakonnych, a więc zarów no na p raw ie papieskim , jak i diecezjalnym .
W edług aktualnego p ra w a kościelnego na przejście z jednego in sty tu tu zakonnego do innego nie jest w ym agana zgoda Stoli cy Apostolskiej ” , co m usi mieć m iejsce w p rzy pad ku przejścia z in sty tu tu zakonnego do świeckiego lub stow arzyszenia życia apostolskiego oraz w sy tuacji o d w ro tn e j1S.
Obecnie zostaną rozpatrzone sk u tk i praw n e w y nikające z p rz e j ścia z jednego in sty tu tu zakonnego do drugiego. P rzede w szyst kim w now ym instytucie w edług KPK/1983 14 — inaczej niż to było w KPK/1917 15 — przechodzący nie odbyw a now icjatu w znaczeniu ściśle kanonicznym 16, a zam iast tego m usi zostać pod dan y przynajm niej trzy le tn iej próbie, k tó ra jest w arun kiem w aż ności profesji wieczystej. W edług K P K /191717 próba (nowicjat) poprzedzająca złożenie ślubów pow inna trw a ć rok, kom petentni przełożeni m ogli ją jed n ak przedłużyć jeszcze o jeden rok: „P ro- fes po ślubach uroczystych albo profes po ślubach prostych w ie czystych, gdyby przechodził do innego zakonu o ślubach uroczy stych lub prostych wieczystych, po nowicjacie, pom inąw szy p ro fesję czasową, o k tó rej w kan. 574, pow inien być dopuszczony do profesji uroczystej albo wrócić do zakonu poprzedniego, przełożo n y jed n ak m a praw o poddać go dłuższej próbie, lecz nie ponad rok od ukończenia n o w icjatu” 1S.
10 D. J . A n d r e s , 11 d ir itto d e i relig io si. C o m m e n to al C odice,
V e r s io n e d e lla se c u n d a e d iz io n e sp a g n o la , R o m a 1984, s. 4(65; E. G a m
b a r i, I re lig io si n e l C o d ice, jw ., s. 342.
11 K a n . 684 § 1' K P K /L 9 8 3 : „ Z a k o n n ik po ś lu b a c h w ie c z y s ty c h n ie m oże p rz e jś ć z w ła s n e g o in s ty tu tu do in n e g o in s ty t u tu b ez z ezw o le n ia n a jw y ż s z y c h p rz e ło ż o n y c h o b y d w u in s ty tu tó w , k tó r z y w in n i u z y sk a ć zgodę w ła s n e j r a d y ”. 12 K a n . 684 § 1 K P K /1 9 8 3 ; K a n . 632 K P K /1 9 1 7 ; J . R. B a r , J . K a ł o w s k i , jw ., s. 175. 11 K a n . 684 § 5 K P K /1 9 8 3 ; J . R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw ., s. 176. u K a n . 684 § 2 K P K /1 9 8 3 . 15 K a n . 633 § 1 i k a n . 634 K P K /1 9 1 7 . 16 J . R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw ,, s. 175. 17 K a n . 634 K P K /1 9 1 7 . 18 Tamże.
[5] Skutki opuszczenia instytutu 25 Z przytoczonego powyżej kanonu w ynika, że praw odaw ca ściśle ok reślił zarów no czas trw a n ia now icjatu, ja k i cźas jego przedłuże nia. Obecnie natom iast KPK/1983 podaje tylko dolną granicę próby, nic zaś nie m ówi o górnej i dlatego kom petentni przełożeni mogą przedłużyć okres próby ponad trzy l a t a 1S. J e s t rzeczą znam ien n ą — i na to należy zwrócić szczególną uw agę — że obecne p ra wo k a n o n icz n eM, m ówiąc o trzy le tn iej próbie poprzedzającej zło żenie profesji w ieczystej, nie pozw ala na przyspieszenie ślubów, ja k to czyni w odniesieniu do profesji pierw szej oraz w ieczy stej M. T rzeba także zaznaczyć, że w edług kan. 684 § 2 trzy le tn i okres p ró b y poprzedzającej złożenie profesji w ieczystej m usi być ciągły, tj. nie dopuszcza się w nim żadnej p rz e rw y s!.
S form ułow anie „po odbyciu przynajm niej trzechletniej próby zakonnik może być dopuszczony do profesji w ieczystej w now ym in sty tu cie” 21 należy rozum ieć zgodnie z kan. 202 § 1 KPK/1983, gdzie czytam y: „Dzień w praw ie oznacza sta ły czasokres obejm u jący 24 kolejno liczone godziny i zaczyna się od północy, chy ba że inaczej w yraźnie zastrzeżono. Tydzień to okres 7 dni, m ie siąc okres 30 dni, a rok 365 dni, chyba że m iesiąc i rok poleca się brać zgodnie z k alendarzem ”. Trzeba zaznaczyć także, że okresu poprzedzającego złożenie ślubów w ieczystych w no w ym instytucie nie należy nadm iernie przedłużać, gdyż trz y la ta to czas w y starczający do w yrobienia sobie osądu co do k w a lifikacji kandy data.
W KPK/1983 czytam y: „Do m om entu złożenia profesji w no w ym instytucie, m imo pozostaw iania w m ocy ślubów, zostają zawieszone u praw nienia i obowiązki, jak ie m iał zakonnik w po przednim instytucie, jednakże od chw ili rozpoczęcia próby obow ią zany jest on do przestrzegania p raw a w łasnego nowego in sty tu tu ” u . Pozostaje on więc w dalszym ciągu zw iązany ślubam i p u blicznym i, k tóre złożył w poprzednim instytucie, a także obow ią zują go konstytucje tam tego insty tu tu .
Z powyższego stw ierdzenia w y nikają następ ujące konsekw en cje:
1° Ś luby pow inny być in terp reto w an e zgodnie z praw em , na 111 K a n . 684 § 2 К Р К /Ш 8 3 : „P o o d b y c iu p r z y n a jm n ie j tr z e c h le tn ie j p ió b y z a k o n n ik m oże b y ć d o p u sz c z o n y do p r o f e s ji w ie c z y ste j w n o w y m in s ty tu c ie . J e ś li zaś n ie c h c e złożyć p ro f e s ji lu b n ie z o s ta ł do n ie j d o p u sz c z o n y p rz e z k o m p e te n tn y c h p rz e ło ż o n y c h , p o w in ie n w ró c ić d o d a w n e g o in s ty tu tu , c h y b a że o tr z y m a łb y in d u l t s e k u la r y z a c y jn y ” .
P o r. k a n . 684 § Ъ K P K /1S 83. « K a n . 649 § 2 K P K /1 9 1 7 .
** P o r. к а п . 20H § 1 K P K /1 9 8 3 : „C zas c ią g ły n a le ż y ro z u m ie ć ja k o n ie d o p u s z c z a ją c y ż a d n e j p r z e r w y ”.
s* K a n . 684 § 2 K PK/1& 83. « K a n . 686 § 1 K P K /1 9 8 3 .
26 Ks. J. Kałowski
k tó re zostały złożone, czyli w edług u staw pierw otnego in sty tu tu 25.
2° Pow inny być one realizow ane w edług w ytycznych daw ne go instytutu, a nie tego, w któ rym k an d y d at odbywa próbę 26.
3° Za przekroczenia w m aterii ślubów należy w ym ierzać k a ry przew idziane w ustaw odaw stw ie pierw otnego in s ty tu tu 27.
W p rzy padku ślubu posłuszeństw a i ubóstw a mogą się w yłonić pew ne trudności prakty czne — należy bow iem zwrócić uw agę na fakt, że przecież przełożeni insty tu tu , w k tó ry m k an d y d at od byw a próbę, nie są jego zw ierzchnikam i w ścisłym tego słowa znaczeniu. D latego też nie mogą oni w ydaw ać poleceń na mocy ślubu posłuszeństw a, ani też k an d y d at nie jest zobow iązany do takiego posłuszeństw a, gdyż nie złożył jeszcze ś lu b ó w 28.
W powyższej kw estii KPK/1983 zajął inne stanow isko niż po przedni, w któreffo kan. 633 czytam y: „Przechodząc do innego zakonu... (zakonnik — J.K.) podlepa zaś przełożonym nowego za konu i obow iązany jest do posłuszeństw a m istrzow i now icjuszy także z ty tu łu ślubu posłuszeństw a”. KPK/1983 nic o ty m nie wspom ina. Zgodnie zaś z w ytycznym i kan. 6 § 1, gdzie czyta-' m v: „Z chw ilą w ejścia w życie niniejszego K odeksu zostają znie sione:
1° Kodeks P raw a Kanonicznego prom ulgow any w 1917 ro k u (...)
4° wreszcie pozostałe powszechne u staw y dyscyplinarne, k tó re dotyczą sp raw w całości regulow anych obecnym K odeksem ”, należy uważać, żs przełożeni in sty tu tu zakonnego, w k tó ry m k an d y dat odbywa próbę, nie mogą niczego nakazyw ać na mocy ślubu po słuszeństw a. Nie mogą tego czynić rów n:eż i z tego względu, że przecież k andy dat nie jest ich podw ładnym , gdyż jeszcze nie zło żył ślubów na k onstytucje instytutu, w którym odbyw a próbę. A zgodnie z kan. 654 KPK/1983 d o p k ro po złożeniu profesji za konnej członkowie zobow iązani są do zachow ania ra d ew ange licznych w sposób okfeślony w konstytucjach oraz zostają w łącze ni do in sty tu tu z praw am i i obow iązkam i określonym i w p raw ie poszczególnych insty tu tó w zakonnych 29.
S kutki ślubu ubóstw a w przypadku przechodzenia zakonników z jedne?o in sty tu tu zakonnego do drugiego sa następujące:
1° Przechodzący w czasie odbyw ania p ró by w szelkie czynno ści zw iązane ze ślubem ubóstw a pow inien w ykonyw ać zgodnie
25 D. J . A n d r e s , jw ., s. 4*74. 26 T am że.
27 T am że. 28 T am że.
28 K a n . 654 K PK /1& 83; S. G o y e n e c h e , D e tra n situ , a d a lia m r e -
m
Skutki opuszczenia instytutu 27 z ustaw odaw stw em pierw otnego in s ty tu tu 30. Dlatego też wszel kie ak ty praw n e dotyczące dóbr m aterialn y ch mogą być doko nane po u przednim uzyskaniu pozwolenia od przełożonych in sty tu tu , z którego k an d y d a t p rz ech o d z i31.2° Poniew aż w czasie odbyw ania p rób y k an d y d at jest zobo w iązany do zachow ania ślubu ubóstw a zgodnie z praw odaw stw em pierw szego insty tu tu , na zm ianę testam en tu pow inien w edług kan. 668 § 2 KPK/1983 uzyskać zgodę przełożonego in sty tu tu , z którego przeszedł.
3° P rzed złożeniem profesji (a jest ona zawsze wieczysta) nie m a potrzeb y sporządzania nowego testam entu, gdy? w ażny jest n apisany w pierw otnym instytucie 32.
4° G dyby k an d y d at w czasie odbyw ania trzy letn iej p rób y otrzy m ał jakieś dobra, to zgodnie z w ytycznym i kan. 668 § 1, KPK/1983 pow inien on — o ile k onstytucje inaczej nie postanaw iają — w sposób w olny nim i zadysponować oraz przed złożeniem profesji sporządzić testam en t w ażny rów nież wobec p raw a cywilnego.
5° Jeśli zakonnik przechodziłby z in sty tu tu , w k tó ry m na mocy wieczystego ślubu ubóstw a traci praw o w łasn ości33 oraz zdol ność do nab yw ania now ych dóbr, do insty tu tu , w k tó ry m za trzy m u je się praw o własności i praw o nabyw ania, to zgodnie z kan. 668 § 2 „...nieważnie podejm uje on a k ty przeciw ne ślubow i ubóstw a...”, gdyż obow iązują go jeszcze śluby złożone w daw nym instytucie 34.
Mówiąc o skutkach ślubu ubóstw a w przy pad ku przejścia za konnika z jednego in sty tu tu zakonnego do drugiego, można po staw ić pytanie: do którego in sty tu tu należą dobra przypadajace w czasie trw a n ia p róby zakonnikow i, k tó ry na mocy kan. 668 § 4 KPK/1983 u trac ił praw o posiadania, czyli własności?
Opinie autorów w te j kw estii są podzielone. S chm alzgrueber n a przyk ład uważa, że dobra nab y te w czasie trw a n ia próby pow inny stanow ić własność drugiego in sty tu tu , ale dopiero po złożeniu przez zakonnika p ro fe s ji35. A utor ten opiera swoje tw ie r dzenie na założeniu, że skoro in sty tu t, w k tó ry m k an d y d a t od byw a próbę, ponosi w zw iązku z jego osobą pew nego rodzaju obciążenia (incom m odum ), np. w postaci w yżyw ienia, u trzy m ania etc., to w m yśl re g u ły praw n ej Qui sen tit onus sentire debet com m odum , et e contra” 86 pow inien rów nież uczestniczyć i w
30 T. S c h a e f e r , jw ., s. 800. 31 P ó r. k a n . 668 § 2' K PK /198& ; T . S c h a e f e r , jw ., s. 80ik 82 T. S c h a e f e r , jw ., s. 8GI1-. 83 F a n . 668 § 4 KPK/19-8®. 84 K a n . 68'5 §§ 1„ 2. 3S F . S c h m a l z g r u e b e r , J u s e c c le s ia s tic u m u n iv e r s u m , v o l. II I , R o m a s 1044i, n.n. 2i4i3i—.244, s. 9&—93'; T. S c h a e f e r , jw ., s. 8i92.
28 Ks. J. Kalowski
jego k o rz y ściach S7. N atom iast Passerinus 3S, Sanches 30 oraz C h elo d i4® tw ierdzą, że dobra, k tó re zakonnik otrzym uje w czasie odbyw a nia próby, p rzy p ad ają pierw szem u instytutow i, gdyż zakonnik do chw ili złożenia now ej profesji pozostaje jego czło n k iem 4I. Z kolei B ie d e rla c k 42 uw aża, że jeszcze przed fo rm al n y m przejściem przełożeni obydw u insty tu tó w pow inni w spól nie ustalić, k tórem u insty tu to w i przypadną dobra nabyte przez k an d y d ata w czasie odbyw ania przez niego p r ó b y 4'.
Poniew aż w edług kan. 684 § 1 KPK/1983 — inaczej zresztą niż to postanaw iały kanony 633 § 2 i 634 KPK/1917 — przejście może nastąpić tylko po ślubach wieczystych, należy jeszcze zastanow ić się nad:
1. stanem p raw nym zakonnika, k tó ry a) złożył ślu by w now ym instytucie;
b) nie chce ich złożyć lub nie został do nich dopuszczony; 2. obow iązkiem in sty tu tu pierw otnego w zględem zakonwika po
w racającego.
Ad la). K anon 685 § 2 K odeksu z 1983 r. orzeka: „Przez złożenie profesji w .nowym instytucie n astępuje w łączenie do niego tego członka, równocześnie w ygasają poprzednie śluby, u praw nienia i obow iązki”. A zatem — jak w ynika z cytow anego kan on u — przez fa k t złożenia profesji zakonnik zostaje definityw nie ink or- porow any do nowego in sty tu tu i staje się jego pełnopraw nym czło n k iem 44.
Na mocy złożonej profesji jest on zobow iązany do zachowania zarów no konstytucji, jak i innych zbiorów p raw n ych danego in sty tu tu . W ygasają też w szelkie inne dodatkow e śluby, o ile ta kowe były składane. P onadto, jeśli przejście m iało m iejsce z in sty tu tu , w k tó ry m członkowie zatrzy m ują zdolność posiadania i nabyw ania dóbr, do in sty tu tu , w k tó ry m tak ie praw o jest w y kluczone, to wówczas — pom ijając obowiązek sporządzania te s ta m entu — trzeb a przed złożeniem profesji w ieczystej dokonać 87 F . S c h m a l z g r u e b e r , jw ., im . 2t®—244, s. 92—93; T . S c h a e f e r , jw ., s. 80®.
88 P . M. P a s s e r i n us;, D e h o m in u m r ta tib u s e t o jfic iis , vol. I. R o m a e 1663i, s. IS®; T. S c h a e f e r , jw ., s. 8'9ß. T . S a n c h e z , O p u s m o r a le in p r a e c e p ta , R o m a 1693., s. 734; T . S c h a e f e r , jw ., s. 892. 40 I. C h e 1 o d i, I u s d e p e r s o n is iu x t a C o d ic e m Iu r is C a n o n ici, p r a - e m is s o tr a c ta tu de p r in c ip iis e t fo n t ib u s I. C. Tridentini 182, s. T. S c h a e f e r , jw., s. 490. 41 T . S c h a e f e r , jw ., s. 492. 41 J . B i e d e r l a c k , D e iu r e r e g u la r iu m p r a e le c tio n e s , O e n ip o n te 1®9<2, s. 128; T . S c h a e f e r , jw ., s. 8912. 4i T a m ze. 44 P o r. k a n . 654 K P K /.1M 7.
[9) Skutki opuszczenia instytutu 29 zrzeczenia w form ie w ażnej także, w m iarę możliwości, wobec p ra w a cy w iln eg o 45. N atom iast w przy padku odw rotnym do w y żej przedstaw ionego — to znaczy, gdy przejście n astępu je z insty tu tu zakonnego, w k tó ry m na mocy kon stytucji członkowie pozba w ieni są p raw a posiadania i nabyw ania na własność, do insty tu tu , w k tó ry m przepis ten nie m a zastosow ania — przez fa k t złożenia profesji w ieczystej skład ający ją odzyskuje nie tylko zdolność posiadania i nabyw ania dóbr, ale i a k ty dokonane prze ciwko ubóstw u stają się ważne, chociaż nieg od ziw e40.
Profes, k tó ry złoży śluby w now ym instytucie, posiada — o ile p raw o w łasne in sty tu tu nie postanaw ia inaczej — głos za rów no czynny, ja k i bierny. N ależy jed n ak zaznaczyć, że chociaż tacy neoprofesi są pełnopraw nym i członkam i nowego insty tu tu , to jednak nie mogą bezpośrednio po złożeniu ślubów (wieczy stych) spełniać fun k cji przełożonych, gdyż byłoby to sprzeczne z kan. 623 KPK/1983, k tó ry postanaw ia — i to pod sankcją nie ważności — co następuje: „A by członkowie mogli być w ażnie m ianow ani lub w ybieran i na przełożonych, w ym aga się upływ u odpowiedniego czasu od złożenia profesji w ieczystej lub defini tyw nej, określonego praw em w łasnym , a gdy idzie o wyższych przełożonych, w k o nstytucjach”. Nie mogą oni rów nież sp ra wować takich obowiązków, w przyp ad k u któ ry ch k on stytucje albo inne zbiory p raw n e w ym agają upłynięcia odpowiedniego okresu czasu od złożenia ślubów w ieczystych lub definityw nych, np. speł niania fu n k cji radn y ch prow incjalnych i generalnych, m istrza no w icjatu, postulatu, ju n io ratu etc.
Ad lb) i 2. W przypadku niedopuszczenia do złożenia przez zakonnika profesji lub dobrowolnego opuszczenia przez niego in s ty tu tu ry su ją się dwie możliwości:
a) pow rót do pierw otnego in sty tu tu , na k tó ry m ciąży obow ią zek przyjęcia swego członka, w dalszym ciągu zw iązanego ślu bam i;
b) stara n ie się o in d u lt odejścia (czyli sekularyzacji) lub eks klaustracji.
G dyby tak i zakonnik nie chciał powrócić do pierw otnego in s ty tu tu ani też poprosić o in d u lt sekularyzacji lub eksklaustracji, ani nie istn iały by pow ody w ym agane przez praw o do usunięcia go, to wówczas — w zależności od tego, czy in sty tu t jest na praw ie diecezjalnym czy papieskim — należałoby się zwrócić albo do Stolicy Apostolskiej, albo do biskupa diecezjalnego z pro śbą o zastosow anie eksk lau stracji n ało żo n e j47.
W zw iązku z om aw ianiem skutków p raw nych dotyczących p rz ej « K a n . 668 § 4 K PK /198'3.
« P o r. k a n . 6f® § 5 KPK/19>83.
30 Ks. J. Kałowski
ścia z jednego in sty tu tu zakonnego do innego należy jeszcze za stanow ić się nad n astępującym i kw estiam i:
1° Czy próbę poprzedzającą złożenie profesji k an dy dat odby w a w stro ju w łaściw ym dla pierw szego czy dla drugiego in sty
tu tu ? '
2° J a k i jest udział ra d y w dopuszczaniu do ślubów?
W KPK/1917 postanowiono, że „N ow icjat rozpoczyna się przez przyjęcie h ab itu albo w inny sposób przepisany przez k o n sty tu cje” 48. Obecnie obow iązujący Kodeks P raw a Kanonicznego nie w spom ina natom iast zarów no o stro ju nowicjuszy, jak i odbyw a jących przynajm niej trzy letn ią próbę przed złożeniem profesji w p rzy pad ku przejścia z in sty tu tu do in sty tu tu . Poleca on jed y nie, b y wszyscy zakonnicy nosili strój zakonny, w ykonany zgod nie z przepisam i praw a, na znak konsekracji i jako św iadectw o ubóstw a 4S.
Z powodu b ra k u w yraźnych przepisów praw nych, dotyczących stro ju noszonego w nowicjacie oraz w czasie próby w przyp ad ku przejścia z jednego in sty tu tu do drugiego, trzeba zastosować praw odaw stw o p a rty k u la rn e oraz praw ne zw yczaje obow iązujące w now ym instytucie z a k o n n y m 50. P ew ną wskazówkę w tej kw estii może stanow ić odpowiedź K ongregacji dla S p raw Z akoanych z dnia 14 m aja 1923, k tó ra na postaw ione jej pytanie: „Czy za konnik, będący profesem w jakim ś zakonie, k tó ry za indultem Stoi cy Apostolskiej, przeszedł do innego zakonu, obow iązany jest do noszenia w czasie .now icjatu h ab itu nowiciuszy zakonu, do któ rego został przy jęty ?” dała odpowiedź tw ie rd z ą c ą 51.
Ad 2. KPK/1917 52 postanow ił, że przełożony wyższy pow inien uzyskać zgodę rad y lub k ap itu ły tylko w spraw ie dopuszczenia now icjuszy do złożenia pierw szych ślubów, natom iast zarów no przed odnowieniem , jak i przed profesją w ieczystą głos ra d y lub k ap itu ły był tylko doradczy ®3. KPK/1983 z kolei mówi tylko,
48 F a n . 5Ö3 K P K /!9 1 7 . 4S K a n . 6'59 § 1 K P K /19® 1?.
so For-, k a n . 5 §§ 1—.2 K P K /1 9 S 3 ; K an . 6 §§ 1— 2 K P K /]® 8 3 ; K a n . 2iS i 2.8 KPK/1S©?..
51 A A S 1.5 2®9: „ S a c ra e C o n g re p a tio n i de R elig io sis p ro p o - s iiu m f u it se o u e n s d u b iu m p ro o p p o r t u r a so !u tio n e : R e lig io su s q u i in q u a d a m re lig io n e professus., o b te n to in d u lto A p o sto lico . a d a l:a m re lig io n e m tr a n s it, te n e t u r n e a d h a b itu m n o v it'o u m re lig io n i? a d q u a m s u s c ip ie n d u m e t g e s ta n d u m p e r d u r a n te n o v itia tu in n o v a r e lig io n e?
S a c r a a u te m C o n g re 7 a l/ o re m a tu r e p e rp e n s a -re sp o n d e n d u m c e n - s u it, p r o u t re ^ p o n d e t: A ffirm a , iv e ” .
52 K a n . 575 § 2,.
58 T a m ż e : „G łos r a d y czy k a p itu ły p rz e d p ie rw s z ą p r o f e s ją je s t d e c y d u ją c y : p rz e d n a s tę p n ą p r o f e s ją w ie c z y s tą u ro c z y s tą b ą d ź p ro s tą isst, tv lk o d o rs d c z v ”
[11] Skutki opuszczenia instytutu 31 że „Do ważności profesji czasowej w ym aga się, aby ... dopusz czenia dokonał w sposób w olny ko m peten tny przełożony po w y słuchaniu głosu sw ojej rady, zgodnie z p raw em ” Si.
Z tek stu przytoczonego tu kanonu w ynika, że w p rzypadku dopuszczenia do złożenia profesji zakonnej nie jest w vm a?ana zpoda ra d y lu b kapituły. Tw ierdzenie powyższe potw ierdza rów nież kan. 689 § 1 KPK/1983, gdzie czytam y: ..K om petentny prze łożony wyższy, jeśli zachodzą słuszne przyczyny, po w ysłuchaniu sw ojej ra d y może nie dopuścić członka, którego profesja czasowa w ygasła, do złożenia następnej p rofesji” .
P ow staje zatem kw estia — i to bardzo prakty czna — om aw ia na przez autorów już w c ześn iej5S: jeśli k onsty tu cje jakiegoś in sty tu tu zakonnego postanaw iają, że głos ra d y lub k ao itu ły jest decydujący tylko przy dopuszczeniu do pierw szej profesji, to czy ta k i sam sposób postępow ania m ożna zastosow ać wzg’ędem tych, któ rzy po odbyciu p rzyn ajm niej trzy le tn iej p rób y m ają być do puszczani do profesji w ieczystej?
W ydaje się, że na ta k postaw ione py tan ie należy dać odpo wiedź pozytyw ną, gdyż:
1° P rofesja wieczysta składana w now ym instytucie po odby ciu p rzyn ajm niej trzy letn iej p ró by nie jest ani odnaw ianiem ślu bów, ani też nie jest poprzedzona profesją czasową.
2° Chociaż k an d y d at po odbyciu przynajm niej trzy letn iej p ró by składa w now ym instytucie profesję wieczystą z pom inięciem czasowej, to jed nak należy ją uw ażać za p ie rw sz ą 58. Fów nież praw odaw ca w kan. 656, 3° i w kan 689 § 1 KPK/1983 nie w y klucza możliwości, by do jakiejkolw iek profesji dopuszczał kom p eten tn y przełożony za zgodą ra d y lub kapituły, co zgodnie z kan. 20 tegoż kodeksu pow inien uczynić. Dlatego też prawodawstwo, poszczególnych in sty tu tó w zakonnych postanaw ia — a p rak ty k ę tę potw ierdza Stolica Apostolska p rzy zatw ierdzaniu k o n sty tu cji — że p rzy dopuszczaniu do złożenia tak ślubów wieczystych, jak i czasowych przełożony zawsze potrzebuje wcześniejszego uzy skania zgody sw ojej r a d y 67.
54 K a n . 656 , 2°.
55 P o r. S. G o y e n e c h e, D e tr a n s itu a d a lia m re lig io n e m , C pR 2 / i m / 174— 176.
56 T a m ż e s. 174— 175: „ ...te n e n d u m v id e t u r in a d m is s io n e t r a n s e u n ti s a d pirofesist'o’.iem p e rp e v u a m q u a e , r e s p e c t« n o v a e r a ’lg !o n is p rim a est, s u f f ’a ? iu m d e ’ib e r a tiv u m C a p itu li v e l C o n silii in te re s s e d = b e re ” .
67 C o n s titu tio n e s C o v g r e g a tio n is C le r ic o r u m M a r ia n o r u m ab I n m a -
c u la ta C o v c e p tio n e B e a tis s im a e V irg irtis M a ria e, R o m a e 19?®, n. 174. 1:
,„Ad v a li d it a ie m c u iu s v is p ro fe s s io n is r e ’ig io sae r e q u i r it u • u t : a / a d e arn a d m itt a t c o m p e te n s S u p e rio r r r a o r c u m s u ffra g io s u i c o n silii d e lib e r a tiv e a d n o rm a m iur.’s” ; K o n s ty t u c je Z g ro m a d z e n ia S ió s tr B e n e d y k t y n e k M is jo n a r e k , O tw o c k 19®3, n. 63, 6®, 2)20 b /.
32 Ks. J. Katowski
3° Dopuszczenie do ślubów przechodzącego z innego in sty tu tu jest sp raw ą o w ielkim znaczeniu, doświadczenie bow iem uczy, co zaznacza S. G oyen ech eM, że nie zawsze przechodzący k ieru je się pragnieniem osiągnięcia większego dobra, lecz innym i m oty w am i np. jego chęci w ynikają z niestałości, lekkom yślności, nie spełnienia w łasnych am bicji, sporów z przełożonym i etc. Dlatego 0 przyjęciu na stałe do nowego instytutu , co następ u je przez zło żenie od razu profesji wieczystej, nie pow inna decydować ty l ko jedna osoba, ale w iększy zespół, k tó ry m jest ra d a przełożone go w yższego59.
2. E ksklaustracja i sekularyzacja
A by lepiej zrozum ieć sk u tk i praw n e eksk lau stracji i sek u la ryzacji, pożytecznie będzie prześledzić choćby pobieżnie ew o- lu ję tych dwóch instytucji. Aż do w ydania KPK/1917 znana była tylko jedna insty tu cja, tj. se k u la ry z a c ja M, przez k tó rą rozu m iano pierw otnie upow ażnienie otrzym ane od k om petentnej w ła dzy, a pozw alające zakonnikow i na przebyw anie poza klasztorem 1 prow adzenie życia w świecie z częściowym uniezależnieniem się od p rzeło żo n y ch 61. W zależności od tego, czy in d u lt udzie lony był na czas określony czy nieokreślony, sekularyzacja dzie liła się na czasową (saecularizatio temporaria) oraz wieczystą (saecularizatio perpetua lub definitiva). W pierw szym przypadku zakonnik nie był w yłączony z insty tu tu , lecz pozostaw ał jego członkiem i w czasie trw a n ia in d u ltu m iał obowiązek — chociaż w ograniczonym zakresie — zachowywać regułę i konstytucje, a po w ygaśnięciu upow ażnienia powrócić do klasztoru. Zakon n a tom iast nie m usiał ponosić ciężarów zw iązanych z w yżyw ieniem i zapew nieniem b y tu m aterialnego zakonnikow i sekularyzow ane- m u czasowo “ .
88 S. G o y e n e c h e , D e tr a n s itu ad. a lia m re lig io n e m , C p R 2 /10211/ 175.
59 T a m ż e : „Q uod et'iam a lio e x c a p ite v a ld e c o n v e n ie n s p r o b a t u r , e x eo, in q u a m , q u o d a d m issio tr a n s e u n ti s v a ld e m o m e n to s u m n e g o tiu m sit. E x p e r ie n tia e n im e d o c e m u r tr a n s e u n te s s a e p e n o n fru g is m e lio ris erg o , sed le v ita te , in c o n s ta n tia v e l a liis de c a u sis a d e s id e rio p e r f e c t'o n is a lie n is m o v e ri; p r a e t e r e a m e m o re s ip so s a n t e a c 'a s v ita e , p le r u m q u e de n o v a c ito v e l se ro p o e n ite re h u iu s q u e o n e ra a e g re f e r r e . I n d e e s t q u o d t r a n s e u n ti u m a d m is s io se rio p e n s e n d a s it n e q u e re lin q u e n d a u n iu s a r b i tr io , sed to tiu s C a p itu li v e l C o n silii iu d ic io e t p la c itis c o m m itte n d a ”.
60 C . P i o n t e k , D e in d u lto e x c la u s tr a tio r iis n e c n o n sa e c u la r iz a tio -
n is , G ro e n B ay, W isco n sin , U SA , M25, s. &— 9; F. X . W e r n z P . V i-
d- a 1, I u s c a n o n ic u m ad C o d icis n o rm a rn e x a c t u m , vol. I l l , D e r e li-
g io sis, R o m a e 1(9*33', s. 45Ö—4,01; T. S c h a e f e r , jw ., s. MS—8fl.ll.
ei T. S c h a e f er, jw ., s. 909. •2 T a m ż e , s. 909— 910.
(13] Skutki opuszczenia instytutu 33
Na sk u tek sek ulary zacji w ieczystej, k tó rej udzielano z b a r
dzo w ażnych powodów, zakonnik pozostaw ał całkowicie w y łą czony z in sty tu tu i pozbaw iony p raw a noszenia habitu, ale bez dyspensy od ślubów z a k o n n y c h 6S. G dyby zaś sekularyzow any na zawsze (in p erp e tu u m ) — z zachow aniem pew nych w arun kó w określonych w praw ie — chciał powrócić do zakonu, to w edług rozporządzenia K ongregacji Biskupów i Zakonników z 30 stycz nia 1824 nie był on zobow iązany ani do odbyw ania now icjatu, ani też do ponownego sk ładania p ro f e s jiM.
N ależy zaznaczyć, że in d u lt sekularyzacji czasowej oraz w ie czystej nie udzielał dyspensy od ślubów złożonych w zako nie. S ekularyzacja — n aw et w ieczysta — udzielana zarów no d u chow nym , jak i nieduchow nym , zobow iązyw ała nie tylko do za chow ania czystości, ale i innych ślubów, p rzyn ajm n iej co do ich istotnych elem entów , o ile to było możliwe 85.
I tak zam iast h ab itu sekularyzow any nosił jakąś oznakę św iad czącą o jego daw nej przynależności do in sty tu tu , np. szkaplerz, pasek etc. Ponadto k o rzystający z in d u ltu sekularyzacji na mo cy uroczystego ślubu posłuszeństw a zam iast przełożonym podlegał ordynariuszow i m iejsca M.
S ekularyzow any zakonnik nie m ógł bez specjalnego pozw ole nia Stolicy Apostolskiej przyjm ow ać żadnych beneficjów , n ab y w ać dóbr m aterialnych lub dysponow ać nim i na w ypadek w łasnej śm ierci. D obra m aterialne należące do zakonnika o ślubach p ro stych — poniew aż zachow yw ał on praw o nabyw ania, posiada nia oraz zatrzym yw ał sw oją własność, chociaż nie mógł nią bez pozw olenia w łaściw ych przełożonych zarządzać i dysponow ać — przechodziły po jego śm ierci na spadkobierców owego zakonni ka. D obra zaś m aterialn e sekularyzow anego na zawsze (in per petuum ) zakonnika o ślubach uroczystych, k tó re otrzym ał od za-M T a m ż e , s. 910: „ P e r p e t u a a u te m s a e c u la r iz a tio n e re lig io s u s a c o r-
pore religioniis penitu-s segreg® ba.tur„ e ts i p e r g e r e t e ss e re lig io s u s s e u c it r a s p e c ia le m d is p e n s a tio n m , t r ib u s v o tis re lig io sis o b s tr ic tu s ” .
14 T , S c h a e f e r , j w ., s. MO: „E t si p o s te a c o n tin g e b a t, u t ip s e
s e r v a tis s e r v a n d is in p r i s tin a m s u a m re lig io n e m r e g r é d i v e lle t, n o n t e n e b a t u r e x iu r e c o m m u n i s e c u n d u m d e c is io n e m S. C o n g r. E p . e t R eg. d ie 30 ia n . IW A a n n u m n o v itia tu s e t p ro f e s s io n e m it e r a r e ” ; J . F e r n a n d e s , E s c la u s tr a z io n e , D iz io n a rio d e g li is ti tu t i di p e rfe z io n e , v o l. II I, R o m a 1976, k ol. 1275; F . X . W e r n z , P. V i d a l , jw ., s. 459—4©k '* T , S c h a e f e r , jw ., s. 910: „ Q u o d e ff e c tu s iu r id ic o s a t t i n e t in d u it! saeculairizatiofnis siive te m p o r a r ia e s iv e p e r p e tu a e , m in im e d is - p e n s a b a tu r s u p e r v o tis in re lig io n e e m issis. I t a e n im s a e c u la riz a tio e t i a m in p e r p e t u u m c o n c e d e b a tu r re lig io s is /c le ric is siv e la i c is /, u t f ir m o m an em te v o to c astitatis,, a lio r u m votoru-m sa ib s ta n tia lia , q u a te n u s f i e r i p o te r a t, o b s e r v e n t” .
86 T a m ż e : „ ...h a b itu s re lig io s i m e m o ria le s ig n u m in tr in s e c u s d é f é r a n t, o r d i n a r io lo ci s u b s in t v i q u o q u e so lle m n is v o ti” .
34 Ks. J. Kałowski [14] konu, należały do zakonu, inne natom iast do K am ery Apostol skiej 67.
a) E k s k l a u s t r a c j a
K anony 686 i 687 KPK/1983 (podobnie jak kanony 638 i 639 KPK/1917), tra k tu ją c e o eksklaustracji, zostały zamieszczone w części poświęconej zagadnieniu w yłączenia członków z in sty tu tu. E k sklaustracja jest in d ultem udzielonym przez k om petentną w ładzę kościelną na czasowe przebyw anie poza in sty tutem , ze złagodzeniem dyscypliny zakonnej, ale zawsze w zależności od p rzeło żo n y ch e8. Może ona fcyć dobrow olna, tj. udzielona na p ro śbę zainteresow anej osoby, oraz nałożona, k tó rej udziela się na prośbę najw yższego przełożonego działającego za zgodą sw ojej rady, naw et w brew woli zainteresow anego, gdy zaistnieją w aż ne ku tem u pow ody oraz z zachow aniem słuszności i m iło ści 60.
E ksklaustracja nałożona (im posita) 70, będąca odpow iednikiem stosow anej daw niej tzw. eksklau stracji ad n u tu m Sanctae Sedis, została w prow adzona przez K ongregację Zakonów i In sty tu tó w Św ieckich i dotyczyła przypadków bardzo poważnych. Stolica Apostolska stosowała ją w tedy, gdy przebyw anie członka we wspólnocie było szkodliwe dla społeczności zakonnej, a on sam nie chciał dobrow olnie zdecydować się ani na opuszczenie in sty tu tu , ani na przebyw anie poza k la sz to re m ” .
67 T a m à e : „Q uod a d v o tu m p a to p e rta tis a t t ï « iCit, s p e c ia le Sedćs A p o - s to lic a e in d u ltu m r e q u i r e b a î u r , u t r e g u ia ris b é n é fic ia re c ip e re , b o n a a c q u ir e r e e t lib é r é m o r tis c a u s a de iis d is p o n e re p o sset. B o r a a r e l i- gioso s a e c u îa r 'z a to v o to r u m sim p lic iu m r e lic ta e t sib i a c q u is ita p o st m o r te m h e re d ib u s o b v e n ie b a n t, q u ia ta l is re lig io s u s d o m in iu m r a d ic a le r e t in u e r a t. Si a u te m a g e b a tu r de re lig io so a v o tis so lle m n ib u s in p e r p e tu u m s a e c u la riz a to , b o r a q u a e e i a re lig io n e c o n c e ss a e r a n t , a d h a n c p e r t in e b a n t , r e liq u a a d C a m e ra m A p-ostolicam ”.
C8 D. J. A d r e S ' , jw ., s. 4.W; J. R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw ., s. !i7’T; E. G a m b a r i , I re lig io si el C odice, jw ., s. 346— 24-7; T e n że, V ita
re lig io sa oggi sec o n d o il C o n cilio e il n u o v o D ir itto C a n o n ico , R o m a
1983. s. 599.
68 K a n . 686 § 3 K P K / ! :983'; J . R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw ., s. 1T7; D. J. A n d r e s , jw ., s. 4SI.
70 K a n . 6®S § 3. KPK/11903.
71 A. G u t i e r r e z , E x c la u s tr a tio a d n u t u m S. S e d is , C p R 32 / 1 9>5i3 / 33'7— 328': „ S a e p e sese h a b e n t e x p a r te R elig io n is, q u u m n e m p e c o n v e r - s a tio a ’ic u iu s s u b ie c ti g r a v e a f f e r t d a m n u m c o m m u n ita ti. T u n c p e r e x c la u s tr a tio n e m im p o s ita m d ir e c to in t e n d it u r b o n u m c o m m u n ita tis , t o 'e ra to in c o m m o d o v e l p a r t i a ’i d a m n o su b ie c ti. A t s a e p e s a e p iu s , s e p a r a tio q u o r u m d a m s u b ie c to r u m a c o m m u n ita te , b o n u m e s t e t c o m m u n ita tis e t ip s iu s su b ie c ti... e tia m h o c in v ito . I n c o n c re t o c a u -a e c o n tin - g e r e s o ie n t a / C u m dim tesois, q ui, fa c ta p o e n its n tia , iu s a t o№ igat;0(nem h a b e n t r e d e u n d i a d c la u s tr a , sed q u a n d o q u e n o n o p o r te t o m n in o ut
[15] Skutki opuszczenia instytutu 35 Początkow o ek sklaustrację ad n u tu m Sanctae Sedis, zw aną obecnie ezclaustratio im p o sita 72, praktyko w ano w odniesieniu do zakonów żeńskich, zobow iązanych do zachow ania k lau zu ry p a pieskiej. Czyniono ta k m iędzy innym i dlatego, że w arun kiem nie zbędnym prow adzenia życia kontem placyjnego w tych in sty tu tach jest zachow anie spokoju i ciszy. S tąd też zachodziła potrzeba stosow ania środka drastycznego, czyli usuw ania osób zakłócają cych atm osferę w k la sz to rz e 73.
Stopniowo eksklau strację ad n u tu m Sanctae Sedis zaczęto roz szerzać n a przypadki, w k tóry ch albo b ra k było w ym aganych
przez praw o powodów do usunięcia zakonnika z in sty tu tu , albo popełnione przez niego czyny w ynikały z pew nych anorm alności, k tóre pow odow ały ograniczenie odpowiedzialności, lecz nie n a daw ały się do leczenia lub poddania zakonnika specjalnem u n ad zorowi 74.
W edług kan. 687 KPK/1983 sk u tk i praw n e ek sk lau stracji dobro w olnej, czyli zw ykłej, są następujące:
1° Zw olnienie z obowiązków, k tó re nie dadzą się pogodzić z now ym i w aru n k am i życia.
Poniew aż członek in sty tu tu zakonnego posiadający ind ult eks k lau strac ji przebyw a czasowo poza w spólnotą, m usi on zostać zw olniony z pew nych zobowiązań w ynikających zarów no z k o n
-d e fa c to r e a d m i t ta n t u r , — b / C u m s a e c u la riz a n d is q u i E p isc o p u m b en 'ev o ’jUim re c e p to r e m п с и m v en iu m t; sed k iv a n iu n t E p is c o p u m q u i e o s a b s q u e in c a rd ó n a tio n e b e n e v o ’e to l e r a t in D iosoesi, — с / C u m :nc<b- s e n r a atôbus, in o b e d ie n tib u s , sedibostis a u t c h a r a c te r is vaM© di-fîkL’is, q u i dim iissioinem nom m e r e n tu r , sed g r a v ite r p e r t u r b a n t paoeim ram m u -n i- ■tatis. C a su s fre q u e n tc u s o c - u r it in c o m m u m ita tib u s m u f ie ru m ” ; G. E s c u - d e r o, Il n u o v o d ir itto d e i re lig io si, R o m a 197.32, s. 2ffi—263; D. J. A n d r e s , jw.., s. 4 8 .—48(2.; J . R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw ., s. 1.77; E. G a m b a r i , I re lig io si n e l C odice, jw ., s. 348; J . T o r r e s , C o m -
m e n ta r io a t c a n o n i 607— 709. G li i s ti tu t i relig io si. S c u o la P ra tic a d i T e o lo g ia e D ir itto d e lla V ita R e lig io sa , R a m a 198e—ill9®5-, s. lfiô'.
72 K a n . 686 § 3 K P K / m e .
73 J . T o r r e s , jw ., s. 135: ,,...s o p r a tu tto si a p p lic a v a qu a.n d o si t r a t t a v a d i c o m u n ità c la u s tr a li, n e lle q u a li la p a c e v a n e c e s s a ria - n e n te d ife s a in m o d o p a r t ic o 'a r e . E ’v e ro c h e in n o n p o ch i c a si, s a r à p iù lo g 'c o r im s d i a r e o ra a d e q u a ta m e n te co n u n p e rm e sso , a n c h e illim i- ta to , d i a ss e n z a d a lla c a s a reM giosa d i ta li in d iv id u i, q u a s i se m p re a f f e tt i d a a n o r m a lità о m a ’a - tia p sic h ic a . M a q u a n d o la a n o r m a li tà n o n sia certificato ile о lH ndivkfuo im teressato s i r i f iu t i di r e s ta r e fo ir e c o m u n ità , s a r à sp e s so n ieee ssario r ic o r r e r e a q u e s ta n o r m a d e ll’e s c - la u s tr a z io n e ” .
74 G. E s c u d e r o , jw ., s. 2612.—2®3;; D. J. A n d r e s , jw . s. 4®1; J. T o r r e s , jw ., s. 126; C o m m e n te al C o d ice d i D ir itto C a n o n ico a c u r a d i P . V. P i n t o , R orr.a 19©5, s. 4(2®; J . R. B a r , J. K a ł o w s k i , jw .. s. 177; A. C a l a b r e s e , G li i s t i tu t i relig io si. L in e a m e n ti d i (H rittn ^ n o ^ i c o , R n -^ a 1986, s. 3!3ll—®2(2>; E. G a m b a r i , I re lig io si n e l C o d ice, jw ., s. 348.
36 Ks. J. Kałowski
sty tu cji, jak i innych zbiorów praw nych, któ ry ch nie m ożna po godzić z nową sytuacją, w jakiej znajd u je się eksklaustrow any. I ta k jest on na przyk ład zw olniony z tych aktów , k tó re w yn i k a ją z życia wspólnego, z codziennej karności zakonnej, p ra k ty k w spólnotow ych (jak w spólne m odlitw y, proszenie o różnego ro dzaju pozwolenia e tc .)75.
2° Pozostaw anie w zależności od w łasnych przełożonych i od o rdyn ariusza miejsca. Przez zależność od w łasnych przełożonych należy rozum ieć ta k ą jej form ę, o k tó rej m ówi praw o w łasne in s ty tu tu oraz inne w ytyczne zamieszczone w in d u lc ie n . W p rzy p ad k u natom iast zależności zakonnika eksklaustrow anego od o rdy nariusza m iejsca kw estia przedstaw ia się nieco inaczej, gdyż kan. 687 KPK/1983 nie udziela ordynariuszow i m iejsca w iększej w ła dzy nad zakonnikiem k orzystającym z in d u ltu ek sklaustracji od tej, k tó rą dysponuje on zgodnie z praw em ogólnym w stosunku do w szystkich innych członków in sty tu tó w zakonnych. Dlatego też zakonnik posiadający in d u lt ek sk lau stracji i przebyw ający poza w spólnotą zależy od ordynariusza m iejsca w różnych aspek tach apostolskich i duszpasterskich.
T rzeba podkreślić fak t, że KPK/1983 w kan. 687 inaczej po staw ił problem zależności zakonnika eksklaustrow anego od o rdy nariusza m iejsca niż to czynił KPK/1917, k tó ry stw ierdzał, że zakonnik korzystający z in d u ltu ek sklau stracji — zam iast od p rze łożonych zakonnych — by ł uzależniony od ordyn ariu sza m iej sca także na mocy ślubu p o słu szeń stw a77. O becny Kodeks mówi tylko, że „Członek eksklaustrow any... J e st jed n ak zależny i pozo sta je pod opieką swoich przełożonych, jak rów nież i o rd y n a riu sza m iejsca, zwłaszcza gdy jest duchow nym ...” 7S. Z przytoczonych słów kanonu 687 KPK/1983 w ynika, że ten, kto otrzym ał in d u lt ek sklau stracji, jest — ja k ju ż zaznaczono u p rz e d n io 74 — uzależ niony od ordynariusza m iejsca, ale nie podlega m u na m ocy ślu b u posłuszeństw a.
3° Możliwość noszenia stro ju w łasnego in sty tu tu . J e s t to za sada ogólna, odm ienna od sform ułow anej w kan. 639 KPK/1917, gdzie czytam y: „K to uzyskał od Stolicy A postolskiej in d u lt ek s k laustracji... na zew nątrz nie może nosić h ab itu zakonnego...”. Obecnie, o ile najw yższy przełożony udzielający za zgodą swo jej ra d y in d u ltu e k s k la u s tra c ji80 chce, by zakonnik ek sk lau stro
-75 D. J . A n d r e s , jw ., s. 484. 78 T am że. 77 K a n . 639 KPK/1.91.7: „ K to u z y s k a ł od S to lic y A p o s to ls k ie j in d u lt e k s k l a u s tr a c ji ... p o d d a n y je s t o rd y n a r iu s z o w i m ie js c a , g d zie p rz e b y w a, ta k ż e n a m o cy ś lu b u p o s łu s z e ń s tw a ” . 78 K a n . 687 K P K /1 9 8 3 . n P o r . T a m ż e . M K a n . 68« § 1, K P K /1 9 8 3 .
[17] Skutki opuszczenia instytutu 37 w any by ł pozbaw iony p raw a noszenia stro ju zakonnego, m usi o tym uczynić w yraźną w zm iankę w re s k ry p c ie 8!. W przeciw nym w ypadku zakonnik eksklaustrow an y m a nie tylko praw o, ale i obowiązek noszenia stro ju zakonnego, co w ynika z w yraź nego rozporządzenia KPK/1983 zaw artego w kan. 669 § 1: „Za konnicy pow inni nosić strój in sty tu tu , w ykonany zgodnie z p rze pisam i w łasnego praw a, na znak sw ojej ko nsekracji i św iadectw a ubóstw a”.
4° Pozbaw ienie głosu czynnego i biernego. K orzystającem u z in d u ltu eksklau stracji nie wolno ani głosować, ani też n ik t nie może na niego oddać głosu.
Należy zaznaczyć, że pozbaw ienie głosu czynnego i biernego jest sankcją k a r n ą 82. W iadomo przecież, ze zgodnie z kan. 665 § 1 „zakonnicy pow inni m ieszkać we w łasnym dom u zakonnym , zachow ując życie w spólne i nie opuszczać go bez zezwolenia sw e go przełożonego...”. Ponadto eksklaustracja, chociaż nie jest ze rw aniem łączności z instytutem , pow oduje jed n ak rozluźnienie więzów z nim. T rudno więc zgodzić się na to, aby zakonnik przebyw ający poza w spólnotą i korzystający z in d u ltu ek sk lau strac ji m iał tak ie sam e upraw nienia, jak inni członkowie in sty tu tu 83.
W pozostałych kw estiach eksklaustrow an i zakonnicy — podob nie jak i inni członkowie in sty tu tu — podlegają tym sam ym zo bowiązaniom w ynikającym z profesji zakonnej i z w łączenia do in sty tu tu . K orzystają więc rów nież ze w szystkich łask duchow ych, jak odpusty i m odlitw y, oraz m ają praw o do otrzym yw ania in form acji o życiu i działalności in s ty tu tu 64.
Należy zaznaczyć, że wszyscy eksk laustro w ani obow iązani są do zachow ania ślubów z a k o n n y ch 85. Mogą oni używ ać dóbr, ale nie wolno im czynić nadzw yczajnych w ydatków . W szystko „co kolw iek zakonnik nabyw a w łasnym staraniem albo ze w zględu na instytut, nabyw a to dla instytutu . Wszystko, co m u przysługuje z ty tu łu pensji, zapomogi lub ubezpieczenia, jest nabyw ane dla in sty tu tu , chyba że w łasne praw o co innego p ostanaw ia” 86.
81 P o r. k a n . 6®7 K P K /1 9 0 3 .
82 D. J. A n d r e s, jw ., s. 4)85': „ P iu tto s to ch e u n a p riv a z io n e di c a r a t te r e p e r a l e , ą u e llo ch e q u i s ta b ilis c e il le g is la to re e u n a a f f e r - rn azio n e di p rin c ip io , c o e re n te eon !a s itu a z io n e d e lP e s c Ia u s tra to ; ta le
ś la s u a v ita , ch e s a r e b b e c o n tr o p ro d u c e n te il c o n s e r v a re v o ce a tt iv a
e p a s s iv a . £ , p a r im e n tt, urn e ff e tto ric h ie s to d a l’a fiinalita in trin .seca e p ro f o n d a d i o g n i e s c 'a u s tr a z io n e , cosi co m e d a lie c a u s e s o g g e ttiv e ch e so g lio n o p r o v o c a r !a ” .
85 D. J . A n d r e s , jw.,, s. 485. 84 T am że.
« K a n . e©7 K P K /lS e e ; T. S c h a e f e r , jw ., s. 913. 88 K a n . 668 § 3 K P K /1 9 8 0 .
38 Ks. J. Kałowski [18] T rzeba rów nież podkreślić, że z chw ilą upłynięcia czasu, na jak i udzielony by ł in d u lt eksklaustracji, zakonnik korzystający z niego m a obowiązek — z w y jątkiem eksk lau stracji nałofo- n p j — powrócić do w spólnoty zakonnej lub zwrócić się do Sto licy Apostolskiej albo do biskupa diecezjalnego o przedłużenie indultu.
Zakonnik może powrócić do w spólnoty przed w ygaśnięciem in d ultu, a przełożeni m uszą go przyjąć, gdyż — jak to już wyżej pow iedziano — zgodnie z kan. 665 § 1 K odeksu z 1983 r. „zakon nicy pow inni m ieszkać we w łasnym dom u zakonnym , zachow ując życie w spólne i nie opuszczać go bez zezwolenia przełożone go”.
D ekret eksklau stracji nałożonej zostaje w ydany na w niosek n a j wyższego przełożonego, działającego za zgodą sw ojej rady, przez Stolicę Apostolską (w p rzyp adku członków insty tu tó w na praw ie papieskim ) albo przez biskupa diecezjalnego (w p rzy pad ku człon ków insty tu tó w na p raw ie diecezjalnym )87. J a k w ynika z p ra k ty k i stosow anej przez Stolicę A postolską początkowo w odniesie niu do eksklau stracji ad n u tu m Sanctae S e d is 88, oprócz konsek w encji p raw nych w łaściw ych dla ek sk lau stracji zw ykłej, powo d u je ona następujące skutki:
1° obow iązuje przez czas nieokreślony, najczęściej do chw ili trw a n ia przyczyn, z pow odu których została zasto so w an a8S;
2° spraw ia, że zakonnik bez uprzedniego pozw olenia kom pe ten tn ej władzy, tj. tej, k tó ra w ydała d ek ret eksk lau stracji nało żonej, nie może powrócić do in sty tu tu ani też przełożeni nie m o gą go wcześniej w ezwać do p o w ro tu so;
3° gdyby zakonnik sam nie mógł się utrzym ać, wówczas in s ty tu t m a obowiązek dostarczyć m u odpow iednich środków , np. w postaci zapomogi pieniężnej lub innego rodzaju świadczeń m aterialnych. Powinność ta w ynika z faktu, że często eks- k lau strac ję nałożoną stosuje się ze w zględu na dobro in sty tu tu
87 K a n . 6®6 § 3. 88 P o r. S'tr. S'3..
E9 A. G u t i e r r e z , E x c la u s tr a tio ad n u t u m S. S e d is , jw ., s. 33’9 : „ E x c ’a u s t r a t 'o ... n o n d a t u r a d te m p u s d e te r m in a tu m ; sed n e c e tia m e s t p e r p s tu a . D u r â t in d e f in ite , a d mubum S. S e d is : d o n e e , iu d :eio S . C o n g re g a tio n is , c a u s a e p e r d u r a n t. E x c ’a u s t r a :io a d n u t u m c e ss â t t a n t u m re v o c a tio n e p rim i d e c re ti; n o n s u ffic it c e ss a tio c a u s a r u m a u t f in is i n t e n ti” ; J . R. B a r , J. K a l o w s k i , jw ., s. 178.
00 A. G u t i e r r e z , E x c la u s tr a tio ad n u t u m S. S e d is , jw ., s. 339.: „ E x c ’a u s t r a tu s a d n u t u m n o n p o te s t c 'a u s t r a a d ir e a b s q u e lic e n tia S . C. de R e lig io sis; n e c p o s s u n t S u p e rio re s e u m a d v it a m c o m n ra n e m a d m i tt e r e , e tia m si ip si e x c ia u s tr a tio n e m e x p o s t u la r u n t” ; G. E s c u - d e r o, II d ir itto d e i re lig io si, jw ., s. 2.63.
[19] Skutki opuszczenia instytutu 39 b) S e k u l a r y z a c j a
S skularyzacja jest in du ltem udzielonym przez k om petentną w ładzę na stałe opuszczenie in sty tu tu z rów noczesnym zw olnie niem ze ślubów oraz ich skutków . Stanow i więc dyspensę od ślubów i całkow ite zerw anie łączności z in sty tu tem oraz zależ nością od niego °2.
P rzed prom ulgacją KPK/1917 udzielenie ind u ltu sekularyzacji zakonnikow i in sty tu tó w zarów no na praw ie papieskim , jak i die cezjalnym , było zastrzeżone w yłącznie Stolicy A p o sto lsk iej03. N a tom iast w edług KPK/1917 04 i KPK/1983 35 w in sty tu tac h zakon ny ch na praw ie papieskim ind u ltu sekularyzacji udziela Stolica A postolska, zaś w in sty tu tac h na praw ie diecezjalnym może go udzielić biskup diecezjalny, na którego terenie przebyw a zakon n ik sta ra ją c y się o in d u it 9(i.
In d u it odejścia, zw any sekularyzacją, by był w ażny i osiągnął sku tk i, m usi być udzielony zgodnie z w ym ogam i K odeksu P raw a Kanonicznego, czyli pow inien spełnić następujące w arunki:
1) zaistniałe przyczyny w inny być:
a) bardzo poważne w p rzyp adku zakonnika o ślubach w ie czystych 07 ;
b) ważne w przy pad ku prof esa o ślubach czaso w y ch98; 2) udzielić go m usi kom p eten tny przełożony, tj. albo Stolica Apostolska, albo biskup d iece zjaln y 88;
3) in d u it m usi zostać podany do wiadom ości zainteresow ane m u i w inien być przez niego p rz y ję ty w chw ili notyfikacji, czyli w m om encie doręczenia d e c y z jilc0. Sam zaś ak t pow iadom ienia m usi się odbywać z zachow aniem odpow iednich form alności praw nych, np. na piśm ie lub wobec świadków. F orm alne p rzy jęcie in d u ltu przez zainteresow anego pow oduje ipso iure zwol nienie go ze ślubów zakonnych, podobnie jak nie odrzucenie indultu, ..E x c 'a u s tra tu is a d n u t u m S. S e d is non m in u s q u a m e x c ’a u s t r a tu s „ a d i n s t a n t ia m ” d e b e t la b o r a r e u t sib i n e c e s s a r ia a d v ita m p r o c u r e t. S ed c u m ré v é r a , m e m b ra n a R e ’ig io n is esse p e r l â t , R elig io d e b e t s u p p ’e r e i n q u ib u s ip se d e fic ia t. H a e c o b lig a tio R eH gionis rr.agis g e n e ra tir n u r g e t c u m e x c ’a u s t r a ti s a d n u tu m S. S e d is ; q u ia fa e p e a d h a n c c o n - d ic io n e m r e d u c u n t u r p r o p te r c o m m o d u m R e lig io n is” ; G. E s c u d e r o , jw ., s. 26.3'; J. R. B a r , J. K a l o w s k i , jw ., s. 17®. s2 C. P i o n t e k , jw .. s. 191; T. S c h a e f e r , jw.., s. 91.6; J . R. B a r , J . K a l o w s k i , jw ., s. 183. ss C. P i o n t e k , jw ., s. 185—195. S4 K a n . 6(38. •8 K a n . 69il § a. 06 T a m że. 97 Tswiźb C8 K a n . 68® § 2 K P K /1 9 0 3 . K a n . 691' § 2. KPKAH&3. 10» P o r. k a n . 682. KPK/.1BÔ3.
40 Ks. J. Kałowski [20] pośw iadczone przez zainteresow anego i dwóch świadków, jest w ystarczającym dowodem przyjęcia d e k r e tu 101.
S ku tki sekularyzacji są następujące:
1° W yłączenie z in sty tu tu i zrów nanie w praw ach i obowiąz kach — o ile zakonnik nie jest duchow nym — z innym i w iern y m i św iec k im i102.
2° S ek ularyzow any nie może korzystać z żadnych łask i p rzy w ilejów — o ile inaczej nie stanow i praw o w łasne — w łaściw ych dla insty tu tu , np. m odlitw za zm arłych, uzyskiw ania odpustów e t c . I0S.
3° Dyspensa od ślubów, co oznacza możliwość zaw arcia (za w yjątk iem zakonników duchow nych) ważnego zw iązku m ałżeń skiego oraz odzyskanie — o ile takie ktoś u trac ił — p raw a do nabyw ania, posiadania i adm inistrow ania dóbr m a te ria ln y c h IM. 4° U stanie w szelkich zobow iązań w ynikających z konstytucji, np. zachow ania k lauzury, wspólnego odm aw iania m odlitw y go dzin e t c . 105
5° U stanie przeszkody w przyjęciu do innego in sty tu tu ży cia konsekrow anego lub stow arzyszenia życia apostolskiego, w y
101 J . T o r r e s , jw.„ s. 148; D. J . A n d r e s , jw ., s. 499. 102 C. P i o n e k , jw ., s. 191— 1.9.5.
108 T a m ż e , s. 198—200: „O m n is re lig io su s, q u i im p e tr a to s a e c u 'a r i z a - tio n is in d u lto ia m r e liq u it re lig io n e m , ip so fa c to a m i t t i t o m n e p r i - v ile g iu m q u o d h a b u it in t u it u re lig io n is ; ite m p r i v a t u r q u o lib e t fa v o re re lig io n is p r o p r ia e re lig io n i a b E c c le s ia concesso... Q u o lib e t s a e c u la r i- z a tu s p r i v a t u r e tia m o m n ib u s g r a tiis m e re s p ir itu a lib u s p ro p ia e r e l i g io n is. E rg o p e r se a / p r i v a t u r o m n ib u s in d u lg e n tiis , q u a e c o m p e tu n t m e m b ris... b / N o n a m p liu s f i t p a r tic e p s m e r ito r u m a tq u e b o n o r u m o p e ru m q u a e a m e m b ris p r o p r ia e f i u n t re lig io n is... A m ittit ta n d e m q u ilib e t s a e c u la r iz a tu s iu s a d s u f f r a g ia p o st m o rte m ... U no v e rb o : Q u ilib e t s a e c u la r iz a tu s a m i tt i t iu s a d q u o d lib e t p riv ile g iu m e t c o n si- d e r a t u r eo m-odo a c si n u m q u a m re lig io su s e ss e t; r e d i t in s a e c u lu m ®po.i a ;u s qu o u rn q u e titulo,, p riv ile g io a t q u e f a v o r e r e lig io n is ” ; T. S c h a e f e r , jw ., s. 917-,
104 K a n . 6EE K PK /1.980; K a n . 668 § 5 K PK /19& 3; C. P i o n t e k , jw ., s. 2G8>—2.0'9: „ P o s t C o d is p ro m u lg a tio n e m a lia p r o r s u s d is c ip lin a v ig e t q u o a d o m n e s s a e c u la riz a to s . Q u i s a e c u la riz a n d a is n o n e s t in m a io ri o rd in e , s im p lic ite r s o lv itu r a b o m n ib u s v o tis p e r p ro f e s s io n e m r e li- g io s a m n u n c u p a tis c o ra m D eo e t E cclesia. R e s ti tu i tu r v i iu r is n u n c v ig e n tis in in te g r u m a d s t a tu m la ic a le m , se u r e d u c i tu r a d c o n d itio - n e m s a e c u la r e m ita , ac si n u n q u a m v o ta e m isisse t. C o n s id e r a tu r s e n s u iuröddco m o r tu u s e r g a re lig io n e m . R e v e rs a s p ro in d e in s a e e u .u m ia m n ih il a m p liu s re rr.a n e t d e p r is tin is v o tis ” ; T . S c h a e f e r , jw ., s. 917— 91®.
106 C. P i o n t e k , jw ., s. 2il'3<: „ Q u id q u id s it de d iv e rs is ob’iigat'km i- b u s e x o r tis siv e e x ré g u la , siv e e x c o n s titu tio n ib u s , siv e e x c o n s u e tu - d in e p r a e s c r ip ta e a e o m n e s c e s s a n t, q u o tie s re lig io s u s a liq u is n u n c r e v e r t i t u r in s a e c u lu m ...” ; T. S c h a e f e r , s. S>1.7.
