Zago spoda ro wa nia PAN Twar da 51/55, 00-818 Wa r sza wa j.so lon@twar da.pan.pl
Oko li ce Pi ñ czo wa jako po li gon dla d³ugo o kre so wych ba dañ krajo bra zu.
Wy bra ne re zu l ta ty prac In sty tu tu Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro wa nia PAN
The Pi ñ czów vi ci ni ty as an area for a lon g - term lan d s ca pe stu dies. Cho sen re sults of pro jects con du c ted by the In sti tu te of Ge o gra p hy and Spa tial Or ga ni sa tion
of the Po lish Aca de my of Scien ces
Abs tract: This pa per is a re view of cho sen re se arch stu dies con du c ted in the vi ci ni ty of the Pin czów town du ring the last 50 ye ars. The main di re c tions of such stu dies were as fol lows:
– The ana ly sis and va lo ri za tion of agri cu l tu re and ru ral spa ce. Wi t hin this sco pe the fol lo wing to pics are the most in te re sting: the met ho do lo gy of de ta i led map of the land use; ty po lo gy and re gio nali za tion of ru ral spa ce, dif fe rent approaches to rural sustainability.
– The dif fe ren tia tion of abio tic con di tion. The re gion of Pin czów was the main area to which the new met ho do lo gy on ty pi fi ca tion of topo c li ma tes has been elaborated.
– Stu dies on fa u na dif fe ren tia tion and eco lo gy. Stu dies wi t hin this to pic were fo cu sed on lepi dopte rofa u na and its re la tion to ve ge ta tion differentiation.
– Geo bo ta ni cal stu dies. For many ye ars it has been the main field of in te rest for the team of the De pa r t ment of Geo e co lo gy. Among ot hers the fol lo wing pro blems has been stu died in de ta il:
dif fe ren tia tion of po ten tial as well as ac tu al ve ge ta tion, dy na mic ci r c les of sub sti tu te com mu ni ties, ca te nal dif fe ren tia tion, geo bo ta ni cal re gio nali za tion, flo ri stic ri ch ness and dy na mic, synan thro pi sa tion of flo ra and ve ge ta tion, ve ge ta tion map ping, syn ta xo no my of plant com mu ni ties, bio indi ca ti ve role of ve ge ta tion as well as bio indi ca ti ve eva lu a tion of ha bi tats, ve ge ta tion dy na mic and suc ces sion, hi sto ri cal ana ly sis of ve ge ta tion chan ges, ve ge ta tio nal micro -land s ca pes as co m p lex lan d s ca pe units and ba sic fields for lan d s ca pe eva lu a tion, di stri bu tion of rare and pro te c ted plant species, vegetation diversity and the input of “small”
communities for the total diversity of the region, landscape modeling.
– The eva lu a tion of vi su al at trac ti ve ness of the lan d s ca pe. The se stu dies re su l ted in the ela bo ra tion of the new me t hod of the at trac ti ve ness evaluation.
It is worth to un de r li ne that re se arch con du c ted in first pe riods (ma in ly in ye ars 1950–1980) was fo cu sed on in ven to ry stu dies and the de ve lo p ment of new me t hods. La ter on pa r tial syn the ses as well as co m p lex lan d s ca pe ap pro a ches sta r ted to pre va il. No wa da ys the main ef fort is de vo ted both to dy na mic ca u se -ef fect ap pro a ches and spatial modeling with the help of multivariable methods.
As a re sult of the abo ve men tio ned stu dies more than 70 scien ti fic pa pers have been pu b li s hed.
Geo bo ta ni cal da ta ba se of the re gion is also ela bo ra ted. This con sists of more than 700 phyto socio lo gi cal re cords and the co m p lex digital map of vegetation.
Wa r sza wa 2006
Key words: ru ral spa ce, lan d s ca pe, po ten tial ve ge ta tion, ac tu al ve ge ta tion, Pi ñ czów, phy toin di ca tion, landscape mo de ling
S³owa klu czo we: prze strzeñ ro l ni cza, krajo braz, ro œlin noœæ po ten cja l na, ro œlin noœæ rze czy wi sta, Pi ñ czów, fito in dy ka cja, mo de lo wa nie krajobrazu
Wpro wa dze nie
Ce lem ar ty ku³u jest przed sta wie nie wy ni ków prac In sty tu tu Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro wa nia Pol skiej Aka de mii Nauk, rea li zo wa nych na pod sta wie ma te ria³ów ze bra nych w oko li cach Pi ñ czo wa, a po œwiê co nych bar dzo sze ro ko ro zu mia nym ba da niom krajo bra zo wym, w któ rych krajo braz tra ktu je siê jako sy stem powi¹za nych ze sob¹ ró ¿ nych uk³adów hie rar chi cz - nych. Przy ta kim po dej œciu mo ¿ na wy ró ¿ niæ trzy g³ówne za kre sy ana li zy:
antro pocen try cz ny – w któ rym ele men ty krajo bra zu s¹ wy ró ¿ nia ne, gru po wa - ne i ana li zo wa ne jako obie kty maj¹ce zna cze nie dla ¿y cia lu dz kie go, kla sy cz - ny geo gra fi cz ny – w któ rym g³ów nym przed mio tem zain tere so wa nia s¹ re la - cje prze strzen ne i fun kcjo no wa nie ele men tów i ko m po nen tów wy ró ¿ nio nych na pod sta wie ich cha ra kte ry styki abio ty cz nej, bio lo gi cz ny – kon cen truj¹cy siê na ana li zie prze strze ni i wy ró ¿ nia niu jed no stek w spe cy fi cz nych ska lach, do - sto so wa nych do wy ma gañ okre œlo nej gru py or ga ni z mów (po pu la cji, ga tun - ków, bio ce noz). Te kie run ki ana li zy nie s¹ w pe³ni nie za le ¿ ne, czê sto siê nak³adaj¹, a krajo braz tra ktu je siê jako obiekt z³o¿ony z przenikaj¹cych siê trzech uk³adów hierarchicznych: antropogenicznego, abiotycznego i bio ty cz - ne go. W zale¿noœci od konkretnego celu opracowania krajobraz mo¿na tra k to - waæ jako:
– ze staw obie któw fi zy cz nych, ich agre ga cji, kon fi gu ra cji i pod sy ste mów (abio ty cz nych, bio ty cz nych, antro poge ni cz nych);
– sy stem powi¹za nych ze sob¹ pro ce sów in te gruj¹cych ró ¿ ne obie kty fi zy cz ne;
– zbiór rze czy wi s tych i po ten cja l nych us³ug dla ró ¿ nych grup u¿yt ko w ni ków;
– zbiór powi¹za nych prze strzen nie obie któw o okre œlo nej fi zjo no mii, ma - j¹cych swo je wa r to œci este ty cz ne, od dzia³uj¹cych na zmys³y u¿y tko w ni ka i po d le gaj¹cych oce nia niu;
– zbiór wa r to œci przy rod ni czych, spo³ecz nych, eko no mi cz nych, ma te ria l nych, du cho wych, hi sto ry cz nych i in nych, któ re naj czê œciej maj¹ zna cze nie wzglêd ne, gdy¿ mo ¿ na je okre œliæ je dy nie przy po rów na niu z in ny mi obie k - ta mi.
Przy ta kim uporz¹dko wa niu za kre su ba dañ, do prac o cha ra kte rze – przy - naj mniej czê œcio wo – krajo bra zo wym mo ¿ na za li czyæ opra co wa nia wy ko ny - wa ne przez ró ¿ nych spe cja li stów, je ¿e li ty l ko maj¹ one od nie sie nia prze strzen - ne, uw z glêd niaj¹ wp³yw œro do wi ska na ana li zo wa ne pro ce sy, a ich wy ni ki mo ¿ na wy ko rzy staæ przy ca³oœcio wej charakterystyce struktury i fun kcjo no - wa nia krajobrazu.
Rys hi sto ry cz ny
Od oko³o 50 lat oko li ce Pi ñ czo wa sta no wi¹ po li gon ba da w czy dla osób zwi¹za nych z In sty tu tem Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro wa nia Pol - skiej Aka de mii Nauk. W ci¹gu tego cza su zmie nia³a siê in ten sy w noœæ i za kres te ma ty cz ny pro wa dzo nych ba dañ, zmie nia³ siê ta k ¿e sk³ad oso bo wy ze spo -
³ów. W pie r wszym okre sie, do oko³o 1965 r., pra co w ni cy In sty tu tu (m.in.
A.S. Ko stro wi cki, J. Pa szy ñ ski, W. Sto la) bra li udzia³ w ba da niach za ini cjo - wa nych przez ów czesn¹ Ka te drê Ge o gra fii Fi zy cz nej Uni wer sy te tu Wa r sza w - skie go. Dru gi okres (lata sie dem dzie si¹te XX w.) to g³ów nie pra ce A.S. Ko - stro wic kie go i W. Sto li. W trze cim okre sie, od roku 1983 do roku 1992 na si li³y siê pra ce geo bota ni cz ne, pro wa dzo ne w ra mach pro je ktu MR I.25 („Prze mia - ny œro do wi ska przy rod ni cze go Pol ski”) i CPBP 03.13 („Ewo lu cja œro do wi ska geo gra ficz ne go Pol ski”) przez ze spó³ pod kie run kiem A.S. Ko stro wic kie go.
Bra li w nich udzia³ prze de wszy stkim geo bo ta ni cy (m.in. E. Roo- Zie li ñ ska, J. So - lon, Z. Wó j cik) oraz spe cja li œci z in nych dzie dzin (m.in. L. Bie ga ñ ski, B. Gra biñ - ska, J. Plit). Od dzie l ne pro gra my ba da w cze rea li zo wa li te¿ i inni pra co w ni cy In - sty tu tu. Wa r to pod kre œliæ, ¿e ten okres cha ra kte ryzo wa³ siê sto su ko wo œcis³¹ wspó³prac¹ z pra cow ni ka mi Wy dzia³u Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych UW, któ rzy w oko li cach Pi ñ czo wa orga ni zo wa li za jê cia te re no we dla stu den tów.
Lata 90. XX wie ku to okres ob ni ¿o ne go zain tere so wa nia oko li ca mi Pi ñ czo - wa. In sty tut nie pro wa dzi³ wiê kszych pro gra mów ba da w czych na tym ob sza - rze, choæ pra co w ni cy In sty tu tu bra li udzia³ w pra cach in nych ze spo³ów.
W tym kon te k œcie wa r to wspo mnieæ o pro je kcie ba da w czym, pro wa dzo nym przez GRID -Wa r sza wa, w któ rym ucze st ni czy li rów nie¿ J. So lon i E. Roo - -Zieliñska. Do ty czy³ on mo ¿ li wo œci wy ko rzy sta nia ob ra zów spe ktra l nych po - chodz¹cych z Lan d sa ta do in ter pre ta cji ro œlin no œci rze czy wi stej.
Po no w ne o¿y wie nie ba dañ w oko li cach Pi ñ czo wa nast¹pi³o po 2002 r., kie - dy to roz po czê to re a li za cjê pro je ktu fi nan sowa ne go przez KBN pt. „Oce na sta - nu i prze kszta³ceñ œro do wi ska przy rod ni cze go na pod sta wie wska Ÿ ni ków geo - bota ni cz nych, gle bo wych i krajo bra zo wych” (M. Degórski, E. Roo-Zieliñska, J. Solon).
G³ówne kie run ki ba dañ
Ana li za i oce na prze strze ni ro l ni czej
Oko li ce Pi ñ czo wa by³y jed nym z po li go nów, na któ rych ze spó³ pra co w ni - ków In sty tu tu Ge o gra fii PAN pod kie run kiem Je rze go Ko stro wic kie go do sko - na li³ me to dy kê wy ko ny wa nia i le gen dê szcze gó³owe go zdjê cia u¿y t ko wa nia zie mi. Wa¿n¹ za let¹ tego zdjê cia by³a roz bu do wa na kla sy fi ka cja u¿y t ków, uw z glêd niaj¹ca za rów no stru ktu rê, jak i fun kcje oraz zmia ny w cza sie.
Olbrzymi za sób in fo r ma cji za wa r tych w ma pach wy ma ga³ skom pli ko wa nych roz wi¹zañ karto gra fi cz nych i wi¹za³ siê z pra coch³on ny mi ba da nia mi te re no -
wy mi. O pra coch³on no œci za da nia œwia d czy to, ¿e ob szar o po wie rz ch ni ok. 38 km2 ka r to wa³o w la tach 1958–1959 a¿ je de na œcie osób. Skom pli ko wa - na le gen da i ry su nek utrud nia³ – zda niem nie któ rych u¿yt ko w ni ków – czy te l - noœæ i syn tety zo wa nie in fo r ma cji. Spo wo do wa³o to pó Ÿ nie j sze za rzu ce nie tego spo so bu przed sta wia nia u¿y t ko wa nia zie mi. Opub li ko wa no ty l ko je den ar - kusz wzo r co wy, obe j muj¹cy oko li ce Pi ñ czo wa (Szcze gó³owa mapa... 1964).
Na le ¿y tu pod kre œliæ, ¿e choæ by³a to mapa u¿ytkowania ziemi, to ze wzglêdu na swoj¹ treœæ i zasady konstrukcji by³a to tak¿e mapa stosunkowo wszech - stron nie charakteryzuj¹ca krajobraz i jego antropogeniczne przekszta³cenie.
Inne opra co wa nia do tycz¹ce prze strze ni ro l ni czej oko lic Pi ñ czo wa wi¹¿¹ siê z osob¹ W. Sto li, dla któ rej ob szar Po ni dzia jest od pra wie 50 lat po li go nem ba da w czym. Jej pie r wsze pra ce po œwiê co ne by³y g³ów nie u¿y t ko wa niu zie mi i sto sun kom go spo da r czym ca³ego po wia tu pi ñ czo wskie go (Sto la 1955, 1965, 1968a, 1969). Choæ ich zna cze nie do ba dañ krajo bra zo wych jest nie wie l kie, to sta no wi³y bazê wyj œciow¹ (fa kto gra ficzn¹ i me to dyczn¹) do da l szych opra co - wañ. W pra cach pó Ÿ nie j szych za czê³y prze wa ¿aæ inne w¹tki, w tym prze de wszy stkim zwi¹zane z opra co wa niem i te sto wa niem me tod ty po lo gii i re gio - nali za cji ob sza rów wie j skich (Sto la 1968b, 1968c, 1970a, 1970b, 1972a, 1972b, 1975, 1989a). Na gro ma dze nie wie lo le t nich ba dañ w³as nych i do brze ujê te go ma te ria³u sta ty sty czne go za owo co wa³o rów nie¿: oce na mi prze kszta³ ceñ stru ktu ry prze strzen nej ob sza rów wie j skich Po ni dzia (Sto la 1988, 1989b), okre œle niem czyn ni ków wp³ywaj¹cych na kie run ki prze kszta³ceñ (Sto la 2001) oraz prób¹ zde fi nio wa nia wa run ków samo wysta rczal no œci gmi ny wie j skiej (Sto la 1995). To osta t nie opra co wa nie, choæ nie pub liko wa ne, ma du¿e zna cze - nie dla fo r mu³owa nia za sad roz wo ju zrów nowa ¿o ne go na poziomie gminy.
Ba da nia zró¿ ni co wa nia wa run ków abio ty cz nych
Ana li za zró¿ ni co wa nia ko m po nen tów abio ty cz nych œro do wi ska by³a wy - ko ny wa na g³ów nie przez pra co w ni ków Uni wer sy te tu Wa r sza wskie go. Nie - mniej jed nak pra co w ni cy IGiPZ PAN ta k ¿e wnie œli w nie pe wien wk³ad.
Na szcze gó l ne pod kre œle nie zas³uguj¹ efe kty prac J. Pa szy ñ skie go, któ ry od 1959 r. w³aœ nie w oko li cach Pi ñ czo wa pro wa dzi³ po mia ry i opra co wa³ me to - dy kê wy ró ¿ nia nia to po kli ma tów na pod sta wie od dzia³ywa nia czynników lokalnych na wymianê ciepln¹ i bilans cieplny (Paszyñski 1966).
Inne pra ce do tycz¹ce wa run ków abio ty cz nych s¹ mniej isto t ne, choæ syn te - ty cz na cha ra kte ry styka œro do wi ska geo gra ficz ne go i od dzia³ywañ antro poge - ni cz nych, wy ko na na przez J. Plit (1994a), daje do bry opis ogó l ne go zró¿ ni co - wa nia krajobrazowego obszaru.
Wy raŸn¹ spe cy fik¹ cha ra kte ryzu je siê opra co wa nie L. Bie ga ñ skie go (1994), w któ rym przed sta wio no an tro poge nicz ne prze kszta³ce nie rze Ÿ by w oko li cach Pi ñ czo wa. Nie jest to pra ca geomo rfolo gi cz na, gdy¿ ana li zo wa ne za gad nie nie po tra kto wa no ra czej jako pro blem history czno- krajo brazo wy.
Ba da nia fau ni sty cz ne
Ba da nia fau ni sty cz ne do ty czy³y wy³¹cz nie lepi dopte rofa u ny i by³y pro wa - dzo ne przez A.S. Ko stro wic kie go. Jego zain tere so wa nie mo ty la mi roz po czê³o siê bar dzo wcze œ nie, je sz cze przed roz po czê ciem stu diów. Do ko na³ on szcze - gó³owej inwe nta ry za cji mo ty li zwi¹za nych z mu ra wa mi ksero termi cz ny mi.
Uw z glêd ni³ przy tym ich wy ma ga nia eko lo gi cz ne i sie d li sko we oraz roz pa try - wa³ wy stê po wa nie ga tun ków w kon te k œcie krajo bra zo wym. Pra ce te za owo co - wa³y trze ma pub li ka cja mi (Ko stro wi cki 1953a, 1953b, 1954). Da l sze ba da nia nie ty l ko uzu pe³ni³y wy kaz ga tun ków wy stê puj¹cych na Po ni dziu, ale rów nie¿
umo ¿ li wi³y szcze gó³owe powi¹za nie ze spo³ów mo ty li z wyró ¿ nio ny mi zbio ro - wi ska mi ro œlin ny mi oraz prze pro wa dze nie cha ra kte ry styki po rów na w czej fa u - ny Po ni dzia w sto sun ku do fa u ny ogól no po l skiej (Ko stro wi cki 1966).
Cie ka wym uzu pe³nie niem ba dañ szcze gó³owych jest ogó l ny opis œwia ta zwie rzê ce go oko lic Pi ñ czo wa, w któ rym m.in. zasy gna lizo wa no g³ówne kie - run ki prze mian fa u ny (Kostrowicki 1994).
Ba da nia geo bota ni cz ne
Pie r wsze pra ce geo bota ni cz ne, obe j muj¹ce ca³y ów cze s ny po wiat pi ñ czo - wski, prze pro wa dzi³ A.S. Ko stro wi cki w la tach 1959–1962. Ich wy ni kiem by³o opra co wa nie, w któ rym w spo sób wy cze r puj¹cy i bar dzo na owe cza sy no wa to r ski przed sta wio no ca³y sze reg za gad nieñ, w tym m.in. do ko na no iden - ty fi ka cji wy stê puj¹cych zbio ro wisk ro œlin nych, scha rakte ryzo wa no ich sk³ady ga tun ko we oraz w spo sób kar to gra ficz ny przed sta wio no ich roz mie sz cze nie z u zu pe³niaj¹cym opi sem wy ma gañ ekologi czno- siedli sko wych. Prze ana lizo - wa no rów nie¿ zwi¹zki sukce syjno- dynami cz ne miê dzy zbio ro wi ska mi, uw z - glêd niaj¹c przy tym stre fo woœæ wy stê po wa nia fi to ce noz. Do da t ko wo przed - sta wio no ro œlin noœæ po ten cjaln¹ re gio nu i do ko na no wstê p nej re gio nali za cji geo bota ni cz nej. W pra cy zna laz³a siê rów nie¿ cha ra kte ry styka po rów na w cza flo ry (Ko stro wi cki 1966). W ten spo sób w jed nej pra cy zo sta³y za ry so wa ne jed no cze œ nie wszy stkie pod sta wo we kierunki badañ geobotanicznych re gio - nu, kontynuowane w okresie póŸniejszym zarówno przez A.S. Ko stro wic kie - go jak i przez jego uczniów i wspó³pracowników.
Na prze³omie lat 60. i 70. XX wie ku A.S. Ko stro wi cki pro wa dzi³ ka r to wa - nie ro œlin no œci po ten cja l nej Nie cki Ni dzia ñ skiej w ska li 1:100 000 w ra mach pro gra mu ka r to wa nia ro œlin no œci po ten cja l nej Pol ski. Opra co wa ne przez nie - go ar ku sze wesz³y w sk³ad opub li ko wa nej mapy obe j muj¹cej ca³¹ Polskê (Matuszkiewicz i in. 1995).
Nie co pó Ÿ niej mu ra wy kse rote rmi cz ne oko lic Pi ñ czo wa sta³y siê obie ktem ba dañ Anny Koz³owskiej. Do ku men ta cja tych mu raw, oraz ich cha ra kte ry - styka eko lo gi cz na i po zy cja synta ksono mi cz na zo sta³y umie sz czo ne w sze r - szym ogól noeu rope j skim kontekœcie (van Gils, Koz³owska 1977).
Lata 1983–1989 to okres in ten sy w nych prac geobota niczo- krajo brazo wych.
W tym cza sie prze pro wa dzo no m.in. bar dzo szcze gó³owe ba da nia ro œlin no œci rze czy wi stej. Na pod sta wie ponad 500 zdjêæ fito socjo logi cz nych wy ko na nych przez A.S. Ko stro wic kie go, B. Mo szyñsk¹, E. Ro o - Zie liñsk¹, J. So lo na i Z. Wó j cik wy ró ¿ nio no 87 fi to ce no nów lo ka l nych (w tym 52 do brze scha - rakte ryzo wa ne ze spo³y) (So lon 1994a). Na pod sta wie ka r to wa nia te re no we go w ska li 1:10 000 wy ko na no rów nie¿ mapê ro œlin no œci rze czy wi stej obe j muj¹c¹ ob szar 92 km2, opu b li ko wan¹ w ska li 1:25 000 (Ko stro wi cki, So lon red. 1994).
To opra co wa nie, dziê ki swo jej szcze gó³owo œci typo lo gi cz nej i od nie sie niom prze strzen nym, sta no wi do tej pory wa r to œcio wy ma te ria³ po rów na w czy dla in nych au to rów ba daj¹cych ten ob szar. Na szcze góln¹ uwa gê za s³u guj¹ rów - nie¿ dane do tycz¹ce zró¿ ni co wa nia sk³adu ga tun ko we go zbio ro wisk chwa s - tów upraw ro œlin zbo ¿o wych, ze bra ne przez Z. Wó j cik. Zo sta³y one wy ko rzy - sta ne przez au to rkê przy syn te zach re gio na l nych i ogól no kra jo wych.
Ba da niom ro œlin no œci rze czy wi stej to wa rzy szy³o szcze gó³owe ka r to wa nie ro œlin no œci po ten cja l nej na po wie rz ch ni ponad 500 km2 Nie cki Ni dzia ñ skiej.
Uzy ska ne wy ni ki umo ¿ li wi³y – poza re je stracj¹ sta nu – ta k ¿e dys ku sjê na te - mat kró t ko- i d³ugo ter mi no wych zmian wa run ków sie d li sko wych oraz by³y pod staw¹ do bar dzo szcze gó³owej re gio nali za cji geo bota ni cz nej wraz z su ge - stia mi co do prze bie gu gra nic jed no stek wy ¿sze go rzêdu, wyró¿nianych przez innych autorów (Plit, Solon 1994a, 1994b).
Uzu pe³nie niem ba dañ fito socjo logi cz nych by³a cha ra kte ry styka sta nu flo ry z lat 1986–1989 (Gra bi ñ ska, Ko stro wi cki, Roo- Zie li ñ ska 1994), któ ra obe j mo - wa³a za gad nie nia ta kso nomi cz ne, fito geo grafi cz ne i histo ryczno -ekolo gicz ne.
Po rów na nie da nych z lat wcze œ nie j szych (Ko stro wi cki 1966) i z lat 80. XX wie ku umo ¿ li wi³o ana li zê dy na mi ki flo ry i in ter pre ta cjê zmian wa run ków sie - d li sko wych. W pra cach tych za sto so wa no wie le in te re suj¹cych spo so bów pre - zen ta cji za le ¿ no œci, w tym m.in. mapy izo li nio we oraz oce ny bio indy kacy j ne (Ko stro wi cki, Roo- Zie li ñ ska, So lon 1990, 1991, Roo- Zie li ñ ska 1993).
Szcze gó³owe roz po zna nie ro œlin no œci rze czy wi stej i po ten cja l nej umo ¿ li - wi³o de li mi ta cjê jed no stek krajo bra zo wych (mi kro krajo bra zów ro œlin nych – So lon 1994b). Choæ me to da zo sta³a wy pra co wa na wcze œ niej, to w³aœ nie na ma te ria le z oko lic Pi ñ czo wa zo sta³a ona zwe ryfi ko wa na i usz cze gó³owio na, zw³asz cza w za kre sie mo ¿ li wo œci wy ko rzy sta nia tzw. po dej œcia synfi toso - cjolo giczne go. Da l sze opra co wa nia wy ka za³y, ¿e tak wy ró ¿ nio ne jed no stki sta no wi¹ do sko na³e pola od nie sie nia do cha ra kte ry styki ró¿ no rod no œci eko sy - ste mo wej na po zio mie krajo bra zu, a w da l szej per spe kty wie – ta k ¿e do okre so - we go mo ni to rin gu zmian u¿ytkowania ziemi oraz procesów synantropizacji szaty roœlinnej i krajobrazu w ca³oœci (Solon 2001, 2002, 2003).
Ko le j nym za gad nie niem ba da w czym by³a ana li za i oce na dy na mi ki krajo - bra zu, a w szcze gó l no œci d³ugo- i krót koo kre so wych prze mian ko m po nen tów œro do wi ska, wywo³anych czyn ni ka mi antro poge nicz ny mi. W tym dzia le ba -
dañ na szcze góln¹ uwa gê zas³ugu je opra co wa nie do tycz¹ce trans fo r ma cji œro - do wi ska w œwie t le ana li zy history czno-ka rtogra ficz nej przy za sto so wa niu zmo dyfi ko wa nej me to dy za siê gów (Plit 1994b). W opra co wa niu tym w spo - sób szcze gó³owy przed sta wio no zmia ny u¿y t ko wa nia zie mi i pokrycia terenu, jakie zasz³y na analizowanym obszarze w ci¹gu ostatnich 200 lat.
In nym po dej œciem do ana li zy dy na mi ki krajo bra zu jest in ter pre ta cja pro ce - sów na pod sta wie szcze gó³owe go roz po zna nia sta nu wspó³cze s ne go. Ta kie po dej œcie za sto so wa no w sze re gu prac, z któ rych naj cie ka wsze do tycz¹ zmian su kce sy j nych m³odych na sa dzeñ mo drze wio wych i dê bo wych (Roo- Zie li ñ - ska, So lon 1990a), prze kszta³ceñ zbio ro wisk ro œlin nych w oko li cach Po la ny Po li ch no (So lon 1993), pro ce sów su kce sy j nych wy stê puj¹cych na po rzu co - nych po lach na sto kach Gar bu Pi ñ czo wskie go i na reku lty wo wa nym ob sza rze po wy ro bi sku gi p so wym w Ga c kach (Roo- Zie li ñ ska, So lon 1994), oraz ogó³u powi¹zañ miê dzy dzia³al no œci¹ ludzk¹ a jej bez po œred ni mi i po œred ni mi sku t - ka mi krajo bra zo wy mi (Ko stro wi cki 1989, Roo- Zie li ñ ska, So lon 1990b, 1991). W tym nu r cie mie œci siê rów nie¿ pra ca po œwiê co na pro ce som syn an tro - piza cji zbio ro wisk ro œlin nych, w któ rej za gad nie nie ja ko œcio wych, ilo œcio - wych i prze strzen nych zmian sk³adu ga tun ko we go i wkra cza nia antropofitów do zbiorowisk leœnych przedstawiono nie tylko za pomoc¹ ujêæ opisowych, ale tak¿e w bardzo pogl¹dowy sposób kartograficzny (Kostrowicki 1973).
Jed nym z wa ¿ nie j szych kie run ków ba dañ wy ko rzy stuj¹cych ma te ria³y z oko lic Pi ñ czo wa by³o za sto so wa nie me tod fito indy kacy j nych do oce ny wy ma gañ eko lo - gi cz nych ro œlin no œci, sto p nia prze kszta³ce nia antro poge nicz ne go i powi¹zañ dy - na mi cz nych. Pie r wsze pra ce do ty czy³y zbio ro wisk ³¹ko wych do li ny Nidy (Roo - -Zieliñska, So lon 1988). Ko le j ne uw z glêd nia³y ró ¿ ne typy zbio ro wisk le œ nych, za ro œlo wych, ³¹ko wych i mu ra wo wych (Roo- Zie li ñ ska 1994). Szcze góln¹ uwa gê po œwiê co no roli ga tun ków ³¹ko wych (Roo- Zie li ñ ska 2001). Du¿y wa lor me to dy - cz ny maj¹ pra ce do tycz¹ce karto grafi cz ne go ujê cia za le ¿ no œci i cha ra kte ry styk fito indy kacy j nych (Plit, Roo- Zie li ñ ska, 1990, Roo- Zie li ñ ska 1994) oraz re gio na - li za cji sie d li sko wej na pod sta wie zró¿ ni co wa nia prze strzen ne go wa r to œci wska Ÿ - ni ków (Roo- Zie li ñ ska 2000). Pra kty cz ne zna cze nie maj¹ pra ce, w któ rych roz wa -
¿a no wia rygod noœæ wy ni ków i mo ¿ li wo œci wy ko rzy sta nia fito in dy ka cji w kom - ple kso wej oce nie sta nu i zmian œro do wi ska (Roo- Zie li ñ ska 1988, 1996). Cie ka - wym za sto so wa niem po dej œcia fito indy kacyj ne go by³o okre œle nie zwi¹z ków miê - dzy ró¿ no rod no œci¹ bio lo giczn¹ a wa run ka mi sied li sko wy mi. Wy ko rzy sta no przy tym ca³¹ gamê ujêæ sta ty sty cz nych (So lon, Roo- Zie li ñ ska 2001).
Ma te ria³y pi ñ czo wskie pos³u¿y³y ta k ¿e, wraz z da ny mi z in nych re gio nów Pol ski, do kom p le kso wej ana li zy po rów na w czej przy jê tych w Eu ro pie skal eko lo gi cz nych liczb wska Ÿ ni ko wych El len be r ga, Lan do l ta i Za rzy c kie go, do powi¹za nia jed no stek wy ró ¿ nio nych wed³ug kry te riów florysty czno-fito - socjo logi cz nych (syn ta kso nów) z chara ktery sty ka mi eko logi cz ny mi, wy ra ¿o - ny mi udzia³em ga tun ków o okre œlo nych wa r to œciach liczb wska Ÿ ni ko wych
oraz do syn tety cz ne go okre œle nia wa r to œci uk³adów roœlinnych jako wska Ÿ ni - ków wybranych w³aœciwoœci gleb i cech klimatu (Roo-Zieliñska 2004).
Zgro ma dzo ny w la tach 1986–1989 ma te ria³ florysty czno-fi tosocjo logicz ny wy ko rzy sta no do wie lu opra co wañ mog¹cych mieæ za sto so wa nie pra kty cz ne. Tu na le ¿y wspo mnieæ prze de wszy stkim o inwe nta ry za cji ga tun ków rza d kich i chro - nio nych (So lon 1994c), o roli sie d lisk drobno powie rzch nio wych w za cho wa niu ró¿ no rod no œci bio lo gi cz nej na po zio mie ga tun ko wym, eko sy ste mo wym i krajo - bra zo wym (So lon 2000) i o mo ¿ li wo œciach oce ny sta bi l no œci krajo bra zu na pod - sta wie ana li zy prze strzen nej mo za i ki zbio ro wisk ro œlin nych (So lon 1994d, 2002).
Me to dy te re no wych ba dañ sza ty ro œlin nej oraz po dej œcia do ana li zy zgro - ma dzo nych in fo r ma cji, za sto so wa ne i roz wi ja ne w tra kcie pro je któw rea li zo - wa nych w oko li cach Pi ñ czo wa, sta³y siê stan dar dem przy ba da niu in nych te re - nów. Za pro pono wa no je na wet jako bar dzo wy god ne i efe kty w ne na rzê dzia oce ny sta nu przy ro dy w sy ste mie Zin te gro wane go Monitoringu Œrodowiska (Roo-Zieliñska, Kostrowicki 1995).
Osta t nie lata cha ra kte ry zuj¹ siê z jed nej stro ny po wro tem do ba dañ te re no - wych w oko li cach Pi ñ czo wa, a z dru giej – wy ko rzy sta niem zgro ma dzo nych da nych do opra co wañ o cha ra kte rze pro ble mo wym. Przyk³adem ta kie go opra - co wa nia jest np. po rów na nie zmien no œci wa r to œci wy bra nych me tryk krajo - bra zo wych przy ra stro wym i we kto ro wym przed sta wie niu zró¿ ni co wa nia te - re nu oraz w za le ¿ no œci od ska li mapy (So lon 2004). W cy to wa nej pra cy prze - ana lizo wa no m.in. na stê puj¹ce za gad nie nia: po zio my szcze gó³owo œci opra co - wa nia (roz dzie l czo œci mapy), przy któ rych na stê puj¹ wy ra Ÿ ne zmia ny wa r to œ - ci wska Ÿ ni ków, za kres ilo œcio wej i ja ko œcio wej zmia ny in fo r ma cji o kra jo bra - zie w przy pa d ku po rów ny wa nia mapy we kto ro wej i ra stro wej przy zmie nia - j¹cej siê skali opracowania, wybór metryk dobrze charakteryzuj¹cych ko m po - zy cjê i konfiguracjê krajobrazu w ró¿nych skalach.
Ko lejn¹ prac¹ z tego nu r tu jest pró ba za sto so wa nia co kri gin gu w mo de lo wa - niu zmien no œci prze strzen nej wil go t no œci gle by (So lon, Roo- Zie li ñ ska, De gó r - ski 2006). Jest to nie wie l ki fra g ment zna cz nie sze r sze go pro je ktu ba da w cze go, któ re go ogó l nym ce lem jest okre œle nie zwi¹zków miê dzy ce cha mi stru ktu ral ny - mi ro œlin no œci a fi zy cz ny mi i che mi cz ny mi w³aœci wo œcia mi gleb w za le ¿ no œci od u¿y t ko wa nia zie mi (De gó r ski, Roo- Zie li ñ ska, So lon 2003). W szcze gó l no œci pro wa dzo ne ana li zy do tycz¹ na stê puj¹cych za gad nieñ: okre œle nia te m pa zmian w³aœci wo œci zbio ro wi ska ro œlin ne go i gleb wzd³u¿ gra dien tów topo gra fi cz nych;
po do bie ñ stwa typu zmien no œci w³aœci wo œci gleb i ro œlin no œci oraz okre œle nie wza je mnych powi¹zañ miê dzy nimi; hie rar chi czne go uporz¹dko wa nia cech gle bo wych w za le ¿ no œci od ich wp³ywu na stru ktu rê ro œlin no œci, sk³ad ga tun ko - wy i wa r to œci wska Ÿ ni ków bioin dyka cy j nych; po do bie ñ stwa cech gleb zlo kali - zo wa nych w ana lo gi cz nych po³o¿e niach na trans ektach w za le ¿ no œci od spo so - bu u¿y t ko wa nia zie mi oraz okre œle nie mo dy fi kuj¹cego wp³ywu u¿y t ko wa nia zie mi na re la cje „po³o¿e nie w rze Ÿ bie – ce chy gle bo we”.
Oce na atra kcy j no œci wi do ko wej
Z in nych te ma tów rea li zo wa nych na ob sza rze Pi ñ czo wa na uwa gê zas³ugu je nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu (Œle szy ñ ski 1998b, 1998c, 1998d, 1999) i opra co wa na t¹ me tod¹ mapa za siê gu wi do ku oko lic Pi ñ - czo wa (Œle szy ñ ski 1998a). Te pra ce, wraz z ogó l ny mi oce na mi atra kcy j no œci (Œle szy ñ ski 2000, 2001) s¹ po chodn¹ pra cy ma gi ste r skiej wy ko na nej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych UW (Œleszyñski 1996).
Pod su mo wa nie
Ana li za pu b li ka cji wy ko rzy stuj¹cych dane ze bra ne w oko li cach Pi ñ czo wa wska zu je, ¿e pie r wsze pra ce rea li zo wa ne na tym ob sza rze mia³y prze de wszy - stkim cha ra kter dokumen tacyjno -pozna w czy. Z up³ywem lat to siê jed nak zmie nia³o. Wzra sta³a rola syn tez cz¹stko wych i ujêæ krajo bra zo wych, a na stêp - nie za czê³y prze wa ¿aæ opra co wa nia pro ble mo we i mo de le o zna cz nie sze r - szym cha ra kte rze. Na le ¿y ta k ¿e stwier dziæ, ¿e wy ni ki prac pro wa dzo nych na Po ni dziu wie lo kro t nie sta no wi³y in spi ra cjê do ba dañ w in nych mie j s cach.
Co wiê cej, wie le me tod i spo so bów ana li zy da nych albo opra co wa no, albo wszech stron nie prze te sto wa no w oko li cach Pi ñ czo wa, co umo ¿ li wi³o ich sto - so wa nie w in nych re gio nach.
Pra ce ba da w cze pro wa dzo ne w oko li cach Pi ñ czo wa za owo co wa³y li cz ny mi pub li ka cja mi na uko wy mi i po pu lar ny mi. Do tej pory uka za³o siê ponad 70 roz - praw, ar ty ku³ów i no ta tek oraz ki l ka szcze gó³owych map te ma ty cz nych tego ob sza ru. Przed sta wio ny wy ¿ej sche mat g³ów nych kie run ków ba dañ ma oczy - wi œcie cha ra kter umo w ny, gdy¿ wie le prac re pre zen tu je jednoczeœnie kilka ró¿nych w¹tków tematycznych.
Wa r to pod kre œliæ, ¿e wie le prac, szcze gó l nie naj wczeœ nie j szych by³o wy ko - ny wa nych we wspó³pra cy z Wy dzia³em Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych UW, nie któ re na wet by³y na Wydziale rozpoczête.
W wy ni ku re a li za cji roz ma i tych pro gra mów ba da w czych po wsta³a baza da - nych o ro œlin no œci oko lic Pi ñ czo wa. Obe j mu je ona cy frow¹ mapê ro œlin no œci rze czy wi stej i po ten cja l nej wraz z po dzia³em na jed no stki krajo bra zo we.
Drug¹ czêœæ bazy sta no wi ponad 700 zdjêæ fito socjo logi cz nych (przy pi sa nych do pun któw na mapie cyfrowej), wykonanych w latach 1960–2003.
Pra ce ba da w cze pra co w ni ków IGiPZ PAN rea li zo wa ne w oko li cach Pi ñ - czo wa do tycz¹ prze de wszy stkim prze strze ni ro l ni czej i krajo bra zu w ujê ciu geo bota ni cz nym. W ten spo sób do brze dope³niaj¹ siê wza je m nie z ba da nia mi œro do wi ska abio ty cz ne go, rea lizo wa ny mi przez pra co w ni ków Wy dzia³u Ge o - gra fii i Stu diów Re gio na l nych UW. Na le ¿y wiêc mieæ nad zie jê, ¿e mo ¿ li we bê dzie w nie da le kiej przysz³oœci wy ko na nie wspó l ne go, komp le kso we go opra co wa nia, przed sta wia j¹cego w spo sób wie lo aspe kto wy zmia ny kraj o bra - zu oko lic Pi ñ czo wa w okre sie osta t nich 50 lat.
Li te ra tu ra
Bie ga ñ ski L., 1994: An tro poge nicz ne prze kszta³ce nie rze Ÿ by [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J.
(red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo - gra fi cz na”, 1–2: 145–149.
De gó r ski M., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 2003: Ve ge ta tion re spon se to soil stru c tu re and dy na mics wi t hin a ca t ch ment: a Pin czów case stu dy (S Po land). Abs tracts 46th Sym - po sium of the In ter na tio nal As so cia tion of Ve ge ta tion Scien ce, „Wa ter re so u r ces and Ve ge ta tion”, June 8 to 14 Na po li, Ita ly: 74–74.
van Gils H., Koz³owska A.B., 1977: Xe rot he r mic Forb Frin ges and Forb Me a dows in the Lu b lin and Lit t le Po land Hi g hlands. Pro ce e dings of the „Ko nin kli j ke Ne der lan d se Aka de mie van We ten s chap pen”, se ries C, Am ster dam, 80(4): 281–296.
Gra bi ñ ska B., Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., 1994: Cha ra kte ry styka flo ry na czy - nio wej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na” 1–2: 47–56.
Ko stro wi cki A.S., 1953a: Rzut oka na fa u nê pro je kto wane go re ze r wa tu w Krzy ¿a no wi - cach nad Nid¹. „Chro ñ my Przyr. Ojcz.” 9, 5: 13–18.
Ko stro wi cki A.S., 1953b: Stu dia nad faun¹ mo ty li wzgórz ksero ter mi cz nych nad doln¹ Nid¹. „Fragm. Faun. Mus. Zool. Po lon.”, Wa r sza wa, VI, 16: 263–446.
Ko stro wi cki A.S., 1954: Ma te ria³y do bio ge ne zy wzgórz ksero ter mi cz nych w do li nie Nidy. „Przegl. Ge ogr.”, 26,1: 66–88.
Ko strowi cki A.S., 1966: Sto sun ki bio geo gra ficz ne [w:] Kon dra cki J. (red.), Stu dia ge o gra - ficzne w po wie cie Pi ñ czo wskim. „Pra ce Geo gra fi cz ne”, 47: 115–163.
Ko stro wi cki A.S., 1973: Za gad nie nia teo re ty cz ne i me to dy cz ne syn an tro piza cji sza ty roœlinnej. „Phy toco e no sis”, 1, 4: 171–191.
Ko stro wi cki A.S., 1989: Trans fo r ma tion in the spa tial stru c tu re of ru ral are as in Po ni dzie (So u t hern Po land) [w:] So cio -Eco no mic Pro blems of the De ve lo p ment of Ru ral Are as.
Pro ce e dings of the 4 th Po lish – Yu go s lav Geo gra p hi cal Se mi nar, Warsza wa -To ruñ- Sta re Pole, Po land, 2–9 June, 1986, Wa r sza wa: 225.
Ko stro wi cki A.S., 1994: Œwiat zwie rzê cy [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2:
23–25.
Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990: Bio indi ca ti ve eva lu a tion of me a dow com mu ni ties trans fo r ma tions (Nida val ley case stu dy), In ter na tio nal As so cia tion for Ve ge ta tion Scien ce. „Ve ge ta tion Pro ces ses as Sub ject of Geo bo ta ni cal Map”, Wa r - saw, April 8–12, 1990, Abs tracts of pa pers and po sters, War sza wa - Bia³owie ¿a:
141–142.
Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1991: Chan ges of me a dow com mu ni ties.
Phy toin dica ti ve eva lu a tion (Nida Val ley case stu dy). „Phy toco e no sis”, 3 (N.S.), Sup - p le men tum Car to grap hiae Geo bota ni cae, 2: 111–117.
Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), 1994: Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Piñczowa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2.
Ma tu sz kie wicz W., Fa li ñ ski J.B., Ko stro wi cki A.S., Ma tu sz kie wicz J.M., Ola czek R., Wo j te r ski T., 1995: Po ten cja l na ro œlin noœæ na tu ra l na Pol ski. Mapa przegl¹dowa 1:300 000 (Po ten tial na tu ral ve ge ta tion of Po land. Ove r view map 1:300 000), IGiPZ PAN, Wa r sza wa.
Pa szy ñ ski J., 1966: Kli mat oko lic Pi ñ czo wa [w:] Kon dra cki J. (red.), Stu dia geo gra fi cz ne w po wie cie Pi ñ czo wskim. „Pra ce Geo gra fi cz ne”, 47: 89–114.
Plit J.,1994a: Ogó l na cha ra kte ry styka œro do wi ska geo gra ficz ne go [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men - ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2: 13–31.
Plit J., 1994b: Trans fo r ma cja œro do wi ska w œwie t le ana li zy hi sto ry cz nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „ Doku - mentacja Geo gra fi cz na”, 1–2: 131–144.
Plit J., Roo- Zie li ñ ska E., 1990: Phy toin di ca tion me t hods in maps – Fito indi kaci j ske me to - de na ka r tah [w:] Spes M. (red.), Some aspects of co un try si de re se arch in Slo ve nia and Po land. „Ge o gra p hia Slo ve ni ca”, 21: 77–88.
Plit J., So lon J., 1994a: Ro œlin noœæ po ten cja l na [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz - na”, 1–2: 57–65.
Plit J., So lon J., 1994b: Re gio nali za cja geo bota ni cz na na pod sta wie zró¿ ni co wa nia ro - œlin no œci po ten cja l nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota - niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2:
125–129.
Roo- Zie li ñ ska E., 1988: Ve ge ta tion as an in di ca tor of the sta te and chan ges in the lan d s - ca pe [w:] VIII In ter na tio nal Sym po sium on Pro blems of lan d s ca pe Eco lo gi cal Re se - arch, vol 2, Cze chos lo va kia: 169–186.
Roo- Zie li ñ ska E., 1993: The cur rent sta te and chan ges in the me a dow flo ra in the Nida val ley, so u t hern Po land. „Fragm. Flor. Ge o bot.”, 38(2): 581–592.
Roo- Zie li ñ ska E., 1994: Eko lo gi cz ne zró¿ ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej (ana li za fito indy kacy j na) [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do kumentacja Ge ograficzna”, zesz. 1–2: 95–125.
Roo- Zie li ñ ska E., 1996: Phy toin dica ti ve role of plant com mu ni ties in a ru ral lan d s ca pe (Pi ñ czów case stu dy, so uth Po land). „Fragm. Flor. Ge o bot.” 41 (1): 379–398 Roo- Zie li ñ ska E., 2000: Ve ge ta tion at dif fe rent le vels of or ga ni za tion as an in di ca tor of
en vi ron men tal con di tions [w:] Pro ce e dings IAVS Sym po sium, Up p sa la, Opu lus Press: 178–181.
Roo- Zie li ñ ska E., 2001: Ga tun ki chara ktery sty cz ne zbio ro wisk ³¹ko wych z kla sy Moli - nio-Ar rhenat heretea jako wska Ÿ ni ki wa run ków sie d li sko wych [w:] Roo- Zie li ñ ska E., So lon J. (red.), Ty po lo gia zbio ro wisk i ka r to gra fia ro œlin no œci w Pol sce – roz wa ¿a nia nad sta nem wspó³cze s nym. „Pra ce Ge ograficzne”, 178: 231–261.
Roo- Zie li ñ ska E., 2004: Fito in dy ka cja jako na rzê dzie oce ny œro do wi ska fizycz nogeo - grafi czne go. Pod sta wy teo re ty cz ne i ana li za po rów na w cza sto so wa nych me tod.
„ Prace Ge ograficzne”, 199: 258.
Roo- Zie li ñ ska E., Ko stro wi cki A.S., 1995: Me to dy ka ba dañ sza ty ro œlin nej (flo ry i ro œlin - noœci) w Zin te gro wa nym Mo ni to rin gu Œro do wi ska Przy rod ni cze go [w:] Ko strze wski A.
(red.), Zin te gro wa ny Mo ni to ring Œro do wi ska Przy rod ni cze go; Pro po zy cje pro gra - mo we (Pa ñ stwo wa In spe k cja Ochro ny Œro do wi ska), Wa r sza wa (Bi b lio te ka Monitoringu Œro do wi ska): 97–117.
Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1988: Phyto socio lo gi cal Ty po lo gy and Bio in di ca tor Va lu es of Plant Com mu ni ties as Exe m p li fied by Me a dows in the Nida Val ley, So u t hern Po land.
Do cu ments phyto socio logi qu es N.S., vol. XI: 543–554.
Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990a: Phyto socio lo gi cal ty po lo gy and phy toin di ca tor va lue of yo ung oak and larch fo rest com mu ni ties near Pin czów (so u t hern Po land).
„ Vegetatio”, 88: 67–78.
Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990b: Ve ge ta tion Trans fo r ma tions in the Pin czow Area.
Ecological Ma na ge ment of Lan d s ca pe, Pa pers of the COMECON III.2 Con fe ren ce, Wa r sza wa: 149–161.
Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1991: Dy na mi ka ro œlin no œci jako wy raz prze mian antro poge - ni cz nych œro do wi ska (wy bra ne przyk³ady z oko lic Pi ñ czo wa). Con fe ren ce Pa pers IGiPZ PAN, 14: 71–85.
Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1994: Ro œlin noœæ jako wy raz pro ce sów na tu ra l nych i od - dzia³ywañ antro poge ni cz nych [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota - niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2: 151–169.
So lon J., 1993: Chan ges in the ve ge ta tion lan d s ca pe in the Pi ñ czów en vi rons (S Po land).
„Phy toco eno lo gia”, 21, 4: 387–409.
So lon J., 1994a: Typo lo gi cz ne zró¿ ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku - men ta cja Geo gra fi cz na”, 1–2: 67–81.
So lon J., 1994b: Krajo bra zo we zró¿ ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „ Doku - mentacja Geo gra fi cz na”, 1–2: 83–94.
So lon J., 1994c: Ochro na za so bów sza ty ro œlin nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz - na”, 1–2: 171–189.
So lon J., 1994d: The The o re ti cal Ba sis and Met hodo lo gi cal Ap pro a ches to the Eva lu a tion of Lan d s ca pe Sta bi li ty [w:] Ri chling A., Ma li no wska E., Le ch nio J. (red.), Lan d s ca pe Re se arch and its ap p li ca tions in en vi ron men tal ma na ge ment, Wa r saw, 69–84.
So lon J., 2000: „Small Ha bi tats” and The ir In put to Flo ra and Ve ge ta tion Di ve r si ty on the Lan d s ca pe Le vel. The pro blems of lan d s ca pe eco lo gy, VI: 275–280.
So lon J., 2001: Ko m p le ksy ro œlin no œci rze czy wi stej i po ten cja l na ro œlin noœæ na tu ra l na jako pod sta wa oce ny ró¿ no rod no œci krajo bra zu [w:] Roo- Zie li ñ ska E., So lon J.
(red.), Ty po lo gia zbio ro wisk i ka r to gra fia ro œlin no œci w Pol sce. Roz wa ¿a nia nad sta - nem wspó³cze s nym. „Pra ce Geo gra fi cz ne”, 178: 261–273.
So lon J., 2002: Oce na ró¿ no rod no œci krajo bra zu na pod sta wie ana li zy stru ktu ry prze - strzen nej ro œlin no œci. „Pra ce Geo gra fi cz ne”, 185: 232.
So lon J., 2003: Lan d s ca pe di ve r si ty eva lu a tion: land co ver ap pro ach ve r sus eco sy stem ap pro ach [w:] Brandt J. and Ve j re H. (red.), Mul ti func tio nal Lan d s ca pes, Vol. II Mo - ni to ring, Di ve r si ty and Ma na ge ment. WI T Press, Sou tha m p ton, Bo ston: 141–153 So lon J., Roo- Zie li ñ ska E., 2001: Bo ga c two ga tun ko we zbio ro wisk ro œlin nych w oko li -
cach Pi ñ czo wa, a ich wy ma ga nia eko lo gi cz ne [w:]. Roo- Zie li ñ ska E, So lon J. (red.), Miê dzy ge o gra fi¹ i bio lo gi¹. Ba da nia nad prze mia na mi œro do wi ska przy rod ni cze go.
„Pra ce Geo gra fi cz ne”, 179: 209–225.
So lon J., Roo- Zie li ñ ska E., De gó r ski M., 2006: Zwi¹zki miê dzy ro œlin no œci¹ a gleb¹ w za - le ¿ no œci od spo so bu u¿y t ko wa nia zie mi jako pod sta wa mo de lo wa nia krajo bra zu (na przyk³ad zie oko lic M³od zaw ko³o Pi ñ czo wa) [w:] Ri chling A. i in. (red.), Re gio na l ne Stu dia Ekologi czno- Krajo brazo we. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, tom XVI, Wa r - sza wa.
So lon J., 2004: The Co m pa ri son of Lan d s ca pe Me trics in Dif fe rent Sca les – the Ra ster and Ve c tor Ap pro a ches. „Eko lo gia”, Bra ti s la va, vol.23, Sup p le ment 1: 320–332.
Sto la W., 1955: Mo no gra fia spo³eczno -go spoda r cza po wia tu pi ñ czo wskie go, ma szy no - pis: 167.
Sto la W.,1965: U¿y t ko wa nie zie mi i sto sun ki go spo da r cze w po wie cie pi ñ czo wskim.
„ Dokumentacja Geo gra fi cz na”, 5: 3–38.
Sto la W., 1968a: U¿y t ko wa nie zie mi i ro l ni c two Po ni dzia. Pra ca do kto r ska w IGiPZ PAN, ma szy no pis: 270.
Sto la W., 1968b: Pro ce du ra typologi czno-re gionali zacyj na ro l ni c twa na przyk³ad zie Ponidzia. Ma te ria³y z kon fe ren cji na te mat re gio nali za cji. Pol skie To wa rzy stwo Gle - boz na w cze, Po znañ: 173–183.
Sto la W., 1968c: Agri cu l tu ral ty po lo gy of a me so re gion as exe m p li fied by Po ni dzie. Cen - tral Po land, „Ge o gra p hia Po lo ni ca”, 14: 283–290.
Sto la W., 1969: U¿y t ko wa nie zie mi i ro l ni c two Po ni dzia. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 6: 180–187.
Sto la W., 1970a: Pró ba ty po lo gii ro l ni c twa Po ni dzia. „Pra ce Geo gra fi cz ne”, 81: 147.
Sto la W., 1970b: Pro ce du re of Agri cu l tu ral ty po lo gy. The Case of Po ni dzie. Cen tral Poland. „Ge o gra p hia Po lo ni ca”, 19: 111–117.
Sto la W., 1972a: La ty po lo gie agri co le d’une me so re gion. Co m pa ri son des re su l tats ob te - nus par deux me t ho des dif fe ren tes [w:] Agri cu l tu ral Ty po lo gy and Land Uti li za tion, Cen ter of Agri cu l tu ral Ge o gra p hy, In sti tu te of Agri cu l tu ral Eco no my and Po li cy, Uni ve r si ty Ve ro na, Ita ly: 231–239.
Sto la W., 1972b: Ty po lo ga ro l ni c twa me zo re gio nu. Po rów na nie wy ni ków za sto so wa nia dwóch me tod. „Przegl¹d Geo gra fi cz ny”, 44.1: 85–95.
Sto la W., 1975: Procédé ty po lo gi que de l’agriculture u l’example du bas sin de Nida, Pologne Me ri dio na le [w:] Land uti li sa tion in Ea st - Cen tral Eu ro pe an Co un tries,
„Ge o gra p hia Slo ve ni ca”, 4: 62–71.
Sto la W., 1988: Wstê p ne wy ni ki ba dañ nad prze mia na mi stru ktu ry prze strzen nej ob sza - rów wie j skich Po ni dzia. „Do ku men ta cja Geo gra fi cz na”, 2–3: 75–88.
Sto la W., 1989a: Ty po lo gia gmin – opra co wa nie me to dy cz ne, sta ty sty cz ne i kar to gra ficz - ne [w:] Sta siak A., Mi ros K (red.), I Etap ba dañ nad sta nem gmin w Pol sce i per spe k - ty wa mi ich roz wo ju KPZK PAN: 204–219.
Sto la W., 1989b: Trans fo r ma tions in the spa tial stru c tu re of ru ral are as in Po ni dzie ( Southern Po land) [w:] So cio -Eco no mic Pro blems of the De ve lo p ment of Ru ral Areas. Pro ce e dings of the 4th Poli sh-Y ugo s lav Geo gra p hi cal Se mi nar, Wa r sza wa – To ruñ – Sta re Pole, 2–9 June, 1986, In sti tu te of Ge o gra p hy and Spa tial Or ga ni za tion PAS: 125–135.
Sto la W., 1995: Gmi na Pi ñ czów. Ome ga I. Mo del samo wysta rcza l nej gmi ny wie j skiej.
Wa r sza wa IGiPZ PAN, ma szy no pis: 51.
Sto la W., 2001: Fun kcje prze mys³owe w prze mia nach spo³eczno -go spoda r czych Po ni dzia [w:] Re j man J. (red.), Pol ska, Eu ro pa – go spo dar ka – prze mys³. Wyd. Nauk. A.P.
w Kra ko wie: 235–250.
Szcze gó³owa mapa u¿y t ko wa nia zie mi. 1964. Ar kusz M-34-54-C-a, Chro berz. IG PAN, Wyd. Geo lo gi cz ne, Wa r sza wa.
Œle szy ñ ski P., 1996: Oce na atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu oko lic Pi ñ czo wa. Pra ca ma - gi ste r ska wy ko na na w Zak³ad zie Ge o gra fii Fi zy cz nej Kom p le kso wej WGiSR UW pod kie run kiem prof. dr hab. A. Ri chlin ga, ma szy no pis, 198 s., 6 map, plan sza ze zdjê cia mi.
Œle szy ñ ski P., 1998a: Mapa za siê gu wi do ku oko lic Pi ñ czo wa. „Pol ski Przegl¹d Kar to gra - ficz ny”, 30, 3: 173–184.
Œle szy ñ ski P., 1998b: Mo ¿ li wo œci po mia ru za siê gu wi do ku i jego zna cze nie w ba da niach krajo bra zo wych. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, 3, Uni we r sy tet Gda ñ ski, Ka te dra
Ge o gra fii Fi zy cz nej i Kszta³to wa nia Œro do wi ska, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo - bra zu: 73–84.
Œle szy ñ ski P., 1998c: Mo ¿ li wo œci po mia ru za siê gu wi do ku i jego zna cze nie w ba da niach krajo bra zo wych. Kon fe ren cja Na uko wa Sy ste my In fo r ma cji Geo gra fi cz nej w Ba da - niach Œro do wi ska Przy rod ni cze go, Gdañ sk- Star bieni no, 21–23 maja 1998 r., Uni wer - sytet Gda ñ ski, Ka te dra Ge o gra fii Fi zy cz nej i Kszta³to wa nia Œro do wi ska, Pol ska Asocjacja Eko lo gii Krajo bra zu: 1.
Œle szy ñ ski P., 1998d: Nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu. Ma te ria³y z kon fe ren cji: „Geoe kolo gi cz ne pod sta wy ba da nia i pla no wa nia krajo bra zu re krea - cyj ne go”, Ka te dra Ge o gra fii Tu ry z mu, Wy dzia³ Tu ry sty ki i Re kre a cji AWF Po znañ, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo bra zu, (abs trakt): 1.
Œle szy ñ ski P., 1999: Nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu [w:] Pie - trzak M. (red.), Geoe kolo gi cz ne pod sta wy ba da nia i pla no wa nia krajo bra zu re - krea cyj ne go. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, 5, Aka de mia Wy cho wa nia Fi zy cz ne - go im. E. Pia se c kie go w Po zna niu, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo bra zu, Po znañ:
37–57.
Œle szy ñ ski P., 2000: Oce na atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu oko lic Pi ñ czo wa. „Pra ce i Stu dia Geo gra fi cz ne”, 27, Wy dzia³ Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych: 198–233.
Œle szy ñ ski P., 2001: Per ce p cja atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu oko lic Pi ñ czo wa.
„Przegl¹d Geo gra fi cz ny”, 73, 3: 369–385.
