Problematyka nieletnich w ustawie o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego

Maria Szewczyk

Problematyka nieletnich w ustawie o

przekazaniu niektórych drobnych

przestępstw jako wykroczeń do

orzecznictwa

karno-administracyjnego

Palestra 12/9(129), 39-44

M ARIA SZEW C ZYK

Problem atyka nieletnich w ustawie o przekazaniu

niektórych drobnych przestępstw jako w ykroczeń

do orzecznictw a karno-adm inistracyjnego

U sta w a z dn ia 17.VI. 1966 r. o p rz e k a z a n iu n ie k tó ry c h d ro b n y ch p rze stę p stw ja k o w y k ro czeń do orzeczn ictw a k a rn o -a d m in istra c y jn e g o p rz e k sz ta łc a cały sz e ­ reg p rz e stę p stw stan o w iący ch w y stę p k i w w y k ro c ze n ia, u zn a ją c zarazem , że sta n o w ią one p rz y p a d k i m n iejszej w agi, dla k tó ry c h k o leg iu m k a rn o -a d m in i­ s tra c y jn e będzie w łaściw szym o rganem orzekającym .

Ja k o k ry te riu m d ecy d u jące o m niejszej w adze czynów u sta w o d aw ca p rz y ­ ją ł g e n e ra ln ie w ysokość szkody oraz w a rto ść dobra, k tó re zostało n aru sz o n e n a g a n n y m zachow aniem się sp raw cy . P rz e k a z u ją c o rzeczn ictw u k a rn o -a d m in i­ stra c y jn e m u w y stę p k i, k tó ry c h p rze d m io te m je st m ie n ie nie p rze k ra c z a ją c e 300 zł, lustaw odaw ęa a u to m aty cz n ie p rze sąd z ił o b r a k u przestępczości tych czy­ nów , z zastrzeżen iem je d n a k p ew nych ^w yjątków . T ak w ięc z m ocy ustaw y z te j g ru p y przy p ad k ó w , k tó re zgodnie z k ry te riu m w a rto śc i za atak o w an e g o d o b ra k w alifik o w a ły b y się ja k o w y k ro czen ia, zostały w y łąc zo n e p ew n e g ru p y czynów, co do k tó ry c h o rze k an ie p ozostało n a d a l w gestii sądów . N asu w a się zatem p y ta n ie , czy p ozostaw ienie o rze k a n ia co do ty c h p rz y p a d k ó w n a d a l w e w ła ś ­ ciw ości sądów p o zw ala n a p rzy jęcie, że zach o w u ją one c h a r a k te r p rze stęp stw i dlatego że są p rze stę p stw a m i, p o d le g ają orzecznictw u sądów , czy też — być m oże — z tych czy innych w zględów są d y o rze k ać b ęd ą za czyny m a ją c e c h a ­ r a k te r w ykroczeń. C hodzi tu oczyw iście o p rze p isy a r t. 15 i 16 u staw y , jako że czyny w y m ien io n e w ty c h p rze p isac h p o d le g ają orzecznictw u sądów.

B iorąc pod uw agę, że ro zg ran ic ze n ie — z p u n k tu w id ze n ia m a te ria ln e g o — w y stę p k u od w y k ro c ze n ia o p ie ra się n a sto p n iu społecznego n iebezpieczeństw a czynów , należy p rz y ją ć , że zarów no w ykroczenie, ja k i w y stę p e k są czynam i społecznie niebezpiecznym i, z ty m je d n a k uzupełnieniem , że p rz y tych o s ta t­ nich sto p ień tego n ie b ezp ieczeń stw a je s t w yższy (p rz estęp stw o to czyn spo­ łecznie niebezpieczny w sto p n iu w yższym niż znikom y — a rg u m e n t z a rt. 49 k.p.k.).1 1 A r t. 16 u s t a w y s t a n o w i, ż e w s t o s u n k u d o c z y n ó w p o p e łn io n y c h w w a r u n k a c h r e c y d y ­ w y a lb o g d y p r z e d m io te m ic h j e s t b r o ń lu b a m u n ic j a (a r t. 16 § 2) b ą d ź g d y s p r a w c a d o k o ­ n u j e k r a d z ie ż y z w ła m a n ie m (a r t. 16 § 2), d o p u s z c z a s i ę w s t o s u n k u d o m ie n i a s p o łe c z n e g o k r a d z ie ż y lu b p r z y w ła s z c z e n i a m ie n i a p o w ie r z o n e g o lu b d z ia ła j ą c w z o r g a n iz o w a n e j g r u p ie p r z e s t ę p c z e j (a r t. 16 § 4), a lb o g d y c z y n y j e g o m a j ą c h a r a k t e r c h u li g a ń s k i — to j a k o o r g a n o r z e k a j ą c y p o z o s t a j e n a d a l o r g a n e m w ł a ś c i w y m s ą d b e z w z g lę d u n a w a r t o ś ć z a a ta k o w a n e g o d o b r a . J u ż c h o ć b y p o b ie ż n a a n a liz a w s z y s t k ic h t y c h w y p a d k ó w w s k a z u j e n a to , ż e u j e m n y ła d u n e k , j a k i w s o b ie z a w ie r a ją , j e s t t a k d u ż y , i ż p r z e s ą d z a o n o p r z e s t ę p n y m c h a r a k te r z e t y c h c z y n ó w , p o z o s t a w ia j ą c im n a d a l r a n g ę w y s t ę p k ó w . W w y p a d k u p o w r o t u d o p r z e s t ę p s t w a , w y ł ą c z e n i e s p o d o r z e c z n ic t w a k o le g iu m z w ią ­ z a n e j e s t z p o d m io te m w y s t ę p k u l u b w y k r o c z e n ia . R ó w n ie ż w y k ł a d n i a j ę z y k o w a p r z e p is u a r t. 23 u s t a w y w s k a z y w a ła b y n a p o z o s t a w ie n ie c h a r a k te r u p r z e s t ę p n e g o c z y n ó w p o p e łn io ­ n y c h w w a r u n k a c h r e c y d y w y . W m y ś l te g o p r z e p is u , ,,w w y p a d k a c h r e c y d y w y , j e ż e l i s z c z e ­ g ó ln e o k o li c z n o ś c i z a t y m p r z e m a w ia j ą , s ą d m o ż e o r z e c j a k w s p r a w ie o w y k r o c z e n i e ” .

40 M a r i a S z e w c z y k _{N r 9 (129)}

P o m ija ją c g łęb sze ro z w a ż a n ia n a te m a t w y łąc ze n ia przew id zian eg o w a rt. 16 u staw y , nie są one bo w iem p rze d m io te m niniejszego o p rac o w a n ia, m ożna p rz y ­ jąć — zgodnie zre sztą z w y pow iedziam i p rze d staw ic ie li n a u k i i p r a k ty k i n a ta n

t e m a t 2 — że w p rz y p a d k a c h w yszczególnionych w a rt. 16 pew ne elem e n ty p o d ­ m iotow e lub p o d m io to w o -p rze d m io to w e zadecydow ały o p rz e stę p n y m c h a ra k ­ te rz e ty c h czynów , a co za tym id z ie — o p o zo staw ie n iu o rze k an ia w ty c h w y p a d ­ k a c h n a d a l sądom .

W iększe n a to m ia s t tru d n o śc i n a s u w a b rz m ie n ie a r t. 15 u staw y . P rzep is ten rów n ież w y łą c z a spod o rze czn ictw a k o legium k a rn o -a d m in istra c y jn e g o i u trz y ­ m u je w łaściw ość sądów w sp ra w a c h nieletn ich , k tó rzy w ch w ili rozpoczęcia

ro z p ra w y n ie u k o ń czy li 17 la t. P o w s ta je za te m p y ta n ie , czy ta k ż e w ra z ie p o ­ p e łn ie n ia p rze z n ie le tn ie g o czynów sty p izo w an y c h w art. 1— 10 u sta w y k tó re ­ go ro zp o z n an ie n a m ocy p rz e p isu a rt. 15 p o d leg a w łaściw ości sądu, czyny te (podobnie ja k czyny ok reślo n e w a rt. 16 ustaw y ) p o zo stają w y stę p k iem , czy też m im o w y łą c z e n ia ich spod o rzeczn ictw a kolegium n a d a l za ch o w u ją one c h a ra k ­ te r w y k ro c ze n ia.

W y k ła d n ia ję zy k o w a p rze p isu a rt. 15 (głosi on: „Jeżeli w y k r o c z e n i a określonego w a rt. 1— 10 dopuścił się n ie le tn i (...)”), sk ła n ia do p rzy ję cia , że czyny p o p ełn io n e p rzez n ie le tn ic h i sty p izo w an e w a rt. 1— 10 u sta w y pozostają w y k ro c z e n ia m i m im o p rz e k a z a n ia ich d o ro zp o z n an ia przez sądy. R ów nież z m e­ ry to ry c zn e g o p u n k tu w id ze n ia tru d n o b y b y ło p rz y ją ć , że sa m elem e n t podm io­ to w y n a d a czynow i c h a ra k te r p rz e stę p s tw a i zad ecy d u je o zm ian ie go z w y ­ k ro c z e n ia n a w y stę p ek . P rz y jm u ją c w ięc, że o k reślony w a rt. 1—10 u staw y czyn, k tó reg o dopuścił się n ie letn i, za ch o w u je n a d a l — odm ien n ie niż w w y ­ p a d k a c h p rze w id zia n y ch w a rt. 16 — c h a r a k te r w y k ro czen ia, n ależ ało b y się za­ stan o w ić n a d ty m , co w ta k im ra z ie zadecydow ało o p o zo staw ie n iu rozpozna­ n ia ty c h czynów w e w łaściw o ści sądów , czym k ie ro w a ł się u sta w o d aw ca , ta k w łaśn ie sta n o w ią c , o raz ja k ie k o n se k w e n c je z tego f a k tu w y n ik a ją .

A rt. 15 u sta w y sta n o w i, że je ż e li w y k ro c ze n ia o k reślonego w a rt. 1—10 u sta w y dopuścił się n ie le tn i, k tó ry w ch w ili rozpoczęcia ro z p ra w y n ie u k o ń cz y ł 17 la t, to sp ra w ę ro z p o z n a je są d dla n ie letn ich n a za sad ach ogólnych. U staw o d aw ca tr a k tu je tu ta j n ie le tn ic h n ie ja k o z p u n k tu w id ze n ia procesow ego, skoro o k o m ­ p e te n c ji są d u czy k o le g iu m w sto su n k u do ty c h n ie letn ich d ec y d u je m om ent u kończenia p rze z nich 17 la t w ch w ili rozpoczęcia ro zp raw y , a n ie w chw ili p o p e łn ie n ia czynu. O czyw iście chodzi tu o ukończenie przez n ieletn ieg o 17 la t p rze d rozpoczęciem ro z p ra w y sądow ej.

Z dalszej a n a liz y p rz e p isu a rt. 15 w y n ik a , że jeżeli n ie le tn i w chw ili czynu n ie ukończył 17 la t, a le w ch w ili rozpoczęcia ro z p ra w y o siągnął już te n w iek, to s p ra w ę jego ro zp o z n aje k o leg iu m k a rn o -a d m in istra c y jn e , sto su ją c p rzy tym śro d k i zgodne z z a sa d am i a r t. 6 p r a w a o w y k ro czen iach . Je że li w ięc n ie le tn i w w iek u od 13 do 17 la t d ziała ł b ez rozeznania, to n ie odp o w iad a za p opełnione w y- k rc e z e n ia ; je d y n ie w ła d z a k a rz ą c a zasto su je do niego śro d k i w ychow aw cze tj. u p o m n ien ie o raz ioddanie pod dozór o dpow iedzialny rodzicom lub in n y m osobom m a ją c y m pieczę n a d n ie le tn im (art. 6 § 2 p r a w a o w ykroczeniach). Jeżeli zaś n

ie-I n te r p r e t u ją c w i ę c t e n p r z e p is , m o ż n a p r z y ją ć , ż e o r z e k a n ie w w y p a d k u r e c y d y w y je s t o r z e k a n ie m z a p r z e s t ę p s t w o , a j e d y n i e w y j ą t k i e m j e s t m o ż liw o ś ć o r z e k a n ia p r z e z s ą d y w t y c h w y p a d k a c h „ j a k w s p r a w i e o w y k r o c z e n i a ” . * A . G u b i ń s k i , M. S i e w i e r s k i : U s t a w a o p r z e k a z a n iu n ie k t ó r y c h d r o b n y c h p r z e s t ę p s t w j a k o w y k r o c z e ń d o o r z e c z n ic t w a k a r n o - a d m in is t r a c y j n e g o — K o m e n ta r z , W ar­ s z a w a 1967, s tr . 96.

N r 9 (129) P r z e k a z a n i e n i e k t . p r z e s t . d o o r z . k a r n o - a d m . w s p r . n i e l . ₄₁

le tn i d ziałał z ro zezn an iem , to kolegium z a sto su je k a ry p rze w id zia n e w obo­ w iąz u ją cy c h p rze p isac h , a p o n ad to m oże też, jeżeli u zn a to za stosow ne, orzec z a m ia st k a r y śro d ek w ychow aw czy (art. 6 § 3).

N ato m iast w sto su n k u do n ieletn ieg o , k tó ry w chw ili rozpoczęcia ro z p ra w y nie ukończył 17 la t, w łaściw y m org an em o rze k ają cy m p o zo staje n a d a l sąd dla n ieletn ich .

P o zo sta w iając w g estii sądów te sp raw y , u sta w o d aw ca k ie ro w a ł się n ie w ą t­ p liw ie w zg lęd am i n a sw oistość te j k a te g o rii sp raw có w , co do k tó ry ch p rz e d e w szy stk im ze w zględu n a tru d n o ści w ychow aw cze (szczególnie g d y proces de­ m o ra liz a c ji je st już rozpoczęty) n iezbędne je s t p o djęcie całego szeregu czynnoś­ ci w ychow aw czych. W zgląd n a o dm ienną a zarazem b ard z o w ra ż liw ą i tru d n ą do uchw y cen ia p sy c h ik ę n ieletn ieg o sp ra w c y oraz n a konieczność w zięcia pod uw ag ę w szy stk ich elem entów , k tó re ją k s z ta łtu ją i n a n ią w p ły w ają , zadecydo­ w ały n ie w ą tp liw ie o konieczności p o zo staw ien ia ro zp o zn aw an ia sp raw n ie le t­ n ich w e w łaściw ości isądów, ja k o organów w tych z a g ad n ien ia ch w ysoce w yspe­

cjalizow anych.

P o zo sta w iając sądow i o rze k an ie za w y k ro c ze n ia o k re ślo n e w a rt. 1— 10 u s ta ­ w y , u sta w o d aw ca stan o w i, że są d y rozp o zn ają je n a za sa d ach ogólnych. W zw iąz­ k u z ta k im sfo rm u ło w an ie m n a su w a się za raz p y ta n ie , czy o rze k ają c za w y ­ kroczenia, sąd y m a ją stosow ać zasad y ogólne p ra w a k arn e g o , a w ięc zasady k odeksow e, czy też z a sa d y o g ó ln i p ra w a o w y k ro czen iach . P o niew aż czyn, k tó ­ rego dopuścił isię n ie le tn i, p o z o sta je co do sw ego c h a ra k te ru w y k ro czen iem , n ie m a ch y b a w ty c h w a ru n k a c h p o d sta w do odm ow y — w k w e stii ogólnych zasad odpow iedzialności — sto so w a n ia p rzepisów ogólnych p ra w a o w ykroczeniach, ty m b a rd z ie j że zo stały one p rze z now ą u sta w ę u zu p e łn io n e i w znacznym sto p n iu (uw zg lęd n iając oczyw iście specyfikę w ykroczeń) zbliżone do ogólnych za sa d kodeksow ych. N a to m ia st u sta w a n ie zm ien iła — p o za d odaniem w art. 15 § 2 jednego śro d k a w ychow aw czego, a m ianow icie m ożliw ości p rz e k a z a n ia n ieletn ieg o sz k o le lu b organ izacji, do k tó re j n ależy — zasad sto so w an ia w obec n ie letn ich środków w ychow aw czych. W zw iązku z ty m b ra k ie m n asu w a się p y ­ ta n ie , czy sto so w an ie śro d k ó w w ychow aw czych nie n ależ ało b y oprzeć n a za sa­ dach kodeksow ych i czy n ie ta k a w łaśn ie m y śl p rzy św ie ca ła u staw o d aw cy p rzy sta n o w ien iu p rze p isu a rt. 15. Co zaś p rze m aw ia ło b y za ta k ą w łaśn ie in te r p re ta ­

cją tego p rzep isu ?

W ach larz środków b ędących do dyspozycji kolegium w sto su n k u do nieletn ich , k tó rz y ,w ch w ili rozpoczęcia ro z p ra w y n ie ukończyli 17 la t, a k tó ry m i zw iązany b y łb y sąd, je s t bardzo ograniczony. Sędzia może, nie w szc zy n a jąc postępow ania, p rz e k a z a ś sp ra w ę nieletn ieg o szkole lub o rganizacji, do k tó re j należy (art. 15 § 2), albo zastosow ać u p o m n ien ie i o d d an ie pod dozór rodzicom lub opiekunom , czyli p ra k ty c z n ie — dw a n iezb y t zróżnicow ane w o d d ziały w an iu śro d k i w ych o w aw ­ cze. R ów nież w sto su n k u do n ie le tn ic h d ziałający ch z ro zeznaniem k atalo g k a r je st b ard z o w ąski. Z godnie bow iem z a rt. 9 ust. 1 p k t 5 u sta w y , w sto su n k u do n ie letn ich k a r y a re sz tu n ie w y m ie rz a się, n a to m ia st k a r a g rzy w n y je st b a rd z o często bezprzedm iotow a, albow iem n ie le tn i n a ogół n ie p ra c u ją , a w ięc i n ie z a ro b k u ją. P o z o sta je za te m k a r a nagany, k tó ra w sw ej tre śc i nie różni się w zasad zie od upom nienia.

Z nacznie szerszym r e p e rtu a re m środków d y sp o n u je sąd, albow iem w m y śl a rt. 69 k.k. — oprócz u p o m n ie n ia oraz o d d an ia pod dozór odpow iedzialny ro ­ dzicom lub opiekunom (środki te zbieżne są ze śro d k a m i w ychow aw czym i p rz e ­

<42 M a r i a S z e w c z y k N r 9 (129)

w id z ia n y m i w a rt. 6 p ra w a o w y k ro czen iach ) — sąd w ła d n y je s t nieletniego, k tó ry p o p e łn ił z ro ze zn an iem czyn zab ro n io n y pod gro źb ą k a ry , oddać (pod dozór sp e cja ln em u k u ra to ro w i, albo n a w e t um ieścić go w za k ła d zie w ychow aw czym . U zu p ełn ien ie za te m środków w ychow aw czych p rze w id zia n y ch w a rt. 6 p ra w a o w y k ro c ze n iac h jeszcze ty m i dw om a śro d k am i, k tó re p rz e w id u je k odeks, a k tó ­ ry ch b r a k je s t w p ra w ie o w y k ro czen iach , je s t b ard z o w aż n y m n arz ęd ziem w y ­ chow aw czym w rę k a c h sędziów d la nieletn ich .

O p ie ra ją c się n a zasad ach p r a w a o w y k ro c ze n iac h , są d — jeżeli n a w e t je st ju ż .ro z p o c z ę ty proces d e m o ra liz ac ji sp ra w c y — m oże zastosow ać ja k o n a jo strz e j­ szy śro d e k je d y n ie dozór rodziców lu b opiekunów . A ja k m a s ą d p o stąp ić, gdy rodzice lu b o piekunow ie są p rze stę p c a m i lu b nało g o w y m i alk o h o lik a m i? Czy w ta k ic h w y p ad k a ch , n a pew no n ie rz ad k ic h , nie b y ła b y b ard z iej pożąd an e izolow anie n ie letn ieg o z tego śro d o w isk a czy to przez u sta n o w ie n ie sp e c ja ln e ­ go k u ra to ra , czy to n a w e t p rzez um ieszczenie go w za k ła d zie w ychow aw czym . P rz ec iw k o ta k ie m u rozu m o w an iu m ożna oczyw iście w y su n ąć a rg u m e n t, że p rz e p i­ sam i a r t. 1—10 o b ję te są p rz y p a d k i m n iejszej w a g i i że skoro za ta k ie p rz e w i­ n ie n ia łagodzi się k a r ę osobom dorosłym , to dlaczego n ie n ależ ało b y je j łagodzić ta k ż e w sto su n k u do nieletn ich . A le w ła śn ie w y d a je się, że w sto su n k u do n ie letn ich rzecz nie p olega n a sam ej k a rz e a n i n a w ysokości szkody, k tó rą sw ym czynem w y rz ąd z ili. J a k w y n ik a z sz ereg u p rzep ro w ad z o n y ch b a d a ń w o d n iesie­ n iu do p rz e stę p s tw p opełnionych p rze z n ie le tn ic h , w a rto ść n aru sz an e g o d obra n ie p rz e k ra c z a w w iększości w y p ad k ó w 300 zł i n a ogół n iew ielk ie, a le częste k rad z ież e sta n o w ią n ajw ięk sz e zagrożenie ze stro n y n ie letn ich o raz całą sp e cy ­ fik ę p rzestęp czo ści ty c h n ie letn ich . W ogóle n ależy ch y b a w ziąć pod uw agę ró w ­ n ie ż i to, że su m a 300 zł d la 13-, 14- czy 15-letniego dziecka m a znacznie w ię k ­ s z ą w a rto ść niż d la dorosłego {dla n ie letn ieg o 300 zł to n iejednoikrotnie b ardzo

dużo).

W alkę z ty m i p rz e stę p s tw a m i n ie le tn ic h p ro w a d z i się przecież n ie p rz y p o ­ m o c y k a r , ale p rz e d e w szy stk im p rzy pom ocy środków w ychow aw czych i po ­ p raw czych, w k tó ry c h n ie sto su je się m ie rn ik a surow ości czy łagodności, ale w ła śn ie m ie rn ik skuteczności. I żeby odnieść w tej w alc e zw ycięstw o, p o trze b a ch y b a, b y rozp ięto ść środków , z k tó ry m i p rz y s tę p u je się do te j ■ w alk i, była -możliwie ja k n ajsze rsza. Bo w łaśn ie w ielce sk o m p lik o w an a i w ra ż liw a p sy c h ik a

n ie le tn ic h sp ra w c ó w tego w ym aga.

B ard zo tr a f n y w y d a je się p rz y k ła d , ja k i p o d a ł sędzia A dam S trz ę b o s z 3 p rzy u z a sa d n ia n iu konieczności sto so w a n ia przez są d y kodeksow ych zasad sto so w a­ n ia środków w ychow aw czych. N ie le tn i sp ra w c a , po doko n an iu p ie rw sz ej drobnej k rad zieży , m oże być zgodnie z a rt. 15 § 2 u sta w y p rz e k a z a n y szkole lub o rg a n i­ zacji, k tó r a zasto su je w obec niego ja k iś śro d e k w ychow aw czy. Je że li w n ie ­ długi czas po tem sta n ie on ponow nie p rze d są d em za d o konanie dalszych k ilk u d ro b n y ch k rad z ież y , to ja k im i śro d k a m i będ zie dysponow ać sąd, jeżeli zw iążem y m u ręc e ty lk o śro d k am i w ycho w aw czy m i p rze w id zia n y m i w p ra w ie o w y k ro ­ czeniach. P o n iew aż p o p rzed n ie p rz e k a z a n ie n ieletn ieg o szkole lub o rganizacji, do k tó re j należy , n ie k w a lifik u je się ja k o p raw o m o c n e sk a z a n ie , p rze to nie będzie m ożna p rz y ją ć , że sp ra w c a je s t re c y d y w istą i zastosow ać do niego śro ­ d ek kodeksow y. P o zo stan ie za te m k a r a u p o m n ie n ia i o d d an ia pod dozór odpo­ w ied zialn y rodzicom lub opiekunom . Jeżeli je d n a k rodzice czy o piekunow ie nie

■ A d a m S t r z ę b o s z : K r o k w s t e c z ? , „ G a z e ta S ą d o w a 1 P e n i t e n c j a r n a ” n r 4/1967, s t r . 9.

N r 9 (129) P r z e k a z a n i e niekt. pr z e s t . d o o r z . k a r n o - a d m . w s p r . n i e l . ₄₃

s ą osobam i, k tó ry m m ożna p o w ierz y ć pieczę d k u ra te lę n a d n ie letn im (bo, być m o ż e, sa m i ta k ie j opieki w y m a g a ją , ja k np. alkoholicy czy przestęp cy ), to sąd b ęd z ie zm uszony u znać za niecelo w e o rze k an ie ta k ieg o śro d k a. P o zo stan ie w ięc w re z u lta c ie ty lk o upom nienie. To n a pew no będzie za m ało, jeżeli się uw zględni, że w a r u n k i dom ow e i śro d o w isk o w e w y m ag a ły b y za sto so w a n ia w obec tego n ie ­ le tn ie g o n a w e t n a jra d y k a ln ie js z e g o środka, ja k im je s t c a łk o w ita iz o lac ja i u m ie ­ szczenie go w za k ład zie w ychow aw czym czy pop raw czy m . A le aby sąd m ógł ta k i śro d ek orzec, m usi poczekać do n a s tę p n e j, trz e c ie j z kolei k radzieży, bó dopiero ta u pow ażni go do p rz y ję c ia rec y d y w y i za sto so w a n ia śro d k ó w ko d ek so ­ w y c h . A le czy nie będzie to już tro c h ę za późno, czy proces dem o ra liz ac ji nie p o su n ie się ju ż za daleko? A p rzecież gd y b y od ra z u b ą d ź p o te j d rugiej k r a ­ dzieży zastosow ano dozór k u r a to r a czy z a k ła d u , to, być może, w w ielu w y p a d ­ k a c h osiągnięto by lepszy i szybszy re z u lta t w ychow aw czy.

T akże w a rto ść z a atak o w an e g o dobra, je śli chodzi o p rzestępczość nieletn ich , n ie zaw sze o dgryw a d ec y d u ją cą rolę. U dziew czyny, k tó r a m a rz y o bły szczą­ c y m p ie rśc io n k u (w artość od 500 do 700 zł) i o stateczn ie d o k o n u je te j p ie rw ­ szej w życiu kradzieży, sp o ty k a m y się b ardzo często z p e w n y m przeżyciem m o­ ra ln y m , n a k tó ry m m ożna b udow ać w procesie re e d u k a c ji. Je ż e li n a to m ia st in ­ n a w y cią g a z kieszeni p rzechodniów czy p asażeró w w tra m w a ja c h d robne 10- lu b 20-złotow e k w o ty alb o h a n d lu je w yniesionym i z dom u rze cza m i ró w ­ nież n ie w ielk iej w arto ści, to w w iększości w y p ad k ó w ta d ru g a dziew czyna tych p rze ży ć m o raln y ch będzie pozbaw iona. Jeżeli sp ra w y obu ty c h dziew cząt z n a jd ą s ię p rz e d stołem sędziow skim , to — być m oże — te n p ie rw sz y w y p ad e k , m im o

ż e w a rto ść zag arn ię teg o m ie n ia p rze k ra c z a k w o tę 300 zł, będzie ro k o w a ł le p ­

sz e n a d z ie je w p ro cesie re e d u k a c ji i dlatego w y sta rc z y tu zasto so w an ie ła g o d ­ niejszego śro d k a , n a to m ia st w ty m dru g im w y p ad k u , gdzie w a rto ść n a ru sz o ­ nego d o b ra je s t znacznie m n iejsza, zastosow anie ra d y k a ln ie jsz e g o śro d k a m oże być b a rd z ie j uzasad n io n e i pożądane.

I n n a je s t p sy c h ik a nieletn ieg o , in n a sp e cy fik a p o p ełn ian y c h p rze z nich p r z e ­ stę p stw . O gólna w ięc zasada, że p rz y p a d k i m niejszej w a g i w y m a g a ją sto so w an ia ła g o d n iejszy c h środków , je st w w iększości w y p ad k ó w w sto su n k u do n ie letn ich chybiona. Często w łaśn ie p rz y p a d k i, k tó re w sto su n k u do dorosłego n az w alib y ś­ m y p rz y p a d k a m i „m n ie jsz e j” w agi, są w sto su n k u do n ie letn ieg o dzw onkiem

alarm o w y m , k tó ry p o w in ien spow odow ać zasto so w an ie w obec niego n a w e t n a j­ o strzejszeg o śro d k a w ychow aw czego.

A w ięc nie w w ysokości szkody i n ie w k a rz e leży po ru szo n y tu p ro b lem 1 chyba to m ia ł w ła ś n ie n a uw ad ze u sta w o d aw ca , p rz e k a z u ją c ro z p a try w a n ie ■wykroczeń p o p ełn ian y ch przez n ie le tn ic h sądom . Czy za te m b y łoby słuszne, żeby o g ran ic za ć te w łaśn ie w ysoce w y sp ec ja lizo w a n e o rg an y i zm uszać je do k o rz y ­ s ta n ia je d y n ie ze śro d k ó w w ychow aw czych p rze w id zia n y ch w a rt. 15 § 2 u s ta ­ w y oraz w p ra w ie o w y k ro c ze n iac h ? T a k a in te r p re ta c ja p rze p isu a rt. 15 u s ta ­ w y pozb aw iałab y chyba p rak ty c zn e g o znaczenia p o zo staw ien ie o rze k an ia w s p r a ­ w ac h n ie letn ich sądom , albow iem gdyby zachodziła m ożliw ość sto so w an ia p rzez s ą d y je d y n ie dw óch śro d k ó w p rze w id zia n y ch w p ra w ie o w y k ro czen iach , to ró w n ie dobrze m ogłyby je stosow ać kolegia dlatego, że ró żn ic o w an ie w ich s to ­ so w an iu nie o d g ry w a ża d n ej zasadniczej roli, a ty m sa m y m nie w y m ag a in g e­ r e n c ji w ysoce w y sp ec ja lizo w a n y ch w ty c h sp ra w a c h org an ó w sądow ych.

P rz y jęc ie, że pozo staw ien ie o rze k an ia w sto su n k u do n ie le tn ic h w rę k a c h s ą d ó w w iązało się z u zn a n ie m sp e cy fik i te j k a te g o rii sp raw có w , m u si z k o le i

44 M a r t a S z e w c z y k _{N r 9 (129)}

d oprow adzić do p rzy ję cia , że u sta w o d aw cy chodziło ta k ż e o to, by o rg an te n w ła d n y był — w zależności od n ie zw y k le b o g atej i złożonej różnorodności p r z y ­ p a d k ó w — zastosow ać n ajw łaśc iw szy , d a ją c y n ajw ięk sz e m ożliw ości o d d ziały ­ w a n ia środek w ychow aw czy. D latego też — ja k się w y d a je — po zo staw ił on są ­ dow i m ożliw ie n ajsze rszy w a c h la rz ty c h środków . Je d y n ie w ięc ta k a in te rp re ­ ta c ja a rt. 15 u staw y , k tó ra p rz y jm u je , że z a sa d am i ogólnym i, k tó ry m i m a się k ie ro w a ć sędzia dla n ie letn ich w w y p a d k u o rze k a n ia za popełn io n e p rzez n ie ­ le tn ic h w y k ro c ze n ia sty p izo w an e w a rt. 1— 10 u staw y , są kodeksow e zasady sto so w a n ia środków w ychow aw czych (a za te m przep is a rt. 69 k.k.) — um ożliw i w znacznym sto p n iu z a h am o w a n ie b ardzo szybko p o stę p u ją ceg o procesu dem o­ ra liz a c ji n ie le tn ic h oraz zap ew n i p o zy ty w n ą p rognozę co do ich ree d u k acji. U za sad n ien ia ta k ie j w ła śn ie in te rp re ta c ji p rz e p isu a rt. 15 u sta w y m o żn a szu k ać także w sam ym jego sfo rm u ło w an iu . Je że li bowieim p rz y jm u je się, że czyn p o pełniony p rzez n ieletn ieg o a o k reślo n y w a rt. 1—10 u s ta w y je st co do sw ego c h a ra k te ru w ykroczeniem , to n a jp ro śc ie j byłoby p rz y ją ć (p o m ijając oczyw iście przytoczone w yżej w zględy n a tu r y iteleologicznej), że n ależy do ty c h czynów sto ­ sow ać zasady d la n ic h w łaściw e, a w ięc z a sa d y p ra w a o w y k ro czen iach , i że n ie ­ celow e byłoby u sta la n ie ja k ich k o lw iek d odatkow ych w skazów ek. Je d n a k ż e w a rt.

15 u sta w o d aw ca dodaje, że sp ra w y te ro z p a tru ją sąd y „na za sa d ach ogólnych”, a w ięc stw ie rd z a, że n ależało b y postęp o w ać inaczej, niż w sk a z u je n a to sam c h a ­ r a k te r czynów , do k tó ry c h p o stę p o w an ie się odnosi. T en zw ro t „n a za sa d ach ogólnych” sugerow ałby, że u sta w o d a w c y chodziło n ie o n o rm a ln e dla tych czynów zasady p ra w a o w y k ro c ze n iac h (bo to n a w e t bez ż a d n ej w sk az ó w k i ze stro n y u sta w o d aw cy rozu m iało b y się sam o przez się), ale w ła ś n ie o nieco o d ­ m ie n n e tra k to w a n ie czynów n ie le tn ic h p rze z sto so w an ie w y ją tk o w o zasad ogól­ nych p rze w id zia n y ch w kod ek sie k arn y m .

Do ta k ie j in te r p re ta c ji p rze p isu a rt. 15 p ro w a d z i p o ró w n a n ie jego tre śc i z tr e ­ ścią a rt. 22 u sta w y . W a rt. 22 u sta w o d aw ca sta n o w i że „w sp ra w a c h o w y ­ k r o c z e n i a (podkr. m oje — Af.S.) określo n e w a rt. 1—10 stw ie rd z e n ie przez, sąd po upły w ie trze ch m iesięcy od p o p ełn ien ia czynu albo n a ro zp raw ie głów ­ n ej, że s p ra w a podlega orzecznictw u k a rn o -a d m in istra c y jn e m u , nie ta m u je ro z ­ p o zn a n ia s p ra w y ”. In te r p r e tu ją c te n p rzep is, nie m ożna m ieć w ątpliw ości, że je d y n ie ze w zględów n a ekon o m ik ę pro ceso w ą sądy ro z p a tru ją n a d a l czyny m a ­ ją c e c h a r a k te r w y k ro czeń i — rzecz ja sn a — r o z p a tru ją je, o p ie ra ją c się na za sa d ach p ra w a o w y kroczeniach. W m y śl tego p rze p isu w y k ro c ze n ia ro zp o z n a­ je s ą d w ła ś n ie w s k u te k b ra k u ja k ic h k o lw ie k in n y c h po stan o w ień , zgodnie z c h a­ r a k te re m czynów. Z będne je st zatem , w obec oczyw istości tego fa k tu , d o d aw a­ nie w skazó w ek , n a ja k ic h za sa d ach m a się odbyw ać to ro z p a try w a n ie sp raw y . N a to m ia st u ży ty w a rt. 15 zw rot „na za sa d ach ogólnych” p o zw ala n a in te r ­ p re ta c ję , że dodając go, u sta w o d aw ca chciał w y ją tk o w o w yłączy ć w w y p a d k a c h p rze w id zia n y ch w ty m p rze p isie n o rm a ln e zasady p rze w id zia n e dla ty c h czy­ nów , a w ięc zasady p ra w a o w y k ro czen iach , n a to m ia st w sk az ać n a sto so w a n ie ogólnych zasad kodeksow ych. I ta k ch y b a ty lk o m ożna w y tłu m a cz y ć sobie do­ d an ie do a rt. 15 o m aw ianego zw ro tu , inaczej bow iem sfo rm u ło w an ie to byłoby zu p e łn ie zbędne.

A w ięc nie ty lk o w y k ła d n ia teleologiczna, k tó ra n ie w ą tp liw ie w in te r p re ta c ji z w ro tu „na za sad ach ogólnych” (tzn. n a ogólnych za sa d ach kodeksow ych) b ęd z ie o d g ry w a ła zasadniczą rolę, a le ta k ż e w y k ła d n ia języ k o w a i poró w n aw cza poz­ w a la ją n a ta k ą w ła śn ie in te rp re ta c ję , ja k o je d y n ie słuszną d la tego przepisu^