L, PAVEL, ’ S. UZIAK
MINERAŁY ILASTE W GLEBACH KARPAT FLISZOWYCH
(Z K ated ry p û d u zn a lstv i, agroch em ie a a g rom eteorologie «Vysoké śk o ly zem ë d ë lsk é — P raga i z K ated ry G leb o zn a w stw a
W yższej S zk o ły R o ln iczej — L ublin)
Celem pracy było poznanie składu minerałów ilastych w koloidalnej frakcji gleb, wytworzonych głównie z utworów fliszow ych. Zbadany m ateriał pochodzi z terenu Karpat polskich, przeważnie z obszaru w oje wództwa rzeszowskiego. Do pracy wybrano takie profile, które repre zentow ałyby ważniejsze typy gleb górskich, a przy tym różniące się sposobem użytkowania. Łącznie zbadano 48 próbek glebowych, nale żących do 15 profilów. 3 profile pochodzą z lessowego Przedgórza Przy- karpackiego, następne 4 profile — z Pogórza Karpackiego, 4 dalsze — z kotlin śródgórskich oraz 4 ostatnie profile — z Beskidów. Pod w zglę dem typologicznym profile powyższe reprezentują następujące gleby: czarnoziemy wytworzone z lessów, gleby brunatne lessowe, gleby bieli- cowe i brunatne wytworzone z utworów osadowych niem asywnych, g le by brunatne kwaśne wytworzone z fliszu (w tym również i halne), gleby o niewykształconym profilu oraz czarne ziem ie aluwialne i gleby błotne. Przeważnie pochodzą one z gleb ornych, ponadto są także pro file z gleb leśnych oraz łąkowych i pastwiskowych.
M inerały ilaste określone we frakcji mniejszej od 1 \x. Frakcję tę w y dzielono metodą G o r b u n o w a . Najpierw usuwano z próbek 0,2-n HC1 w ęglany (oczywiście jeśli próbka była węglanowa), następnie usuwano kationy w ym ienne (przez przem ywanie 0,05-n HC1). Z tak przygoto wanej próbki zbierano frakcję koloidalną metodą sedym entacji. Sedy m entację przeprowadzano zazwyczaj kilkanaście razy, aby otrzymać przynajmniej kilka gramów materiału niezbędnego do badań. Zebrany m ateriał suszono w suszarce próżniowej. Z próbek zawierających próch nicę usuwano substancję organiczną przez spalanie 6— 8% H2O2. Tak przygotowane próbki poddano badaniom.
214 L. P avel, S. U ziak
Do badania m inerałów ilastych stosowano, następujące metody: 1) rentgenograficzną proszkową w edług Debey-Scherrera, 2) dyferencjalną analizę termiczną,
3) termiczną dehydratację,
4) potencj om etryczne miareczkowanie.
Oznaczenie rentgenograficzne przeprowadzono przy użyciu m ikro- strukturalnego rentgenu firm y Mikrometa (czeski) z małą komorą (o średnicy 64 mm). (Pracowano na lampie z anodą miedzianą. Czas ekspozycji w ynosił 1,5 godziny, w niektórych przypadkach 2 godziny. Do w yelim inow ania rentgenowskiej fluorescencji żelaza (co zachodzi w próbkach z dużą ilością żelaza) stosowano filtr chromowy; W szystkie próbki um ieszczone b yły w komorze w kapilarach żelatynow ych o śred nicy 0,4 mm. Ponadto niektóre próbki, głów nie z poziomów próchnicz- nych, poddano jeszcze dodatkowym badaniom, jak nasycanie gliceryną, wyprażanie w tem peraturze 600 °C przez 1 godzinę i ponowne rentgeno- grafowanie.
Dyferencjalna analiza termiczna stanowiła metodę pomocniczą do m etody rentgenografieznej. Analizy b yły wykonane na aparaturze skon struowanej przez P a v e l a i S m r ż a w oparciu o aparaturę K u r - n a k o w a . Temperatura pieca wzrastała linearnie od 20 do 1000 °C w ciągu 1 godziny i 40 minut. Metodą D. T. A. oznaczono przeważnie próbki z poziomów próchnicznych, a w niektórych profilach próbki ze wszystkich poziomów genetycznych.
Oznaczenia wykonane metodą termicznej dehydratacji jak również potencjom etry czne miareczkowanie b yły uzupełniającym i analizami. Termicznej dehydratacji w granicach od 20 do 800 °C co 50.°C podda no niektóre próbki. Na tej podstawie otrzymano krzywe pozwalające na stw ierdzenie, w jakich temperaturach zachodzi największa strata wody. Potencjom etry czne miareczkowanie 0,1-n Ba(OH)2 suspencji iłów, przeprowadzonych do H*— cyklu przez zastosowanie kationitów według H a r w a r d a i C o l e m a n â pozwoliło na wyprowadzenie krzywych. Z punktu infleksyjnego na krzywej potencj om etrycznego m iareczkowa nia wyliczano pojemność sorpcyjną dominującego w danej próbce m ine rału ilastego.
Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że w glebach Karpat fliszow ych dom inującym m inerałem jest illit. Szczegółowe w yniki będą podane w osobnej publikacji.
Oznaczenia rentgenograficzne, a także dyferencjalną analizę te r miczną przeprowadzono w Katedrze Gleboznawstwa Wyższej Szkoły Rolniczej w Pradze.
M in erały ila ste w glebach K a rpat fliszo w ych 215 JI. П А В Е Л , С. У З Я К ИЛИСТЫЕ МИНЕРАЛЫ В ПОЧВАХ ФЛИШЕВЫХ КАРПАТ (К аф едра Почвоведения, агрохимии и агром етеорологии В ы сш ей сельск охозяй ственной школы — Прага и К аф едра Почвоведения В ы сш ей сельск охозяй ственной школы — Люблин) Р е з ю м е И сследовали илистые минералы, применяя следую щ ие методы: 1) рентгенограф ический порош ковой по D eb ey-S ch errer, 2) диф ф еренциальны й термический анализ, 3) термическую дегидратацию , 4) потенциом етрическое титрование. И сследовали 15 проф илей (48 проб) различны х типов почв. И сследования показали, что в почвах ф лиш евы х Карпат доминирую щ им минералом является иллит. L. P A V E L , S. U Z IA K
CLAY MINERALS IN CARPHATHIAN FLYSCH SOILS
(Chair of S o il S cien ce, A groch em istry and A grom eteorology of th e A g ricu ltu ra l C ollege — P rah a and th e C hair of S o il S cien ce
o f th e A g ricu ltu ra l C ollege — L ublin)
S u m m a r y
Clay m inerals were investigated with help of the following m e thods:
1) X-ray powder m ethod according to Debey-Scherrer, 2) differential thermic analysis,
3) therm ic dehydration, 4) potentiom etric titrim etry.
15 profiles (48 samples) were investigated representing a variety of soil types.
The studies show that illite is predominating in the soils of Carpha- thian flysch.
