Czynniki socjoekonomiczne i ich zróżnicowanie w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ

(1)

K

Krryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz¹¹,, MMiicchhaa³³ TTeennddeerraa¹¹,, JJeerrzzyy PPiiwwooññsskkii²²,, JJeerrzzyy GG³³uusszzeekk³³,, EEwwaa WWiieerrcciiññsskkaa⁴⁴,, W

Woojjcciieecchh BBiieelleecckkii⁵⁵,, TToommaasszz ZZddrroojjeewwsskkii⁶⁶,, WWaalleerriiaann PPiioottrroowwsskkii²²

1III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice

2Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa

3Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ

4Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków

5Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ

6Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk

Wstęp

Badania epidemiologiczne prowadzone w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych wykaza³y istotne ró¿nice w rozpowszechnieniu czynników ryzyka mia¿d¿ycy oraz w zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu chorób sercowo-naczyniowych (ChUK) pomiêdzy war- stwami spo³ecznymi, ró¿ni¹cymi siê statusem socjoekono- micznym (socio-economic status – SES). Autorzy tych ba- dañ uwa¿aj¹, ¿e nie tylko klasyczne czynniki ryzyka mia¿- d¿ycy, ale tak¿e czynniki psychospo³eczne maj¹ wp³yw na ryzyko rozwoju ChUK. Zw³aszcza w ostatnich 30 latach ukaza³o siê bardzo wiele publikacji naukowych oceniaj¹- cych zwi¹zek czynników psychospo³ecznych z ryzykiem wieñcowym [1–4]. W piœmiennictwie polskim spotyka siê pojedyncze publikacje poœwiêcone tym czynnikom i ich roli w zapadalnoœci na chorobê wieñcow¹. Jednak brak jest kompleksowych danych dla populacji ogólnopolskiej [5, 6].

Badanie WOBASZ jest pierwszym epidemiologicznym badaniem, którego celem jest ocena zagro¿enia ChUK populacji polskiej i w poszczególnych województwach, a tak-

¿e wykazanie ró¿nic w rozpowszechnieniu czynników ryzyka w zale¿noœci od statusu spo³ecznoekonomicznego.

Celem niniejszej pracy jest scharakteryzowanie populacji polskiej w zale¿noœci od wykszta³cenia i dochodu oraz w oparciu o te zmienne wyodrêbnienie grup socjoekonomicznych.

Uzyskane dane pozwol¹ na okreœlenie czêstoœci wy- stêpowania klasycznych i psychospo³ecznych czynników ryzyka oraz oszacowanie ca³kowitego ryzyka sercowo- -naczyniowego w grupach socjoekonomicznych dla ca³ej

populacji polskiej i w poszczególnych województwach.

Opracowane wyniki bêd¹ przedstawione w nastêpnej publikacji, obecna jest doniesieniem wstêpnym.

Materiał i metodyka

Metodyka badania WOBASZ zosta³a omówiona w pracy Rywika i wsp. (w tym suplemencie).

Jednym z elementów badania by³ kwestionariusz, który zawiera³ m.in. dane demograficzne, dotycz¹ce pracy zawodowej i aktywnoœci fizycznej, u¿ywek, samo- oceny stanu zdrowia, chorób uk³adu kr¹¿enia.

Do powy¿szej analizy wykorzystano dane z kwestio- nariusza zwi¹zane z wykszta³ceniem i dochodem.

Kwestionariusz zawiera³ pytania dotycz¹ce wykszta³cenia w 8 kategoriach (niepe³ne podstawowe lub brak wykszta³cenia, podstawowe, zasadnicze zawodo- we, niepe³ne œrednie, œrednie, policealne, niepe³ne wy¿- sze, wy¿sze) i pytania dotycz¹ce miesiêcznego dochodu (netto) przypadaj¹cego na jedn¹ osobê w rodzinie (poni¿ej 301 z³, 301–500 z³, 501–700 z³, 701–1 000 z³, 1 001–1 500 z³, powy¿ej 1 500 z³, nie wiem, trudno po- wiedzieæ, odmowa odpowiedzi).

Badana populacja liczy³a 6 352 mê¿czyzn i 7 153 kobiety w wieku 20–74 lat. Z uwagi na brak danych o wykszta³ceniu u 8 mê¿czyzn i 13 kobiet oraz dochodu (odmowa odpowiedzi) u 844 mê¿czyzn i 881 kobiet, osta- tecznie w analizie SES uwzglêdniono grupê 6 131 mê¿- czyzn i 6 908 kobiet.

Zmiennymi socjoekonomicznymi, które zosta³y pod- dane analizie, by³y: wykszta³cenie i dochód miesiêczny

Adres do korespondencji:

dr med. Krystyna Kozakiewicz, III Katedra i Klinika Kardiologii Œl¹skiej Akademii Medycznej, ul. Zio³owa 47, 40-635 Katowice, tel. + 48 32 202 40 25 w. 1712

(2)

(netto) przypadaj¹cy na osobê w rodzinie. Wykszta³cenie skategoryzowano jako:

•niepe³ne œrednie (osoby z wykszta³ceniem niepe³- nym podstawowym, podstawowym, zasadniczym zawodowym i niepe³nym œrednim),

•œrednie (osoby z wykszta³ceniem œrednim, policeal- nym i niepe³nym wy¿szym),

•^wy¿sze.

Uwzglêdniaj¹c miesiêczny dochód netto, jaki przypada³ na osobê w rodzinie, wyodrêbniono III grupy:

•miesiêczny dochód na osobê w rodzinie poni¿ej 301 z³,

•miesiêczny dochód na osobê w rodzinie 301–700 z³,

•miesiêczny dochód na osobê w rodzinie powy¿ej 700 z³.

W dotychczasowych badaniach prowadzonych na œwiecie nie ma wystandaryzowanej definicji statusu SES zalecanej przez towarzystwa naukowe.

W oparciu o te dwie zmienne okreœlono SES jako ich

iloczyn (indeks) oraz skwantyfikowano tê wartoœæ do trzech grup SES, zbli¿onych do podzia³u tercylowego.

Punkty odciêcia wyznaczono dla ca³ej populacji polskiej.

Przyjêta definicja wykorzystuje metodykê badania ATTICA [7], jakkolwiek zosta³a ona zmodyfikowana i przystosowa- na do pytañ wystêpuj¹cych w kwestionariuszu WOBASZ.

Grupy SES zosta³y wyznaczone nastêpuj¹co:

•dla mê¿czyzn: niski SES (indeks 1–5), œredni SES (indeks 6–12), wysoki SES (indeks powy¿ej 12),

•dla kobiet: niski SES (indeks 1–5), œredni SES (indeks 6–14), wysoki SES (indeks powy¿ej 14).

Wyniki

Wykształcenie

Rycina 1. przedstawia czêstoœæ wystêpowania kate- gorii wykszta³cenia w badanej populacji polskiej i w po- szczególnych województwach. W ca³ej grupie wykszta³-

0 25 50 75 100 m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]

KPM WLK OPO LDZ ZPM SWK WMZ LUB DLN POM Polska SLK PDK

LBS MLP PDL MAZ

0 25 50 75 100 KPM

ZPM WMZ OPO WLK PDK SLK Polska POM LBS DLN LUB SWK MLP

LDZ MAZ PDL 6

699 6 677 6 666 6 644 6 644 6 633 6 633 6 611 6 611 6 611 6 611 6 600 6 600 6 600 5 577 5 566 5 522

8 8 7 7 8 8 1122 7 7 6 6 1122

9 9 9 9 1133 1100 1100 9 9 9 9 1133 1144 1133 2 233 2 277 2 255 2 244 2 299

3 311 2 266 3 300 3 300 2 266 2 299 3 300

3 311 3 322 3 300 3 300 3 355

5 577 5 555 5 544 5 544 5 544 5 522 5 500 4 488 4 488 4 477 4 466 4 466 4 455 4 444 4 433 4 411 3 366

1111 1111 1111 1122 8 8 9 9 7 7 1111 1144 1100 1133 1122 1122 1111 1133 1155 1177 3

322 3 344 3 355 3 333 3 388 3 399 4 433 4 411 3 388 4 433 4 400 4 433 4 433 4 455 4 444 4 444 4 477

DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie

R

Ryycciinnaa 11.. Poziom wykszta³cenia wg województw niepe³ne œrednie

œrednie wy¿sze

niepe³ne œrednie œrednie wy¿sze

(3)

cenie niepe³ne œrednie mia³o 61% mê¿czyzn i 48% kobiet, wykszta³cenie œrednie 29% mê¿czyzn i 41% kobiet, wy¿sze 10% mê¿czyzn i 11% kobiet. Najwiêkszy odsetek badanych, zarówno mê¿czyzn jak i kobiet, z niepe³nym œrednim wykszta³ceniem by³ w województwie kujawsko- -pomorskim (mê¿czyŸni 69%, kobiety 57%), a najmniejszy wœród mê¿czyzn w województwie mazowieckim (52%) i wœród kobiet w województwie podlaskim (36%).

Najliczniejsz¹ grupê z wykszta³ceniem œrednim sta- nowili mê¿czyŸni w województwie mazowieckim (35%) i kobiety w województwie podlaskim (47%). Najmniej liczn¹ grupê z wykszta³ceniem œrednim stwierdzono w województwie kujawsko-pomorskim (mê¿czyŸni 23%, kobiety 32%).

Najwiêkszy odsetek osób z wykszta³ceniem wy¿- szym obserwowano w województwie podlaskim (14%

mê¿czyzn i 17% kobiet), a najmniejszy w wojewódz- twach œwiêtokrzyskim (mê¿czyŸni 6%) i œl¹skim (ko-

biety 7%).

Dochód

Rozk³ad badanej populacji polskiej wg miesiêczne- go dochodu przedstawia rycina 2. Badani okreœlili mie- siêczny dochód, jaki przypada³ w ich rodzinach na oso- bê, nastêpuj¹co: dochód miesiêczny netto przypadaj¹- cy na osobê w rodzinie poni¿ej 301 z³ – 21% mê¿czyzn i 22% kobiet; 301–700 z³ – 48% mê¿czyzn i 52% kobiet;

powy¿ej 700 z³ – 32% mê¿czyzn i 27% kobiet.

Najliczniejsz¹ grupê z dochodem poni¿ej 301 z³ odnotowano w województwie podkarpackim (31% mê¿- czyzn i 34% kobiet), najmniej liczn¹ wœród mê¿czyzn (12%) w województwie mazowieckim, a wœród kobiet (12%) w województwie œl¹skim.

W województwach lubuskim i ma³opolskim 56%

mê¿czyzn, a w ma³opolskim 61% kobiet dysponuje mie- siêcznym dochodem w granicach 301–700 z³ i by³y to

0 25 50 75 100 m

PDK SWK KPM POM

ZPM WMZ LBS LUB WLK PDL LDZ Polska DLN OPO MLP SLK MAZ

0 25 50 75 100 PDK

ZPM SWK

LUB KPM POM LBS WMZ PDL WLK Polska LDZ MLP OPO DLN MAZ SLK 3

311 2 299 2 288 2 277 2 266 2 255 2 244 2 244 2 244 2 244 2 211 2 211 2 211 1188 1166 1133 1122

2 211 2 200 2 255 3 322

2 255 2 255 2 288

2 200 2 244 2 299 3 300 3 322 4 400

3 344

2 288 3 388 4 488 4

488 5 511 4 477 4 411 4 499 5 500 4 488 5 566 5 522 4 477 4 499 4 488 3 399 4 488

5 566 4 488 4 411

3 344 3 300 3 300 2 288 2 277 2 266 2 266 2 255 2 244 2 244 2 222 2 211 2 211 1199 1177 1155 1122

1144 2 233 1177 1188 2 200 2 299

2 255

2 200 2 277

2 200 2 277 2 277

1188 3 300 3 322 4 400 3 344 5

522 4 477 5 533 5 544 5 533 4 466 4 499 5 555 4 488

5 566 5 522 5 522

6 611 5 511 5 500 4 455

5 544

R

Ryycciinnaa 22.. Dochód na cz³onka rodziny wg województw do 300 PLN

301–700 PLN powy¿ej 700 PLN

do 300 PLN 301–700 PLN powy¿ej 700 PLN

(4)

najliczniejsze grupy spoœród badanych 16 województw.

Najmniejszy odsetek osób z dochodem 301–700 z³ dla mê¿czyzn odnotowano w województwie dolnoœl¹- skim (39%) i dla kobiet w województwie mazowieckim (45%).

Dochód miesiêczny powy¿ej 700 z³ najliczniej de- klarowali mê¿czyŸni i kobiety z województwa mazo- wieckiego (odpowiednio 48% i 40% badanych), a najmniej mê¿czyŸni z województw œwiêtokrzyskiego i lu- belskiego (20%) oraz kobiety z województwa podkar- packiego (14%).

Grupy SES

Klasy SES przedstawiono na Rycinie 3.

Do grupy niskiego SES nale¿a³o 28% mê¿czyzn i 30% kobiet badanej populacji, œredni status reprezen- towa³o 40% mê¿czyzn i 36% kobiet, a wysoki 32% mê¿-

czyzn i 34% kobiet. Najwiêkszy odsetek mê¿czyzn (40%) z niskim SES obserwowano w województwie œwiêtokrzyskim, a najmniejszy w województwie œl¹- skim (15%). Wœród kobiet najliczniejsza grupa z niskim SES wystêpowa³a w województwie podkarpackim i liczy³a 45%, a najmniej liczna w województwie mazowieckim i wynosi³a 20%.

Grupê œredniego SES najliczniej reprezentowali mê¿czyŸni w województwie œl¹skim (49% badanych) i kobiety w województwie opolskim (43% badanych).

Z kolei najmniejszy odsetek osób ze œrednim SES obserwowano w województwie œwiêtokrzyskim, wynosi³ on dla mê¿czyzn 34%, a dla kobiet 28%.

Najwiêkszy odsetek badanych z wysokim SES odnotowano w województwie mazowieckim, wynosi³ on 44% wœród mê¿czyzn i 45% wœród kobiet; najmniejszy wœród mê¿czyzn (22%) w województwie lubuskim i wœród kobiet (24%) w województwie pod-

0 25 50 75 100 m

PDK SWK KPM POM

ZPM WMZ LBS LUB WLK PDL LDZ Polska

DLN OPO MLP SLK MAZ

0 25 50 75 100 PDK

ZPM SWK

LUB KPM POM LBS WMZ

PDL WLK Polska LDZ MLP OPO DLN MAZ SLK 3

311 2 299 2 288 2 277 2 266 2 255 2 244 2 244 2 244 2 244 2 211 2 211 2 211 1188 1166 1133 1122

2 211 2 200 2 255 3 322

2 255 2 255 2 288

2 200 2 244 2 299 3 300 3 322 4 400

3 344

2 288 3 388 4 488 4

488 5 511 4 477 4 411 4 499 5 500 4 488 5 566 5 522 4 477 4 499 4 488 3 399 4 488

5 566 4 488 4 411

3 344 3 300 3 300 2 288 2 277 2 266 2 266 2 255 2 244 2 244 2 222 2 211 2 211 1199 1177 1155 1122

1144 2 233 1177 1188 2 200 2 299

2 255

2 200 2 277

2 200 2 277 2 277

1188 3 300 3 322 4 400 3 344 5

522 4 477 5 533 5 544 5 533 4 466 4 499 5 555 4 488

5 566 5 522 5 522

6 611 5 511 5 500 4 455

5 544

R

Ryycciinnaa 33.. WskaŸniki statusu socjoekonomicznego do 300 PLN

301–700 PLN powy¿ej 700 PLN

do 300 PLN 301–700 PLN powy¿ej 700 PLN

(5)

karpackim.

Komentarz

Rola czynników psychospo³ecznych w rozwoju ChUK nie jest dok³adnie poznana, jakkolwiek istnieje znaczna iloœæ dowodów wskazuj¹cych na to, ¿e s¹ one wa¿nym czynnikiem ryzyka i wg niektórych badaczy ich wp³yw jest niezale¿ny od klasycznych czynników ryzyka.

W wiêkszoœci krajów obserwuje siê wyraŸne ró¿nice w zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu ChUK zale¿ne od SES [2, 4, 8].

Do czynników psychospo³ecznych zalicza siê: niski SES, brak wsparcia spo³ecznego, izolacjê spo³eczn¹, stres w pracy i ¿yciu rodzinnym, negatywne emocje, ta- kie jak depresja czy wrogoœæ. Podobnie jak w przypadku klasycznych czynników, wspó³wystêpowanie psychospo³ecznych czynników ryzyka u tej samej osoby zwiêk- sza ryzyko wyst¹pienia ChUK [8].

W badaniach epidemiologicznych jako miernik SES uwzglêdnia siê wykszta³cenie, dochód (indywidualny, ro- dzinny, stan posiadania dóbr materialnych) i zawód lub stan zatrudnienia. Ka¿dy z tych mierników ma swoje ograniczenia i w³aœnie z uwagi na nie s¹ one wykorzysty- wane w badaniach do oceny statusu socjoekonomicznego z ró¿n¹ czêstoœci¹. Kaplan i Keil na podstawie przegl¹- du wielu publikacji wykazali, ¿e najczêœciej, bo w 45%

opublikowanych badañ, wyk³adnikiem SES by³o wykszta³cenie, w 22% badañ zawód, a w 15% dochód [2].

Wykszta³cenie jest najczêstszym miernikiem SES, z uwagi na ³atwoœæ i obiektywnoœæ pomiaru. Wykszta³- cenie zazwyczaj ustala siê w okresie m³odzieñczym, a zatem nie jest zale¿ne od stanu zdrowia w wieku doj- rza³ym i nie podlega wahaniom. Ponadto jest wyznacz- nikiem pozycji spo³ecznej w ¿yciu doros³ym.

Dane z analiz umieralnoœci przeprowadzonych w ró¿nych latach w Stanach Zjednoczonych, poczyna- j¹c od lat 70., wskazuj¹ na silny zwi¹zek miêdzy wykszta³ceniem a ryzykiem zgonu. Poœród osób w wieku powy¿ej 24 lat obserwowano spadek wspó³czynnika umieralnoœci wraz ze wzrostem wykszta³cenia. Analiza 340 tys. zgonów z 1960 r. wykaza³a, ¿e u mê¿czyzn i u kobiet z czasem edukacji 0–4 lat obserwowano o 64%

i 205% wy¿sze wspó³czynniki umieralnoœci w porówna- niu do osób wykazuj¹cych d³u¿szy okres edukacji. Za- le¿noœæ tê obserwowano równie¿ w latach póŸniej- szych wœród mê¿czyzn i kobiet rasy bia³ej, a tak¿e wœród Afroamerykanów. Podobne wyniki otrzymano tak¿e w krajach europejskich (Norwegia, Holandia, Fin- landia, Anglia i Walia) [2, 8].

Dochód jest rzadziej wykorzystywany do oceny SES w badaniach epidemiologicznych, ale jest on istotnym miernikiem, gdy¿ zapewnia dostêp do dóbr i us³ug, w³¹czaj¹c jakoœæ edukacji i opiekê medyczn¹ chroni¹c¹ przed chorobami. Wspó³czynnik ten nie jest tak stabil-

ny jak wykszta³cenie, poniewa¿ w trakcie ¿ycia mo¿e ulegaæ zmianom. W badaniach oceniaj¹cych wp³yw SES na zdrowie populacji, wielkoœæ dochodu wykazuje ujemn¹ korelacjê z ryzykiem zgonu. I tak mê¿czyŸni i kobiety z dochodami poni¿ej 5 000 dolarów na rok maj¹ wspó³czynnik umieralnoœci odpowiednio 1,8 razy oraz 1,3 razy wiêkszy ni¿ mê¿czyŸni i kobiety z dochodami 50 000 dolarów i wiêcej. Podobne relacje potwierdzili Kitagawa i Hauser, czy Haan i Kaplan w badaniu Alame- da County Study [2].

Zawód jest wa¿nym miernikiem statusu i oceniany jest przez spo³eczeñstwo w kategoriach presti¿u spo³ecznego. Jednak przydzielenie osób do odpowiednich klas zawodowych stwarza badaczom wiele trudnoœci i jest nieprecyzyjne, z uwagi na ró¿n¹ interpretacjê klasyfikacji.

Poniewa¿ omawiane powy¿ej mierniki SES maj¹ liczne ograniczenia, w wielu badaniach epidemiologicznych zajmuj¹cych siê wp³ywem SES na zdrowie spo³e- czeñstwa wyodrêbniano klasy spo³eczne, uwzglêdnia- j¹c wykszta³cenie, dochód, stan posiadania dóbr materialnych (m.in. dom, samochód), presti¿ zawodowy, miejsce zamieszkania (m.in. osiedla domków jednoro- dzinnych, blokowiska, wsie) i jakoœæ s¹siedztwa.

Niski SES definiowany jest jako niski poziom wykszta³cenia, zajmowanie podrzêdnego stanowiska w pracy czy mieszkanie w biednej dzielnicy. Z regu³y te trzy elementy s¹ ze sob¹ powi¹zane. Klasa zatrudnienia wi¹¿e siê z zarobkami i wykszta³ceniem. Najczêœciej osoba o niskim SES jest s³abo wykszta³cona, zajmuje podrzêdne stanowisko pracy i jest gorzej op³acana [8].

Z prowadzonych badañ wynika, ¿e niski status ekono- miczny wi¹¿e siê z wy¿sz¹ chorobowoœci¹ i umieralnoœci¹ na chorobê niedokrwienn¹ serca (ChNS). Uwa¿a siê, ¿e ni- ska pozycja spo³eczna aktywuje odpowiedŸ autonomicz- n¹, neuroendokrynn¹ i immunologiczn¹, które odgrywaj¹ istotn¹ rolê w patogenezie mia¿d¿ycy. Równie¿ nieprawi- d³owy profil zachowañ zdrowotnych ze zwiêkszonym za- chorowaniem na chorobê wieñcow¹ stwierdzany jest w ni¿szych grupach socjoekonomicznych [1, 8, 9].

Zwi¹zek pomiêdzy czynnikami socjoekonomicznymi a chorobowoœci¹ i umieralnoœci¹ z powodu ChUK, a zw³aszcza choroby wieñcowej, potwierdzi³y liczne badania prospektywne kohortowe epidemiologiczne i kliniczne [1–4, 8]. Porównanie wyników badañ prowadzonych w ró¿nych latach wskazuje, ¿e zwi¹zek ten utrzymywa³ siê przez kolejne dekady, a wg niektórych badaczy zale¿noœæ ta jeszcze bardziej nasili³a siê w ostatnim czasie. Po raz pierwszy Lilienfeld przeana- lizowa³ 14 504 zgony, jakie mia³y miejsce w Baltimore w latach 1949–1951 i wykaza³, ¿e najwy¿sze wskaŸniki umieralnoœci z powodu choroby nadciœnieniowej wyst¹pi³y w klasie z niskim SES [2]. W badaniu Evans Co- unty Georgia Heart Study czêstoœæ wystêpowania cho-

(6)

roby wieñcowej by³a 2-krotnie wy¿sza wœród pracow- ników z niskim SES w porównaniu do klasy profesjo- nalistów [2]. Tê zale¿noœæ potwierdzi³y równie¿ badania populacji europejskiej. Badanie Whitehall II, które objê³o obserwacj¹ 10 314 brytyjskich urzêdników w wieku 35–55 lat, dostarczy³o wielu dowodów dotycz¹cych zwi¹zku pomiêdzy pozycj¹ spo³eczn¹ a zacho- rowalnoœci¹ i umieralnoœci¹ z powodu ró¿nych chorób, w tym ChUK. Czêstoœæ wystêpowania choroby wieñco- wej by³a o 53% wy¿sza u mê¿czyzn z ni¿szych klas urzêdniczych w porównaniu do mê¿czyzn nale¿¹cych do klasy wy¿szej. Im ni¿szy status zatrudnienia, tym wy¿sza czêstoœæ wystêpowania ChNS. W poszczegól- nych grupach zatrudnienia odnotowano tak¿e ró¿nice w czêstoœci wystêpowania klasycznych czynników ryzyka. I tak du¿a aktywnoœæ fizyczna i stosowanie ni- skokalorycznej diety charakteryzowa³y wy¿sze grupy zatrudnienia. Czynnikiem ryzyka, który ró¿ni³ siê naj- bardziej pomiêdzy klasami zatrudnienia, by³o palenie papierosów [1].

Wobec roli, jak¹ obecnie przypisuje siê psychospo-

³ecznym czynnikom ryzyka w patogenezie mia¿d¿ycy, zaleca siê w praktyce klinicznej systematyczne monitorowanie tych czynników w celu zainicjowania odpowiednich strategii interwencji, np. w³¹czenia doradz- twa psychospo³ecznego lub leczenia [10, 11]. Uwa¿a siê,

¿e czynniki psychospo³eczne czêsto nie wystêpuj¹ niezale¿nie od siebie, lecz wykazuj¹ tendencjê do groma- dzenia siê u tych samych jednostek lub grup. W licz- nych badaniach obserwowano znacznie czêstsze wy- stêpowanie depresji, izolacjê spo³eczn¹ czy przewlek³y stres zawodowy u osób z niskim SES [8].

W okresie ostatnich 30 lat w wiêkszoœci uprzemy- s³owionych krajów obserwowano zmniejszenie ryzyka zachorowalnoœci i umieralnoœci z powodu ChUK wœród osób z wysokim SES. Ten korzystny trend nie dotyczy³ grup spo³ecznych o niskim SES, gdzie u mê¿czyzn w wieku 25–64 lat odnotowano 2,5 razy, a u kobiet 3,4 razy wy¿sze ryzyko zgonu sercowo-naczyniowego [12].

Zmniejszenie ró¿nic w zakresie ryzyka sercowo-naczyniowego wœród grup o wysokim i niskim SES jest jednym z g³ównych wyzwañ wspó³czesnej medycyny.

Za ró¿nice w wystêpowaniu ChNS w populacjach z niskim i wysokim SES czêœciowo odpowiadaj¹ od- mienne zachowania zdrowotne. Czêœæ badañ potwierdzi³a poœredni wp³yw czynników psychospo³ecznych na procesy chorobowe i wyjaœni³a odpowiedŸ sercowo-na- czyniow¹ i neuroendokrynn¹ na te czynniki. Jednak do chwili obecnej wp³yw pozycji spo³ecznej na rozwój ChNS nie jest dostatecznie poznany. Podczas prowadzenia badañ epidemiologicznych celowe jest monitorowanie nie tylko klasycznych, ale tak¿e psychospo³ecznych czynników ryzyka ChUK.

P

Piiœœmmiieennnniiccttwwoo

1. Marmot MG, Smith GD, Stansfeld S, et al. Health inequalities among British civil servants: the Whitehall II study. Lancet 1991;

337: 1387-93.

2. Kaplan GA, Keil JE. Socioeconomic Factors and Cardiovascular Di- sease: A Review of the Literature. Circulation 1993; 88: 1973-98.

3. Mackenbach JP, Bos V, Andersen O, et al. Widening socioeconomic inequalities in mortality in six Western European countries.

Intern J of Epidemiol 2003; 32: 830-7.

4. Rosengren A, Hawken S, Ounpuu S, et al. For the INTERHEART in- vestigators: Association of psychosocial risk factors with risk of acute myocardial infarction in 11119 cases and 13648 controls from 52 countries (the INTERHEART study): case- control study.

Lancet 2004; 364: 953-62.

5. Piwoñski J, Kupœæ W, Piotrowski W. Analiza czynników psychospo³ecznych w epidemiologicznym badaniu kardiologicznym – wyniki wstêpne badania POL-MONICA Warszawa. Przegl¹d Le- karski 1996; 53: 847-53.

6. Rywik S, Piotrowski W, Broda G. Czy nierównoœci w stanie zdrowia ludnoœci zale¿ne od czynników spo³ecznych dotycz¹ tak¿e Polski? Pol Arch Med Wewn 2003; 109: 383-94.

7. Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C, et al. Inflamma- tion, coagulation, and depressive symptomatology in cardiovascular disease-free people; the ATTICA study. Eur Heart J 2004; 25: 492-9.

8. De Backer G, Ambrosioni E, Borch-Johnsen K, et al. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Third Joint Task Force of European and Other Socie- ties on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice.

Eur J Cardiovasc Prevention Rehab 2003; 10 (Suppl 1): S1-78.

9. Hemingway H, Shipley M, Brunner E, et al. Does Autonomic Function Link Social Position to Coronary Risk? The Whitehall II Study. Circulation 2005; 111: 3071-7.

10. Yan LL, Liu K, Matthews KA, et al. Psychosocial factors and risk of hypertension: the Coronary Artery Risk Development in Young Adults (CARDIA) Study. JAMA 2003; 290: 2138-48.

11. Albus C, Jordan J, Lingen CH. Screening for psychosocial risk factors in patients with coronary heart disease-recomenda- tions for clinical practice. Eur J Cardiovasc Prevention Rehab 2004; 11: 75-9.

12. Berkman LF Tracking Social and Biological Experiences. The Social Etiology of Cardiovscular Disease. Circulation 2005; 111:

3022-4.