Epidemiologia zespołu metabolicznego w Polsce. Wyniki programu WOBASZ

(1)

Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)

Epidemiologia zespołu metabolicznego w Polsce.

Wyniki programu WOBASZ

B

Booggddaann WWyyrrzzyykkoowwsskkii¹¹,, TToommaasszz ZZddrroojjeewwsskkii¹¹,, EEll¿¿bbiieettaa SSyyggnnoowwsskkaa²²,, UUrrsszzuullaa BBiieellaa³³,, WWoojjcciieecchh DDrryyggaass⁴⁴,, A

Annddrrzzeejj TTyykkaarrsskkii⁵⁵,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz⁶⁶,, GGrraa¿¿yynnaa BBrrooddaa²²

1Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk

2Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa

3Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków

4Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ

5Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ

6III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice

Wstęp

W Polsce, podobnie jak i w innych krajach rozwiniê- tych, choroby serca i naczyñ s¹ odpowiedzialne za bli- sko 50% wszystkich zgonów.

Jedn¹ z najpowa¿niejszych przyczyn tych chorób jest zespó³ metaboliczny (ZM). Zespó³ ten mo¿na zdefiniowaæ jako zbiór wzajemnie powi¹zanych czynników metabolicznych: oty³oœæ, podwy¿szone stê¿enie glukozy, nadci- œnienie, zaburzenia lipidowe, zwiêkszaj¹cych istotnie ry- zyko rozwoju mia¿d¿ycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powi- k³añ sercowo-naczyniowych. Poznanie czêstoœci wystê- powania ZM ma zatem wielkie znaczenie kliniczne.

W ostatnich 6 latach przedstawiono kilka definicji ZM.

W istocie by³y to zbiory warunków, których spe³nienie jest konieczne do rozpoznania tego zespo³u. Do najpopu- larniejszych nale¿¹ kryteria sformu³owane przez Œwiato- w¹ Organizacjê Zdrowia – WHO (World Health Organiza- tion), Europejsk¹ Grupê Badañ Insulinoopornoœci – EGIR (The European Group for the Study of Insulin Resistance) oraz amerykañskich autorów Trzeciego Raportu Narodo- wego Programu Edukacji Cholesterolowej na temat wy- krywania, oceny i leczenia hipercholesterolemii u osób doros³ych – NCEP-ATP III (Third Report of the National Cholesterol Education Program – NCEP Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cho- lesterol in Adults Adult Treatment Panel III – ATP III) [1–3].

W paŸdzierniku 2005 r. Amerykañskie Towarzystwo Kardiologiczne – AHA (American Heart Association) i Narodowy Instytut Kardiologii, Pulmonologii i Hema- tologii – NHLBI (National Heart, Lung, and Blood Institu-

te) przedstawi³y na ³amach Circulation nieznacznie zmodyfikowan¹ wersjê kryteriów NCEP-ATP III [4].

Celem niniejszej pracy jest omówienie, w oparciu o wyniki badania WOBASZ, epidemiologii zespo³u metabolicznego w Polsce. Czêstoœæ wystêpowania tego zespo-

³u oceniano przy u¿yciu kryteriów NCEP-ATP III z 2001 r.

[3] i ich najnowszej wersji z 25 paŸdziernika br. [4].

Materiał i metody

Badania przeprowadzono u 6114 mê¿czyzn i 6894 kobiet stanowi¹cych reprezentatywn¹ próbê mieszkañ- ców Polski w wieku 20–74 lat, zbadanych w programie WOBASZ, u których zebrano pe³ny komplet danych do rozpoznania ZM. Cele i metodykê programu WOBASZ przedstawiono w 2 pierwszych pracach opublikowanych w niniejszym suplemencie (Broda i wsp., Rywik i wsp.).

Czêstoœæ ZM w populacji polskiej przedstawiono zgodnie z klasyczn¹ definicj¹ NCEP-ATP III z 2001 r. [3] i jej najnowsz¹ zmodyfikowan¹ wersj¹ z 2005 r. [4].

Kryteria ZM zaproponowane przez NCEP-ATP III w 2001 r. przedstawiono w tabeli I. W 2005 r. definicja ta zosta³a zmodyfikowana i uœciœlona [4], z uwzglêdnie- niem zaleceñ Amerykañskiego Towarzystwa Diabetolo- gicznego (ADA).

Modyfikacja polega³a na uznaniu za hiperglikemiê wartoœci stê¿enia glukozy na czczo ≥100 mg/dl (w wersji z 2001 r. za hiperglikemiê uznano wartoœci glukozy

≥110 mg/dl – 6,1 mmol/l). Jednoznacznie stwierdzono,

¿e osoby otrzymuj¹ce leki z powodu dyslipidemii, hiper- glikemii lub podwy¿szonego ciœnienia krwi spe³niaj¹

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. med. Bogdan Wyrzykowski, Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, ul. Dêbinki 7, 80-211 Gdañsk, tel. +48 58 349 25 38

(2)

S 2

Bogdan Wyrzykowski i wsp.

odpowiednie kryteria zespo³u metabolicznego wg definicji NCEP-ATP III. Zmodyfikowan¹ wersjê kryteriów NCEP-ATP III przedstawia tabela II.

Do oceny zró¿nicowania regionalnego oraz zwi¹zku wystêpowania zespo³u metabolicznego z wiekiem za- stosowano zmodyfikowan¹ definicjê ZM.

Wyniki

Rozpowszechnienie ZM w badanej populacji przedstawiono na Rycinie 1.

Kryteria ZM NCEP-ATP III z 2001 r. spe³nia³o 19,5%

mê¿czyzn i 18,6% kobiet (Rycina 1.), a wg zmodyfikowa- nych kryteriów z 2005 r. ZM obserwowano u 23% mê¿- czyzn i 20% kobiet. Czêstoœæ ZM roœnie z wiekiem i trend ten jest znacznie wyraŸniej zaznaczony u kobiet (Rycina 2.). Zaledwie 4% kobiet w wieku 20–39 lat spe³- nia³o kryteria ZM, natomiast w wieku 60–74 lat rozpowszechnienie ZM wzros³o do 46% (prawie 12-krotny wzrost), wœród mê¿czyzn odsetki te wynosi³y odpo- wiednio 10% i 35% (Rycina 3.).

Uwzglêdniaj¹c zmodyfikowan¹ definicjê NCEP-ATP III z 2005 r., oceniono wystêpowanie poszczególnych sk³a- dowych ZM (Rycina 2.). Stwierdzono, ¿e z 5 elementów ZM u obu p³ci najczêœciej wystêpowa³o podwy¿szone ci- œnienie krwi (mê¿czyŸni 69%; kobiety 50%) oraz wœród mê¿czyzn wzrost stê¿enia trójglicerydów (34%), a wœród kobiet oty³oœæ brzuszna (41%).

Zwracaj¹ uwagê olbrzymie ró¿nice w czêstoœci wy- stêpowania ZM na terenie naszego kraju. Najrzadziej (16–17%) wystêpuje w po³udniowo-wschodnim regionie Polski (województwa ma³opolskie, podkarpackie i lubelskie) (Rycina 4.).

Natomiast najczêœciej ZM obserwowano w pó³noc- no-zachodnich regionach Polski: u mê¿czyzn z woje- wództwa wielkopolskiego (33%) i u kobiet w wojewódz- twach opolskim i zachodniopomorskim (25–26%).

Podsumowuj¹c, po uwzglêdnieniu aktualnych danych demograficznych badanie WOBASZ wykaza³o, ¿e ZM wystêpuje u 5,8 mln mieszkañców Polski w wieku 20–74 lat (Rycina 1.).

Dyskusja

Wspó³istnienie odmiennych definicji ZM w oczywi- sty sposób utrudnia badania jego epidemiologii i po- równywanie danych z ró¿nych krajów. W prezentowa- nej pracy ZM rozpoznawano zgodnie z klasyczn¹ definicj¹ NCEP-ATP III z 2001 r. oraz jej najnowsz¹ wersj¹ z 2005 r. Kryteria te umo¿liwiaj¹ prost¹, ³atw¹, po- wszechnie dostêpn¹ i tani¹ diagnostykê ZM. Dziêki te- mu definicja NCEP-ATP III jest na œwiecie najczêœciej u¿ywana do rozpoznawania ZM zarówno w praktyce klinicznej, jak i w badaniach epidemiologicznych.

Z danych uzyskanych dziêki badaniu WOBASZ wynika, ¿e ZM wystêpuje œrednio u co 5. osoby w wieku 20–74 R

Roozzppoozznnaanniiee zzeessppoo³³uu mmeettaabboolliicczznneeggoo wwyymmaaggaa ssttwwiieerrddzzeenniiaa ccoo nnaajjmmnniieejj 33 zz 55 wwyymmiieenniioonnyycchh ppoonnii¿¿eejj nniieepprraawwiidd³³oowwooœœccii::

oty³oœæ centralna

obwód w tali M >102 cm, K >88 cm

trójglicerydy ≥150 mg/dl (1,7 mmol/l)

cholesterol HDL M <40 mg/dl (0,9 mmol/l), K <50 mg/dl (1,3 mmol/l)

ciœnienie têtnicze ≥130/85 mmHg

glikemia na czczo ≥110 mg/dl (6,1 mmol/l)

T

Taabbeellaa II.. Kryteria diagnostyczne zespo³u metabolicznego wg NCEP-ATP III (2001 r.)

R

Roozzppoozznnaanniiee zzeessppoo³³uu mmeettaabboolliicczznneeggoo wwyymmaaggaa ssttwwiieerrddzzeenniiaa ccoo nnaajjmmnniieejj 33 zz 55 wwyymmiieenniioonnyycchh ppoonnii¿¿eejj nniieepprraawwiidd³³oowwooœœccii::

zwiêkszenie obwodu talii* M ≥102 cm, K ≥88 cm

podwy¿szenie stê¿enia trójglicerydów ≥150 mg/dl (1,7 mmol/l)

lub terapia hipertrójglicerydemii obni¿enie stê¿enia cholesterolu HDL M <40 mg/dl (0,9 mmol/l)

K <50 mg/dl (1,3 mmol/l) lub odpowiednia terapia

wzrost ciœnienia têtniczego ≥130 mmHg lub rozkurczowego ≥85 mmHg

lub terapia hipotensyjna podwy¿szenie stê¿enia glukozy na czczo ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l)

lub terapia hipoglikemizuj¹ca

*u mieszkañców USA pochodz¹cych z Azji kryterium to jest spe³nione, gdy obwód w tali u mê¿czyzn wynosi ≥90 cm, u kobiet ≥80 cm

T

Taabbeellaa IIII.. Zmodyfikowane kryteria NCEP-ATP III zespo³u metabolicznego (2005 r.)

(3)

Epidemiologia zespo³u metabolicznego w Polsce S 3

Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4) lat. Badanie WOBASZ potwierdzi³o istotny wp³yw wieku

na czêstoœæ wystêpowania ZM, jak równie¿ znaczne re- gionalne zró¿nicowania w rozpowszechnieniu zespo³u metabolicznego. W regionach Polski zachodniej wystêpo- wanie ZM jest 1,5–2-krotnie czêstsze ni¿ w regionach po-

³udniowo-wschodnich. Mniejsze zró¿nicowanie obserwowano w zale¿noœci od p³ci, jakkolwiek w m³odych gru- pach wiekowych (<60 lat) ZM wystêpowa³ czêœciej u mê¿- czyzn (10 vs 4,0%), a powy¿ej 60. roku ¿ycia odsetek ten by³ wy¿szy wœród kobiet (46 vs 35%).

Badanie WOBASZ potwierdza obserwacje innych ba- dañ epidemiologicznych, prowadzonych w Polsce w latach 2001–2002 (NATPOL-PLUS, Pol-MONICA). W ogólno- polskim badaniu NATPOL-PLUS [5] czêstoœæ wystêpowa- nia ZM oceniano na mniejszej grupie badanych, licz¹cej

³¹cznie 2329 kobiet i mê¿czyzn. Badanie to wykaza³o,

¿e ZM wystêpuje u 20,3% doros³ych (≥18 lat) mieszkañ- ców naszego kraju, zaœ jego czêstoœæ bardzo wyraŸnie roœnie z wiekiem. W badaniu tym nie by³o jednak mo¿- liwoœci oceny regionalnego zró¿nicowania w czêstoœci wystêpowania ZM, co – jak wynika z niniejszej pracy – jest charakterystyczne dla populacji Polski.

Badanie Pol-MONICA Warszawa [6], monitoruj¹ce stan zdrowia ludnoœci prawobrze¿nej Warszawy w wieku 35–64 lat, wykaza³o, ¿e w 2001 r. ZM wystêpowa³ u 20%

mê¿czyzn oraz 19% kobiet. Odsetki te by³y 2-krotnie wy¿sze u mê¿czyzn i 3-krotnie wy¿sze u kobiet w stosun- ku do obserwacji z 1988 r. Wskazuje to na szybko narastaj¹cy problem epidemii ZM w populacji polskiej i na ko-

niecznoœæ podjêcia intensywnych dzia³añ prewencyjnych i terapeutycznych. Szczególny nacisk nale¿y po³o¿yæ na regiony o wysokim natê¿eniu zaburzeñ metabolicznych.

Przyczyny regionalnego zró¿nicowania nie s¹ jasne i wy- magaj¹ dodatkowych analiz. Podobnie jak w Polsce, ZM R

Ryycciinnaa 11. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego w Polsce wg kryteriów NCEP-ATP III z 2001 r. i kryteriów NCEP-ATP III z 2005 r.

[%]

25

20

15

10

5

0

19,50 22,80

18,60 20,00

mê¿czyŸni kobiety

kryteria NCEP-ATP 2001 r.

kryteria NCEP-ATP III 2005 r.

R

Ryycciinnaa 22. Czêstoœæ wystêpowania poszczegól- nych sk³adowych u osób z zespo³em metabo- licznym w populcji polskiej.

[%]

70

60

50

40

30

20

10

0 28,0

41,1 33,8

22,3

9,812,5 19,6

12,5 69,2

49,8

oty³oœæ TG HDL-C hiperglikemia nadciœnienie brzuszna

R

Ryycciinnaa 33. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego w populacji polskiej w zale¿noœci od wieku (ATP III – 2005)

[%]

50

40

30

20

10

0 9,7

4,0

28,4 24,4

34,5 46,3

20–39 40–59 60–74

(4)

S 4

Bogdan Wyrzykowski i wsp.

jest narastaj¹cym problemem w innych krajach uprze- mys³owionych Europy, Azji i USA. Podobn¹ do polskiej czêstoœæ wystêpowania ZM obserwuje siê w USA, Grecji, a nieco rzadziej we Francji i Chinach [7–10].

P

Piiœœmmiieennnniiccttwwoo

1. WHO. Definition diagnosis and classification of diabetes and its complications. WHO Bulletin 1999; 1-59.

2. Balkau B, Charles MA. Comment on the provisional report from the WHO consultation. European Group for the Study of Insulin Resistance (EGIR). Diabet Med 1999; 16: 442-3.

3. Expert Panel on Detection Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults. Executive Summary of the Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285: 2486-97.

4. Grundy SM, Cleeman JI, Daniels SR, et al. American Heart As- sociation; National Heart, Lung, and Blood Institute. Diagno- sis and management of the metabolic syndrome: an American Heart Association/National Heart, Lung, and Blood Institute Scientific Statement. Circulation 2005; 112: 2735-52.

5. Wyrzykowski B, Zdrojewski T, Bandosz P. Zespó³ metaboliczny w Polsce. Kardiol Pol 2005; 62 (Supll. 2): 30-5.

6. Broda G, Szczeœniewska D, Rywik S. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego w populacji osób doros³ych Warsza- wy. Medycyna Metab 2003; 7: 225-9.

7. Ford ES, Giles WH, Dietz WH. Prevalence of the metabolic syndrome among US adults: findings from the third National He- alth and Nutrition Examination Survey. JAMA 2002; 287: 356-9.

8. Gu D, Reynolds K, Wu X, et al. Prevalence of the metabolic syndrome and overweight among adults in China. Lancet 2005; 365: 1398-405.

9. Balkau B, Vernay M, Mhamdi L, et al. The incidence and per- sistence of the NCEP (National Cholesterol Education Pro- gram) metabolic syndrome. The French D. E. S. I. R. study. Dia- betes Metab 2003; 5: 526-32.

10. Athyros VG, Mikhailidis DP, Papageorgiou AA, et al. METS- -GREECE Collaborative Group. Prevalence of atherosclerotic vascular disease among subjects with the metabolic syndrome with or without diabetes mellitus: the METS-GREECE Mul- ticentre Study. Curr Med Res Opin 2004; 20: 1691-701.

0 10 20 30 40 50 m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]

WLK OPO KPM PDL LDZ POM DLN MAZ ZPM Polska

SLK LBS WMZ SWK

MLP PDK LUB

0 10 20 30 40 50 OPO

ZPM POM KPM WLK MLP Polska LBS DLN

SLK WMZ LDZ MAZ SWK PDL LUB PDK 3

333 2 288 2 266 2 255 2 255 2 255 2 244 2 244 2 233 2 233 2 233 2 211 2 200 2 200 1177 1166 1166

2 266 2 255 2 233 2 233 2 222 2 200 2 200 2 200 2 200 2 200 2 200 2 200 1199 1188 1188 1188 1177

DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie

R

Ryycciinnaa 44.. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego w poszczególnych województwach Polski (ATP III–2005)