wykluczenie!?
Wydział Nauk Społecznych CARITAS POLSKA
Skazani na
wykluczenie!?
Mirosław Kalinowski Iwona Niewiadomska
Wydawnictwo KUL Lublin 2010
Zasoby adaptacyjne osób zagrożonych
marginalizacją społeczną
Opracowanie redakcyjne Danuta Bilińska
Opracowanie komputerowe Hanna Prokopowicz Jarosław Bielecki
Projekt okładki i stron tytułowych Agnieszka Gawryszuk
Wydawnictwo KUL ul. Zbożowa 61, 20-827 Lublin tel. 81 740-93-40, fax 81 740-93-50 e-mail: wydawnictwo@kul.lublin.pl http:// wydawnictwo.kul.lublin.pl
Druk i oprawa elpil
ul. Artyleryjska 11 08-110 Siedlce e-mail: info@elpil.com.pl
© Copyright by Wydawnictwo KUL, Lublin 2010
ISBN 978-83-7702-113-2
ZASOBY ADAPTACYJNE
OSOÂB UPRAWIAJAÎCYCH PROSTYTUCJEÎ
___________________________________________
Joanna Chwaszcz, Weronika Augustynowicz
UjmujaÎc zjawisko prostytucji bardzo ogoÂlnie i opierajaÎc sieÎ na samej etymologii terminu (øac. prostitutio), moz´na powiedziecÂ, z´e jest to sÂwiadczenie przez osobeÎ usøug o charakterze seksualnym w zamian za korzysÂci materialne. Prostytucja znana jest od czasoÂw staroz´ytnych. Na przestrzeni wiekoÂw wraz ze zmianami kulturowy- mi, spoøecznymi i gospodarczymi przeobraz´eniu ulegaøy formy prostytuowania sieÎ, co pociaÎgaøo za sobaÎ ewolucjeÎ pojeÎcia prostytucji. W wieÎkszosÂci definicji, jak roÂwniez´ w potocznym rozumieniu omawianego zjawiska, køadzie sieÎ nacisk na jego sprzecznosÂc z obowiaÎzujaÎcymi normami spoøecznymi, podkresÂla sieÎ jego dewiacyjny charakter. A. Kinsey uwaz´a, z´e znamiona prostytucji posiada kaz´dy stosunek sek- sualny, ktoÂry zostaø opøacony. Zwraca on uwageÎ, z´e zapøataÎ jest wynagrodzenie pienieÎz´ne, a nie prezent czy wysÂwiadczona przysøuga (za: Kowalczyk-Jamnicka 1998; Sztobryn-Giercuszkiewicz 2004; Gardian 2007). Jest to przykøad definicji, ktoÂra w dzisiejszych czasach ma wartosÂc historycznaÎ, gdyz´ nie uwzgleÎdnia nowych form prostytucji, takich jak sÂwiadczenie usøug seksualnych w zamian za awans zawodowy czy zjawisko sponsoringu. K. ImielinÂski (1985, s. 292) definiuje pro- stytucjeÎ jako: ¹instytucjonalnaÎ formeÎ swobody seksualnej, ktoÂra cechuje sieÎ:
1) oddaniem wøasnego ciaøa do dyspozycji wieÎkszej liczbie osoÂb celem osiaÎgnieÎcia przez nie zadowolenia seksualnego, 2) pobieraniem za to wynagrodzenia material- negoº. J. Sztobryn-Giercuszkiewicz uwaz´a, z´e prostytutka to: ¹osoba, ktoÂra odpøat- nie sÂwiadczy usøugi seksualne, beÎdaÎc sÂwiadoma, z´e jest to sposoÂb zarobkowania, a z klientami øaÎczaÎ jaÎ jedynie wieÎzi zawodoweº (Sztobryn-Giercuszkiewicz 2004, s.
30). ReasumujaÎc powyz´sze rozwaz´ania, moz´na wymienic nasteÎpujaÎce elementy charakteryzujaÎce prostytucjeÎ:
1. oddawanie do dyspozycji wøasnego ciaøa w celu zaspokojenia seksualnego klientoÂw
2. oddawanie wøasnego ciaøa do dyspozycji wieÎkszej liczby osoÂb
3. pobieranie za sÂwiadczone czynnosÂci seksualne wynagrodzenia (pienieÎdzy, prezentoÂw czy innych korzysÂci niematerialnych)
4. brak wieÎzi emocjonalnej w kontaktach prostytutki z klientem (Kowalczyk- -Jamnicka 1998; por. JeÎdrzejko 2006, s. 18).
1.Problemy przystosowawcze osoÂb uprawiajaÎcych nierzaÎd
TrudnosÂci wynikajaÎce z czynnikoÂw psychologicznych
Teorie biologiczno-psychologiczne koncentrujaÎ sieÎ na wøasÂciwosÂciach psycho- -fizycznych warunkujaÎcych uprawianie nierzaÎdu. Przedstawiciel wczesnych teorii tego typu Cesare Lombroso, twoÂrca pojeÎcia ¹urodzona prostytutkaº, twierdziø, z´e kaz´da taka kobieta rodzi sieÎ z dyspozycjami charakterologicznymi oraz specyficz- nymi wøasÂciwosÂciami budowy ciaøa, szczegoÂlnie obszaroÂw genitalnych. I. Parent- -Duchtelt uwaz´aø, z´e prostytucja jest dziedziczona, zas R. Schirmacher i W. Rosta doszukiwali sieÎ jej przyczyn w zachwianiu pierwotnego instynktu monogamicznego kobiet na rzecz tendencji poligamicznych wøasÂciwych dla meÎz´czyzn (Kowalczyk- -Jamnicka 1998, 1998a; Gardian 2007). W pierwszej poøowie XX wieku znaczaÎcaÎ roleÎ odgrywaøy roÂwniez´ teorie koncentrujaÎce sieÎ na istnieniu psychopatycznych cech osobowosÂci kobiet prostytuujaÎcych sieÎ. Badania wskazywaøy w szczegoÂlnosÂci na niezdolnosÂc panowania nad sobaÎ, skøonnosÂci histeroidalne, potrzeba silnych wra- z´enÂ. Z badan wynikaøo, z´e znacznaÎ czeÎsÂc populacji prostytutek stanowiaÎ osoby z psychopatiaÎ, chore na schizofrenieÎ, padaczkeÎ, z niedorozwojem umysøowym.
W nurcie biologiczno-psychologicznym zarysowaøy sieÎ roÂwniez´ teorie psychoanali- tyczne upatrujaÎce przyczyny prostytucji w roÂz´nych zaburzeniach sfery seksualnej, m.in. wyroÂz´nione przez Hirschfelda skøonnosÂci homoseksualne; brak akceptacji kobiecej roli w tej dziedzinie z´ycia i przyjeÎcie meÎskiego wzorca zachowanÂ, co H. Deutsch okresÂla mianem ¹kompleksu meÎskosÂciº (Kowalczyk-Jamnicka 1998, 1998a; Gardian 2007). WspoÂøczesna literatura przedmiotu jako etiopatogenezeÎ prostytucji podaje m.in. wczesne traumatyczne dosÂwiadczenia seksualne. Jak wy- kazaøy badania G. Marwitza i R. Hornle, ponad 80% badanych przez nich pro- stytutek byøo w dziecinÂstwie ofiarami przemocy seksualnej. Przedwczesne, tak przykre przez´ycia w sferze intymnej istotnie wpøywajaÎ na rozwoÂj toz´samosÂci seksu- alnej dziecka i prowadzaÎ do utrwalenia negatywnego wzorca. Pierwsze dosÂwiadcze- nia w tym zakresie prowadzaÎ czeÎsto do generalizowania negatywnych emocji i rzutowania ich na stosunek do pøci odmiennej (SÂpila 2006).
Zwolennicy wspoÂøczesnych kierunkoÂw psychobiologicznych bardziej koncen- trujaÎ sieÎ na sferze osobowosÂciowej prostytutek, mniejszaÎ uwageÎ przywiaÎzujaÎc do czynnikoÂw biologicznych, gdyz´ ± jak wykazano empirycznie ± partycypujaÎ one
w etiologii zjawiska w znikomym stopniu. Do literatury przedmiotu zostaøo wpro- wadzone pojeÎcie ¹osobowosÂc prostytutkiº ± charakteryzuje sieÎ niewøasÂciwie uksztaø- towanaÎpostawaÎwobec wøasnej osoby, zaburzonaÎocenaÎrelacji kobieta ± meÎz´czyzna, nieprawidøowosÂciami w sferze seksualnej. Jak dowodzaÎ badania zaroÂwno J. Mo- czydøowskiej, jak i M. JasinÂskiej, nieletnie prostytutki majaÎ bardzo krytyczny obraz wøasnej osoby, niski poziom samoakceptacji, przejawiajaÎ brak szacunku do siebie i wiary we wøasne moz´liwosÂci oraz pesymistyczne podejsÂcie do sÂwiata (Moczyd- øowska 1994, 1995, 1996). Obraz realny w znacznym stopniu odbiega od ¹ja idealnegoº, w ktoÂrym podkresÂlajaÎ potrzebeÎ sukcesu, porzaÎdku i samodyscypliny.
Posiadany obraz sÂwiata jest peøen grozy, przemocy i niebezpieczenÂstw, dominuje w nim motyw sÂmierci, zbrodni i innych przejawoÂw agresji fizycznej, ktoÂrej ofiarami najczeÎsÂciej saÎ kobiety i dzieci. U møodocianych prostytutek nasteÎpuje obniz´enie uczuciowosÂci wyz´szej i degradacja sfery seksualnej jedynie do potrzeby rozøadowa- nia napieÎcia z pominieÎciem wieÎzi uczuciowej. Jak wykazaøa J. Pabian, u prostytutek obserwuje sieÎ niezdolnosÂc do nawiaÎzywania i utrzymywania satysfakcjonujaÎcych relacji interpersonalnych oraz zaburzenia motywacyjne. K. Schneider podkresÂla wysteÎpowanie cech prowadzaÎcych do prostytucji, takich jak: lenistwo, cheÎc zysku oraz zamiøowanie do strojenia sieÎ (za: Gardian 2007). OceniajaÎc czynniki osobo- wosÂciowe, nalez´y byc ostroz´nym w okresÂlaniu zwiaÎzku przyczynowo-skutkowego, gdyz´ wymienione powyz´ej cechy mogaÎ byc nabyte jako efekt dostosowania sieÎ kobiety do uprawianego zawodu. WspoÂøczesne badania kwestionujaÎ wczesÂniejszy poglaÎd o zaniz´onym poziomie zdolnosÂci intelektualnych kobiet uprawiajaÎcych prostytucjeÎ. W badanej przez J. MoczydøowskaÎ grupie nieletnich zaobserwowano mieszczaÎcy sieÎ w normie intelektualnej iloraz inteligencji. Zauwaz´alny jest jednak nieharmonijny rozwoÂj funkcji umysøowych z przewagaÎ skal bezsøownych nad søow- nymi ± saÎto osoby o dobrze rozwinieÎtej koordynacji wzrokowo-ruchowej, spostrze- gawcze, sprawne manualnie, ktoÂre cechuje szybkie tempo pracy na materiale kon- kretnym, jednoczesÂnie charakteryzuje je gorsza pamieÎcÂ, trudnosÂci z koncentracjaÎ uwagi, niz´sze od przecieÎtnej zdolnosÂci do mysÂlenia logicznego i pracy na materiale liczbowym (Moczydøowska 1995).
Problemy wynikajaÎce z czynnikoÂw ekonomicznych
Teorie koncentrujaÎce sieÎ na sferze spoøecznej i materialnej powstaøy na przeøomie XIX i XX w. jako odejsÂcie od nurtu biologicznego. SkupiajaÎsieÎ one przede wszystkim na czynnikach ekonomicznych jako przyczynach prostytucji. Wielu autoroÂw wska- zuje tu na zøaÎ sytuacjeÎ materialnaÎ kobiety. M. Antoniszyn i A. Marek twierdzaÎ, z´e powodem, jaki skøania møode osoby do obrania tej drogi, jest czynnik materialny, cheÎc szybkiego osiaÎgnieÎcia wysokiego standardu materialnego (za: Gardian 2007). K.
ImielinÂski roÂwniez´ uwaz´a, z´e bieda sprzyja prostytucji, nie jest ona jednak ± wedøug
tego autora ± jedynym czynnikiem determinujaÎcym nierzaÎd (ImielinÂski 1985). Pod- stawowaÎ przesøankaÎ upatrywania przyczyn prostytucji w warunkach ekonomicznych jest wzrost liczby osoÂb prostytuujaÎcych w sytuacjach kryzysoÂw gospodarczych i zwieÎk- szenia bezrobocia. Wiele osoÂb trudniaÎcych sieÎ tym zajeÎciem wywodzi sieÎ z maøych miejscowosÂci, gdzie poziom z´ycia jest niski. Moz´na zauwaz´ycÂroÂwniez´ duz´y napøyw do krajoÂw wysokorozwinieÎtych kobiet z panÂstw rozwijajaÎcych sieÎ, m.in. z Ukrainy, Biaøorusi, Rosji, Rumunii czy Buøgarii. Jednak z prowadzonych statystyk i badan wynika, z´e wspoÂøczesÂnie zawoÂd ten uprawiajaÎzaroÂwno osoby o niskim, jak i wysokim statusie spoøeczno-materialnym. Zaøoz´enie, z´e sytuacja spoøeczno-ekonomiczna jest podstawowym powodem prostytucji, nie jest wøasÂciwe. UboÂstwo jednak implikuje liczne deficyty w funkcjonowaniu i rozwoju rodziny, ktoÂre z kolei warunkujaÎzacho- wania nieprzystosowawcze czøonkoÂw rodzin dysfunkcyjnych.
TrudnosÂci uwarunkowane czynnikami spoøecznymi
Czynniki spoøeczne sprzyjajaÎce rozwojowi prostytucji odnoszaÎsieÎ przede wszyst- kim do norm spoøeczno-kulturowych, religijnosÂci oraz funkcjonowania czøowieka w zbiorowosÂci, takiej jak rodzina, szkoøa czy grupa roÂwiesÂnicza. Teorie kulturowe interpretowaøy zjawisko prostytucji jako skutek patriarchalnej, monogamicznej for- my maøz´enÂstwa oraz nieroÂwnosÂci spoøecznej (Gardian 2007, s. 39). Wedøug M. Kowalczyk-Jamnickiej, to rodzina oraz grupy roÂwiesÂnicze saÎ podstawowym czynnikiem sÂrodowiskowym majaÎcym wpøyw na uprawianie tego zawodu. Potwier- dziøy to badania przeprowadzone przez autorkeÎ w zakøadzie poprawczym wsÂroÂd nieletnich (Kowalczyk-Jamnicka 1999a). Takz´e szereg innych badan wskazuje na to, z´e uprawianie prostytucji jest uwarunkowane czynnikami tkwiaÎcymi w sÂrodowi- sku rodzinnym, m.in. demoralizujaÎcym wpøywem rodzin, alkoholizmem oraz prze- steÎpczosÂciaÎ rodzicoÂw i rodzenÂstwa, negatywnaÎ atmosferaÎ wychowawczaÎ, niekorzyst- naÎ sytuacjaÎ materialno-bytowaÎ rodzin, nieprawidøowym wzorcem poz´ycia rodzicoÂw, ich odrzucajaÎcaÎ i wrogaÎ postawaÎ wobec dzieci oraz niewydolnosÂciaÎ w zakresie reali- zacji podstawowych funkcji ± prokreacyjnej, ekonomicznej, opiekunÂczej, socjaliza- cyjnej i psychohigienicznej. J. KurzeÎpa twierdzi, z´e to rodziny saÎ podstawowym czynnikiem warunkujaÎcym uprawianie nierzaÎdu (za: Gardian 2007, s. 37-38), po- niewaz´ saÎ ofiarami przeobraz´en spoøeczno-gospodarczych. Wiele osoÂb w okresie dynamicznych zmian politycznych i ekonomicznych nie potrafiøo sprostac wyma- ganiom reorientacji zawodowej. To przeøoz´yøo sieÎ na brak zatrudnienia, pogøeÎbiajaÎce sieÎ trudnosÂci finansowe rodziny, liczne deficyty w zaspokajaniu potrzeb poszczegoÂl- nych czøonkoÂw rodziny, wzrost frustracji i upust negatywnych emocji poprzez zachowania agresywne, nabywanie syndromu wyuczonej bezradnosÂci czy zaspoka- janie potrzeb poprzez zachowania niezgodne z normami spoøecznymi (przesteÎpczosÂcÂ, prostytucja). Duz´y wpøyw na prostytuowanie sieÎ møodych osoÂb ma roÂwniez´ sÂrodo-
wisko roÂwiesÂnicze akceptujaÎce i przejawiajaÎce takie zachowania (Kowalczyk-Jamnic- ka 1998, 1999, 1999a; Pøywaczewski, KeÎdzierska 2002; Tkaczyk-Sztylkowska 2002;
KurzeÎpa 2005; SÂpila 2006; Pawlak-Jordan, Szulik 2006).
PodsumowujaÎc rozwaz´ania, do czynnikoÂw warunkujaÎcych prostytuowanie moz´na zaliczyc (Gardian 2007, s. 43; por. Hoøyst 1999):
· biedeÎ, uboÂstwo
· niski poziom wyksztaøcenia
· niski status ekonomiczny
· bezrobocie
· kryzys lub wzrost rozwoju gospodarczego
· dysfunkcje rodzinne
· nieprawidøowy system wartosÂci preferowany przez rodzicoÂw
· negatywne wzorce poz´ycia rodzicoÂw
· biernosÂc i bezradnosÂc z´yciowaÎ rodzicoÂw
· naduz´ywanie alkoholu i innych sÂrodkoÂw psychoaktywnych przez bliskich
· przynalez´nosÂc do grup o charakterze dewiacyjnym
· przesteÎpczosÂc czøonkoÂw rodziny
· niepowodzenia w edukacji i uchylanie sieÎ od obowiaÎzku szkolnego
· wzrost potrzeb konsumpcyjnych
· cheÎc szybkiego osiaÎgnieÎcia wysokiego standardu z´ycia
· lenistwo
· zamiøowanie do strojenia sieÎ.
Problemy wynikajaÎce ze skutkoÂw prostytuowania sieÎ
Jak wykazujaÎ analizy, uprawianie prostytucji, szczegoÂlnie w møodym wieku, powoduje negatywne skutki w funkcjonowaniu psychicznym, fizycznym, spoøecz- nym i duchowym osoby. NiektoÂre konsekwencje uprawiania nierzaÎdu przedstawia poniz´szy rysunek.
Rysunek 1. NiektoÂre zagroz´enia wynikajaÎce z prostytucji (za: JeÎdrzejko 2006, s. 16)
WZK^dzdh:
<ŽŶƚĂŬƚnjĞƑǁŝĂƚĞŵƉƌnjĞƐƚħƉĐnjLJŵ ZLJnjLJŬŽnjĂŬĂǏĞŷ,/s tLJƉĂĐnjĂŶŝĞǁŝnjũŝŝƌŽůŝŵŝųŽƑĐŝ
ĨŝnjLJĐnjŶĞũ
^ƚLJŵƵůŽǁĂŶŝĞŝŶŶLJĐŚƉƌnjĞƐƚħƉƐƚǁ
;ŚĂŶĚĞůůƵĚǍŵŝͿ
ZŽnjǁſũŝŶŶLJĐŚƉĂƚŽůŽŐŝŝ
;ŶĂƌŬŽŵĂŶŝĂ͕ĂůŬŽŚŽůŝnjŵ͕
ƉŽƌŶŽŐƌĂĨŝĂͿ
<ŽŶƐĞŬǁĞŶĐũĞƉƐLJĐŚŽůŽŐŝĐnjŶĞ ĂŶŝŬƉŽĐnjƵĐŝĂǁųĂƐŶĞũ
ǁĂƌƚŽƑĐŝ
^ƚLJŐŵĂƚLJnjĂĐũĂ
Badania prowadzone przez M. JeÎdrzejko wykazaøy, z´e uprawianie prostytucji wiaÎz´e sieÎ z roÂz´nego rodzaju zachowaniami kompulsywnymi, m.in. 44% ankietowa- nych sieÎgaøo po alkohol w czasie pracy, przed niaÎ lub po niej, w ilosÂciach wieÎkszych niz´ zwyczajowo; 12% w okresie prostytuowania zaczeÎøo zaz´ywac narkotyki, 11%
badanych kobiet nalez´aøo do jednej ze subkultur møodziez´owych (JeÎdrzejko 2006a, s. 64).
Do konsekwencji psychologicznych uprawiania prostytucji nalez´aÎ (Koøodziej- ska 2002; JeÎdrzejko 2006 a; SÂpila 2006; Pawlak-Jordan, Szulik 2006):
· niskie poczucie wøasnej wartosÂci
· obniz´ona wraz´liwosÂc moralna
· nieprawidøowa hierarchia wartosÂci lub kryzys w wartosÂciowaniu
· brak perspektyw i planoÂw z´yciowych
· bezsilnosÂc i fatalistyczne nastawienie do przyszøosÂci
· brak aspiracji z´yciowych
· zaniz´ona samoocena
· poczucie bezradnosÂci
· spøycenie uczuciowosÂci wyz´szej
· obniz´ony proÂg intymnosÂci, estetyki i dbaøosÂci o wøasne zdrowie
· nabycie zachowan instrumentalnych
· postawa konsumpcyjna
· objawy zespoøu stresu posttraumatycznego (posttraumatic stress dis order ± PTSD).
2.Zasoby ksztaøtujaÎce przystosowanie prostytutek
Postawiono dwa pytania badawcze: Jaki jest potencjaø adaptacyjny osoÂb pros- tytuujaÎcych sieÎ?; Jakie rodzaje zasoboÂw konstytuujaÎ przystosowanie prostytutek?
Do badanej grupy zaliczono kaz´daÎ z ankietowanych, ktoÂra chociaz´ raz w z´yciu sÂwiadczyøa usøugi seksualne za jakaÎkolwiek korzysÂc materialnaÎ. Przebadano 89 respondentoÂw. Ich opis socjodemograficzny znajduje sieÎ w rozdziale drugim.
Potencjaø przystosowawczy osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ
WyodreÎbniono na podstawie analizy skupienÂ, uwzgleÎdniajaÎc przystosowanie osobiste (wynik ogoÂlny i wyniki w szesÂciu sferach adaptacji uzyskane na podstawie RISB), cztery grupy osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ z roÂz´nym potencjaøem przystosowa- wczym.
Wykres 1. Potencjaø przystosowawczy prostytutek (N=89): wyniki analizy skupien w tesÂcie RISB J. Rottera w grupie N (N=19), S1 (N=15), S2 (N=40), P (N=15).
Grupa P ± obejmuje osoby przystosowane (N=15), ktoÂre charakteryzujaÎ sieÎ:
± dobrym przystosowaniem osobistym
± niskim nasileniem dosÂwiadczanych problemoÂw
± wyznaczonymi celami i zaplanowanymi dziaøaniami
± pozytywnym stosunkiem do siebie
± poprawnymi relacjami z innymi
± sÂrednimi relacjami rodzinnymi
± ambiwalencjaÎ w sferze wartosÂci.
Grupa S2 ± obejmuje osoby ze sÂrednim poziomem przystosowania dosÂwiad- czajaÎce problemoÂw osobistych (N=40). CharakteryzujaÎ sieÎ one:
± sÂrednim ogoÂlnym poziomem przystosowania
± sÂrednim nateÎz´eniem konfliktoÂw interpersonalnych
± sÂrednim nasileniem konfliktu w sferze daÎz´en i celoÂw
± ambiwalentnym stosunkiem do wartosÂci
± pozytywnym baÎdz ambiwalentnym stosunkiem do siebie
± sÂrednio poprawnymi relacjami rodzinnymi
± duz´ym nateÎz´eniem dosÂwiadczanych problemoÂw osobistych (silne konflikty wewneÎtrzne).
Grupa S1 ± obejmuje badanych ze sÂrednim nasileniem nieprzystosowania, z wysokim nateÎz´eniem konfliktu w sferze wartosÂci oraz daÎz´en i celoÂw (N=15). Osoby te charakteryzujaÎ sieÎ:
± sÂrednim poziomem ogoÂlnym nieprzystosowania
± duz´ym nasileniem konfliktoÂw w sferze wartosÂci
± silnym konfliktem w zakresie daÎz´en i celoÂw
± osøabionymi (konfliktowymi) relacjami rodzinnymi
± sÂrednimi relacjami z innymi
± ambiwalentnym stosunkiem do siebie
± niskim poziomem konfliktoÂw wewneÎtrznych zwiaÎzanych z samoocenaÎ.
Grupa N ± obejmuje osoby nieprzystosowawane (N=19). CechujaÎ sieÎ one:
± wysokim wskazÂnikiem ogoÂlnym nieprzystosowania spoøecznego
± bardzo duz´ym nasileniem konfliktoÂw w sferze relacje rodzinne
± bardzo duz´ym nasileniem konfliktoÂw wewneÎtrznych zwiaÎzanych z obrazem siebie, stosunkiem do siebie
± wysokim nateÎz´eniem dosÂwiadczanych problemoÂw
± zaburzonymi relacjami z innymi ludzÂmi
± konfliktem w sferze daÎz´en i celoÂw
± ambiwalentnym stosunkiem do wartosÂci.
Zasoby rozwojowe a potencjaø przystosowawczy osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ ZwiaÎzek pomieÎdzy zasobami rozwojowymi a zroÂz´nicowanym potencjaøem przy- stosowawczym osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ zostanie przeanalizowany na trzech pøa- szczyznach:
1. ksztaøtowanie adaptacji prostytutek poprzez poziom zasoboÂw ± analizuje sieÎ wyniki ogoÂlne w tesÂcie Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla w katego- riach:
a. przypisywanie znaczenia posiadanym zasobom b. spostrzeganie zyskoÂw kapitaøowych
c. ocenianie strat w posiadanych dobrach
2. ksztaøtowanie przystosowania prostytutek poprzez cztery typy kapitaøu psycho- spoøecznego (wykorzystuje sieÎ dwanasÂcie wynikoÂw w tesÂcie Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla):
a) przypisywanie znaczenia zasobom o charakterze materialnym, podmioto- wym, stanu i energetycznym
b) spostrzeganie zyskoÂw w tych typach kapitaøu psychospoøecznego c) ocena straty w wymienionych zasobach
3. ksztaøtowanie adaptacji osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ poprzez dwa rodzaje kapitaøu (por. rozdziaø pierwszy ± zasoby wewneÎtrzne i zewneÎtrzne; analiza uwzgleÎdnia szesÂc rodzajoÂw wynikoÂw w tesÂcie Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla):
a) nadawanie znaczenia zasobom wewneÎtrznym i zewneÎtrznym b) spostrzeganie w nich zyskoÂw
c) ocena strat w kapitale wewneÎtrznym i zewneÎtrznym
4. ksztaøtowanie przystosowania prostytutek poprzez zasoby religijne (religijne radzenie sobie pozytywne i negatywne; wyniki uzyskane w Kwestionariuszu Religijnych SposoboÂw Radzenia Sobie ze Stresem BRIEF RCOPE K. Parga- menta).
Ad 1.Ksztaøtowanie adaptacji prostytutek poprzez poziom zasoboÂw.
Osoby prostytuujaÎce sieÎ z roÂz´nym potencjaøem adaptacyjnym roÂz´niaÎ sieÎ, na poziomie istotnym statystycznie (p=0,05), pod wzgleÎdem pozyskiwania zasoboÂw (wynik ogoÂlny).
Wykres 2. Pozyskiwanie zasoboÂw przez osoby prostytuujaÎce sieÎ o roÂz´nym potencjale adaptacyjnym (N=89): wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji dla testu Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla w grupach N, S1, S2, P
NajwieÎcej zasoboÂw pozyskujaÎ osoby z najwyz´szym poziomem adaptacji (P), nasteÎpnie sÂrednim (S2 i S1), najmniej zasoboÂw pozyskujaÎ osoby z niskim przysto-
sowaniem (N). RoÂz´nice istotne statystycznie zaznaczajaÎ sieÎ pomieÎdzy grupami z wysokim (P) i niskim (N) przystosowaniem oraz pomieÎdzy grupami o sÂrednim (S2) i niskim (N) poziomie adaptacji.
Ad 2.Ksztaøtowanie przystosowania prostytutek poprzez cztery typy kapitaøu psychospoøecznego.
Zasoby podmiotowe
Osoby prostytuujaÎce sieÎ, odmienne pod wzgleÎdem poziomu adaptacji, roÂz´niaÎ sieÎ pozyskiwaniem zasoboÂw podmiotowych; nie ma natomiast pomieÎdzy nimi roÂz´nic w zakresie znaczenia nadawanego zasobom podmiotowym, jak i ich utraty.
Wykres 3. Pozyskiwanie zasoboÂw podmiotowych przez osoby prostytuujaÎce sieÎ z roÂz´nym poziomem adaptacji (N=89): wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji dla testu Ocena Zachowania ZasoboÂw S.
Hobfolla w grupach N, S1, S2, P
NajwieÎcej zasoboÂw podmiotowych pozyskujaÎ ankietowani o sÂrednim (S2) i wysokim (P) poziomie adaptacji. Najmniej ± osoby nieprzystosowane (N i S1).
Istotne statystycznie roÂz´nice wysteÎpujaÎ pomieÎdzy grupami o sÂrednim poziomie adaptacji (S2) i nieprzystosowanych (N). Osoby przystosowane (P, S2) posiadajaÎ:
± wieÎkszaÎ sÂwiadomosÂc celu, do jakiego w z´yciu zmierzajaÎ
± wieÎksze poczucie sensownosÂci niz´ osoby nieprzystosowane
± poczucie bycia wartosÂciowym dla innych.
Zasoby energii
Osoby prostytuujaÎce sieÎ, odmienne pod wzgleÎdem przystosowania, w roÂz´- nym stopniu pozyskujaÎ zasoby energii. Nie ma natomiast pomieÎdzy nimi roÂz´nic w zakresie znaczenia nadawanego zasobom energii ani w poziomie ich utraty.
Wykres 4. Pozyskiwanie zasoboÂw energii przez osoby prostytuujaÎce sieÎ o roÂz´nym poziomie adaptacji (N=89): wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji dla testu Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla w grupach N, S1, S2, P
NajwieÎcej zasoboÂw energii pozyskujaÎ osoby przystosowane (P), nasteÎpnie ze sÂrednim poziomem adaptacji (S2), sÂrednim stopniem nieprzystosowania (S1), naj- mniej tego typu zasoboÂw zdobywajaÎ respondenci nieprzystosowani (N). Istotne statystycznie roÂz´nice (p= 0,05) odnotowano pomieÎdzy grupami badanych przysto- sowanych (P) i nieprzystosowanych (N) oraz sÂrednio przystosowanych (S2) i nie- przystosowanych (N). Osoby przystosowane (P i S2) pozyskujaÎ znacznie wieÎcej zasoboÂw energii, takich jak:
± siøa do zrealizowania podjeÎtych zadanÂ
± ubezpieczenie zdrowotne
± pieniaÎdze na przyjemnosÂci
± pieniaÎdze na transport
± zabezpieczenie finansowe w okresie emerytury.
Zasoby stanu
Osoby prostytuujaÎce sieÎ ze zroÂz´nicowanym poziomem przystosowania roÂz´niaÎ sieÎ stopniem pozyskiwania zasoboÂw stanu. Nie ma natomiast pomieÎdzy nimi roÂz´nic w zakresie znaczenia nadawanego temu kapitaøowi ani w jego utracie.
Wykres 5. Pozyskiwanie zasoboÂw stanu przez osoby prostytuujaÎce sieÎ o roÂz´nym poziomie adaptacji (N=89): wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji dla testu Ocena Zachowania ZasoboÂw S. Hobfolla w grupach N, S1, S2, P
Zasoby stanu w najwyz´szym stopniu pozyskujaÎ osoby przystosowane (P), na- steÎpnie ze sÂrednim potencjaøem adaptacyjnym (S2) i sÂrednim poziomem nieprzys- tosowania (S1). Najmniej tego rodzaju kapitaøu zdobywajaÎ nieprzystosowani (N).
RoÂz´nice istotne statystycznie wysteÎpujaÎ pomieÎdzy grupaÎ osoÂb przystosowanych (P) i nieprzystosowanych (N). Pierwszy zespoÂø pozyskuje znacznie wieÎcej zasoboÂw stanu, takich jak:
± posiadanie przyjaciela
± pomoc w zrealizowaniu zadan w pracy
± pomoc w zrealizowaniu zadan w domu
± przynalez´nosÂc do organizacji, w ktoÂrych rozwijajaÎ swoje zainteresowania.
Osoby przystosowane posiadajaÎ rozwinieÎty system wsparcia, mogaÎ liczyc na pomoc w rozwoju zainteresowan jak i w sytuacjach trudnych. Nieprzystosowani posiadajaÎ deficyt w zakresie wsparcia.
Zasoby materialne
Nie odnotowano istotnych na poziomie statystycznym roÂz´nic pomieÎdzy gru- pami osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ ze zroÂz´nicowanym poziomem przystosowania w zakresie znaczenia, pozyskiwania i utraty zasoboÂw materialnych. Na podstawie tego moz´na wnioskowacÂ, z´e dobra te nie saÎ zmiennaÎ istotnaÎ w wyjasÂnianiu przy- stosowania a zarazem w ksztaøtowaniu pozytywnej adaptacji prostytutek.
Ad 3.Ksztaøtowanie adaptacji osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ poprzez dwa rodzaje kapitaøu (zasoby wewneÎtrzne i zewneÎtrzne).
PomieÎdzy prostytutkami z roÂz´nym poziomem adaptacji (P, S2, S1, N) nie odnotowano roÂz´nic istotnych statystycznie w zakresie znaczenia nadawanego zaso- bom wewneÎtrznym i zewneÎtrznym, ich pozyskiwania a takz´e utraty.
Ad 4.Ksztaøtowanie przystosowania prostytutek poprzez zasoby religijne.
Osoby prostytuujaÎce sieÎ wykorzystujaÎ w roÂz´nym stopniu zasoby religijne. RoÂz´- nice te nie osiaÎgajaÎ jednak wartosÂci istotnych statystycznie. WysteÎpujaÎ pewne tendencje do korzystania przez osoby prostytuujaÎce sieÎ ze strategii religijnego radzenia sobie pozytywnego.
Wykres 6. Korzystanie ze strategii Religijne radzenie sobie pozytywne przez osoby prostytuujaÎce sieÎ (N=89): wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji dla Kwestionariusza Religijnych SposoboÂw Ra- dzenia Sobie ze Stresem BRIEF RCOPE K. Pargamenta w grupach N, S1, S2, P
Osoby przystosowane w wieÎkszym stopniu niz´ nieprzystosowane wykorzystujaÎ strategie religijnego radzenia sobie pozytywnego. RespondentoÂw tych cechuje:
± poszukiwanie øaÎcznosÂci z Bogiem
± poszukiwanie Boz´ej miøosÂci i opieki
± oczekiwanie pomocy od Boga, aby pozbyc sieÎ negatywnych emocji
± proszenie o przebaczenie grzechoÂw
± proÂba odczytywania woli Boz´ej i realizacji jej w z´yciu
± odwoøywanie sieÎ do Boga jako systemu wsparcia.
3.Strategie wzmacniajaÎce adaptacjeÎ osoÂb uprawiajaÎcych prostytucjeÎ Zjawisko prostytucji znane jest ludzkosÂci od czasoÂw staroz´ytnych, w ktoÂrych nie byøo kojarzone z upadkiem moralnym, lecz traktowane jako akceptowana spoøecz- nie forma zarobkowania. CzeÎsto byøa wreÎcz nakazana przez prawo i religieÎ, jak np.
u staroz´ytnych SumeroÂw, gdzie kaz´da kobieta miaøa obowiaÎzek przynajmniej raz w z´yciu udac sieÎ do sÂwiaÎtyni Inany ± bogini miøosÂci ± i oczekiwac tam na meÎz´- czyzneÎ, ktoÂry jaÎ wybierze. Otrzymywaøa za to wynagrodzenie pienieÎz´ne (JeÎdrzejko 2006). W ciaÎgu wiekoÂw starano sieÎ uregulowac to zajeÎcie w sposoÂb prawny. Takie zapisy spotykamy juz´ w prawie babilonÂskim, egipskim, greckim, kodeksie asyryj- skim. W staroz´ytnym Rzymie powszechnie wysteÎpowaø nierzaÎd uprawiany w sÂwiaÎ- tyniach. StamtaÎd pochodzi kult Westy ± gdzie kobiety, tzw. westalki, z trzydziestu lat przebywania w sÂwiaÎtyni, dziesieÎc posÂwieÎcaøy na sÂwiadczenie usøug rozkoszy (Dufour 1997). W staroz´ytnych Indiach prostytutki stanowiøy odreÎbnaÎ grupeÎ zawodowaÎ, zas w Japonii obdarzane byøy szacunkiem (JeÎdrzejko 2006).
W dziejach ludzkosÂci istnieje wiele proÂb prawnego uregulowania prostytucji.
Na uwageÎ zasøugujaÎ cztery systemy (por. ImielinÂski 1985; Kowalczyk-Jamnicka 1998; JeÎdrzejko 2006; Gardian 2007):
1. prohibicjonizm 2. reglamentaryzm 3. neoreglamentaryzm 4. abolicjonizm.
Prohibicjonizm, zwany inaczej systemem eksterminacyjnym, jest najstarszym ze znanych systemoÂw prawnych. Zakøadaø on caøkowity zakaz uprawiania prostytu- cji, a kara za jego zøamanie spadaøa wyøaÎcznie na kobieteÎ i w z´aden sposoÂb nie sankcjonowaøa meÎz´czyzn wspoÂøuczestniczaÎcych w uprawianiu nierzaÎdu. System ten byø powszechnie stosowany w sÂredniowieczu, a na poczaÎtku XX wieku rozwinaÎø sieÎ roÂwniez´ w Stanach Zjednoczonych. Punitywne podejsÂcie do problematyki
spowodowaøo, z´e prostytucja z jawnej przybraøa formeÎ ukrytaÎ i zostaøa sÂcisÂle poøaÎ- czona ze zorganizowanaÎ przesteÎpczosÂciaÎ. Obecnie prohibicjonizm funkcjonuje jeszcze w Portugalii, niektoÂrych stanach USA i Chinach (Kowalczyk-Jamnicka 1998; Gardian 2007).
Reglamentaryzm zostaø wprowadzony w wielu europejskich krajach w XVIII i XIX w. jako odpowiedz na nieskuteczny system prohibicyjny. Podstawowym celem przyjeÎcia nowej metody regulacji byøo ograniczenie rozprzestrzeniania sieÎ choroÂb wenerycznych. Reglamentaryzm opieraø sieÎ na zaøoz´eniu, z´e popeÎd seksu- alny jest czyms wrodzonym dla meÎz´czyzny, wskutek czego zawsze beÎdzie istniaøo zapotrzebowanie na usøugi prostytutek. Nowe rozwiaÎzanie prawne zakøadaøo caøko- wite przejeÎcie kontroli nad procederem nierzaÎdu przez organy panÂstwowe, staÎd system ten zwany jest roÂwniez´ reglamentacjaÎ policyjnaÎ. Zakøadaø on rejestracjeÎ wszystkich kobiet uprawiajaÎcych ten zawoÂd, zgromadzenie prostytutek w domach publicznych i sprawowanie nad nimi kontroli medycznej. Jak pokazaøa historia, system ten nie sprawdziø sieÎ, a przekazanie wøadzy nad uprawianiem prostytucji organom policyjnym doprowadziøo w konsekwencji do wielu nieprawidøowosÂci i naduz´yc (Kowalczyk-Jamnicka 1998; Gardian 2007).
Neoreglamentaryzm ± wyroÂsø z krytyki reglamentacji policyjnej pod koniec XIX w. i w pierwszej poøowie XX w. PodstawowaÎ zmianaÎ byøo zniesienie nadzoru policyjnego nad prostytutkami; nadal jednak obowiaÎzywaøa przymusowa kontrola sanitarno-lekarska. Po raz pierwszy zwroÂcono uwageÎ na problem rehabilitacji i resocjalizacji tych kobiet. Dziaøania profilaktyczne, zapobiegajaÎce szerzeniu sieÎ prostytucji, zostaøy powierzone organizacjom spoøecznym (Kowalczyk-Jamnicka 1998; Gardian 2007).
Abolicja ± system obowiaÎzujaÎcy obecnie w wieÎkszosÂci krajoÂw ± zostaø zapo- czaÎtkowany w drugiej poøowie XIX w. w Anglii przez znanaÎ dziaøaczkeÎ spoøecznaÎ JoÂzefineÎ Butler (Kowalczyk-Jamnicka 1998). Zakøadaø on przede wszystkim zniesienie jakiejkolwiek przymusowej kontroli nad osobami prostytuujaÎcymi sieÎ i poøoz´enie nacisku na dziaøalnosÂc profilaktycznaÎ. Starania te miaøy na celu podniesienie sÂwiadomosÂci spoøecznej dotyczaÎcej nierzaÎdu, otoczenie szczegoÂlnaÎ troskaÎmøode dziewczyny zagroz´one wystaÎpieniem patologii, ze wzgleÎdu na swoje pochodzenie, status materialny baÎdz sytuacjeÎ z´yciowaÎ; wszechstronnaÎreedukacjeÎ, resocjalizacjeÎ i readaptacjeÎ spoøecznaÎ kobiet prostytuujaÎcych sieÎ oraz zwalczanie i karanie wszelkich czynoÂw zwiaÎzanych z eksploatacjaÎ prostytucji (Gardian 2007). System abolicyjny obejmuje swym zasieÎgiem znacznie szerszy zakres niz´
dotychczasowe rozwiaÎzania prawne, przede wszystkim nie koncentruje sieÎ bez- posÂrednio na samym zjawisku nierzaÎdu, lecz na zwalczaniu jej uwarunkowan (Hoøyst 1999). System abolicyjny zostaø wprowadzony roÂwniez´ w Polsce po ratyfikowaniu w 1952 roku Konwencji w sprawie zwalczania handlu ludzÂmi i eksploatacji prostytucji.
Obecnie obowiaÎzujaÎce polskie prawo nie przewiduje kar wobec osoÂb uprawia- jaÎcych prostytucjeÎ. Penalizuje sieÎ zas streÎczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo ± zapisy o tym znajdujaÎ sieÎ artykuøach 203 oraz 204 kk1 w rozdziale PrzesteÎpstwa przeciwko wolnosÂci seksualnej i obyczajowosÂci. Artykuø 203 kk stanowi: ¹kto, prze- mocaÎ, grozÂbaÎ bezprawnaÎ, podsteÎpem lub wykorzystujaÎc stosunek zalez´nosÂci lub krytyczne poøoz´enie, doprowadza innaÎ osobeÎ do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolnosÂci od roku do lat 10º. W art. 204 §1 kk mowa jest o podz´eganiu do nierzaÎdu: ¹kto, w celu osiaÎgnieÎcia korzysÂci majaÎtkowej, nakøania innaÎ osobeÎ do uprawiania prostytucji lub jej to uøatwia, podlega karze pozbawienia wolnosÂci do lat 3º. Zgodnie z art. 204 §2 kk sutenerem jest osoba, ktoÂra ¹czerpie korzysÂci majaÎtkowe z uprawiania prostytucji przez innaÎ osobeκ. W §3 mowa jest o uøatwianiu nierzaÎdu oraz czerpaniu korzysÂci z jego uprawiania przez osobeÎ ma- øoletniaÎ ± czyn ten jest zagroz´ony karaÎ pozbawienia wolnosÂci od roku do 10 lat.
Natomiast w §4 ustawodawca stanowi: ¹karze okresÂlonej w §3 podlega, kto zwabia lub uprowadza innaÎ osobeÎ w celu uprawiania prostytucji za granicaκ. Zapis ten ma na celu zwalczanie handlu ludzÂmi.
Zaøoz´enia do strategii opartej na potrzebach
Propozycja metody opartej na potrzebach zakøada, z´e kaz´de oddziaøywanie wobec osoÂb marginalizowanych, w tym prostytuujaÎcych sieÎ, powinno opierac sieÎ na realnych potrzebach tych, do ktoÂrych oddziaøywanie to zostaje skierowane.
Niestety, wieÎkszosÂc instytucji sÂwiadczaÎcych pomoc nie uwzgleÎdnia w przygotowa- niu zakresu dziaøan diagnozy potrzeb odbiorcoÂw wsparcia.
Zaøoz´enie 1.
Diagnoza potrzeb ± poprzez okresÂlenie:
± poziomu i rodzaju utraconych zasoboÂw
± poziomu i typu posiadanego i pozyskiwanego kapitaøu
± zasoboÂw waz´nych dla jednostki.
Pierwszym etapem wszelkich dziaøan skierowanych do osoÂb uprawiajaÎcych nierzaÎd powinna byc diagnoza ich potrzeb w kategoriach: okresÂlenie utraconych zasoboÂw
± podmiotowych (takich jak poczucie wøasnej wartosÂci, sprawczosÂcÂ, optymizm, sens z´ycia i inne)
1 Ustawa z 6.06.1997 r. Kodeks karny. DzU 1997 nr 88, poz. 840.
± energii (takich jak siøy, zdrowie)
± stanu (systemy wsparcia: rodzinny, kolez´enÂski, partnerski)
± okresÂlenie utraconych zasoboÂw materialnych (przedmiotowych i finanso- wych)
± okresÂlenie utraconych zasoboÂw religijnych (kontakt z Bogiem, rozwoÂj du- chowy)
oraz zweryfikowanie:
± posiadanych zasoboÂw podmiotowych, energii, stanu, materialnych i religij-
± kapitaøu waz´nego dla osoby (takiego, ktoÂry chce ona pozyskacÂ, ktoÂremunych nadaje duz´aÎ wartosÂcÂ).
Zaøoz´enie 2.
Wykorzystanie wnioskoÂw z diagnozy do okresÂlenia celoÂw oddziaøywan readap- tacyjnych.
Cele readaptacyjne powinny wynikac z ogoÂlnych zaøoz´en rekomendowanych do pracy z osobami prostytuujaÎcymi sieÎ oraz szczegoÂøowych wynikoÂw badan grupy, do ktoÂrej kierowane beÎdzie wsparcie.
GøoÂwne cele moz´na okresÂlic jako:
Cel 1.Zatrzymanie strat i zminimalizowanie ich negatywnych konsekwencji zdrowotnych (w wymiarze zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego) oraz spoøecznych.
Cel 2.Wzmacnianie zasoboÂw (podmiotowych, energii, stanu, materialnych, religijnych) posiadanych przez osoby prostytuujaÎce sieÎ.
Cel 3.Wsparcie (stymulacja) pozyskiwania zasoboÂw waz´nych dla osoby (w konteksÂcie zasoboÂw psychospoøecznych w istotny sposoÂb warunkujaÎcych prawid- øowaÎ adaptacjeÎ, jak i indywidualnych zainteresowan jednostki).
Cele szczegoÂøowe powinny zostac dookresÂlone na podstawie otrzymanych wy- nikoÂw diagnozy funkcjonalnej.
Zaøoz´enie 3.
Wyznaczenie zadan nakierowanych na realizacjeÎ celoÂw, wyznaczenie koordyna- toroÂw zadan i okresÂlenie odpowiedzialnosÂci za ich realizacjeÎ.
Jest to waz´na czeÎsÂc procesu readaptacji ze wzgleÎdu na aktywizowanie osoby prostytuujaÎcej sieÎ, wyznaczanie obszaroÂw odpowiedzialnosÂci, uczenie jej wyznacza- nia etapoÂw osiaÎgania celu.
Zaøoz´enie 4.
Weryfikacja zasoboÂw podmiotowych, materialnych i technicznych dosteÎpnych w lokalnej spoøecznosÂci oraz weryfikacja zapotrzebowania na kapitaø niezbeÎdny do realizacji dziaøan readaptacyjnych, spoza tej zbiorowosÂci.
EfektywnosÂc readaptacji zalez´y w duz´ej mierze od moz´liwosÂci wykorzystania zasoboÂw wewneÎtrznych (lokalna spoøecznosÂcÂ) i wsparcia zewneÎtrznego (spoza niej).
Znaczenie kapitaøu spoøecznego w profilaktyce i readaptacji podkresÂla wspoÂøczesÂnie wielu badaczy, spoøecznikoÂw i duchownych (Jan Paweø II 1987; Benedykt XVI 2009; Kalinowski 2010; Niewiadomska 2010).
Zaøoz´enie 5.
Wzmacnianie kompetencji psychospoøecznych (zasoboÂw zarzaÎdzajaÎcych) osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ.
Wzmacnianie zasoboÂw kompetencyjnych (decyzyjnych, strategii radzenia sobie ze stresem, z negatywnymi emocjami i inne) prowadzi do zwieÎkszenia kapitaøu adaptacyjnego ludzi prostytuujaÎcych sieÎ. Przyjmuje sieÎ zaøoz´enie, z´e osoba radzi sobie (zaspokaja swoje potrzeby) przy pomocy zachowan ryzykownych (dewiacyj- nych) w sytuacji braku zasoboÂw potrzebnych do konstruktywnego poradzenia sobie z okresÂlonaÎ sytuacjaÎ. Wzmacnianie kompetencji psychospoøecznych wyposaz´a jed- nostkeÎ w jakosÂciowo nowe strategie zaradcze.
Zaøoz´enie 6.
Odkrywanie indywidualnych sensoÂw istnienia.
IstotaÎ degradacji w procesie prostytuowania sieÎ jest posteÎpujaÎcy redukcjonizm czøowieka. PrzyjmujaÎc zaøoz´enie, z´e readaptacja jest procesem pozytywnym, od- wrotnym do degradacji, nalez´y ujmowac osobeÎ prostytuujaÎcaÎ sieÎ w caøosÂci (wy- miarze fizycznym, psychicznym i duchowym). Tutaj, zgodnie z zaøoz´eniami kon- cepcji noetycznej, warunkiem skutecznej terapii jest odkrycie przez czøowieka indywidualnego sensu z´ycia (Popielski 2008). Poczucie sensownosÂci egzystencji i swoich dziaøan zmierzajaÎcych do zrealizowania wyznaczonych celoÂw nalez´y do zasoboÂw podmiotowych, czeÎsto okresÂlanych wewneÎtrznymi czy zarzaÎdzajaÎcymi.
DominujaÎ one wsÂroÂd kapitaøu podmiotowego.
Zaøoz´enie 7.
Wzmacnianie poczucia wøasnej wartosÂci.
Obniz´one poczucie wøasnej wartosÂci u prostytuujaÎcych sieÎ wynika z redukcjo- nizmu osoby do sfery seksualnej i przedmiotowego traktowania jej. Niezwykle waz´nym dziaøaniem readaptacyjnym staje sieÎ wobec tego praca nad wzmocnieniem poczucia wøasnej wartosÂci, odzyskaniem lub zbudowaniem pozytywnego obrazu siebie. Czøowiek posiadajaÎcy pozytywny stosunek do siebie jest w stanie wchodzic w poprawne relacje spoøeczne.
Zaøoz´enie 8.
Budowanie satysfakcjonujaÎcych kontaktoÂw interpersonalnych.
Wsparcie osoÂb prostytuujaÎcych sieÎ w nawiaÎzywaniu nowych jakosÂciowo relacji interpersonalnych jest niezmiernie waz´nym procesem. PozwalajaÎ one bowiem na:
wzrost poczucia satysfakcji z kontaktoÂw z drugim czøowiekiem, budowanie systemu wsparcia, wspoÂlny rozwoÂj zainteresowanÂ, poczucie bycia waz´nym, wartosÂciowym dla drugiej osoby, wspoÂlne pomaganie innym.
Zaøoz´enie 9.
Wsparcie rozwoju duchowego.
Sfera duchowosÂci prostytutek pozostaje szczegoÂlnie zmarginalizowana. Osoby te w okresie pozytywnej readaptacji spoøecznej majaÎ zwieÎkszonaÎ potrzebeÎ rozwoju duchowego wedøug indywidualnie wyznaczonych celoÂw. Ludzie z wyz´szym pozio- mem przystosowania znacznie czeÎsÂciej niz´ ci z niskim potencjaøem adaptacyjnym posøugujaÎ sieÎ religijnymi strategiami radzenia sobie o charakterze pozytywnym.
Zaøoz´enie 10.
RozwoÂj kompetencji zawodowych zwieÎkszajaÎcych szanse na zatrudnienie.
Obok rozwoju psychicznego i spoøecznego prostytuujaÎcych sieÎ w readaptacji waz´ne miejsce zajmuje powieÎkszanie kompetencji zawodowych. Proceder ten bo- wiem najczeÎsÂciej rozpoczynajaÎ osoby w bardzo møodym wieku, nie posiadajaÎce z´adnego przygotowania zawodowego. W procesie readaptacji nalez´y stworzyc im moz´liwosÂc startu na rynku pracy poprzez wzmocnienie odpowiednich kwalifikacji.
Bibliografia:
Benedykt XVI (2009). Caritas in veritate. www.opoka.pl, odczyt 14.08.2010 r.
Budrewicz I. (1993). Møodziez´ o prostytucji ± analiza wynikoÂw badanÂ. W: T. Soøtysiak (red.).
Møodziez´ o patologii spoøecznej i jej niektoÂrych zjawiskach (alkoholizmie, narkomanii, prostytucji). Bydgoszcz: Wydawnictwa Uczelniane WSP w Bydgoszczy, s. 163-196.
Dufour F. S. (1997). Historia prostytucji, t. 1, 2, 3. Gdynia: Uraeus.
Gardian R. (2007). Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej. KrakoÂw: Oficyna Wydawnicza ¹Impulsº.
Hoøyst B. (1999). Kryminologia. Warszawa: PWN.
ImielinÂski K. (1985). Seksuologia, zarys encyklopedyczny. Warszawa: PWN.
Jan Paweø II (1987). Sollicitudo rei socialis. www.opoka.pl, odczyt 14.08.2010 r.
JeÎdrzejko M. (2006). MieÎdzy seksualnosÂciaÎ a prostytucjaÎ. W: M. JeÎdrzejko (red.). Prostytucja jako problem spoøeczny, moralny i zdrowotny. Puøtusk-Warszawa: Akademia Humanis- tyczna im. Aleksandra Gieysztora, s. 11-48.
JeÎdrzejko M. (2006a). Prostytucja ± skala i charakter zjawiska w sÂwietle badanÂ. W: M. JeÎdrzejko (red.). Prostytucja jako problem spoøeczny, moralny i zdrowotny. Puøtusk-Warszawa:
Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, s. 49-71.
Kalinowski M. (2010). Zasady konstytuujaÎce profilaktyczny kapitaø spoøeczny. W: I. Niewia- domska, M. Kalinowski (red.). Wezwani do dziaøania. Zasoby spoøeczne w profilaktyce zachowan destrukcyjnych. Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 13-28.
Kodeks karny z wprowadzeniem (2004). Warszawa: C. H. Beck, art. 203-204.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1998). Spoøeczno-kulturowe uwarunkowania prostytucji w Polsce.
Bydgoszcz: Wyz´sza Szkoøa Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1998a). Charakterystyka wspoÂøczesnej prostytucji W: B. Urban (red.). Problemy wspoÂøczesnej patologii spoøecznej. KrakoÂw: Wydawnictwo Uniwersytetu JagielonÂskiego, s. 177-193.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1999). Sytuacja opiekunÂczo-wychowawcza w rodzinach nieletnich prostytutek. Opieka, Wychowanie, Terapia nr 1, s. 40-44.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1999a). SÂrodowiskowe uwarunkowania prostytucji nieletnich dzie- wczaÎt (rodzina, szkoøa, roÂwiesÂnicy). Problemy Rodziny nr 1, s. 54-59.
KurzeÎpa J. (2005). Møodziez´ pogranicza ± ¹sÂwinkiº, czyli o prostytucji nieletnich. KrakoÂw:
Oficyna Wydawnicza ¹Impulsº.
Moczydøowska J. (1994). Obraz sÂwiata dziewczaÎt trudniaÎcych sieÎ prostytucjaÎ. Problemy Opie- kunÂczo-Wychowawcze nr 9, s. 34-36.
Moczydøowska J. (1995). Poziom inteligencji u nieletnich dziewczaÎt trudniaÎcych sieÎ prostytu- cjaÎ. Szkoøa Specjalna nr 5, s. 267-270.
Moczydøowska J. (1996). Obraz siebie nieletnich trudniaÎcych sieÎ prostytucjaÎ. Problemy Opie- kunÂczo-Wychowawcze nr 5, s. 37-39.
Niewiadomska I. (2010). Funkcje zasoboÂw spoøecznych w dziaøalnosÂci profilaktycznej. W:
I. Niewiadomska, M. Kalinowski (red.). Wezwani do dziaøania. Zasoby spoøeczne w profilaktyce zachowan destrukcyjnych. Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 47-67.
Pawlak-Jordan B., Szulik M. (2006). Uraz psychiczny u dziewczaÎt zmuszanych do prostytucji.
Dziecko Krzywdzone nr 16, s. 1-6.
Pøywaczewski W., KeÎdzierska G. (2002). Handel z´ywym towarem a zjawisko prostytucji nieletnich dziewczaÎt. W: A. Czarnocki (red.). Przeciwdziaøania wobec zjawiska przymu- szonej prostytucji i handlu kobietami: wspoÂøpraca zainteresowanych organizacji i søuz´b.
Warszawa: Fundacja ¹Pro Caritateº, s. 15-26.
Popielski K. (2008). Psychologia egzystencji. WartosÂci w z´yciu. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Sztobryn-Giercuszkiewicz J. (2004). Psychologiczne aspekty prostytucji. èoÂdzÂ: Wydawnictwo Dajas.
Sztobryn-Giercuszkiewicz J. (2004). Psychologiczne aspekty prostytucji. èoÂdzÂ: Wydawnictwo Dajas.
SÂpila B. (2006). Aspekty zdrowotne i psychiczne prostytucji ze szczegoÂlnym uwzgleÎdnieniem prostytucji nieletnich. W: M. JeÎdrzejko (red.). Prostytucja jako problem spoøeczny, mo- ralny i zdrowotny. Puøtusk-Warszawa: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Giey- sztora, s. 73-97.
Tkaczyk-Sztylkowska W. (2002). Prostytucja nieletnich. W: A. Czarnocki (red.). Przeciwdzia- øania wobec zjawiska przymuszonej prostytucji i handlu kobietami: wspoÂøpraca zaintere- sowanych organizacji i søuz´b. Warszawa: Fundacja ¹Pro Caritateº, s. 27-33.
Ustawa z 6.06.1997 r. Kodeks karny. DzU 1997 nr 88, poz. 840.
