Ogólnopolski konkurs na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego

Marian Paździor

Ogólnopolski konkurs na najlepszego

użytkownika obiektu zabytkowego

Ochrona Zabytków 37/1 (144), 67-71

— mgr P aw eł Dębows/ki, Profil w a ­

lów ziem n ych k u r ty n y 4—5 w ś w ie ­ tle badań archeologicznych;

— doc. dr hab. Andrzej Gruszecki,

W y n iki badań architektonicznych i archeologicznych zam ku w Jan ow ­ cu.

Obrady otworzył mgr inż. arch. W ła­ dysław N iessner — dyrektor zam ojs­ kiego Oddziału PKZ, kolejnym se ­ sjom przew odniczyli dr Lech Krzy­ żanowski, doc. dr Teresa Zarębska, doc. dr Andrzej Gruszecki, m gr inż. arch. W ładysław N iessner.

W drugim dniu sesji uczestnicy

zwiedzali zrekonstruowane obiekty fortyfikacji zam ojskich: Bramę Lu­ belską Nową, Bramę Lubelską S ta­ rą, A rsenał, południową stronę for­ tyfik acji z furtą w odną, zespół bas­ tionu VII. Na platteau bastionu VII zaprezentowano badania tego obie­ ktu m etodą radaru podpowienzchnio- wego.

W dyskusji na tem at form działań

konserwatorskich, zapoczątkowanej

podczas zwiedzania obiektów, dom i­ nowała kwestia rekonstrukcji. Prze­ ważał pogląd, że rekonstrukcja jest dopuszczalna i potrzebna. Uspra­ w ied liw ieniem jej stosow ania jest wartość m iejsca historycznego. P od­ kreślono jednak z naciskiem , że re­

konstrukcja powinna należeć do

działań w yjątkow ych. Obowiązywać powinny zasady indyw idualnego po­ dejścia do rekonstrukcji danego o ­ biektu, rozważenie jej z punktu w i­ dzenia zasadności, w ierności praw­ dzie historycznej, zgodność z form a­ mi detalu panującym i w danym o­

OGÛLNOPOLSKI KONKURS NA Dnia 6 lipca 1983 r. odbyło się na Zamku K rólew skim w W arszawie uroczyste w ręczenie nagród lau rea­ tom konkursu na najlepszego u żyt­ kownika obiektu zabytkowego za rak 1982.

Do konkursu — rozstrzygniętego

już po raz ósm y — w ojew ódzcy konserwatorzy zabytków zgłosili 19 użytkow ników z 12 w ojew ództw . Z tej liczby trzynastu laureatów u zy­

skało: jedną nagrodę I stopnia,

cztery nagrody II stopnia, trzy n a ­ grody III stopnia, cztery w yróżnie­ nia oraz jedno w yróżnienie sp ecjal­ ne.

Czterech laureatów reprezentow ało

obiekty bądź zespoły sakralne,

trzech — osoby fizyczne, pozostali — to Państw ow e Gospodarstwa Rolne, Polskie Radio i Telew izja, Narodowy Bank Polski. W liczbie tej znaj­ dują się 4 kościoły, 3 dwory, 2 pałace, 4 gm achy użyteczności pub­ licznej.

Zgłoszone obiekty zostały poddane kom isyjnym lustracjom . W ocenach jury konkursu brano pod uwagę: 1) stopień trudności przeprowadzonych prac ze względu na stan obiektu przed jego przejęciem , zaangażow a­ ni e w łasnych środków finansow ych i ekipy w ykonaw czej użytkownika; 2) estetyk ę, jakość w ykonanych prac rem ontowych, w yposażenie wnętrz,

kresie i regionie. Rekonstrukcja w y ­ m aga w ielkiej kultury konserw ator­ skiej. Wiąże się z tym zapew nienie najwyższej jakości, zarówno proje­ ktu, jak m ateriału i w ykonania. W praktyce zbyt często m am y do czy­ nienia z rekonstrukcją intuicyjną, zabytki odbudow ywane są bez d ba­ łości o zgodność z przekazami h i­ storycznym i, bez troski o zachow a­

nie oryginalności detalu. Rekon-

struiktorzy dziew iętnastow ieczni do­ skonale znali detal architektonicz­ ny, w spółcześni w w iększości nie znają go, nawo projektowany detal charakteryzuje dowolność form, 'nie­ zgodna z historycznym i fazam i jego rozwoju. N iezw ykle ważna jest też jakość m ateriałów stosowanych w

budownictw ie konserwatorskim .

W spółczesne technologie budowlane nie dają gw arancji długow ieczności zrekonstruowanego obiektu, a ich zła jakość pociąga m iliardowe koszty. Odtworzenie starej technologii oraz w drożenie jej do praktyki budowla­ nej byłaby tańsze. Nieodzowna jest także dbałość o dobre rzemiosło w praktyce budownictwa konserwator­ skiego. W spółcześni konserwatorzy m ają obowiązek, aby dziedzictwo przeszłości przekazać przyszłym po­ koleniom bez skazy, najw yżej z n ie­ w ielką współczesną „pieczątką”. Za­ bytek jest podstaw ow ym dokum en­ tem naszej kultury i cyw ilizacji, re­ konstrukcja jest fałszow aniem tego dokumentu. Tym czasem brak dba­ łości o substancję 'zabytkową powo­ duje, że najpierw dopuszcza się do ruiny, a potem rekonstruuje. S y ­ stem atyczna, pracochłonna konser­ w acja jest rzadikością.

Zasygnalizowane w yżej problemy

nie wyczerpują zagadnienia, m iejsce rekonstrukcji w konserw acji dzieł architektury, także m ilitarnej, jest tem atem ciągle otwartym .

Drugim nurtem dyskusji była po­ trzeba kontynuacji spotkań konser­ w atorskich poświęconych architek­ turze m ilitarnej. Proponowano u k ie­ runkow anie tem atyki sesji na ściś­ lej sprecyzowane zagadnienia, takie jak np. chronologia system ów obron­ nych bądź ekonomiczna i organiza­ cyjna strona przedsięw zięć fortyfika­ cyjnych. Prześledzenie planow ania i realizacji urbanistycznej w Zamościu pozwoliłoby na poznanie w ażnego etapu historii budowy m iast polskdich i ich fortyfikacji. R ezultaty m ogły­ by siię okazać cenne zarówno dla nauki polskiej, jak i powszechnej,

gdyż .niewiele jeszcze opracowań

naśw ietla źródłowo ekonomiczną

stronę budowy fortyfikacji w pow ią­ zaniu z zagadnieniam i budowy m ia­ sta.

Pojaw ił się też postulat zorganizo­ wania konferencji naukowej poś­ w ięconej m etodyce badań fortyfi­ kacji nowożytnych, relacji archeo-

log-architekt w badaniach nad

architekturą militarną.

Uw agi uczestników sesji będą cenną

wskazów ką dla organizatorów w

przygotowaniu trzeciego spotkania poświęconego nowożytnej sztuce for­ tyfikacyjnej. M ateriały II Sesji zo­ staną opublikowane w kolejnych

zeszytach K on se rw atorskiej Teki

Zamojskiej.

Lucyna W y szyń sk a

NAJLEPSZEGO UŻYTKOWNIKA OBIEKTU ZABYTKOWEGO

2. Jelenin, kościół filialny, A — w id o k ogólny, В — w n ę tr z e (zb. fot. BDZ w Zielonej Górze)

stan w yposażenia pod w zględem

konserwatorskim , utrzym ywanie o- biiektu w należytym stanie oraz dba­

łość o otoczenie zabytku; 3) zaanga­ żowanie społeczne w zakresie ochro­ ny zabytków: inicjatywa i udział u- żytkowniika w pracach rem ontowych oraz utrzym aniu obiektu w należy­

tym stanie, zainteresow anie i op ie­ ka nad innym i obiektam i zabytko­ w ym i w okolicy, oddziaływ anie na środowisko przez w łaściw e w ykorzy­ stanie i wzorowe utrzym anie obiek­ tu w edług wskazań wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Nagrodę I stopnia w konkursie o t­ rzym ał prof. Krzysztof Penderecki, znany kompozytor, za wzorowe od­ now ien ie całego zespołu dworsko- -parkow ego w Lu sław ie ach w edług wskazań konserwatorskich, w ykona­

nie prac na własny koszt oraz w y ­

posażenie wnętrz w interesujące, za­ bytkowe m eb le i zabytki rzem iosła artystycznego.

Zespół ten położony w gm inie Za­ kliczyn w w ojew ództw ie tarnow ­ skim pochodzi z XVII—X IX w. W

jego skład wchodzą: parterowy

dwór, piętrow y lam us oraz park krajobrazowy z nagrobkiem Socy- na. Kom pleksow e prace remomtowo- -konserw atorskie zostały przeprowa­ dzone przy dworze i lam usie, gdzie urządzono salę koncertow ą i m u ­ zeum. Park — w którym trw ają prace pielęgnacyjne, po przyw róce­

niu mu pierwotnego w yglądu ■—

będzie godną otuliną zespołu. Nagrodę II stopnia otrzym ała para­ fia rzym sko-katolicka w Jabłonowie

za pieczołow ite w yrem ontow anie

według wskazań konserwatorskich

kościoła filialnego z X III—XVI w . w Jeleninie (gm. Żagań, w oj. zie­ lonogórskie). P rzejęty przez parafię kościół w 1974 r. poddany został etapowym pracom konserwatorskim : now e pokrycie dachu, w ym iana cał­ kowita in stalacji elektrycznych, kon­ serw acja m alow ideł wnętrza oraz uporządkowanie otoczenia. Zabytko­ w e w yposażenie w nętrza zastało n a ­ leżycie w yeksponow ane w uzgodnie­ niu z w ojew ódzkim konserwatorem zabytków. W szystkie prace — o naj­ w iększym nasileniu w ostatnich la ­ tach — zostały w ykonane na koszt parafii dzięki staraniom ks. Mieczy­ sław a Surlasa.

Zasłużony pod w zględem ratowania dóbr kultury Kombinat Państw o­ wych Gospodarstw Rolnych w Ma­ nieczkach w woj. poznańskim (wie­ lokrotny już laureat nagród om

wlanego konkursu) otrzym ał nagrodę II stopnia za w z o ro w o przeprowa­ dzony remont d ziew iętnastow ieczn e­ go pałacu w K rzyżanowie (gm. Brod­ nica) z przeznaczeniem na ośrodek kolom ijno-wypoczynkowy oraz ośro­ dek praktyk studenckich. Obiekt ten, przejęty przez Kombinat na przeło­ mie 1978— 1979 r., poddany został gruntownym pracom renowacyjnym : w ym iana i naprawa dachu, całk ow i­ ta m odernizacja pom ieszczeń, w yk o­ nanie w szystkich in stalacji oraz u ­

porządkowanie otoczenia. N ależy

podkreślić fakt, że ze względu na pobyt w tym ob iek cie w 1831 r. Adama M ickiew icza została w m u ­ rowana w ścianę pałacu tablica z odpowiednim napisem . Prace w edług wskazań w ojew ódzkiego konserw a­ tora zabytków w ykon ały sposobem gospodarczym doświadczone już w tym w zględzie ekipy pracowników Kombinatu na koszt przedsiębior­

stwa.

Miejska Biblioteka Publiczna w Sa­

noku (woj. krośnieńskie) została

również uhonorowana nagrodą II stopnia za należytą i w łaściw ą pod w zględem w ym ogów konserw ator­ skich adaptację pałacyku m iejsk ie­ go z 1905 r. na cele biblioteczne, przy w ielkim zaangażowaniu spo­ łecznym m iejscow ych działaczy k ul­ tury.

Zespół dworsko-parkowy w Turowej Woli (gm. K ow iesy, woj. sk iernie­ w ickie), pochodzący z XVIII w., przejęty w użytkow anie przez Ed­ warda Sierdzkiego w 1980 r., został w rekordow ym tem pie odnowiony i zagospodarowany na cele m ieszkalne z propozycją urządzenia muzeum w nętrz dworskich. Prace przeprowa­ dzono w łasnym kosztem, system em gospodarczym w edług wskazań kon­ serwatorskich. Na szczególne pod­ kreślenie zasługuje w ytrw ałość w ła ś­ ciciela obiektu w pokonywaniu

du-5. Sanok, Miejska Biblioteka Pu­

bliczna, elewacja

А В

С Г

4. K rzyżanowo, pałac, A — elewacja ogrodowa, В — wid o k na kla tk ę schodową, С — w n ę trze (fot. B. Cy-

6. Bralin, kościół odpu stow y „Na Pólku”, A — widok od południowego z a ­ chodu, В — w n ę trze (z b . fot. BBIDZ w Kaliszu)

żych trudności oraz w ysoka jakość prac przy zastosowaniu now oczes­ nych metod odwilgocenia. Obiekt zo­ stał w yposażony również w sty lo ­ we, zab ytkow e m eble d obrazy. Pra­ cami tym i w łaściciel obiektu zys­ k ał sobie uznanie w iejskiego śro­ dowiska, które uświadom iło sobie w artość i rangę zabytku. Starania te zostały uwieńozone nagrodą II

stopniia.

N agrody III stopnia otrzym ali : — Zbigniew B ielak — za przywró­

cenie do stanu używ alności opusz­

czonego od lat dziew iętnastow iecz­ nego zespołu dworsko-parkowego w Gołoszyniie (gm. Skała woj. m iejskie krakowskie). Prace rem ontowe, pro­ wadzone przez w łaściciela obiektu — architekta z zawodu — w edług w ytycznych w ojew ódzkiego konser­ watora zabytków, pozw oliły na u ­ rządzenie częśai m ieszkalnej, a tak ­ że pracowni m alarskiej i pracowni konserw acji m ebli zabytkowych. — Rozgłośnia Polskiego Radia i Te­ lew izji w R zeszow ie — za przejęcie

i zagospodarowanie zabytkow ej wiilli z 1899 r. przy al. Kom unistów oraz

budynku z 1816 r. przy ul. Ś w ier­ czew skiego 1. Przeprowadzenie pra­

cochłonnego rem ontu kapitalnego

w edług w ym ogów konserwatorskich oraz użytkow anie trzeciego, także

zabytkowego budynku Rozgłośni

stało się w idom ym przykładem c e ­ low ości i opłacalności zagospodaro­ wania zabytków , zadając kłam roz­ powszechnionem u niestety, błęd ne­ mu przekonaniu o nieopłacalności tego rodzaju przedsięw zięć w dobie kryzysu. N astępstw em było zgłosze­ nie się do w ojew ódzkiego konserw a­ tora zabytków w ielu chętnych, go­ tow ych przejąć zabytkow e budowle do rem ontu i zagospodarowania. — Narodowy Bank Polski — Od­ dział w Rzeszowie — gmach zbudo­ w any w 1908 r. w ed łu g projektu Jana Perosiia z Krakowa. W ykona­ nie kapitalnego remontu pozwoliło na przyw rócenie w ielu pom ieszcze­ niom ich pierwotnej funkcji; od sło­ nięcie sztukaterii dawnej sali rau­ tow ej, klatki schodowej oraz głów ­ nej sa li operacyjnej było ważnym efektem prac konserwatorskich, uka­ zało klasyczny przykład rozwiązań architektonicznych tego rodzaju bu­ dowli użyteczności publicznej z po­ czątku X X w. na terenie d. Galicji. W yróżnienia otrzym ali następujący użytkownicy:

— Parafia rzym sko-katolicka w Bra­ lin ie (woj. kaliskie) — za remont

i

— Spółdzielnia R o ln ic z o -W ytwórcza Niziny (gm. Orły, w o j. przem yskie) — za w ykonanie prac konserw ator­

skich i adaptacyjnych w łasnym

kosztem przy dziew iętnastow iecz­

nym forcie w D uńkowiczkach. Przy­ stosowano pom ieszczenia do celów adm inistracyjnych i m agazynowych,

porządkując rów nocześnie tereny

fortecznych dzieł ziem nych (wały, fosy, działanie), z przeznaczeniem do turystycznego zwiedzania.

— Parafia rzym sko-katolicka św.

Stanisław a Bpa w e W schód owej

(woj. Leszczyńskie) — za przeprowa­ dzenie kapitalnego remontu kościoła filialnego z przełomu XIV i XV w . w Przyczynie Górnej w edług w sk a­ zań w ojew ódzkiego konserwatora za­ bytków oraz konserw ację fresków . Obiekt został w yrem ontow any z in i­ cjatyw y m iejscow ych parafian, przy dużym, w łasnym nakładzie pracy. — Ośrodek D oskonalenia Kadr U ­ rzędu W ojewódzkiego w Gorzowie Wlkp. — za przeprowadzenie prac rem ontowych byłego Domu Opieki Społecznej — pałacu w Rogach (gm. Lubniewice), pochodzącego z pierw ­ szej ćw. X X w. Prace w ykonała Rzem ieślnicza Spółdzielnia z M iędzy­ rzecza pod nadzorem konserw ator­ skim na koszt nowego użytkownika zabytkow ego obiektu.

Listę laureatów konkursu na n aj­ lepszego użytkow nika obiektu zabyt­ kowego 1982 r. zam yka w yróżnienie

specjalne przyznane ks. Francisz­

kowi Korale ■— proboszczowi para­

fii w Złotej k. Czchowa (woj. tar­ now skie) — za całkow ite od now ie­ nie sum ptem parafii drewnianego kościoła parafialnego z 1649 r. oraz dwóch ob iek tów budownictw a pow ­ stałych przed 1920 r. Prace w yk o­ nane zostały w edług wskazań dr

Hanny P ieńk ow skiej, ów czesnego

w ojew ództw a konserwatora zab yt­ ków w K rakowie. Na podkreślenie zasługuje w ybitn ie społeczna posta­ w a księdza, którego inicjatyw ie pa­ rafia zaw dzięcza: urządzenie izby m uzealnej z gablotam i w pom iesz­ czeniach dzw onnicy, estetyczny w y ­ gląd cm entarza oraz w ybudow anie dwóch przystanków autobusowych, dbanie o ład i porządek w ob ejś­ ciach całej w śi. W 1974 r. ks. F. Karta otrzym ał od W ojewódzkiej Rady N arodow ej nagrodę „za za­ sługi w dziedzinie szerzenia kultury

w sw oim środow isku”.

Marian Paździor 7. Rogi, pałac, w id o k ogólny (fot. G. Solecki)

ZJAZD KONSERWATORÓW KRAJOWYCH REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC W KILONII

Tegoroczny zjazd konserw atorów

krajowych RFN odbył się w dniach 13—16 czerw ca 1983 r. w Kilonid i był organizow any przez tutejszy urząd konserw atorski (Szlezw ik-H o­ lsztyn). G łów nym tem atem zjazdu był problem przyszłego kierunku

rozwoju ochrony dóbr kultury.

W prowadzający referat pt. Wohin

ste uert die D en k m a lp fle g e? w ygłosił

dr H artwig Beseler, konserwator

krajow y Szlezw ika-H olsztynu i

przewodniczący Stow arzyszenia Kon­ serw atorów K rajowych RFN. G łów ­ ny nacisk w referacie położanlo na spraw y społecznej akcep tacji przed­ sięw zięć konserw atorskich -oraz na problem y praw idłow ego zagospoda­ row ania obiektów zabytkow ych.

Zgodnie -z tradycją, drugi dzień zjaz­ du po-święc-ony b ył problemom kon­ serwatorskim w tutejszym regio­ nie, który połączono ze zw iedza­ niem miasta Rendsbu-rga; problem a­ tyka konserw atorska tego m iasta

zbliżona jest trochę do polskich za­ gadnień w Zamościu. To średnio­ w ieczne miasto. Dołożone nad rzeką Ober-Eider, w XVII w. zostało roz­

budowane w farmie promienistego założenia otoczonego fortyfikacjam i bastionowym i. P-odjęto tu szeroko

zakrojone prace konserwatorskie,

obejm ujące zarówno obiekty z XVII w., jak też późniejsze (np. m agazyn i synagoga z X IX w.). N iestety for­ tyfik acje bastionow e nowego miasta zostały w X IX —X X w. całkow icie zniw elowane, natomiast zachowany bastion starego miasta rozwiązano bardzo interesująco, lokalizując na nim now oczesny budynek ratusza. Trzeci dzień -zjazdu pośw ięcony był całkow icie obradom w ew nętrznym Stowarzyszenia, na których wybrano now ego przewodniczącego (na trzy lata). Bo ustępującym dr. Hartwigu B eselerze na przewodniczącego w y ­ brany zastał prof, dr August Ge- besseler ze Stuttgartu.

Obrady zakończone zostały zw iedza­ niem Lubeki (osobny niezależny u- rzą-d konserw atorski m. Lubeki) oraz zamku Reinbek — gdzie zam knię­

to -obrady. >

W Lubece głów nym i problemami, prócz spraw rew aloryzacji zabudowy

m ieszczańskiej, były: odbudowa

kruchty (Baradies) katedry oraz

kom pleksow a -konserwacja b. k lasz­ toru dominikanów. N ależy podkreś­ lić, że problem y całkow itej rekonst­ rukcji, tak potępione przez K artę Wenecką, znajdują tu pełne zrozu­ m ienie i uważane są za niezbędne ze w zględu zarówno na dydaktykę, jak i na percepcję społeczeństw a. Jedno­ cześnie jednak obserwow ać m ożna w yraźne tendencje oszczędnościowe. Przykładem m oże tu być zaniechanie

translokacjii odkrytych trzynasto­

w iecznych polichrom ii w klasztorze podominikańskim, które zam ierza się ponownie zamurować.

Bo zakończeniu konfrontacji w K i­ lam i uczestnicy na zaproszenie H a­ ralda Landsberga z Muzeum Naro­ dowego w Kopenhadze odbyli trzy­ dniową w ycieczkę do Danii, w trak ­ cie której zapoznali się z zabytkam i w yspy Lolland, Kopenhagi oraz z zamkami w Helsingör i H älsinbörk (Szwecja).