Zbigniew Nawrocki
Informacja Miejskiego Konserwatora
Zabytków o działalności na rzecz
ochrony i konserwacji zabytków w
latach 1996-1997
Rocznik Toruński 25, 171-174
w a rstw io n e lu b o d p a d ły , w liczn y ch m iejscach b rak o w ało p o w ią za n ia m iędzy c eg łam i, z n ac z n e p o c h y le n ie m u ru , zw łaszcza w schodniego, g roziło je g o zw ale niem .
P r z y ję to z a s a d ę z ac h o w a n ia n a w arstw ie ń , z ty m że ta m , gdzie będzie to m ożliw e i je d n o z n a c z n e zaleco n o w y ek sp o n o w an ie g o ty k u . W efekcie z re ali zow ano to o s ta t n ie z alec e n ie w z ac h o d n ie j części m u ru p ó łn o cn eg o i n ie m a l n a całej d łu g o ści m u ru w sch o d n ieg o . N a całej d łu g o ści w zm o cn io n o lu b g ru n to w n ie p rz e m u ro w a n o fu n d a m e n ty n iszczo n e p rzez p rz e m a rz a n ie i korzenie ro sn ący ch w p o b liż u d rz e w o ra z zabezpieczon.o p rzed n a d m ie rn y m d z ia łan ie m w ilgoci ty n k ie m z tu fe m w u lk a n ic zn y m firm y T u b a g . C za p y k a m ie n n e z o sta ły p o d d a n e k o n serw a c ji in s itu . P r z y ję to z asa d ę nie u z u p e łn ia n ia u b y tk ó w k a m ie n ia p o z a m ie jsca m i b ezw z g lę d n ie ta k ie g o u z u p e łn ie n ia p o trz e b u ją c y m i. W m u rze w scho d n im w p ro w a d zo n o fu r tę , co było p o d y k to w a n e d w o m a p rz y c zy n a m i: 1) w ty m m ie jscu p ie rw o tn ie f u r t a b y ła, p o d je j pro g iem był w y lo t o d p ro w a d z e n ia w ody d eszczow ej z c m e n ta rz a , w te n w y lo t w rósł korzeń s to ją c e g o w p o b liżu drzew a, ob cięcie k o rz e n ia m o g ło b y źle w p ły n ą ć n a s ta ty k ę d rz e w a, n ależało więc korzeń zo staw ić; 2) m u r j e s t p o c h y lo n y w s tro n ę ulicy i p rzy w ró c e n ie fu r ty um o żliw iło je g o w z m o cn ien ie ro z b u d o w a n y m i filark am i furty.
Kościół św. J a k u b a
K r u c h ta p ó łn o c n a
D o b u d o w a n a z o s ta ła d o kościoła w X V w. P ierw sze b a d a n ia n a w y stę p o w a n ie p ie rw o tn e g o o p ra c o w a n ia lic a k ru c h ty w y k o n an o ju ż w la ta c h p ię ć d z ie s ią ty c h . W ó w cz a s s tw ie rd z o n o , że n a p rz e w aż a jąc e j p o w ierzch n i k ru c h ty zach o w ały się p o lic h ro m o w a n e ty n k i. T e n s ta n ro z p o c zę ty c h i n ie d o k o ń czo n y ch b a d a ń i k o n serw a c ji trw a ł b lisk o 40 la t. W roku 1997 u zg o d n io n o z G e n e ra ln y m K o n se rw a to re m Z a b y tk ó w w sp ó ln e fin a n so w an ie d o k o ń c ze n ia p ra c k o n s e rw a to r sk ich m u ró w k ru c h ty i p o lic h ro m ii.
B a d a n ia p o tw ie rd z iły , że o d p o c z ą tk u k ru c h ta b y ła p o k r y ta ty n k ie m z n a m a lo w a n y m i n a n im b lo k am i k a m ie n n y m i i b o g a ty m w ielo b arw n y m fry zem . Po k o n serw a c ji p a r tii zach o w an eg o w y stro ju m ala rsk ieg o w y k o n an o s tu d ia je g o re k o n s tru k c ji n a f ra g m e n ty zach o w an e m n iej a lb o w cale. P o s tw ie rd z e n iu w ia ry g o d n o śc i w y k o n a n ej p ro p o z y c ji z ad e c y d o w an o o p ełn ej re k o n stru k c ji. M im o s tw ie rd z e n ia , że sp ły w y p rz y p ó r i b la n k o w a n ia p ie rw o tn ie n ie m iały d achów ek, p o s ta n o w io n o zach o w ać s t a n dzisiejszy , co n a jm n ie j X V III-\v ie c zn y . S tw ie r d z o n o , że co n a jm n ie j o d X V II w. k ru c h ta b y ła n a p ra w ia n a i d ą żo n o d o zachow a n ia je j g o ty c k ie g o c h a r a k te r u . P ra w d o p o d o b n ie zw ień czen ie p rz y p o ry n a ro ż n ej w k s z ta łc ie d z isie jsz y m p o c h o d z i z X V I I- X V I II w. (n a co w sk azu je ty p u ż y te j ceg ły ).
Gotycki kiosk
P ie rw o tn a fu n k c ja teg o o b ie k tu n ie j e s t d o k ońca ja s n a - m o g ła to być f u r ta a lb o c ela p o k u tn a , w zględnie k o stn ica. R oboczo, zg o d n ie z je g o w y g ląd em , n a zw a n o go kioskiem . M ieści się w n im sk lep io n e pom ieszczen ie z d rz w ia m i, k tó ry c h p ie rw o tn y k s z ta łt n ie j e s t znany. Z ad a sz e n ie zb u d o w an e j e s t z ceg la neg o s to ż k a o to czo n eg o w ieńcem o zd o b n y ch s te rc z y n i w n ęk zw ień czo n y ch w im - p e rg a m i. C zęść d o ln a j e s t w całości p rz e lic o w an a ceg łą m a sz y n o w ą . B a d a n ia arch eo lo g iczn e w ykazały, że b u d y n e k te n s to i w m iejscu w cześniejszych, p rz e b u d o w y w an y c h n ie zn an y ch o b iek tó w , sięg a ją c y ch d alej w s tro n ę ulicy. D o ln a część k iosku sięg a ła d alej w s tro n ę p o łu d n io w ą.
K o n se rw a c ja p o le g a ła n a oczyszczeniu, u stab ilizo w a n iu i m a k sy m a ln y m za c h o w an iu istn ie ją c e g o s ta n u . Z części dachow ej u s u n ię to w sz y stk ie ła ty i s p o in y w y k o n a n e z a p ra w ą cem en to w ą . U z u p ełn ien ia u b y tk ó w cegieł d o k o n a n o ty lk o w z ak resie n ie z b ęd n y m do z ach o w an ia form y i k o n stru k c ji. Je d y n y m o d s tę p s tw e m o d tej z asa d y b y ła re k o n s tru k c ja n aro ż n ej, p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j stercz y n y , k tó r a p o d c z a s licznych n a p ra w s tra c iła sw ój p ie rw o tn y k s z ta łt. W o k re sie n o w o ż y tn y m n a k alen icy „ d a c h u ” p o staw io n o blo k m u ru p rz y p o m in a ją c y cokół p o d fig u rę. C okół te n p o z o sta w io n o i w y k o rz y stan o do w y p ro w a d z e n ia w n im b ra k u ją c e j d o tą d w en ty lacji w n ę trz a kiosku. W yk o p y a rch eo lo g iczn e ta k w e w n ą trz , j a k i z e w n ą trz kiosku w końcow ym e ta p ie p ra c zasy p an o .
F ila r p rz y b ra m ie z fig u rą św . J a k u b a A p o sto ła
F ila r j e s t m u ro w an y z cegły i tynkow any, w y k o n an o n a p ra w ę m e to d ą m u ra rs k ą . F ig u r a św . J a k u b a A p o sto ła , w y rz e źb io n a w d re w n ie so sn o w y m w X V III w ., k o n serw o w a n a w Z ak ład zie K o n serw acji M a la rs tw a i R zeźb y P o lic h ro m o w an ej U M K , k ilk a n a śc ie l a t czek ała w p re z b ite riu m n a p o n o w n e p o s ta w ie n ie w p ie rw o tn y m m ie jscu n a filarze p rz y b ra m ie p ro w a d z ąc e j o d s tro n y R y n k u No- w o m iejsk ieg o n a te re n c m e n ta r z a przy k o ścieln eg o . R zeźbę p o s ta w io n o n a filarze w 1997 r.
M u r c m e n ta r z a przy k o ścieln eg o
O ty n k o w a n y m u r o d stro n y ul. S z p ita ln e j zb u d o w an y z o sta ł w d ru g ie j p ołow ie X V II a lb o w X V III w. M u r te n n a całej dłu g o ści j e s t w zły m s ta n ie , ale je g o trz y d z ie s to m e tro w a część z a c h o d n ia g ro ziła w k ażdej chw ili z w ale n ie m się w s tro n ę ulicy. K o rzen ie ro sn ący ch blisko m u ru d rzew w ro sły w f u n d a m e n t i ro z sad z a ły go, a m u r p o d sad z a ły , co p ow odow ało je g o p o c h y la n ie się i ro z w a rstw ia n ie cegieł. P o d c z as p ra c ziem nych o k azało się, że m u r te n w okolicy b ra m y z n a jd u je się n a re lik ta c h ja k ie jś goty ck iej bud o w li, k tó r a s t a ł a częściow o n a c m e n ta rz u i częściow o n a ulicy S z p ita ln e j.
M u r ro z e b ra n o i o d b u d o w a n o w p ie rw o tn e j form ie i zg o d n ie ze s ta n e m p ie r w o tn y m p o k ry to ty n k ie m .
G rób d ra Jo h a n n a G o ttlie b a Schulfcza
Z ałożyciel to ru ń s k ie g o o g ro d u b o ta n ic z n e g o p o śm ierci z o sta ł p o ch o w an y n a je g o te re n ie , n a sk ło n ie te re n u w p o b liżu d w o rk u . G ró b w łaściw y, u sy tu o w an y w z b o cz u w z g ó rz a z t a b lic ą in s k r y p c y jn ą od fro n tu , p o p rz e d zo n y je s t m a ły m , p ro s to p a d ły m d o n ieg o p aro w em , n a d k tó ry m w je g o części p o czątk o w ej p rz e rz u c o n y j e s t ziem ny, n a m u ro w a n e j a rk ad zie, m o ste k p rz y p o m in a ją c y g ro tę .
W y k o n a n o re m o n t a rk ad y , o d tw o rz o n o p ie rw o tn y k s z ta łt n a sy p u ziem n eg o i p rz y w ró c o n o m e ta lo w e o g ro d z e n ie , o d tw o rz o n o k s z ta łt p aro w u i u p o rz ą d k o w an o czoło g ro b u . O ry g in a ln ą , p o k ru s z o n ą ta b lic ę z in s k ry p c ją zaw ieszono p o kon serw a c ji p o d a rk a d ą m o s tk u , n a to m ia s t n a froncie g ro b o w ca um ieszczo n o je j kopię.
A u la T echnikum Odzieżowego, ul. Jęczm ienna
G m a c h szkoły p rz y ul. Jęc z m ie n n ej zb u d o w an y z o sta ł w 1868 r. d la S zkoły O b y w a te ls k ie j, k tó re j celem było zaw odow e p rz y g o to w a n ie m ło d zieży m ie szc z ań sk ie j d o ż y cia p ra k ty c z n e g o . W la ta c h sied e m d z ie sią ty c h X X w. część b u d y n k u p rz e z n a c z o n o n a b ib lio te k ę p e d ag o g icz n ą i w ów czas d u że w n ę trz e au li p o d z ie lo n o n a d w ie k o n d y g n a c je . K o n d y g n a c ja d o ln a z o sta ła p rz e k a z a n a b ib lio te c e, k o n d y g n a c ja g ó rn a słu ży ja k o a u la szkolna.
R e m o n t a u li sfin a n so w a ło T e c h n ik u m , n a koszt m ia s ta w y k o n a n o b a d a n ia i k o n serw a c ję w y s tro ju p la sty c z n e g o s u fitu i fasety.
W ieżyczka zegarow a i zegar n a budy n k u K asyna 6 Toruńskiej Brygady
A rtylerii
K o sz a ry p o c h o d z ą z p o c z ą tk u X X w ., n a d a ch u b u d y n k u k a sy n a u m ie s zczo n o w ieży czk ę z z e g a ra m i. K o n s tru k c ja w ieżyczki j e s t d re w n ia n a , p o k ry c ie z b la c h y cy n k o w ej. W ie lo le tn ie z a n ie d b a n ie sp o w o d o w ało s ta n z ag ro że n ia d la k o n s tru k c ji w ieży czk i o ra z u n ie ru c h o m ie n ie m e c h an iz m u zeg ara. W ra m a c h p ra c k o n s e rw a to rsk ic h n a p ra w io n o i u ru c h o m io n o z eg ar o ra z w ym ien io n o u szk o d zo n e e le m e n ty k o n s tru k c ji w ieżyczki.
K am ien ica przy ul. Łaziennej 22
J e s t to k a m ie n ic a g o ty ck a, m o d e rn iz o w a n a w o kresie b a ro k u i w X IX w. Z a c h o w ała p ie rw o tn ą g o ty c k ą b ry łę z o ficy n ą b o c z n ą o raz u k ła d w n ę trz a . K o n s e rw a c ja i p ra c e a d a p ta c y jn e w ro k u 1997 w yko n y w an e b y ły n a k o szt w łaścicieli.
P o p o ż a rz e i p o zm ia n ie w łaściciela p o d ję to p ro g ra m o d b u d o w y sp a lo nych g ó rn y ch k o n d y g n a cji i p ro g ram k o n serw a to rsk i d la d o ln y ch k o n d y g n a cji. P rz y w ró c o n o p o c h o d zą c y z o k resu gotyckiego i b a ro k u u k ła d d u żej sieni i iz b n a ob u k o n d y g n a c ja c h t r a k t u tyln eg o o raz o b ie k o n d y g n a cje oficyny b o c z n e j. W y k o n a n o k o n serw ację z częściow ą re k o n s tru k c ją g o ty ck iej, z b a ro k o w y m szczy te m , elew acji fro n to w ej i kon serw ację goty ck iej elew acji ty ln e j. R o z p o c z ę to ko n serw a c je z ab y tk o w y ch stro p ó w i p o lich ro m ii ścien n y ch g o ty ck ich i b aro k o w y ch p o k ry w a ją c y c h ścia n y w szy stk ich pom ieszczeń.
P o n a d to z fu n d u sz ó w m iejsk ich dok o ń czo n o k o n serw ację s tr o p u p o lic h ro m o w an eg o w k am ien icy p rzy ul. Szew skiej 11; p o 30 la ta c h w y k o n an o p o n o w n ą k o n serw ację p o lic h ro m ii g o ty ck iej, p rz e d sta w ia ją c e j głów nie sceny z ży cia M arii, w d a w n e j G ild ii p rz y ul. Ż eglarsk iej 7. W kam ien icy czynszow ej z X IX w. p rz y ul. św . J a k u b a 7 w y k o n an o k onserw ację w y stro ju m ala rsk ieg o i b o a z e rii w sieni, p o k ry to k o szt ko n serw acji po lich ro m o w an eg o s tro p u b arokow ego w k a m ie n icy p rz y R y n k u N ow om iejskim 16 i d e k o ra cji ściennej n a fasad zie k am ien icy p rz y u l. M ałe G a r b a ry 22.
