Urszula Puckalanka
Mapy Polski z XVI wieku w zbiorach
Biblioteki Głównej UAM : materialy
do katalogu zbiorów
kartograficznych
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Biblioteka 3/45, 115-168
łUPY POLSKI Z 171 WISKU V ZBIORACH
BIBLIOTEKI GŁÓWNgJ U AM
Materiały do katalogu zbiorów kartograficznych
Wstęp
W ostatnich czasach wzrosło w Polsca znaczni« zainte resowani« się bibliotecznymi zbiorami kartograficznymi, V wielu większych bibliotekach szereg posunięć wewnętrzno- — organizacyjnych, polegających m.in. na wydzieleniu map i atlasów z ogólnych zbiorów bibliotecznych i utworzeniu osobnych oddziałów lub referatów kartograficznych, w du- gej mierze ułatwiło prace porządkowe oraz katalogowe • Ważnym hóduen do ujednolicenia prac nad bibliotecznymi
abioraai jartograficznyal stała się zaprowadzona od 1954". przez Instytut Geografii PAN cartralna rejestracja m a t e
riałów kartograficznych. W pracach Pracowni Centralne
30
Katalogu Kartograficznego uczestniczą 24 większe biblio teki polskie, w tym również Biblioteka Główna UAK ; Jednym z przejawów wzmożonych prac porządkowych jasi szereg pu blikacji, dotyczących zbiorów poszczególnych bibliotek-*. Prace te pozwalają na zorientowanie się w dziejach zbio ró w kartograficznych danej biblioteki lub ujmują w for mie katalogu całość lub wybrany dział materiałów karto graficznych, poprzedzając go wstępem o historii zbiorów.
Biblioteka. Główna UAM posiada w swych zbiorach kartogra ficznych wi*l* oonnych mat*rial4v zabytkowych i góruj* ob*e*
ni* pod względra ilościowym i jakościowy* nad zbiorami
s
t*j dziedziny Innych bibliot*k poznańskich • Przy pracach porządkowych i opracowywaniu zwrócone uwagę prz*d* wsryst- kim na mat*rlały dotycząo* Polski i Vi*lkopolski. Chcąc umożliwić zainteresowanym zorientowani* się w treści na szych zbiorów, pragniemy ogłassaó wykazy zabytkowych map Polski z XVI-XVIII wieku, jako materiały do katalogu zbio
rów kartograficznych naszej Biblioteki. '
V pierwszej kolejności przystąpiono do opracowania wy kazu 'aatp Polski z XVI wieku. V wykazie tym starano się uwzględnić wszystkie XVI-wieczne mapy Polski zawarte w starych drukach i w atlasach /sensu stricto/, a także luźne gezm*plarz*, wyjęt* ongiś z tych dzieł. V tym celu przepracowano m.in. szereg dzieł geograficznych objętych zbiorami Oddziału Starych Druków, jak np. "Geografi*" Ptolemeusza, "Kroniki" Schedla, "Kosmografie" Mttnste£a, Hontera, czy wreszcie polityczno^geograficzni og>isy Pol ski Kromera^. Z atlasów sensu stricte uwzględniono atla sy Orteliusza. Cały zebrany materiał rozsegregowano na dwa działy rzeczowe: 1. mapy ogólne ziem dawnej Polski i 2. mapy szczegółów* ziem dawnej Polski**. Mając na wsglę- dzi* historyczny rozwój zi*m Polski, działy t* obejmują na wschodzi* ziemie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskie go, a na zachodzie tereny sięgając* po Odrę i Hysę Łużyc-
7 •
k ą . Materiały działu pi*rwsz*go ułożono w porządku chro nologicznym, natomiast w dziale drugim najpierw zastosować
n o podział na dzielnic* Polski lub kraj* z nią połączono w porządku alfabotycznyn ich nazw, dalej zaś v obrębie
»
danej nazwy zastosowano znów układ chronologiczny« ¥ opi s a c h map starano się podać następujące saczagóły*
1« skrócony odpis tytułu mapy z autor«», niejscwn 1 ro-
k i en wydania«
2« sposób wykonania sapy 1 wielkość /ewentualni« skalę/« 3« skrócony tytuł dzieła /z adrosam wydawniczy«/, w któ
r y « znajduj« się dana ««$«
z
podanie* karty lub stfonyp r z « z nią zajmowanej,
4« s kolei notkę bibliograficzną» w której podano głów n i e bibliografię lub polski katalog /ewentualnie dzi«l«/ opisując« dany agzemplarz; tylko w nielicznych wypadkach
i
podano wydawnictwo obce» Samieszczające dany obiekt» 5« sygnaturę.
Do głównej części wykazu» ujętej w wyżej wskazany spo sób, dodano dwa skorowidze alfabetycznet
1* skorowidz osobowy /autorów» wydaw&ów» ewentualni« sztycharzy, rytowników/ i
2« skorowidz dzieł geograficznych i atlasów uwzględnio- «
n y c h w wykazie«
V zestawieniu literatury przedmiotu starano się podać najważniejsze prace z zakresu historii kartografii Polski X V I wieku oraz bibliografie i katalogi kartograficzne» uzu
pełniając spis kilku dziełami ogólnymi«
Dła ułatwienia pełniejszego wykorzystania naszego wyka z u ułożonego chronologicznie» pragnieay /na podstawie do
stosunek wzajemny map - wskazać pewne typy filiacyjne • Jednyn z fundamentów kartografii zicn polskich w po czątkach XVI wieku była znana mapa Europy środkowej uczo nego kardynała niemieckiego Mikołaja z luzy /zm.1464/, któremu najprawdopodobniej nasz znakomity historyk i geo graf Jan Długosz dostarczył materiałów dotyczących obsza rów ćwczesnej Polski. Dwie redakcje tej mapyt rękopiśmien na /typ.A/ Henryka Martellusa i sztychowana /typ.B/ Miko
łaja Gersanusa służyły w pierwszej połowie XVI wieku za podstawę wielu opracowaniom kartograficznym Europy środ kowej, a ze wzglądu na rolę, Jaką mapa nosząca nazwisko Kuzan^zyka cdagfała w dziejach kartografii Polski, nazywa
ją J"* hisiaryey kartografii najstarszą kartą geogra«
8
ficzną siem polskich . Zamieszczona na początku wykazu mapa Europy Srodkowej/l/^ norymberskiego lekarza Hiero nima Mfinzer* /w Eartmaan& Schedla "Liber chronicarum", wyd. w Norynberdae w 1493r./ Jest jedną z przeróbek /typ.A/ pracy Mikołaj% z Kuzy. Data wydania tej mapy wychodzi nie co poza z*.*?.3g czasowy zaznaczony w tytule, cofając się
niewiele w w lak XV. Sepreaieataje ona najstarszy w naszych
zbiorach egzemplarz "nowożytnej" mapy ziem polskich. Dru
ga mapa MfSn/,sr*
/
2
/,
również wykonana w grubym drzeworycie /w skali, około 1*5 100 000/, jlest zamieszczona w póź niejszym pj?y,ifLc*uk«. niemieckim "Kroniki" Schedla z
Augs-xj
Poczuwaa się do miłego obowiązku podziękować Panom Profesorom Dr. Bolesławowi Olszewiczowi, Dr. Augustowi Zier- hofferowi ora» Pani Dr Anieli Drozdowskiej za udzielenie mi wielu cennyc;!'» rad. i wskazówek oraz udostępnienie po trzebnych materiałów.
burga z 1500r« Obydwie mapy wykazują oprócz drobnych zmian na terenie krajów północnych /wziętych a.in« z opracowań Cl.Swarta i z ulmskiego wydania Ptolemeusza z 1482r«/f wy raźne ślady wykorzystania przez autora materiałów
Hikoła-. „
10
ja z Kuzy •
Ha pracach Kuzańczyka wzorowane są również następujące mapy wykazu:
Tabula moderna Sarmatie Err. sive Hungarie, Polonie... ze strasburskiego wydania "Geografii" Ptolemeusza z
1520r«/3/ •
Tabula noua Foloniae, Vngariae & Russiae - z "Geograf ii1’
Ptolemeusza M.Serveta /Lysn-Vienne 154-1/ /5/»
Tabula moderna Poloniae, Ungariae, Böemiäe... Antonie go Salamanki wyd.rzymskie z 1548r. /6/«
Te przeróbki Kuzańczyka łączy jedna wspólna cecha» a mianowicie każda wykazuje udział w ich opracowaniu nasze go znakomitego humanisty krakowskiego - ojca polskiej kar tografii - Bernarda Vapowskiego /za.1535/• Pierwsze ślady zainteresowania się Vapowskiego kartografią ziem polskich
znajdujemy na - znanej
z
rzymskich wydań "Geografii" Ptolemeusza
z
150? i 1508r. - "nowej" mapie "Polski, Y$gier,Czech, Niemiec, Rusi i Litwy". V Czasie swego pobytu w Rzymie /1506/poaagał Wapowski Markowi Beneventano przy opracowywaniu wyżej wymienionej mapy* Beneventano oparł ją, jak wspomniano, na pracy Kuzańczyka, a Wapowski "wpro wadził do niej wiele poprawek' i uzupełnień, dodał też spo ro nazw miast i miasteczek polskich, nie zapominając o ro dzinnych Radochonicach i o gnieździ» rodzinnym -
Wapowi-cach. Obie te drobne miejscowości figurowały dzięki temu aa
napach XYI wieku, któro się na Tabula moderna Poleniae, Un-
11
*gariao opärly" •
Całkowitą zależność od mapy M.Beneventano wykazuje /na leżąca obecnie do wielkich rzadkości/ mapa o tym samym
tytule \ 6 ryta wi.miedzi i wydana w Rzymie przez
Antonie-*12
go Salamankę w 1548r. Podobna zależność widoczna jest
na /powtórzonej ze strasburskiego wydania "Geografii" Pto
lemeusza
z
1513*«/ mapie(J),
opracowanej przez MarcinaVald3eemSllera i dołączonej do nowego wydania tejże "Geo grafii" * 1520r.
Obydwie mapy, Ś6) 1
l
3), wykazują wymienione powyżej poprawki i uzupełnienia Vapowskiego, lecz posiadają również pozostawione przez niego na obszarze ówczesnej Polski i
Litwy błędy map Mikołaja
z
Kusy, a mianowicie nieistniejący "Las Hercyński" i góry Ryf ej sicie. Pozostawiony został
także inny błąd Kuzańczyka, przesuwający ujścia Dniestru i Dniepru między 50° i 32° szerokości geograficznej, pod czas gdy rzeki te uchodzą w rzeczywistości między 46* i 4?* szerokości1^.
Ostatni z wymienionych w tej grupie /na s.127/egzempla- rzy, ( 5 li* pochodzi z bardzo rzadko dziś spotykanego drugie go wydania "Geografii" Ptolemeusza, opracowanego przez M
i-15
guela Serreta /Lyon-Vienne 1341/ . Mapę tę po raz pierwszy umieścił Laurentius Fries w "Geografii" Ptolemeusza wyda nej w 1522r. w Strasburgu. Zatytułował ją błędnie "TabvflaJ Medebtna^ Wala?.chi<^jns. Jest ona zmniejszoną i bardzo upro
1520r* f 3)» a aa terenie samej Wołoszczyzny ale umieszczo no właściwie żadnych elementów^*. Tego samego klocka uży
to jeszcze w następnych wydaniach Ptolemeusza w latach 1525 i 1535« To ostatnie wydanie było również opracowa ne przez M»SetTeta. Mapy z wydań 1523 i 1535 mają na od wrocie tytuł *Tabu[lą[ moderna Hvngariae, Poloniae, Rus sie«, Prussiaé et Yalachiae", podczas gdy nasz egzemplarz
ma tytuł górny "Tabula noua'Poloniae, Vngariae Russi&e*.
Inną grupę, która jest również odbiciem działalności ' Wapdwskiego na polu kartografii ziem polskich, tworzą ma
py wymienione w wykazie pod numerami: (4), (7)* (lO)i (11), Dvuarkuszowa вара Sarmacji europejskiej tfapowskie- ge, wydana u Floriana Unglera w Krakowie ekołe 1526r.
17 / a z której zachowały się tylko Reprodukcje.fragmentów/ , posłużyła niewątpliwie za podstawę opracowanej przez Se bastiana Mtnstera mapy "Polonia et Vngaria" U-) • S.MVn-
ster włączał ją de wydanej w 1540r* "Geogrâfii" Ptole meusza. Jest ona właściwie
wycinkiem'wspemnianêjpubli-18 ’
kacji Wadowskiego • Tai mapa powtórzona jest jeszcze w dwu naszych egzemplarzach "Kosmografii" S.Mttnstsra, a mianowicie włoskim wydaniu'fc Bazylei z ‘1558£. (7) 1 nie mieckim bazylejskim z 15б9г. { l l ) ^ . Czwarty egzemplarz
»
pochodzi z historii Polski Marcina Kromera, przetłuma czonej na język niemiecki przez Henryka Pantaleona, a
•20
wydanej w Bazylei w 1562r.
Przy tej grupie należy jeszcze wspomnieć e trzech ma łych mapkach Polski, zamieszczonych wśród tekstu w trzech "Kosmografiach" Klastera: włoskim wydaniu z 1558r. (8) i
i dwu niemieckich: z 1569**. (li] i 1588*'»(20), Mała ta map ka /w skali ekoło 1:12 000 000/ jest z kolei wycinkiem ma py Polski i Węgier G.Kttnstera ż 1540r.(4), a więc pośrednio
21 również oparta na mapie Sarmacji europejskiej Wapowskiego •
Echa prac kartograficznych Wapowskiego znajdujemy jesz cze v mapie Sarmacji Jana Hontera, dodanej do "Rudimentorum cosmographicorum libri III..." wydanej w Zurychu w 15&1r.
(16). M&pa ta, aczkolwiek opracowana na podstawie mapy Sarmacji europejskiej Ptolemeusza, wykazuje wyraźne ślady posługiwania się przez autora dziełami kartograficznymi B.Wapowskiego, i to jego mapą Sarmacji europejskiej z 1526r. oraz jego najważniejszą pracą, mianowicie mapą Pol ski /w skali około 1:1 000 000/ rówuież wydaną v Krakowie v
15?.6r,^
Mapa ta /W skali 1:15 000 000/ ukazała się po raz pierwszy w "Rudimenta cosmographica Joazmis Ho&teri Coronensis" w Braszowie w 1542r. Znana jest z późniejszych przedruków tego dzieła /u nas z 1581r«/ oraz z dzieł innych autorów. Nieco zmniejszoną jej kopię ufeieścił Münster wśród23 •
tekstu swych wyda£ "Kosmograf.li** . W naszych zbiorach znaj
dujemy ją w wydaniu włoskim z 1558r,
(ß)
1 dwu wydaniach niemieckich z 1569r.(l3) i 1588r.(l9)*
Wszystkie mapy, wymieniona powyżej v trzech ostatnich grupach, powtarzają za Vapowsklm szereg jego błędów, jak np. nieistniejące jeziora: Chronos, Sarmacki® i Aa&dockie oraz rzekę Boh uchodzącą do Dniepru.
W dziale map ogólnych pozostało jeszcze pięć egzempla rzy, które można także ująć w jedną grupę filiacyjną. Pod stawą kartograficzną tej grupy jest wymieniona już /znana
skiego. Na niej to w głównej mierze dparł się, pochodzą cy ze wai Grodżca w dawnym Księstwie Cieszyńskim, Vacław Gródecki, opracowując swą mhpę Polski wydaną w
drzewory-.24
cie w Bazylei około 15$2r. Пару Polski włączone do atla
su Abrahama Orteliusza w 15?0r* i następnych są wiernym odbiciem owej zaginionej i znanej tylko z zachowanego in deksu nomenklatur geograficznych pracy Grodeckiego. V na szych zbiorach reprezentują ją pozycje (14) i (1?). Są to
kolorowane miedzioryty z Crtel ius/.owych wydań antwerpskich
z
1573r. i 1584г. Z ważniejszych rćżnic między mapami Wa-powskiego a kartą Gródeckiej wymienić można "wyelimino wanie przezeń z obrazu kartograficznego ziem litewsko« ruskich trzech wielkich, a w rzeczywistości nieistnieją cych jezior: Amadockiegp, Sarmackiego i Cronos"* Z jezior tych pozostawił Gródecki tylko bardzo zmniejszone jezioro Aaadockie, redukując do dwu /z ośmiu u Wapowskiego/ licz bę wypływających zeń rzek, Z&lenił też Gródecki na'awej napie rysunek Dniepru, kreśląc jego bieg od Smoleńska ku ujściu w kieruńlm południkowy^» Błąd ten przejął Gródecki
prawdopodobnie z aap Moskwy Antohiego Wieda /154
2/
1 Zygmunta Herbersteina /1546/. Przykry ten błąd umniejsza s i e c ? ‘yfcrtość pracy Grodeckiego i oznacza krok wstecz w stosunku do poprawniej przedstawianego biegu Dniepru na
25 mapach wzorujących się na Yapowskim .
Nieco zmniejszona kopia mapy Polski Grodeckiego dołą czona została do dzieła M.Krouera "Polonia sive de situ**« wydanego w 1539r. w Kolonil(2tj. Mapa ta ma trochę zmie niony tytuł oraz poprawniej podane nazwisko autora.
Ciekawą przeróbką napy Polski Grode:kiego jest niewiel kich rozmiarów kolorowany miedzioryt zatytułowany "Polo nia, Polen,Polc.tgne" (15). Jest to dzi£ niezwykle rzadko
spotykany - być może jedyny 'w zbiorach bibliotecznych poi«*
skich - egzmeplarz, wyjęty
z
Bałego atlasu /składającegosię z czterech części/» pt. "Itinerariua orbis christla-ni", sporządzonego przez Jana Mataliusa Metellusa
Sfcaęaa-\
nuśa, a wydanego w latach 1579/80 prawdopodobnie w Ant- 26 ’
werpii • Jedną
z
nielicznych wzmianek o tej mapceznaj-27
dujeay w pracy H.Michowa , który tamie zamieszcza jej reprodukcję /Kartę 2/. Błędnie stwierdza on jednak, że mapa ta jest przeróbką mapy Polski Andrzeja Pograbki* V polskiej literaturze, dotyczącej historii map Polski z XVI wieku, spotykamy sprostowanie tego błędu w dwu małych
28
notkach v pracach K.Buczka • Nader wierna ta kopia mapy Polski Gródeckiego, nie posiadająca ani skali ani na ram kach zaznaczonej siatki stopniowej, ma naniesione drobnym mi punktami szlaki podróżne, z których dwa przebiegają przez terytorium Wielkopolski, a mianowicie* jeden wie
dzie od zachodu
z
Lipska do Wrocławia, dalej, mijając odwschodu Kościan, do Poznania, stamtąd do Gniezna i na pół-
, nocnym krańcu jeziora Gopła skierowuje się do Torunia.
Stąd szlak przechodzi na prawy brzeg Wisły, ciągnąc się przez Grudziądz do Tczewa, gdzie przechodzi na lewy brzeg Wisły i dochodzi do Gdańska. Drugi szlak, wychodzący rów^> nież z Wrocławia, wiedzie przez Kalisz, Konin ku południo wemu krańcowi jeziora Gopła, dalej de Torunia, skąd już poprzednio wymienioną trasą do Gdańska*^. Prześledzenie
szlaków podróżnych, & także porównanie noaenkulatury geo
graficznej naszej mapki z nomenklaturą zamieszczoną w
ta-30
blicy synoptycznej Buczkar oraz s innymi przeróbkami ma
py Polski Grodeckiego dałyby na& lepszy materiał anality
czny* Te badania wykraczają już jednak poza rany niniej-
szej informacji.
Ostatni egzemplarz z naszych Orteliuszowyeh atlasów
— "Theatrua”
%
1595**. - wykazuje drobne uzupełnienia wprowadzone na ftapę Gredeckiege, zaczerpnięte z mapy Polski Andrzeja Pograbki /Pegrabiusa/ wydanej około 15?0r. w Wenecji (22).
Słów kilka pragnieay jeszcze dorzucić e naszych mapach
szczegółowych ziem dawnej Polski*
Vdziale tym reprezen
towane są znane mapy Inflant, Litwy, księstw Oświęcimskie
go
i Zatorskiego, Pomdrza, Praś i śląska.
Mapy miedziorytowe Inflant (23, 24 i 25)» umieszczone
v atlasach Orteliusza
t
lat 1573* 1584 i 1595* są opracowane na podstawie kopii nieznanej dziś rękopiśmiennej kar ty Inflant matematyka antwerpskiege Jana Portantiusa. Być moi*, zdaniem Buczka, Portantius opa*ł się na zaginionbj
najstarszej drukowanej mapie Inflant z
1555r#Kaspra Hen-
31 • '
nebergera . Kapa Inflant Portantiusa weszła db atlasu Orteliusza po raz pierwszy w wydaniu drugim "Theatrum"
w 1573*.(
23
). Przeróbka ta odbiega od oryginfcłu swym fca-sifgiem, gdyż ów obejmował oprócz Inflant również część krajów ościennych, sięgając poza Gdańsk na zachodzie, a na południu po Warszawę i Pińsk32. Mapka w Orteliuszu nie
poprawek wprowadzonych przez Portantiuta, ulepszających dotychczasowy obraz kartograficzny togo kraju, wymienić naloty: zaznaczenie odrębności jeziora Pskowskiego, lepsze przedstawienie wysp archipelagu Estońskiego oraz wzbogace
nie i poprawienie sieci wodnej i osadnictwa.
Z ważniejszych
błędów dawnej kartografii luf1ant Fortantius zatrzymał wad liwe ukształtowanie wybrzeży oraz przekrzywienie osi za- toku Fińskiej.
Mapa Inflant(26) - dołączona przez M.Kromera do opisu Polski w edycji kolońskiej z 1589?» - znana jako druga re dakcja napy teatru wojny polsko-noskioyskiej, zatytdłowa- na jest "Magni Ducatus Lithuaniae, ŁiToniae et MoscoYiae descriptio". Z zaznaczonego w tytule Wielkiego Księstwa Litewskiego mapa ta obejmuje tylko jego połać rozciągają cą się na północ od Niemna. Przedstawione na niej nato miast całe Inflanty i znaczna część państwa moskiewskie go. Opracowana została przez znanego kartografa śląskie go Macieja Strubicza dla Stefana Batorego w okresie łjoj- ny z Iwanem Groźnym o Inflanty, już po zakończeniu wypra
wy połockiej. Świadczyć o tym ma przedstawienie na tej karcie okolic Połocka. Strubicz wykorzystał więc już w drugiej redakcji swej mapy teatru wojny materiały znanej
z przedruków XIX-wiecznych mapy księstwa Połockiego Sta nisława Pachołówieckiego^. Strubicz ulepszył na swej ma pie zarys wybrzeży przede wszystkim północnej Estonii, które wyprostował, zachowując skrzywienie osi zatoki Fiń skiej tylko w jej wschodniej części, Z innych ważniejszych zmian wymienić należy poprawniejsze niż u poprzedników
przedstawianie rzeki Dżwiny. Natemiart gorszy alt u Por- tantiusa jest u niego'rysunek jeziora Pejpus, nie uwzględ niający odnogi Pskowskiej«
V dziale drugia wykazu znajdujemy dalej znane przerób ki wydanej w 1563r* v Wenecji pod kryptonimem Sta.Por. napy księstw Oświęclaskiege i Zatorskiego« Nasze przerób-*
ki pochodzą z trzech wydań "Theatrum" Orteliusza z lat
*1573 (27), 1584(28) i 1595(29). Dwa pierwsze egzemplarze są miedziorytami kolorowanymi, jodynie trzeci nie jest kolorowany«
Wśród map Pomorza wyróżnić meżorny dwie grupy:
•/ napy włączone do wydań "Kosmografii1* S.Mtostera z lat 1558(31, 52), 1569(33* 3^) 1 1588(33, 39)«*az
b/ mapy załączone do wydań "Theatrua" Orteliusza z lat 1573(35;, 1584(37) i 1595(41).
V grupie pierwszej znajdujemy*,oprócz zamieszczonych vśród tekstu małych drzeworytów (31, 33, 3 8 ) ^ , mapę Po-
norza na dwu stronnicach (32* 34, 3 9 Mapę tę przygoto
wał dla Kttnstera pochodzący
z
Koszalina teolog pomorski35
Piotr Bocker, znany jako Peter Artopaeus / » «
1563
/ •Spotykamy ją pierwszy raz w "Kosmografii" Mttnster& z
1550r. Dołączył
jąrównież Mftnster do swego wydania
"Geo-•
36
grafii" Ptolemeuszowej w
1552r.
Nasze egzemplarze pochodzą z pośmiertnych wydań "Kosmografii" MBnstera, a
aianowicio włoskiego z 1553r. (
32
]tL dwu niemieckichz
1569^34)i 1588r. (39)• Analiza mapy Artopaeusa, jaką przeprowadził V « K o w a l e n k o , doprowadziła go do wniosku* że zapewne B«Vapowski przedstawił ziemie pomorskie dokładniej na
swej mapie Polski z 1526r* Chociaż więc жарка Mtnstera była "swego rodzaju nowością kartograficzną" "w'zakresie ezdobhych szkiców geograficznych, przedstawiających powi ną wyodrębnioną krainę", to Jednak pierwszeństwo w histo rii kartografii Pomorza XVI wieku przyznaje Kewalenke
B.Wapewskiema. Kewalenke zi*epredukewał /por.przypis
35
/mapkę Pomorza z wydania wcześniejszego niż przez nas po siadano. Egzemplarze z naszego zbioru wykazują Już uzupeł nienia, o których wspomina wyżej wymieniony autor w cyt*» wanej pracy*
Trzy mapy Pomorza (35» 37» 41), znajdujące się na Jed nym arkuszu z mapami Inflant i księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego w Orteliufizowych wydaniach "Theatrum" /1573» 1584 i 1595r*/, są nowymi wydaniami powyżej omówionej mapy3®. A.OrtOliusz dodał tę mapę Pomorza do swogo atla su po raz pierwszy w 1573?« V dalszym naszym egzempla rzu atlasu Orteliussa z 1584r* znajdujemy Jeszcze kolo rowany miedzioryt wysp Rugii, Uznamu i Volina(3<>)3^* Ton sam miedzioryt nie kolorowany powtórzony Jest również’w naszym egzemplarzu "Theatrum" z 1595r»(40j.
Mapy wykazu przedstawiające terytorium Prus możemy z . kolei podzielić w zależności od ich autorów na dwie gru py, a mianowicie:o/mapy pochodzące ed Henryka Zolla i b/ od Kaspra Henfiebergera* V pierwszej grupie, tj* w na pach będących przeróbkami czterearkuszowej mapy Prus
3.Zolla z 1542r* , znajdujemy Jeszcze echa
prac~karte-feraficznych Vapowskiego, gdyż przy opracowywaniu swej mapy posłużył się Zell mapą Polski Wapowskiege z 152бг.,
przerabiając odpowiednią jej partię* Z przeróbek pracy Zella reprezentowana jest w naszych zbiorach sapa w "Theatrun"
Orteliusza z 1573r*(44-). Jest ona powtórką sapy z poprzdd-'41
n i e j edycji te^o atlasu z 1570®* • Mieco zoniejszona i
uproszczona przoróbka 0rteliu3zowa niewiele różni się od egzemplarza weneckiego* Ilość zamieszczonych miejscowoś- e l odpowiada pierwowzorowi, a różnice w nazewnictwie są drobne« polegające na zlatynizowaniu niektórych nazw /np* P om e r e n - Poaeraniae pars» Polen - Poloniae pars etc*/*
Z drobnych zmian» które wprowadził Ortaliusz» wymienić aaożna opuszczenie dwu niewielkich napisów: pierwszego u wybrzeży półwyspu Sambijskiego głoszącego o znaleziskach bursztynu w tych okolicach oraz drugiego napisu /w okoli c y Tannenbergu/ upamiętniającego zwycięstwo Władysława Jagiełły nad Krzyżakami w I4l0r* Krótką wzmiankę o znale ziskach bursztynu przeniósł Ortellusz do tekstu objaśnia jącego na odwrocie mapy» natomiast o drugim wydarzeniu
42 wzmianki nie znajdujemy *
Bardzo uproszczoną i zmniejszoną przeróbką mapy Prus Z e l l a jest drzeworyt zamieszczony w "Kosmografiach" S.Mttnstera z lat 1558(42;» 1569(43) i 1588C46)*3 . '
V wydaniach "Theatrum" od roku 1584 zastąpił Orteliusz n a p ę Prus Zella miedziorytową zmniejszoną kopią pierwszej szczegółowej mapy Prus znanego kartografa wschodnioprus- k i e g o Kaspra Hennebergera* Henneberger opracował swą ma p ę m*in* na podstawie materiałów M.Kopernika i
A.Sculte-tiego, a także wyzyskał materiały
z'
map: niewydanejJ.Re-44
wy-mienionej вару* o nieco różnych rozmiarach» jedną kolo rowaną z 1584r. i drugą niekolorewaną z 1595*•» znajdu
jemy w wykaz i • pod numerami (
45
J i (4-7) .Pozostała nam jeszcze wstatnia grupa wykazu, mianowi cie mapy śląska* Terytorium śląska reprezentują v naszych
zbiorach dwa typy map: jeden v "Kosmografii" S.14ttn stera
z 1569x*. (48) oraz drugi z jege późniejszego wydania "Kos— mografii" z 1588r*(51)1 napy zawarte v naszych trzech
edycjach "Theatrum" Orteliusza z 1573г.
(**э),
1584(50) i1595{52)* Pierwszy wymieniony egzemplarz(48)z tytułem "Schlesia nach aller gelegenheit in wKsseren statten bergen und anstóssende llnderen" i orientacją wschodnią jest powtórką bardzo nieudolnegó drzeworytu, który za mieścił Mttnster jut we wcześniejszych wydaniach swej
•4*5 "Kosmografii" /po raz pierwszy w wydaniu z 1544r. v *
Ta pierwsza osobna mapa śląska posiada niewielką wartość. Opracował ją Mflnster na podstawie jakichś bliżej niezna-* ' nych źródeł» sporo też wykazuje poważnych błędów i bra ków* De najpoważniejszych zaliczyć należy zupełnie fał szywy rysunek biegu Odry» a tym samym całego jej dorze cza na tym terenie, co w konsekwencji wprowadziło
błfd-46' ne rozmieszczenie miejscowości *
Drugi egzemplarz - drzeworyt o prawie takim samym ty tule - z późniejszej edycji "Kosmografii" jest już wzoro wany na pierwszej, opartej na autopsji i pomiarach doko nywanych w terenie mapie śląska, opracowanej przez karto
grafa miejscowego /wychowanka Uniwersytetu Jagiellońskie-47'
Ś l ą s k a Helwiga umieścił M a s t e r na odwrocie arkusza шару: "Silesia-Schlesien nach beschreibung M.Martini Helvigij« d e s Idlen besten Hiclaus Rhedinger Hauptmann in Bresslaw v e r e h r t Anne 1561 vnd von M.Dauid Wolckenstein von Bress l a w Mathematico ln Strassburg zu diese« Verck verordnet A x m e 1337я • Drzeworyt w "Kosmografii* ma orientację pół nocną, podczas gdy drzeworyt Helwiga zorientowany został k u południowi*
Innymi redukcjami mapy Selwiga są trzy egzemplarze v
Orteliuszewych atlasach(*9» 50«
5 2
)* Dwa pierwsze są po-wtórzeniem redukcji zamieszczonej już'przez Orteliusza w e d y c j i jego atlasu z 1570r. Obydwa są kolorowanymi /nie c o odmiennie/ miedziorytami z zaznaczonym w tytule Autor s t w e m И,Helwiga« na których znajdujemy drobne zmiany wpro w a d z o n e przez Orteliusza« m.in. zmianę orientacji na pół n o c n ą oraz wprowadzenie granic politycznych« których brak w oryginała Helwiga*
Ostatnia mapa Śląska pochodzi z edycji "Theatrum" z 1 5 9 5 r . ^52)• Ten niekolorowany miedzioryt również oparty n a mapie Helwiga, różni się od poprzednio wymienionych trochę zwiększonymi rozmiarami 1 bardzo niewielkimi zmia n a m i w treści. Rysunek jego jest za to znacznie staran niejszy.
Hajstarsza data wykazu - rok
1595
- zbliża nas już dow i e k u XVII, wieku, w którym dzielnica Polski najbardziej n a s interesująca - Wielkopolska - doczekała się również
m r p i s r
1
Por. Polski* Zbiory Kartograficzne. Informator Bi
blio
t*karxa aa rok
1959
* Warszawa
1958
» *«
156
-
162
.
2
___
W końcu 196lr. okazał się 1*z*szyt CKK /R*d*i oprać•
Marian« Lodyńskiege/ obejaujący katalog atlasów i dział
geograficznych z lat 1482-1800.
^K«ln. I. ! v i e i a: Zbiory kartograficzna Bibliote
ki Kórnickiej* Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej. 1959 *•?•
s.369-380; A. L e w a n d o w s k i e j : Katalog zbiorów
kartograficznych Ksiąinicy Miejskiej ia. M«Kop*rnika. Ta*
ruń 1958| B * K n l * c i k o w « j : Katalog atlasów /XVI-
-XVIII w;/' Bibliotaki PAN w Krokowi*. Rocznik Bibliotakl
PAK w Krakowi«, R*V,
1959
. Kraków 1961, •.199-311.
4
P«r. U, P n c k i l a n k t t Zbiory k«rtogr«ficane
Bibliotaki Główn*j UAK v Poznaniu* Z.H.UAK. Bibliot*ka
Główna s*2, Poznań 1961, **172-179.
5
* Dziękuję serdeczni* kolegea Panoa dr* H.Kowalewiczo-
wi i agr* J.Cybertowiezowi za udostępniani* z Oddziału
Starych Druków wszystkich dsiał potrzebnych do niniej
szej informacji*
^ Podział tan zastosowano jut w Katalogu Wystawy Zbio
rów Kartograficznych Bibliotaki Narodowej* Warszawa 1934*
7
Tak szeroko pojęte polonica zabytków*j kartografii
uwzględniają również instrukcj* CKK*
Por. X. B u c z • k: Rzut oka na dziej* kartografii polskiej. Katalog Wystawy Zb.Kartegr. Biblioteki larod. Warszawa 1934, 3*11 i n.; tegoż: Początki kartografii polskiej /od Długosza do WapowsZiego/. Sprawozd.PATI, Kra
k ó w 1935* ?.XL, Ir 2* b.29 i n.; tegtż: Wołyrf v d a w a j
kartografii /wiaki X7-XTni3/. Równe 1935. s.5-7 oraz B . O l s z e w i c z : Geografia polska w dobie Odrodze nia, Warszawa 1957* fi*16.
o
Cyfry w nawiasach oznaczają nuaary pozycji wykazu.
Por. a. In* Hodanskilld: Facsiali* Atlas, 1889* s.4Q
z reprod,; Katalog w y s t a w ^ . j . w . , s.68, poz.12| równiei
A.H e r r A k a nt Dl* Ut*st*n Karton ron Deutachland...
Łeipzig 1940, ».11-12 1 tabl.5.'
<14 • . . . .
B. 0 1 8 z * w i c z: Geografia polaka.•• j.w., 8.2?. Por.t*ż L.A. B i r k * n t t a j « r t Marco B*n*v*ntano, Ko pernik, Wapowfcki, a najstarsza karta geograficzna Polski. Bozpr.Wydz.Mat.-Przyr.Ak.ua. Ser.III, T.1, Dział A, Kra k ó w 1901, s.134-222 z repr.m&py z ‘1507/08 /tabl.1/. K. B u c z * k: Rzut oka... j.w., s.15'1 17 »raz Inn* prac* tychże autorów. - B.Olszewicz słusznie zwrócił uwa—
459
na niezbyt obiektywu* wywody hitlerowskiego historykagaografil A.H*rrcanna/j.w., s.14 i tabl.9/» który zżyma się na spolonizowani* przez Wapowskiego wyżej wymienionej mapy, zarzucając au "sfałszowanie mapy Nieaiec" /por.
B . O l s z e w i c ż t Bernard Wapowski - ojciśc'kartogra fii polskiej. Geografia w szkole. R .6, 1953 Nr 2, s.83/.
12 B. O 1 g i t v i o t: Kartografia polska XV i XVI
wieku* Warszawa 1930« s.18, poz*21* Por*taż K* B u c z a k: Kurioza w obrazi« geograficznym Polski* Kalandarz IKC 1935* 8*222 i 223 * r«pr*{ A . H e r r a a n n, jw., s.16 i tabl* 12b* Jodyny znany dotychczas w polskich zbiorach kartogra ficznych egzemplarz tej sapy znajduj* się w Bibliotece Zbiorów Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowi«*
13
R«pr*a Kordta: Kat«rialy po istorii russkoj karto grafii* Kie* 1899 tabl*11 /też obj. s*3/*
14
K* B u c z • k: Rzut oka..* jw., s*17* Ni«eo od miennie od ujęć spotykanych w dotychczasowych opracowa niach przedstawia udział B* Kapowskiego w pracach nad ma pami wydanymi w latach 1507 i 108 oraz 1513 i 1520
Cz. C h o w a n i e c w pracy: Th« f irst geographical
sap of Bernard Wapowski. Image Mundi, 12« 1955» s.59-64
%
r«pr. Już K*Bucz«k w swych pracach wysuwa hipotezę •istnieniu jakiejś wcześniejszej /sprzed 1517r*/ niezna nej rękopiśmiennej redakcji aapy S&raacji B.Wapewskiego.
15
0 Serrecie ukazał się ostatnio artykuł X* K a r w o- t ał Geograf na stosie*** Poznaj świat. 1961 Nr 6, s.33-36 z il.i aap* Artykuł ten opiera się na pracy H* T e 1 1 i n* Michael Serret ais Geograph. Ztschr.d.Gesell.f.Erdk. zu Berlin* Bd.10, 1875, s.182-222, Bd.14, 1879, s.356-368*
16
Ł* B a g r o w: A.Ortelii Catalogus Cartographorum* Gotha 1928* Tell 1, s.71 i ? 2 * J* S t « b n o w s k i w
pracy: Historia druku map /w zarysie/. Warszawa 1933 na s . 1 9 daje reprodukcję tej topy. Chybi przez posyłkę peda- n a jest v podpisie data 1513»
17
* Por.a.i. B, 0 1 3 t e v i e zt Geografia polska.•• j w M s.26 i 27.
4 A
Por. K. B u c z o kt Sin Beitrag zur Sntstehungsge- schichto der "Kosaographii" y«n Sebastian Mttaster. Imago M u n d i Li I 1935» s.36 i inne praco tegoż autdra. Rep*od. u Kordta: Materiały... jv., Kier' 1910 Vyp.II tabl.ZZ.
19
Hóżny od tej sapy, a mający ten sam tytuł jest drze w o r y t z bazylojskiego wydania "Kosmografii” S.MBnstera z
*1588r^ (16).
20
K.Zstreiehor v swej bibliografii wymienia w tomie ZZ n a 8.282 to dzieło Kromera, bez notki o załączonych doń aa- pach.
OA
Por. K. B u c z e kt Sin Beitrag... jw.# s.36 przyp.
”13. Por.też wyaienioną w vykazie bibliografię i katalog.
22
Por. dane z cytowanych w wykazie prac.
^ Por.m.in. K. B u c z e kt Sin Beitrag... jv,, s.36
przyp.
1 3
.24
V«6rodecki korzystał przy opracowywaniu kartograficz n y m ziem litewsko-ruskich też z mapy Saraacji Yapowskiego z I526r. Por. K. B u c z e k: ślązacy w kartografii polskiej
XVI wi*ku. tatowie* 1937* s.11 i n. z reprod.mapy z 1570r. /tabl.I/.
^ K, B u c z » k: ślązacy...
<v,9
s.1? i 18*°6
Por. B, V e r t h • 1 a: Der erste europlisch* Strassenatlas. Imago Mundi. I. Berlin 1935 8*41 i n*
27
H. M i c h o w: Weitere Beitrłłge zur Ulteren Karto- graphi* Sus3lands. Mitt.d.Geogr.Ges.ln Hamburg. Bd.XXII, 1907» s.164-165 i reprod.Kartę 2.
K. B u c z • ks Kartografia polska w czasach Ste fana Batorego. Wiad.Służby Geogr. R.VIIf 1933» s*72, przyp.8 i tegoż autora: Ślązacy... Ą-w., s.39» przyp.27*
29
Kilka uwag o szlakach podróżnych, przebiegających przez terytorium Polski środkowej, znajdujemy w pracy H. M i c h o w a: W*itere Beitrtge... jw., s.160-165.
^ Zob. K, B u c z e k: Ślązacy... jw., s.32-34.
T t ś
|
Por. K. B u c z e k : Ślązacy... jw., s.24 oraz
przypisy 35 i 36 /s.40/. Por. t*ż tegoż autora Kartogra
fia polska..., jw., s.93-94 i reprod« mapy Inflant Por-
tantiusa z wyd. G.ds Jode z 1578r. /tabl.VII/. 32
Por* reprodukcję mapy Inflant wymienioną w przyp. 31. Ta przeróbka, tak jak i oryginał, obejmuje również wymienione kraje ościenne.
^
I.
В ц с z « к: Ślązacy... jw«, s.29-30 oraz reprod« tabl.II. Por.też tegbi autora! Kartografia polska.,« 1v.f s.85-89
tai z reprod. zsniejsfcohą tabl,I7. reprodukcjawielkości oryginału u Kordta: Materiały... w.t II, 1910,
trbl.ZII. Zob.też raprbd. шару księstwa połockiegOSt.Pa- chołowióckiego w К, В u с z o k: Kartografia polska...
j*; tabl.YIII. W naszych zbiór :**4 posiadamy reprodukcję
planu oblężeni* Połecka(30), wedJu,: kopii sporządzonej współcześnie z zaginionego oryginała, opublikowanej przez K.Korkuneva pt. "Karta vocnnych de:;ttvij aeidu russkimi i
poi jakami v 1579£" * "Zurn. Min. Nar oda. Pr o sir. 1837" No 2.
34
Mała ta mapka została włączona po raz pierwszy
przez Mttnstera do "Kosmografii" w edycji
z
1550r. Por.Ł. В a g r o w: A.Ortelii Catalogus Cartographorum. Gotha 1928-1930 II, S.28, poz.166.
35
Por. W. K e w a l e n k o : Bałtyk i Pomorze w histo rii kartografii /VII-XVI wiek/. Przegląd Zachodni. R.Z,
1954 T.II nr 7/8» §;335^388 i'reprod. Ryc.11
/s'.392
i 393/.36
Por. Ii. В a g r o w: A.Ortelii Cat.Cart... 2 w.,
s.28, pcz.131a oraz s..
26
, poz.1 3 1
.37
W. К o w a 1 e n к o: Bałtyk i Pomorze... jv.,s.
386
-337
.L. В a g r o w: Die Geschichte der Kartographie. Berlin 1951, s.331.
^ Por. Ł. В i ; r « vt A.Ortelii Cat.Cart..., jv«,
I, s.18, peZ.146.
Ąq
Zob.zmniejszoną reprodukcję w G # .t5 а г а с i: Hein rich Zoll, G.Gastaldi und einige dor Kltoston Karten топ Deutschland« Pet^Geegr.Hitt. 73 Jg.. '1927. Tafel 12. Re produkcję wykonano z jedynego zaćhowanego egzmeplarza w Libreria doi s.Harco w Wenecji. Dokładną analizę tej sa
py przeprowadza W.Horn: Die Karte
топ
Preussen des Heinrich Zoll /15^2/. Srdktode 1950 Bd.IV, s.67-81. 41
Por. ai.in. Ł. В a g r o w: A.Ortelii Cat.Cart...
jv., I, 8.14- poz.31 oraz tegoi autora "Der deutsche
Kartograph Heinrich Zoll”.Pet.Geogr.Mitt. 72 Jg., 1926, s.64.
Lp
Рог. в. С а г а с i: Heinrich Zell... 3*., 8«205b.
4
*^ Hie zgadza się z tym zdaniem Ł.Bagrow. Zob.przypis 15 v jego pracy: Der deutsehe Kartograph H.Zoli«.! jw., s.64 i 65« P o r . t ś i dano z bibliografii zaznaczonej w wykazie.
44
Analiza stopnia dokładności napy K.Hennebergera znaj duje się w pracy W. H o r n a: Untersuchungen zur preussi- echen Łandtafel des Kaspar Hofinobergor /1576/. Pet.Geogr. Mitt. 89 Jg., 1943, s.241-246 z aap.
A c
^ Ł.Bagrow wymienia też ten drzeworyt w "Geografii" Ptolemeusza, wydanej przez MSnstera w 1545 i 1551r. Zob.
tegoż autora: A.Ortelii Cat*Cart... j v , # II,
8,26,
poz.125
oraz s.27, poz*125a.44»
Szczegóły o tej mapie v pracy J. Z e m b a t e g o » Najstarsze mapy śląska, i ich autorzy* s.120-122*
47
0
mapie Helwiga por* m*ixu J. Z e m b a t y : Najstarsze napy... j*w*, s*122-141 z reprod.zmniejszoną na 8*123 i fragmentem na s*127* Por*też Ł. B a g r o v: A.Ortelii Cat.Cart... jw., I, s*1C3-105*
U w a g a : Dc tablic zamieszczonych na s s
*140
i141
wyzyskano T&blicę Filiacyjną wykonaną w Pracowni Historii Geografii i Kartografii 16 PAN we Wrocławiu, opartej na pracach K.Bubzka i B.Olsżewicza.
С 91« M toriiU« tmartjeh « 1 7 км!*) U k o U ] s b i j r u i. A
, .
1» К&ПМГ (X) le « 7 ^ « r g » 1498 , . I . Münsar (2)каЩЫлт*
1500 ( • f a p m i k l ■ » t i r i i ł y lub ц к о - p la ala ta a a jr I C l . P t o l a s a a u a Вжуа 15<Ч 1 1506 I C l . P t o l a a o a a a B i t r a a b u r g 1519 (5 ) 1 1520 I C l.fto la a a a a * Sstraabarg 1522 1 1525 I C l.P tolaaaaua ly o e 1595 1 (5 ) Ijroa-Y U nn* 1541 l . ł t l ł a i i M (6) Rsf« 154« BilłpniklMap* 9ar*aoJl Snrepa^altlaJ
I C l.rto la a a a a a nd.e.M&aat*!« (4) B a illa « 1540 I S .lfin a ta r 'Oewaefroflft* (7) tta sy la a 1558 i M.Kroaar ■ e ia te rU * (10) Baayla* 1562 . I S . l ü a U r *Соав©атв.рЬ«т" (11) B u jrla * 1569 Sipka $ o l« k l'» * r* l t» k (tu (8) Baiyl** 1556 l n a a ttp e a « jd a n ła i (12) B a ajlaa 156» (20) Baajrlaa 1589
• y k a ia n o t y lk o n a jw a t n la J e » a o g n iw a , d o ty o z ą o a w y- lą o s n l a a a t a r la Ł ó » s n a r t y oh « w y k a a la .
WYKAZ SKRÓTÓW I SlAKift
Ark. - arkusz
Bagrew CC I, II - Bagrov L.: A.Ortelli Catalogus
Car-tographerttsrT.I, II.
Callier - Calller E.t Spis map geograficznych
w zbiorach Towarzystwa Przyjaciół lauk Poznańskiego.
CKK, Z.1 - Centralny Katalog Zbiorów Kartogra
ficznych w Polsce. Z.1.
dr*. - drzeworyt
Dzik.Kat. - Katalog atlasów Biblioteki Uniwer
syteckiej w Wilnie.
egz. - egzemplarz/•/
Sstr. - Estreicher K.t Bibliografia polska...
Fol. - folium
Gieysztor, Osiń- - Gieysztor St.( Osińska W.: Materiały
ska, Mat.bibl. do bibliografii nauki polskiej
ekre-R.P. su Odrodzenia.
Hantzsch« Die - Hantzsch V.t Ole
Landkartenbestin-Łandk.Besttnde de der KVniglicheh
Vffentlichen'Bi-bliothek'zu Dresden...
in. - inne
Katalog WZKBN - Katalog wystawy zbiorów kartogra ficznych Biblioteki Narodowej w Warszawie*
Kawecka, Mat.kat. - Kawecka Z»: Materiały de katalogu
lak. inkunabułów Biblioteki Głównej
Uniwersytetu i&• A*Mickiewicza. Kmiecik., Kat.atl.PAN - Kmiecików» B.i Katalog, atlasów
/XVI-XVII1 W./ Biblioteki Pols
ki« j Ak44*.nii Näuk w Krakowie.
k o l • - kolorowana
Lewandowska, Kat.ZK - Lewandowska A.s Katalog zbiorów
Hik.Kep. kartograficznych' Książnicy Miej
skiej im. Mikołajk Kopernika w Teruniu.
M . - mapa
m . luźna - mapa luźna
radź. - miedzioryt
Miohow, Weitere Bei- - Michów H.* Weitere Beiträge zur
'tr. ftltesteh Kartographie Russlands.
zia odwr. ... str. ... - na odwrocie ... strony ...
nast. - następne /egzemplarze/
niem. - niemieckie
zux. - następne /strony/
Olszewioz, KP IV . Olszewics B.s Kar-ografia pelska XV
i XVI i XVI wieku...
pew. - powierzchnia
Rastaw., Mappogr. - Rastawiecki B.: Mappografia dawnej Polski.
repred. - reprodukcja
rz. - rzymska /cyfra/
S. - strona /na której znajduje się dana
mapa/
tyt. - tytuł
v. - wiek
wyd. - wydanie
wym. - wymienia
Zembaty, Najst. - Zembaty J.t Najstarsze mapy śląska
m.śl. i ich autorzy*
MAPI OGÓLNE ZIEM DAWNEJ POLSKI 1* Europa środkowa Hieronima Mflnzera.
drz. 57,5 x 39
V: Schedel Hartmann Liber chronicarum«- Nttraberg, An- tonius Koberger, 12 VII 1493« Fol.299,
Hantzsch, Die Landk.Be&tlnde, S.87 inc.216
Katalog WZKBN,.s.68 ..
Kawecka, Mat.kat.ink., s.121
2. Europa środkowa Hieronima Mttnzera.
U: Schedel Hartmann Das Buęh der Croniken. Augsburg, Joannes Schönsperger, 1500.£Przed indeksem].
Hantzsch, Die Landk.Bestände, s.87 inc.221
Katalog WZKBN, s*63 .
Kawecka, Mat.kat.ink., s.121
3« Tabvla moderna Sarmatie Evr.sive Hvngarie, Polonie, Rvs- sie, Prvssie et Walachie.
drz*. 5^,4 x 38 tyt.górny
Ml
Ptolemaavs avctys restitvtvs emacvlatvs. Cvm tabvlisveteribvs ac novis. \_Na końcuj) Joannes Scotus, Argento- rati literis excepit. 1520. M.8..
Estr.XXXII, S.1Ó0-16-J SD 955 V Rastav., Mappogr., s.2 Olszewicz, KP XViXVI, s,152 Katalog WZKBN, s.70. Dzik.Kat.,. s.1 CKK, Z.1, s.6, 165 4-. Polonia et Vngaria. drzr 34,2 x 25,5 skala ok. 1:5 000 000 tyt.górny
W: Geographia vniversalis, vetvs et nova, complectens Clavdii Ptoleaaei Alexandrini enarrationis libros VIII... Succedunt tabulae Ptolemaice, opera Sebastian! Munsteri nouo paratae modo... Basileae apvd Henricvn Petrvm mense Kartio 1540 \;rz^ M.42.
Olszewicz, KP XViXVI, s
.156
Oo 5420^Katalog WZKBN, s.71-72
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.463 CKK, Z.1, s.7, 166
5* Tabula noua Poloniae, Vngariae, <<Russiae. drz. 35,8 x 27,7
tyt.górny
enarratio-nis libri octo. Ex Bilibaldi Pirckeymheri tralatione,
sad ad Greca
L
prisca «xemplaria a Michail« Villanoua-no secundo recogniti Prostant Lugduni apud Hugon«» a
Porta 1341 ^ r z e d indeksom i n a p a m i Excudebat
Gaspar Trechsel” Yiennae 1541 Trz3 **»33«
Katalog VZKBN, s.70 SD 513 IV
6
. Tabula moderna Polonia®, Ungariae, Boeaiae, Germania«,Pussiae, Lithuaniae. Ant fonio] Sailamancą] excu ["de
bat'^'[RamatQ 1548. “
mdź.
50,5
x 37,5 skala ok. 1:4000
000
tytuł górny
Olszewicz, XP XViXVI, s. 1 5 8 2 5 2 ? 1 ?
Katalog VZKBN, s.73
7. Nuoua descrizzione della Polonia,£
4
dell' Vngaria«drz* 34,4 x 25,6 Skala ok. 1:5
000
000
tyt.górny, na odwr.lewej str. krótki tekst
W: Sei libri della Cosraografia Vniuersale... Avtor« Sebastiano Mvnstero... Basilea ... Henrigo Pietro... 1 5 5 3 . M . 1 0 .
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.463 SD 474 III
8. Polska.
dr z.
13 ,3
z8 ,1
skala ok.1 : 1 2
000
000
V: Sei libri... Avtore Sebastiano Mvnstero... Basilea
1558. S.
952
.Olszewicz, KP XVJXVI, s.157 SD 474 III
Katalog VZKBN, s.73 9. Polska.
drz. 15*3 x 12 skala ok. 1:15 000 000
V: Sei libri«.. Avtore Sebastiano Mvnstero.•• Basilea
1553. S.
953
.Olszewicz, KP XViXVI, s.154-155. 157 SD 474 III
Katalog WZKBN, s.?2
1 0 * Beschreibung Saroatie /in welcher Poland/ TJngaren/ /Seflssen/ und Littauw fürnealich begriffen,
drz.- 34,1 x 25,4 skala o k, 1:5 000 000
tjt.górny
V: Kitn^chtischer Volckeren Historien.*.- Lrstlich durch,.. Martinum Chromer... zu latein... beschri- beni...Jetzzuaalen durch Heinrich Pantaleon... ver- teütschet... Baüel bey Heinrich Petri, und Petor Perna 1562 frz.^ M.2QPZ..J
Estr.XI, s.283 SD 576 III
Hantzsch, Die Landk.Bestände, s.'HS Fp 1345
1 1 * Landtafel des Vngerlands/ Po] andc / kttssen/Littav,/\'a- lachei und Bulgarei*
drz* 34,3 x
25,6
skala ok. 1:5 000 000tyt.górny* na odwr,lewej ctr.krótk. tekst
W: Cosmographey oder beschreibung aller Linder... durch Sebastianura Munsteru«.. t^a k o ń c u Basel in der Officin Henricpetrina,.. 1569 Crzr] H.15.
Rastaw., Mapfcogr,, s,4t 19 SD 34-58 III
Katalog WZKBN, s.72
Gieysztor,. Osińska, Mat.bibl.N.P., s.463
12. Polska.
drz, 13»4 x 8,1 skala ok. 1:12 000 000
V: Cosmographey oder beschreibung*.. durch Sebastia nua Munsteru... Baäel... 1569 frz.] S.1224.
Olszewicz, KP XViXVI, s. 157 SD 3458 III
Katalog WZKBN, s.73 13. Polska.
drz. 15,4 x 12 skala ok. 1:15 000 000
W: Cosmographey oder beschreibung,.. durch Sebastia-
num Munsterü... Basel... 1569 S.1238._
Olszewicz, KP XViXVI, s.157 - SD 3458 III
Katalog WZKBN, s.7?.
s.454-14« Poloniae £ initimarumque locorum descriptio. Auetor« Vencoslao Godreccio Polono«
mdi.kol.pov. 49 x 37 sVala ok. 1:2 600 000
na odvr.lewej str.tekst
W: ^Abre-haav? Ortelivs) Theatrva orbis torrarvn.ljla końcu:}...impressum... apud Ant,Coppenlum Diesth,
AntT«rpia« 1573 ^rz.-} M.58.
Estr.XVII, s.384 - podaje egz. 254714 V
* 1570, 1572r. m.luźna 252204
Rastaw., Mappogr,, s.13— 15 01sa«wicz, KP XVJXVI, s.159-160 Katalog WZKBN* s.76
Gieysztor,. Osińska, Mat.bibl.N.P., s.451-452 CKK, Z.1, s.12, 168
15* Polonia, Polen, Polongne. ffldź.kol.pow. 19,4 x 13,5
Z : .ritinararium Orbis Christian! J.Mataliusa M«t«llu- sa, wyd.ok.1579/80^
Michov, Weitere Beitr., s.40
252763
Estr.XXIV, dod.k*XXXII
Katalog WZKBN, s
. 78
16. Sarmacja.
dra. 15,8 x 12,3 skala ok. 1:15 000 000
W: Rvdinentcrvs ęosaographicorua Ioan.Honteri Coro- nonsis libri III. cua tabollis Goographicis olegan- tissiais.VzurychJ 1581 t_rz.I M.8.
Olszewicz, KP XViXVI, g. 154-155, 157 SD 2903 I
Katalog WZKBN, s.72.
Gieysztor,. Osińska, Mat.bibl.N.P., s.454 CKK, Z.1, s.14
17. Poloniae finitimarumqu« locorum descriptio. Auctore Wonceslao Godreccio Polono.
ad£.koltpov. 50 x 37,5 skala ok. 1:2 600 000
Ws (Abraha»ys Orteilvs) [TheatrYm orbis terrarvmrf.f Ant- ▼erpiae, ..* ezęudebat Christophorus Plantinus...
1584
\rz%)
M.86. oOlszewicz, KP XViXVI, s.159-160 Uk 4502
Katalog VZKBN, s.76 Dzik«Kat«, 8*27
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.451-452 CKX, Z.1, s.14, 168
1 8 . Landtafel des Ungerlands/Polands/Reussen/Littaw/tfa- lachey und Bulgarey*
drz. 36 x
30,8
Wt Cosaographey* Oder beschreibung aller lBnder... erstlich durch Sebastian Mttnster«.. verfasset: Dem nach. .. bis in das M.D*LXXXVIII.gemehret...Glnrch Se- bastianua Henricpetri... 1588.trz^) M »15 £**•) Katalog VZKBN, s.73 SD 891 IV SD 930 IV m.luina 150750 *
1 9
* Polska. drz* 15(4 x 12 skala ok* 1:15 000 000W: Cosaographey... durch Sebastian Munster.•• Basel...
1588 (rz.3 S. 1193
Olszewicz, KP XViXVI, s.157 SD 891 IV
Katalog WZKBN, s.72 ... SD 930 IV
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s,454 2 0 . Polska.
drz.
13»5
x 8,1 skala ok. 1:12 000 000Ws Cosmographey.., durch Sebastian Munster*.. Basel... 1588 £rz*3 S.1199.
Olszewicz^ KP XViXVI, s.157 SD 891 IV
Katalog VZKBN, s.73 SD 930 IV
21. Poloniae, locorvmqve viciniorvm descriptio. Auctore Venceslao Grodeccio Polono.
Vt Martini Croaeri... Polonia: siue de origine et re- bra gestis Polonorra libri XXX. Coloniae Agrippinae,
in Officina Birekaannica. . . . 1589 K.9 i 10 sygn.
SD 723 III i K.11 i 12 sygn. SD 771 И Г .
Setr.XVIli s.384, X X ' s.281-282 SD 723 III
Baataw., Mappogr., 8.15. SD 771 III
Olszevicz, KP XViXYI, 8.160
Katalog VZKBN, s
.76
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.452
22. Polonia«, Lithraniaaq. descriptio. Auctore Venceslao Godreccio; at corractora Andrea Pograbio Pilsnensi. mdl. 48,4'x 37
Vt ^Abrahaanrs Ortelivs) Theatrra orbis terrarr».(Ant— rerpiaa, ex officina Plantiniana 1595 Crz^)
Bstr.XVII, s.384 254181 IV
Bastav., Mappogr., s.15 Callier, s.15
Olszevicz, KP XViXVI, s.1б0 i 161 Katalog WZKBH, 8.79
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.452, 459 CKK, Z.1, s.17. 169
ad*. 36,5 x 27.5
MAPI SZCZEGÓŁOWI ZIEM DAWNEJ POLSKI Inflanty
23. ŁiToniae пота descriptio. Joanna Portantio auctore. ad£.kol.pov. 24,5 x 21,7
V:(Abrahanrs Ortelir*! Theatrra orbis terrarra. [[Ha
końcufi ...iapressua... . apud Ant.Coppeniua Diesth, Ant-
▼erpiae 1573 Ark.59.
Estr.XXY, a^87 wy*.błędnie 1570r. 254714 V
Bastaw., Mappogr., s.127 i 128 vya. błędnie 1570r.
2A-. Lironia« пота descriptio, Joann« Portantio auctor«.
ad£.kol.pov. 24,4 x 22
Vt (Abrahamys Orteliys) jTheatrni orbis t«rrarva] • (Ant
werpia«, .fzcudebat Christophorus Plantinus... 1584
Ark»
88«
Dzlk»Xat,,
a*27
«o
CKK, Z.1, s.186
Uk 450
Г25»
LiTonia« пота descriptio, Joannę Portantio auctore•adi. 24,4 x 21,7
V: (Abrahaars Orteliys) Theatrrs orbis terrarra, (AnV*
Terpia«, ex officina Plantiniana 1595 tr**^ Ark.
100.
Kaiecik. Kat.atl.PAH, s.212
254181 IV
CKK, Z.1,. в.186
Litwa. Inflanty. Moskwa
26* Magai DrcatTS LithTaniae Lironia« et Moscoyiae descrip
tio» (Matthias Strubicz Hobilis Polonus describebat.)
■df. 39*5 x 32
skala ok. 1*3 ООО 000
Vs Martini Croa«ri.f. Polonia»»• Coloniae Agrippi-
nae... 1599 !>*.Л Х . П i 12 sygn. SD 723 III 1 Х.13
i 14 sygn. SD 771 III»
...
Bstr.ZZ, s.282
SD 723 III
Olszewicz, KP XVłXVI, s.162-163, 164
SD 771 IIIKatalog WZKBH, s»94.
Gieysztor,. Osińska, Mat.bibl.N.P., s.462
Oświecla. Zator» księstwa
27» Dvcatrs Oswleczenśis [J], et Zatoriensis, descriptio.
^St&tjiislaue] Por^bsky pinxit.)
adi.kol.pow. 24,4
x
21,8
Wi (AbrahąaT* Orteliys) Theatrra... Antyerpiae 1573 Ęrz^ Ark.59.
Estr.Ziyi^ k.YII
.
.
.
2547.14 V
Rastaw., Mappogr., s.97 i n* wya.1570r. i in.
Olszewici, KP XViXVI, s.160-161 Katalog VZKBY, 8.93
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., 8.459 vya.egz. * 15^3r* 1 aast,* v,XYII.
CKK, Z.1, 8.200
28« Drcatvs Osvieczensisjj]« Zatoriensis, descriptio.
Ostali slausj Porębski] pinxit.)
ad£.kol.pov. 24,5
x
22Vs^Abrahamvs Ortei iva) [Theatrvm.. .3 (Antverpiae...
1584 tr»j) Ark.88. 0
Olszewicz, KP XViXVI, 8.160-161 ük 450
2
Katalog VZKBH, 8.93 Dzik.Kat,, 9.2? CKK, Z.1, 8.200
29. I>Tcatr8 08viaoz«n8is (jl, et Zatoriensis, dascriptio. (Sta^nislaus] Porfrbskf} pinxit.)
adf. 24,2 x 21,8
Vs (Abrafcamvs Ortalivs) Theatrro...(Antverpiae... 1595 rrz.V) Ark.100. Olszewicz^ KP XViXVI, s.160-161 254181 IV Katalog VZKBH,. 8.93 Kaiecik., Kat.atl.PAH, s.212 CKK, Z.1, 8.200 Połock
30. Obsidlo et expvgnatio nnraitiss. Arcis Polocensis... Delineavit ln ipsis castrls S .Pachołowic-Ioannes Baptista de Cavalierijs Romae tipis aeneis incide bat... 1580.
Reprod. 42 x 27 zs M.Xorkunov "Karta voennych dejst-
vij meSsdu russkimi i pol jakami v 1579 g..." v "Źurn.
Min.Narodn.Prosv." 1837, nr 8.
Olszewicz, KP XViXVI, s.163-164 252454
Rastaw., Mappogr., s.123 i n . . .
Pomorze
31* Pomorza*
dr
2
. 13,4 x 7,1
w’: Sei libri della CoęaografiaTnirersale.,. Autor«
Sebastiano Monstero... Basilea... 1558 {rz^S.784
Bagrov CC II, s«28
wym.egz.z
SD 474 III
1550r,
. . . .
32* Tauola di Pomerania eon tutti i piu degni prencipa-
ti, citta terre & rocche.
drz. 37.5 x 16,4
tyt.górny, pod tytułem herby krain
V: Sei l i b r i . A u t o r e Sebastiano Mmstero... Basi-
laa... 1558 S.830 i 831.
Bagrow CC II, s.28
wym.egs.z 1550r.
SD 474 III
33* Pomorza.
drz. 13,5 x 7,1
V: Cosmographey oder beschreibung aller Linder...
durch Sebastian
um Munsterfl... Basel... 1569
[rz.'l
S
. 1005
SD 3458 III
34. Beschreibung des Lands Pomorn /saapt allen Hertzog-
thuaben/ Graveschafftan vnl fttrnenaen Stetten darinn
gelegen.
drz.
38
x 16,5
tyt.górny
V: Cosmographey oder beschreibung aller Linder...
durch Sebastianum Munsteru..* Basel... 1569 [?z.l
S
. 1136
1
1 1 3 7
.
SD 3458 III
35. Pomeraniae, Vandalicae Regionis. Typfus.J
adź.kol.pow. 49,8 x 16
W: (Abrahamvs Ortelivs) Theatrvm... Antverpiae 1573
\rz
.3
Ark.59
Bagrew.CC I*. **17
254714 V
CSX, 2.1, *.202
36. Brgiaa, Vndoaiae, ft Irlinae, Vandalicarua insula-
rta тага descriptio. 1584.
adi.kol.pow.
19*7 x 30,6
Vt (.АЬгаЬавтв OrteliTs) [Theatrra..
• (Antrerpiae..
•
1584
Ark.45
9o
ük 450
37* PoBeranlae, Vandalicae reglonis, typQui^
adf.kol.pow. 50 x 16,2
V: ( Abraha*rs Ort«lIre) (Theatrr«.. .1 (Antrerpiae...
1584
{rx%)
Ark.88.Dsik.Kat«, f.27
20
CKX, Z.1, s.202
Uk 450
38. Poaorse.
dr*: 13,5 x 7,1
Vs Cesaographey..-. durch Sebastian Kunst«r... Basal
1588 £r*0 S.992.
SD 891 IT
SD 930 IV
39* Beschreibung das Lands Poaarn /saapt allen Hertsog-
thuaben,/ Gr
affe
schafften m n d fflrnemaen Stetten da
rinn
gelegen.drss,. 37,8 x 16,5 tyt.gótny
Vt Cosaographey.•. durch.Sebastian Munster... Basel 1588 \rz,J S.1096 i 1097.
SD 891 IV SD 930 IV 40. Rrgiae, Vsedomiae, et Irlinae, Wandaliсагиш insula-
rua тега descriptio. 1584.
Vt (Abrahaars OrtaliTs) Thaatnm... (Antrorpiao...
1595
Ark.4$.
Kaiocfk, Kat.atl.PAH, *.211
254181 IV
41. Postarania«, Vandal
i
ca* regionis, Typ
[u».]
mdi* 49,4 x 15,9
V: (Abrahanrs QrteliTz) Theatrr*..•(Antrarpiaa•.•
1595
Irz.J)
Ark.100.
Kmiecik., Kąt.atl.PAH, *.212
254181 IV
CKKt Z«1| 8f203
SS3SL
42# Prusy.
dr*. 13,4 x 9,4
V*.S«i librl... Autor* Sebastiano Mvnstero... Basilea
... 1558 S.837.
Bagrov CC II, B.28 wya.ogz.z 1550r.
SD 474 III
43. Prusy.
dra. 13,4 x 9*4
V: Cosmographey odor beschreibung allar Linder..-,
durch Sebastianua Munsteru... Basel.«. 1569 Crz.3
S.1142
SD 3^58 III
44. Prrssiaa descriptio ante aliquot annos ab Henrico
Zollio odita...
adi.kol.pov. 19,5 x 30,2
V: (Abrahamr? Ortelirs) Theatrrm... Antyerpiae 1573
[rzij Ark.26.
Hastav., Mappogr., s.87 vym.egz.
254714 V
z 1570 i 1580r.
Olszeviez, KP XViXYI, s.
157
Katalog VZKB», s.92.
Gieysztor, Osińska, Mat.bib1
JI.P., s.464
Lewandowska, Kat.ZK Mik.Kop., s.9 iyd.niem. CKK, Z.1, s.212
45« Prrssiaa regionis Sarsatiae Evropeae nobiliss. тага
at пота descriptio. Aaetore Gasparo Hennebergo Erli- chensi... 1584.
mdi.kol.pow. 42,8 z 36,2
: ( Abrahaars Ortelivs) [Theatnnn...] (Antverpiaa•. •
1584 Arkr.ö?. 0
bStr.XVIII, e.96r97 vya.oryg.z 1584г. Uk 4502 Rastaw., Mappogr., 8.88.
Olszevicz, KP XViXVI, 8,162
Katalog VZKBN,.s.93-wym.reprod.drzew. (1863) * 1576r.
Dzik.Kat.r 8.27
Gieysztor, Osińska, Mat.bibl.N.P., s.453 wym.wyd. z Königsberg z 1584r«
CKK, Z.1, s«213 46. Prusy.
drz. 13,2 x 9,4
V: Cosmographey... durch Sebastian Munster... Basel 1588 £rz.l S.1102
SD 891 IV SD 930 IV 4?« Prvssiae vera descriptio. Per Gaspar.Henneberg. Erli-
chens.
mdź. 46,4 x 36,3
W: (Abrahamvs Ortalivs) Theatrvm...(Antverpiae... 1595 Lrz.-$ Ark.99. Estr.XVIIlj s^97 wym.oryg.z 1595г. 254181 IV Rastav.,.Mappogr., s.88. Olszewicz, KP XViXVI, s.162 Gieysztor, Osińska,.Mat.bibl.N.P., s.453 wym.inne eg?, z 1595r. CKK, Z.1, s.213
