Tadeusz Pawluk
Powrót nuncjusza apostolskiego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 33/3-4, 3-6
N u n c ja tu r a a p o sto lsk a w P o lsce, będąca s ta ły m p r z e d s ta w i c ie ls tw e m B is k u p a R z y m sk ie g o p r z y K o ściele p a r ty k u la r n y m oraz je d n o c ze śn ie p r z y p a ń s tw ie i jego rzą d zie, u sta n o w io n a w 1555 r. za p o n ty fik a tu P a w ła I V i rzą d ó w kró la Z y g m u n ta I I A u g u s ta , po ra z p ie r w s z y zo sta ła z a m k n ię ta w 1796 r., k ie d y to — po tr z e c im ro zb io rze P o lsk i — n u n c ju s z a p o sto lsk i zo sta ł z m u s z o n y do o p u szczen ia k r a ju . P o w ró cił on do W a r s z a w y dop iero po 122 la ta ch n ie w o li n a ro d o w ej. Po ra z d ru g i z a m k n ię to n u n c ja tu r ę a p o sto lsk ą w W a rsza w ie w e w r ze śn iu 1939 r. w z w ią z k u z o p u s z c z e n ie m sto lic y i P o lsk i p r z e z r zą d i c a ły k o r p u s d y p lo m a ty c z n y , s p o w o d o w a n y m z b liż a ją c y m się n ie b e z p ie c z e ń s tw e m w o je n n y m .
N u n c ju s z a p o sto lsk i — m im o s w e j g o tb w o ści — n ie w ró cił do P o ls k i b ezp o śred n io po z a k o ń c ze n iu d ru g ie j w o j n y ś w ia to w e j. Z d a n ie m ty c h , k t ó r z y po w o jn ie k s z ta łto w a li n o w y ob ra z p o lity c z n y P o lski, o tw a rc ie n u n c ja tu r y w W a rsza w ie b y ło zb ę d ne. A b y u w ia ry g o d n ić to s ta n o w isk o , T y m c z a s o w y R zą d J e d ności N a ro d o w e j w d n iu 12 w rze śn ia 1945 r.,. p o d e jm u ją c n ie fo r m a ln ą u c h w a łę , o św ia d c zy ł — k u w ie lk ie m u i p o w sze c h n e m u za sk o c ze n iu — że k o n k o r d a t p o ls k i z 1925 r. n ie o b o w ią zu je , rz e k o m o z w in y S to lic y A p o s to ls k ie j. O znaczało to, że s to s u n k i d y p lo m a ty c z n e m ię d z y S to lic ą A p o sto lsk ą a R zeczą p o - sp o litą P o lską zo s ta ły fa k ty c z n ie zerw a n e.
N ie p ro w a d zo n o je d n a k p o lity k i sp a lo n y c h m o stó w . Z cza s e m za c z ę ły się o g raniczo ne r o z m o w y m ię d z y p r z e d sta w ic ie la m i rzą d u P R L i p r ze d sta w ic ie la m i E p isk o p a tu P olski. P o w ołan o K o m is ję M ieszaną. O d 1956 ' r. za częła fu n k c jo n o w a ć K o m is ja W sp ó ln a P rze d sta w ic ie li R zą d u i E p isko p a tu .
B y ł y te ż p ró b y b ezp o śred n ie g o zb liże n ia m ię d z y S to lic ą A p o s to lsk ą i r z ą d e m P R L . W e w r z e ś n iu 1974 r. zo sta ł p o w o ła n y
Z espół do S p r a w S ta ły c h K o n ta k tó w R o b o czy ch S to lic y A p o s to ls k ie j z R zą d e m P R L , k tó r e m u p r z e w o d n ic z y ł a r c y b is k u p
4 Powrót Nuncjusza [2]
19 k w ie tn ia 1986 r. — a r c y b is k u p F rancesco C ólasuonno. Po stro n ie p o lsk ie j u tw o rzo n o Z e sp ń ó l do S p ra w S ta ły c h K o n ta k tó w R o b o czy ch R zą d u P R L ze S to lic ą A p o sto lsk ą , p o w ierza ją c jeg o k ie r o w n ic tw o m in is tr o w i p e łn o m o c n e m u K a ń m ie r z o w i· S z a b le w s k ie m u , któ re g o p ó źn ie j (4 V I 1982) za stą p ił m in is te r J e r z y K u b e rs k i. Z e sp o ły te p o s ta w iły sobie za cel n o rm a liza c ję s y tu a c ji K ościoła k a to lic k ie g o w P R L .
S to lic a A p o sto lsk a p r z y w ią z y w a ła d u że zn a c ze n ie do w z n o w ie n ia s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h z P o lską . J u ż w m a ju
1978 r. P a w e ł V I o z n a jm ił P r y m a so w i P o lski, K s ię d z u K a r d y n a ło w i S te fa n o w i W y s z y ń s k ie m u , w o lę w y sła n ia do W a r s za w y sw o je g o stałeg o p rze d sta w ic ie la w c h a ra k te rze d eleg a ta a p o sto lsk ieg o . T ego r o d za ju za m ia r w y r a z ił J a n P a w e ł I.
W szc ze g ó ln y sposób w z n o w ie n ie m p e łn o w a rto śc io w y c h s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h b y ł z a in te re s o w a n y J a n P a w eł II. Z p ew n o ścią ro zm a w ia ł o n ic h z n a jw y ż s z y m i w ła d za m i P R L w czasie s w o je j p ie lg r z y m k i do k r a ju i p r z y jm u ją c ich w W a ty k a n ie . O m e r y to r y c z n y m zn a c ze n iu ty c h s to s u n k ó w m ó w ił
w d n iu 14 cze rw c a 1987 r. w W a rsza w ie podcza s sp o tk a n ia z K o n fe r e n c ją E p is k o p a tu P o lski. L is t O jca Ś w ię te g o do K się d za K a r d y n a ła J ó ze fa G lem p a , P rzew o d n iczą ce g o K o n fe r e n c ji E p i s k o p a tu P o lsk i, n o szą cy d a tę 11 k w ie tn ia 1989 r. (o p u b lik o w a n y 2 lipca), za w ie ra ł za p o w ie d ź ry c h łe g o i p ełn eg o w zn o w ie n ia s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h . W zn o w ie n ie to n a stą p iło w d n iu 17 lipca 1989 r., d w a m iesią ce po u k a z a n iu się u s ta w y o s to su n k u P a ń stw a do K ościoła k a to lic k ie g o w P R L . O fic ja ln y k o m u n ik a t w te j sp ra w ie in fo rm o w a ł:
„ Sto lica A p o s to lsk a i P o lska R zec zp o sp o lita L u d o w a , bio rąc p o d uuoagę c h lu b n e , w ie lo w ie k o w e tr a d y c je w ię z i is tn ie ją c y c h m ię d z y n a r o d e m p o ls k im a S to lic ą A p o sto ls k ą oraz pra gn ąc ro zw ija ć w z a je m n ie p r z y ja z n e s to s u n k i, p o sta n o w iły co n a stę p u je : w d n iu d z is ie js z y m zo sta ją w z n o w io n e s to s u n k i d y p lo m a ty c z n e m ię d z y P o lską i S to lic ą A p o s to ls k ą , w ra n d ze N u n c ja tu r y A p o s to ls k ie j ze s tr o n y S to lic y A p o s to l s k ie j i A m b a s a d y ze s tr o n y P o lsk ie j R ze c z y p o sp o lite j L u d o w e j ”.
W z w ią z k u z p o w y ż s z y m J a n P a w eł II w d n iu 26 sierp n ia 1989 r. u sta n o w ił n u n c ju s z e m a p o sto lsk im w R z e c z y p o sp o lite j
P o lsk ie j ks. p rałata J ó z e fa KO W ALCZYKA, w y n o szą c go je dn o cześn ie do godn ości a r c y b isk u p a ty tu la r n e g o H e ra k lei. N o w y n u n c ju s z p r z y b y ł do W a r s z a w y w d n iu 23 listo p a d a 1989 r. T a k w ię c po 44 la ta ch p r z e r w y w fu n k c jo n o w a n iu n u n c ja tu r y , licząc p ra w n ie od dn ia u ka za n ia się w y ż e j w s p o m n ia n e j u c h w a ły T y m c za so w e g o R zą d u J e d n o ś c i N a ro d o w e j, i p o 50 latach fa k ty c z n e j n ieo b ec n o ści do szło do p o w r o tu n u n c ju s z a a p o sto lsk ieg o do W a rsza w y .
M ożn a z a p y ta ć , co da K o ścio ło w i k a to lic k ie m u w P olsce w z n o w ie n ie s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h m ię d z y S to lic ą A p o sto lsk ą a P olską? P rze c ie ż E p isk o p a t P o lsk i, p rz e z 50 la t p o z b a w io n y p rze d sta w ic ie la p a p ieskie g o w sw o im K o ściele, da w a ł sobie zn a k o m ic ie radę z k ie r o w a n ie m K o śc io łe m p a r ty k u la r n y m i za ła tw ia n ie m k o n ie c z n y c h sp ra w p u b lic z n y c h . M ożna n a w e t p o w ied zieć, że d o ty c h c za so w a s y tu a c ja K ościoła w P olsce w p ły n ę ła na siln ą in te g ra c ję E p is k o p a tu P olskieg o. T o fa k t. A le te n ż e E p isko p a t, na czele ze sw o im i p ry m a s a m i, zn a czn ą część sw o ic h sił i cza su p o św ięca ł sp ra w o m p u b lic z n y m K o ścioła w P olsce, n ie k ie d y n a w e t k o s z te m sp ra w d ie c e zja ln y c h . T rze b a te ż p a m ięta ć, że P r y m a s P o lsk i o tr z y m a ł sw o je n a j- sp e c ja ln ie js z e u p ra w n ie n ia „ob r e r u m te m p o r u m q u e d iscrim in a ac p ra e s e rtim g ra vissim a s p ro p te r rei v e h ic u la ris d iffic u lta te s ”, a d e k r e ty S to lic y A p o s to ls k ie j będące p o d sta w ą ty c h u p r a w n ie ń m ia ły w y m o w n ą a ren g ę „ E xtra o rd in a ria a d iu n c ta ”. M o ż na w ięc sp o d ziew a ć się, że p o w ró t n u n c ju s z a a p o sto lsk ieg o
b ęd zie oznaczał p o w ró t do n o rm a ln o ści w ż y c iu K ościoła k a to lickieg o w Polsce. Co je d n a k n ie zn a c zy , że obecność n u n c ju s z a zw o ln i E p isk o p a t P o lsk i od tr o s k i o p o n a d d iece zja ln e s p r a w y K ościoła. N o w y K o d e k s P ra w a K a n o n iczn eg o żąda ścisłej w sp ó łp ra c y m ie jsc o w e g o e p isk o p a tu ze s w o im n u n c ju s z e m .
Z k o le i m o żn a za p y ta ć , co p o w ró t n u n c ju s z a a p o sto lsk ieg o do W a r s z a w y da Polsce? P rze d e w s z y s tk im w s k r z e s i c h lu b n e tr a d y c je w ię zi, istn ie ją c e od w ie k ó w m ię d z y n a ro d e m p o ls k im a S to lic ą A p o sto lsk ą . N aród, k t ó r y b y le k k o m y ś ln ie z r z e k ł się sw o ic h tr a d y c ji, p o z b y łb y się s w o je j tożsam ości. W t y m sen sie obecność w P olsce d y p lo m a ty c z n e g o p rze d sta w ic ie la S to lic y A p o s to ls k ie j u w y p u k la e le m e n t to żsa m o ści n a ro d o w e j, ja k im je s t K ościół k a to lic k i, k tó r y w ciągu w ie k ó w n a b y ł m o ra ln e
6 Powrót Nuncjusza [4]
pra w o do istn ie n ia w k ra jo b ra zie P o lski. W re szc ie obecność n u n c ju s z a a p o sto lsk ieg o je s t k o r z y s tn a dla P o lski, g d y się zw a ż y , że o g ó ln y m c e le m d y p lo m a c ji p a p ie sk ie j je s t p r z y c z y n ia n ie się do ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w o c h a r a k te r z e m o r a ln y m i sp o łe c z n y m , p o pieranie p o stę p u oraz p o ko jo w eg o w s p ó łis tn ie n ia na ro d ó w i w sp ó łp ra c y m ię d z y p a ń stw a m i, och ron a godności lu d z k ie j oraz p o d s ta w o w y c h p ra w czło w ie k a i r o d z in y , tro sk a o r o zw ó j czło w ie k a zg o d n ie z jeg o p o w o ła n ie m — a w ięc to w s z y s tk o , co p o w sze c h n ie u z n a je się za w a rto śc i o g ó ln o lu d z k ie .
Z e obecność d y p lo m a ty c z n e g o p rze d sta w ic ie la B is k u p a R z y m sk ie g o je s t p o trze b n a w d z is ie js z y c h p a ń stw a c h , ś w ia d c z y fa k t u tr z y m y w a n ia p r z e z S to lic ę A p o sto ls k ą s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h z 120 k ra ja m i, n ie licząc orga nizacji m ię d z y n a r o d o w y c h . T y lk o za p o n ty fik a tu Ja n a P a w ła II zo sta ło u tw o r z o n y c h p o n a d 30 n o w y c h p r z e d s ta w ic ie ls tw d y p lo m a ty c z n y c h S to lic y A p o s to ls k ie j.
D la O jca Ś w ię te g o p o w r ó t n u n c ju s z a do W a r s z a w y je s t rea liza cją n a tu ra ln e g o i n ie z b y w a ln e g o p ra w a do o becności w św ie cie, w y n ik a ją c e j z p o sła n n ic tw a C h ry stu so w e g o . Dla n a s w s z y s tk ic h zaś je s t u n a o c z n ie n ie m p ra w d y , iż B is k u p R z y m s k i j e s t ź ró d łe m i fu n d a m e n te m jed n o ści ta k b is k u p ó w , ja k i rze sz w ie r n y c h w Polsce.
P o w z n o w ie n iu sto s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h m ię d z y S to lic ą A p o sto ls k ą a R zec zą p o sp o litą P o lską p r z e d s ta w ic ie le m R z e c z y p o s p o lite j p r z y S to lic y Ś w ię te j zo sta ł w y ż e j w s p o m n ia n y J e r z y K u b e r s k i, a n a stę p n ie — w m a ju 1990 r. — p ro f. H e n r y k K u - p is z e w s k i, ściśle z w ią z a n y z W y d z ia łe m P raw a K a n o n iczn eg o A T K .
Ic h E k sc e le n c jo m , N u n c ju s z o w i A p o s to ls k ie m u , A r c y b is k u p o w i J ó z e fo w i K o w a lc z y k o w i, oraż A m b a sa d o ro w i H e n r y k o w i K u p is z e w s k ie m u , społeczn o ść k a n o n istó w w a r s z a w s k ic h skła d a ja k n a jle p sze ży c ze n ia .
