1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./l. Relacja l i 5t/i- &
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ——
"I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ___
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ----
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne ... --- IV. Korespondencja —
'II. Materiały uzupełniające relację
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
\ 3
• f ___,
Moje p r z e ż y c i a p o d c z a s o k u p a c j i h i t l e r o w s k i e Jj?0Z*^^'w"c '’"'S’’ S/
daia w pływ a " ( t —
J a , K a ta r z y n a Papkę z dom.u_.JSorŁyaŁk^waJfca - w c z a s i e o k u p a c j i p r o w a d z i łam n a z w is k o BorzyszkowskiŁ, u r o d z i ła m s i ę d n i a 18 c z e r w c a 1911 r . w Olpuchu po a, K o ś c i e r z y n a , ja k o c ó r k a k i e r o w n i k a s z k o ł y p o d sta w o w e j T eodora B o r z y s z k o w s k ie g o i T e o d o r y z domu B a s k i .
Po u k o ń c z e n iu s z k o ł y p o d sta w o w ej kontynuow ałam d a l s z ą naukę w P a ń s tw . S z k o l e Zawodowej - D z i a ł Handlowy w K o ś c i e r z y n i e i u k o ń czy ła m j ą
w c z e r w c u 1 9 2 7 r .
D n ia 1 w r z e ś n i a 1 9 2 8 r . r o z p o c z ę ła m p r a k t y k ę zawodową a n a s t ę p n i e p r a c ę umysłową w k s i ę g o w ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a p r z e m y s ł u d rzew n eg o w G dyn i, g d z i e pracow ałam do d n i a 20 w r z e ś n i a 1 9 3 9 r . t . j . do wybuchu w o jn y .
Będąc od s ie r p n ia 19 3 9 r» na służbowej d e l e g a c ji w W a rsza w ie, p rze ż y łam tam bombardowanie i z a ję c ie W arszawy p rzez władze h it l e r o w s k ie .
-Nie w r ó c iła m j u ż do G d y n i, l e c z p o z o s t a ł a m p r z y r o d z i c a c h w S t a r o g a r
d z i e Gdańskim. ---
Tu p r z y d z i e l o n o m nie od 1 g r u d n i a 1939 r . do p r a c y do F a b r y k i M eb li O krętow ych w S t a r o g a r d z i e , b ę d ą c e j pod zarządem w ła d z h i t l e r o w s k i c h . Wykonywano tam w y p o s a ż e n ia d l a ł o d z i podwodnych i z a t r u d n i a n o ponad 3 0 0 p ra co w n ik ó w . P racow ałam w k s i ę g o w o ś c i . W z a k r e s m o j e j p r a c y wcho
d z i ł o s p o r z ą d z a n i e l i s t p ł a t n i c z y c h , p r o w a d z e n ie k a r t zarobków i e w i d e n c j i p ra co w n ik ó w .
Z n i e c i e r p l i w o ś c i ą szu k a ła m o k a z j i z & i ą g n i ę c i a s i ę do p r a c y k o n s p i r a c y j n e j , p o n iew a ż m iałam akra#.* m o ż l i w o ś ć d o s t a r c z a n i a m a t e r i a ł u d o t y c z ą c e g o i l o ś c i p r o d u k c j i o r a z p r z y j ś c i a z pomocą p a r t y z a n t o m i p r a c u
jącym w k o n s p i r a c j i p r z e z d o r ę c z a n i e im f i k c y j n i e w y s t a w io n y c h z a ś w i a d c z e ń o z a t r u d n i e n i u w r a z i e ś c i g a n i a i c h p r z e z p o l i f j ę .
L o s z r z ą d z i ł , ż e w 1 0 4 3 r . sk o n ta k to w a ła m s i ę z F e l i c j ą J ę t k a , z zawodi t e l e f o n i s t k ą Urzędu P o c z to w e g o w T c z e w i e , a w c z a s i e o k u p a c j i p r a c u j ą - c e j w s z p i t a l u w T c z e w i e , k t ó r a b y ł a k u r ie r e m o r g a n i z a c j i k o n s p i r a c y j n e j A.K. Ona t o z w er b o w a ła mnie do w s p ó ł p r a c y .
P oniew aż je d n a k od z a k o ń c z e n i a m oich w o je n n y c h p r z e ż y ć m i n ę ł o j u ż p o nad 30 l a t , tr u d n o mi o b e c n i e p r z e n i e ś ć s i ę c a ł k o w i c i e w o k u p a c y jn ą
e p o k ę , tym w i ę c e j , ż e n a z w i s k a z a t a r ł y s i ę z u p e ł n i e .
Pam iętam , ^e p r z y s i ę g ę o d b i e r a ł odem nie j e d e n z z w ie r z c h n ik ó w A.K.
o n a z w is k u j g n d i g (rzekom o adwokat w S t a r o g a r d z i e ) i n a d a ł mi p s e u d o nim "Kaja".
Wtedy p e ł n a z a p a ł u zab ra ła m s i ę do p r a c y k o n s p i r a c y j n e j . I l u ż t o o s o bom, śc ig a n y m p r z e z p o l i c j ę , d o r ę c z y ła m z a ś w i a d c z e n i a o z a t r u d n i e n i u
w f a b r y c e . B y ły t o t . z . W erk a u sw eise z d o k ła d n ą r e j e s t r a c j ą i p i e c z ę c i e z a k ła d u p r a c y . Z a ś w i a d c z e n i a t e c h r o n i ł y i c h od z g ł o s z e n i a s i ę w A r- b e i t s a m c i e o r a z p o d e j r z e n i a u k r y w a n ia s i ę . B y l i p o p r o s t u p ra co w n ik a m i n ie m . i n s t y t u c j i w o js k o w e j ( t . z w . "martwe d u s z e " ) .
P on ad to notow ałam s o b i e i l o ś ć wyprodukowanych w y p o sa żeń ł o d z i podwod
n y c h i r e g u l a r n i e d o s t a r c z a ł a m k u r i e r c e F e l i c j i J ę t k a . W s z y s t k i e pod
s ł u c h a n e rozmowy d o t . o a ek tó w w o j e n n y c h , z b r o j e n i a , p o s u w a n ia s i ę w o jsk n ie m . s t a r a ł a m s i ę w yk azać w s w o ic h r e l a c j a c h , , Każdą o k a z j ę s a b o t a ż u w y k o r z y s t a ła m , a ż e b y d z i a ł a ć n a s z k o d ę o k u p a n t a . Tak b y ł o p r z e z p ó ł t o r a r o k u .
4
2
W s ie r p n iu 1 9 4 4 r . aresztowano mnie p r z e z gestapo gdańskie pod za rzutem u praw iania pracy k on sp irac y jn e j i ukrywania A.K-owca.
Podsunięto mi nawet jed &n z moich donosów. P rze z t r z y m iesiące w ię ziono mnie w w ię z ie n iu policyjnym w. Gdańsku, poniew ierano i pod
czas każdego p r ze s łu c h a n ia b i t o . Poniewa* mimo katowania za p r ze c zy łam wszystkim czynionym mi zarzutom , osadzono mnie w obozie koncen
tracyjnym S tu tth o f (Nr w ię ź n ia p o lity c zn eg o 9 8 9 0 1 ) Na równi z in n y mi więźniam i ciężko tam pracowałam i głodowałam a* do 28 s t y c z n ia 1 9 ^5 r .
Wtedy n a s tą p iła ewakuacja więźnów obozu S t u t t h o f.
W silnym mrozie i zaw ierusze ś n i e ż n i e j , nędzn ie p r z y o d z ia n e , gnano nas p ie szo p rzez P r u s z c z , flukowo, hebno» G o śc ie cin o do Gniewina- je d en a ście koszmarnych dni i nocy. Było nas 80 0 ko biet na tym t . z w . marszu śm ierci. M iejscowa ludność n ie b a c z n ie p o d rzu c ała nam żywność.
W G n ie w in ie trzymano nas do marca 194-5 r . D z ię k i wojsku r a d z ie c k ie ® mu doczekaliśm y się w yzw olenia. Jednak d u *a ilo ś ć w ię ź n ia re k chorowa ła n a dur b rzu szn y w zg l.p l a m is t y . Ciężko chore um ieszczono w s z p i t a lu w W ejherowie. M nie/zaatakow ane chorobą, o własnych s ił a c h w lokły się p ieszo do swych domów. Wracałam p r z e z K a r tu zy , Tczew do Sta ro gardu. Dotarłam w k w ietn iu 19 4 5 r . do domu z 39- 40 sto p. g o r ą c z k i.
Zaopiekował się mną w domu D r E . flychski. S z p it a l n ie b y ł je s z c z e czynny. Jestem w p o sia d a n iu za ś w ia d c ze n ia wypisanego w łasno ręczn ie p rze z Dr Żychskiego. Gdy dochodziłam do s i ł podjęłam d n ia 1 w rze
śn ia 19 45 r . pracę w Fabryce M ebli Okrętowych w S t a r o g a r d z ie , jako księgowa.
D n ia 1 lis t o p a d a 1 9 4 8 r . powróciłam do G d y n i, pracując nadal na stanowisku k się g o w e j. Obecnie jestem n a niskoprocentowej emerytu
r z e .
Jako dowody u w ię z ie n ia w S t u t t h o fie posidam częściowo l i s t y p is a n e do rodziców i otrzymane od n ic h .
Podaję adres b . k u r ie r a A . K . : F e l i c j a J ę t k a , u l . W yzw olenia 4 C 3 5
8 3 .1 1 0 Tczew .
K atarzy n a Papkę z d . Borzyszkowska 83 200 Starogard
G dański
Starogard-Gdański, d n ia 1 g ru d n ia 1 9 7 6 r .
5
6
p ó ź n i e j s z e s t a r a n i a N i e m i e c o c a ł k o w i t e z n i e m c z e n i e t y c h t e r e n ó w , j a k o r u b i e ż y w s c h o d n i c h III R z e s z y , to t e m a K a r t y k u l u B o g d a n a L i b i c h a . W y k o r z y s t u j ą c r a p o r t y K o n s u l a t u R z e c z y posp o litej Polskie j w S z c z e c i n ie , p r z e d s t a w i ł s p o s ó b d z i a ł a n i a lę b o r s k i e j H o - c h s c h u l e \ f u r L e h r e r b i l d u n g L a u e u b u r g d z i a ł a j ą c ą j w la t a c h 3 0 ., a k s z t a ł c ą c e j n a u c z y c i e l i , k t ó r z y m i e li w te r e n i e p o p u l a r y z o w a ć k u l t u r ę i j ę z y k n i e m i e c ki. F i n a ł e m \ y c h s t a r a ń m i a ł o by ć w m ó w i e n i e m i e j s c o w y m K a s z u b o m , ż e p o w i ą z a n i a p ^ l i t y c z n o - h i s t p r y c z n e p o z w a l a j ą z a l \ c z y ć ic h d o n a r o d u n i e m i e c k ie g o . P o s t a c i ą s z t a n d a r o w ą u c z e l
ni w d z i a l a l n o ś c \ a n t y p o l s k j e j był pro f.
S i m o l e i t - z g e r r r i ą n i z o w a p y L it w i n . L a t a II w o j n y ś\w a to w 'e j n a z ie m i lę b o r s k ie j k o j a r z ą s i ę m r z e d e w s z y s t k i m z p o l i g o n e m d o ś w i a d c z a l n y m na w y d m a c h łe b s k ich i p r o w a d z o n y m i ta m b a d a n i a m i z b r o n i ą ty p u V . O p i s p r o j e k t ó w w y r z u t n i i s a m y c h / r a k i e t , t e s t o w a n y c h w o k o l i c a c h L effiy ,V ilu stro w a n o f o t o g r a f i a m i ( n i e k t ó i y m i ze stacji ł e b s k ie j). A u t o r , L e s z e k KotaYski, p o r a z k o le j n y p o d d a ł krytyjfce t w i e r d z e n i e , j a k o b y t e s t o w a n o tu r a k i e t y V ^ . S t w i e r d z a , iż b y ł y to r a k i e t y b a l i s t y c z n e i p r z e c i w l o t n i c z e ty p u R heibote^i R h e i- to c h t e r .
O n a j n o w s z e j ( ń o 1945 r.) h is to rii p i s z e J a r o s ł a w H ó r o d e c k i . J e g o s ^ k i c
„ O r g a n a b e z p i e c z e ń s t w a p u b l i c z n e g o w p o w i e c i e lęh /orskim w 1945 r o k u i ich p r z e d s t a w i c i e l e ” , m a c h a r a k t e r t y p o w o d o k u m e n t a c y j n y , z a w i e r a b o w i e m w y k a z y / p r a c o w n i k ó w K o m e n d y P o w i a t o w e j M O i U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a P u b l i c z n e g o , b e z a n a l i z y s p o s o b u ic h f u n k c j o n o w a n i a c z y j a k i c h k o l w i e k o cen..
B i u l e t y n z a m y k a j ą b i o g r a m y z n a n y c h d z i a / a c z y s p o ł e c z n y c h i b a d a c z y d z i e j ó w feiem i l ę b o r s k i e j : R o m a n a S z m e l t e n b i A r t u r a D u b i e l a . Ic h s y l w e tk i i o s i ą g n i ę c i a p r z e d s t a w i ł a J o a n n a S c h ę id z i ń s k a , z w r a c a j ą c u w a g ę na ich w k ł a d w p r o p a g o w a n i e w i e d z y o re g io n i e i p o z y c j ę p o p r z e d n i k ó w b r a c t w a w p r a c y n a d g r o m a d z e n i e m i o p r a c o w y w a n i e m d o k u m e n t ó w , d o t y c z ą c y c h p r z e s z ł o ś c i i t e r a ź n i e j s z o ś c i z ie m i l ę b o r s k ie j.
W c y k l u e d y c ji o d p i s ó w d o k u m e n t ó w o p u b l i k o w a n o w n u m e r z e a k t n a d a n i a D z i e c h l i n a z 1363 ro k u .
J S
Z r o k u n a ro k u p o w s z e c h n i a się w ś r ó d K a s z u b ó w i n a P o m o r z u t r a d y c j a z j a z d ó w r o d z i n n y c h , f a m i l i a G o ł u n i ó w - G o ł u ń s k i c h p o w o ł a ł a z tej o k a z j i n a w e t s p e c j a l n e s t o w a r z y s z e n i e . W ś r ó d r o d z i n , k t ó r e k u l t y w u j ą j u ż o d lat te n z w y c z a j - o b o k P r ą d z y ń s k i c h , P o b ł o c k i c h , C z a p i e w s k i c h , N e c l ó w , P i s a ł ó w , K o s z n i k ó w , H o f f m a n n ó w , P r z e w o s - k ic h i w'ielu i n n y c h , s ą t a k ż e B o r z y s z - k o w s c y . Ich p i e r w s z y z j a z d , g r o m a d z ą c y S z a d y c h , W y s z k ó w i in n y c h B o - r z y s z k ó w , o d b y ł s ię w c z e r w c u 1991 r o k u w S u l ę c z y n i e i tr w a ł t r z y d ni. W p r o g r a m i e b y ł c a ł o d n i o w y o b j a z d n a j s ł y n n i e j s z y c h g n ia z d r o d z i n n y c h , z k t ó ry c h n a jb a r d z ie j z n a n e , o b o k m a t e c z n i k a - w s i B o r z y s z k o w y n a G o c h a c h , j e s t J a b ł u s z k o D u ż e n ad J e z i o r e m W ie c - k i m w pa r a f ii i g m i n i e L i p u s z . T a m t e n z j a z d t a k p o d o b a ł się u c z e s t n i k o m (a p r z y ty m z d a w a ł o s ię n i e k t ó r y m , że za m a ł o u ja w n ił rolę p o t o m k ó w p r a o j c a J a n a S z a d e g o , z n a n e g o z XI V - w i e c z n y c h d o k u m e n t ó w ) , iż w e w r z e ś n i u z o r g a n i z o w a n o p o p r a w i n y w u r o c z y m p r z y s i ó ł k u K a m i o n k a n a d B r d ą w p a r a f ii S w o r n e g a c i e . K a m i o n k ę z a m i e s z k u j ą o d w i e l u p o k o l e ń d w i e g b u r s k i e r o d z i n y B o r z y s z k o w s k i c h , z k t ó r y c h f a m il ia J ó z e f a S z a d e g o - g o s p o d a r z a ze s z l a c h e c k ą f a n t a z ją i o rg a n isty s w o r z y ń s k i e - g o - g o ś c i ł a w s w o j e j z a g r o d z i e li
c z n y c h z e b r a n y c h . K a ż d y z j a z d , k a ż d y p r z y s i ó ł e k z a m i e s z k a n y p r z e z B o r z y s z k o w s k i c h , a j e s t ich n a d s a m ą B r d ą k il k a , to o s o b n a , c i e k a w a h is to r i a .
K o l e j n e z j a z d y - z e ń d z e n i ó B o r a - c h ó w ( B o r z e s z k ó w lu b B o r z y s z k ó w ') o d b y w a ł y się k o le j n o w S w o m e g a c i a c h ( 1 9 9 2 ) , w B o r z y s z k o w a c h i L i p n i c y (1 9 9 3 ), P elp lin ie i N o w e j C e r k w i ( 19 9 4 ) i w e W d z y d z a c h ( 1 9 9 6 ) .
J a k ł a t w o z a u w a ż y ć , k a ż d y z ja z d z l o k a l i z o w a n y j e s t w i n n y m m i e j s c u , a n a w e t w i n n y m r e g i o n i e k a s z u b s k o - p o - m o r s k i e j z i e m i . N a l e ż y to d o s p e c y f i ki z i ń d z e n i ó w B o r z y s z k ó w , ich o r g a n i z a t o r z y d b a j ą o to , b y u c z e s t n i c y z j a z d ó w le p ie j p o z n a l i s w o j ą m a ł ą i
w i e l k ą t a t c z e z n ę , z a w s z e n o w e j e j z a k ą tk i , d o k t ó r y c h i n a c z e j m o g l i b y nie tr a f ić . N o i c o w a ż n e , w k a ż d e j m i e j s c o w o ś c i s ą B o r z y s z k o w s c y . b ę d ą c y w s p ó ł g o s p o d a r z a m i k o l e j n y c h z j a z d ó w .
S p e c y f i k ą z e ń d z e n i ó w B o r a c h ó w j e s t t e ż ic h o t w a r t o ś ć , n i e t y l k o na w s z y s t k i c h B o r z y s z k o w s k i c h , l e c z t a k ż e na s p o k r e w n i o n y c h , s p o w i n o w a c o n y c h i z a p r z y j a ź n i o n y c h z r o d z i n ą . H a s i e m r o d u s t a ł o się z a w o ł a n i e „ F a m i l e j ó je f u n d a m e ń t a na ji n ó d z e j e n a le p s z e c z a - s e ! ” . P o z a t y m o r g a n i z a t o r z y d b a j ą o to, by k a ż d e m u ze z j a z d ó w tow a rz y s z y - ły tr w a ł e p a m i ą t k i . S ą t o p r z e d e w s z y s t k i m r o d z i n n a s e r i a w y d a w n i c z a .. B o r z y s z k o w y i B o r z y s z k o w s c y ” , t o m y m a t e r i a ł ó w i s t u d i ó w d o t y c z ą c e d z i e j ó w w s i B o r z y s z k o w y i r o d z i n y , a t a k ż e t a b l i c e i k a p l i c z k i , u p a m i ę t n i a j ą c e w y b i t n e p o s t a c i e z k a s z u b s k o - p o m o r s - k i c h d z i e j ó w . I t a k w B o r z y s z k o w a c h u p a m i ę t n i o n o , k a p l i c z k ą r o b o t y m i s t r z a J ó z e f a C h e ł m o w s k i e g o z B r u s . d w ó c h w y b i t n y c h j e g o m o ś c i ó w b o r z y - s z k o w s k i c h z X V I I I w i e k u : W o j c i e c h a K l e k n e r a , b u d o w n i c z e g o z a c h o w a n y c h k o ś c i ó ł k ó w w B o r z y s z k a c h i B r z e ź n i e S z l a c h e c k i m o r a z J a n a G o t f r y d a B o r- ka, h i s t o r y k a G o c h ó w i d i e c e z j i c h e ł m i ń s k i e j , z n a n e g o t a k ż e p o z a P o m o r z e m . W S w o m e g a c i a c h p r z y p o m n i a n o k a m i e n n ą t a b l i c ą - p ł a s k o r z e ź b ą r o b o t y p r o f e s o r a S ł a w o j a O s t r o w s k i e g o z G d a ń s k a , b u d o w n i c z e g o tej ś w i ą tyni ks. F r a n c i s z k a i j e g o b r a c i m a l a r z y D r a p i e w 's k i c h . Im to z a w d z i ę c z a m y z a c h o w a n i e s t a r e g o k o ś c i ó ł k a s w o r z y ń s k i e g o , d z i ś w z b o g a c a j ą c e g o K a s z u b s k i P a r k E t n o g r a f i c z n y w e W d z y d z a c h .
T e g o r o c z n e z e ń d z e n i e B o r a c h ó w o d b y ł o się 7 i 8 s i e r p n i a w T u c h o m i u k o ło B y t o w a , z w a n y m k i e d y ś W i e l k i m , g d z i e w p a r a f i i i p o w i a t o w y m m i e ś c i e m i e s z k a p r a w i e 50 ro d z i n B o r z y s z k o w s k i c h , w ś r ó d k t ó r y c h s ą i ta k i e , c o p r z e ż y ł y t a m w i e k i . W s p ó ł g o s p o d a r z a m i t e g o z j a z d u - p o z a R a d ą F a m i l i j n ą , p o -
^ Oi m s jCu f w f A Ą t f S
/ w X/.
ZEŃDZENIE FAMILII BORZYSZKOWSKICH
7
36
7
D ru g ie tyle s to i p o z a ka d rem
I R a d a radzi. F o to g ra fie ze zbio ru fam ilii
E w ę M i l e w s k ą z G d a ń s k a p l u s z o w e g o w o t a n ą w S u l ę c z y n i e , k tó r e j p r z e w o d
n i c z y J e r z y B o r z y s z k o w s k i , n a d l e ś n i c z y w K o ś c i e r z y n i e , a o s o b n ą f u n k c j ę , nie ty lk o inspiratora, pełni J ó z e f z G d a ń s k a - byli p o t o m k o w i e Ł u c j i i J a n a z T u c h o m k a , z b r a ć m i A n d r z e j e m ( d z i e d z i c e m ojc ow iz n y ) i S t a n i s ł a w e m z B y t o w a na c z e l e . M i e j s c e m z j a z d u b y ło C e n t r u m M i ę d z y n a r o d o w y c h S p o t k a ń w T u c h o m i u , z l o k a l i z o w a n e w stare j s z k o l e , z m o d e r n i z o w a n e j p r z e d k i l k o m a la t y i a d a p t o w a n e j d o n o w y c h f u n kcji d z ię k i ś r o d k o m F u n d a c j i W s p ó ł p r a c y P o l s k o - N i e m i e c k i e j . Z j e c h a ł o się t a m p o n a d 3 0 0 p r z e d s t a w i c i e l i c z t e rech p o k o l e ń B o r z y s z k o w s k i c h i p o k re - w n y c h z K a s z u b , P o m o r z a i c a łe j R z e c z ) p o s p o l i t e j , p o W a r s z a w ę , K r a k ó w i T a r n o w s k i e G ó r y , a t a k ż e r e p r e z e n ta n c i f a m il ij n e j i k a s z u b s k i e j d i a s p o r y z R F N i W i e l k i e j B ry ta n i i.
W s o b o t ę p r z e d p o ł u d n i e m u r o c z y s t e g o o t w a r c i a z j a z d u d o k o n a l i p r z e d - nik R a d e F a m i li i Jerzy o r a z J ó z e f , p r e zes Ins tytutu K a s z u b s k i e g o w G d a ń s k u . N a s t ę p n i e w ó j t T u c h o m i a J e r z y L e w i K i e d r o w s k i z a p r e z e n t o w a ł s w o j ą g m i - nę. je j t e r a ź n i e j s z o ś ć i p e r s p e k t y w y r o z w o j u ( n i e z a p o m i n a j ą c o p r o m o c j i w a l o r ó w t u r y s t y c z n y c h ) o r a z w s p o m n i a ł
o o b e c n o ś c i B o r z y s z k o w s k i c h w ż y c iu lo k a ln e j w s p ó l n o t y . T ę c z ę ś ć te g o z g r o
m a d z e n i a p r o w a d z i ł d r e c h fa m il ii , o r g a n i s t a i s z k o l n y A n d r z e j L e m a ń c z y k z B o r z y s z k ó w , d y r e k t o r g i m n a z j u m w L i p n i c y . O n t e ż z a p o w i a d a ł k o l e j n e p u n k t y p r o g r a m u , m .i n . w y s t ę p y z e - (j s p o l ó w W e t r y k u s e i G z u b e z T u c h o m i a , k i e r o w a n e p r z e z L u c y n ę T r y b ę o r a z I u d z i e l a ! g ł o s u k o l e j n y m m ó w c o m , z k t ó r y c h S t a n i s ł a w z B y t o w a u ś w i a d o m ił z e b r a n y m w i e l o w i e k o w ą o b e c n o ś ć B o r z y s z k o w s k i c h n a z ie m i b y t o w s k i e j , z w ł a s z c z a ich tr a g ic z n e c z ę s t o d o ś w i a d c z e n i a s p r z e d i p o 1945 ro k u .
P o z a w y s t ę p a m i a rt y s ty c z n y m i, atr ak- c j ą z j a z d u b y t y s t o i s k a z w y d a w n i c t w a mi Z r z e s z e n i a K a s z u b s k o - P o m o r s k i e - g o i I n s t y t u t u K a s z u b s k i e g o w G d a ń s k u o r a z z p t a s z k a m i i in n y m i r z e ź b a mi t w ó r c y l u d o w e g o J a n a B r z e s k i e g o z N o w y c h H u t k o ł o T u c h o m i a . G o s p o d a r z e z j a z d u d w o i l i się i tr o il i, b y j a k n a j w i ę c e j z g r o m a d z o n y c h z a p r e z e n t o w a ć , w z a j e m n i e p r z e d s t a w i ć , u m o c n i ć f a m i l i j n e w i ę z i i k a s z u b s k o - p o m o r s - k i e g o d u c h a .
M i ł y m a k c e n t e m , k o ń c z ą c y m tę c z ę ś ć p r o g r a m u z ja z d u , b y ło w r ę c z e n i e p r z e z
m i s i a d l a J a n k a B o r z y s z k o w 's k i e g o z T u c h o m k a , którego n a ro d z in y , po trzech s i o s tr z y c z k a c h , z m o b i l i z o w a ł y tatę A n d r z e j a d o roli w s p ó ł g o s p o d a r z a s p o t k a n i a . T a s a m a E w a w r ę c z y ł a J ó z k o wi z G d a ń s k a u n i k a t o w e o p r a c o w a n i e s w e g o b r a t a T a d e u s z a K u c h a r s k i e g o z T a r n o w s k i c h G ó r, k s i ę g ę „ P r z e p i s y k u l i n a r n e n a s z e j m a m y ” (z d o m u B o r z y - s z k o w s k a ) . P o w s p ó l n y m o b i e d z i e s a m o c h o d y r u s z y ł y w te r e n . W p r o g r a m i e tej w a n o g i b y ł y m .i n . B o r z y s z k o - w y, P ł o t o w o z M u z e u m S z k o ł y Pols kie j n a B y t o w s z c z y ź n i e i c m e n t a r z e m u - f u n d o w a n y m p r z e z r o d z i n ę S t y p - R e - k o w s k i c h . ( S o ł t y s e m P ł o t o w a j e s t d z i ś J a n B o r z y s z k o w s k i , k t ó r e g o m a t k ą j e s t c ó r k a j e d n e g o z n a j b a r d z i e j z n a n y c h d z i a ł a c z y Z w i ą z k u P o l a k ó w w N i e m c z e c h , V D z i e l n i c y „ P o g r a n i c z e i K a
s z u b y ” B e r n a r d a W e n y . t a k ż e u c z e s t n i c z k a z j a z d u . ) N a d ł u ż e j z a t r z y m a n o się w K ł ą c z n i e , g d z i e d r e c h S t a n i s ł a w S z r e d e r w s w o i m s z k o l n y m m u z e u m p r e z e n t o w a ł g o ś c i n n ą w y s t a w ę p ra c J a n a W a n t o c h - R e k o w s k i e g o , m a r y n a r z a i r y b a k a d a l e k o m o r s k i e g o z G d y n i , r o d e m z P r o n d z o n k i , który s t w o r z y ł s k a n s e n k a s z u b s k i w m i n i a t u r z e . W S t u d z i e n i c a c h n a c m e n t a r z u z ł o ż o n o k w i a ty n a g r o b i e ks. p ra ł. J a n a I li n z y . s z c z e g ó l n e g o p a t r o n a z j a z d u , a w U g o s z c z y n a g r o b i e j e g o m i s t r z a ks. p r o b . R o b e rta Plu to P r ą d z y ń s k ie g o . ( W a r t o p r z y p o m n i e ć , że p o s t a ć te g o p r z y w ó d c y P o l a k ó w w z i e m i b y t o w s k i e j . z n a n e g o s z c z e g ó l n i e z w y d a r z e ń w la t a c h 1 9 1 8 - 1920, p r z y p o m n i a n o z i n i c j a t y w y Z K P p r z e d la ty, f u n d u j ą c t a b l i c ę z n a p i s e m w j ę z y k u k a s z u b s k i m , z a w i e s z o n ą na ś c i a n i e g ł ó w n e j n a w y k o ś c i o ł a . D / i s
8
b
z n a l e ź l i ś m y j ą w b o c z n e j k r u c h c i e , p r z y s ł o n i ę t ą w c z ę ś c i o ł t a r z y k i e m - fe r e t r o n e m ! ? T o z a p e w n e u b o c z n y e f e k t w s p a n i a ł e j r e n o w a c j i z a b y t k o w e g o k o śc i o ła . C z e k a m y n a s y g n a ł z U g o s z - c z y , iż t a b l i c a w r ó c i ł a n a s w o j e d a w n e , o g ó l n i e w i d o c z n e m i e j s c e . )
K u l m i n a c j ą k a ż d e g o zja z d u j e s t m s z a ś w i ę t a z l i t u r g i ą s ł o w a i p i e ś n i ą p o k a - s z u b s k u o r a z w s p ó l n a m o d l i t w a w i n te n c j i r o d z i n y , j a k t e ż m a ł e j i w ie lk i e j ojc z y z n y . T y m ra z e m k o n c e le b r z e p r z e wodnicz}'} ( z r e s z t ą n i e p i e r w s z y raz) ks.
b p o r d y n a r i u s z p e l p l i ń s k i J a n B. S z l a ga, k t ó r y p o o k o l i c z n o ś c i o w e j h o m i li i p o ś w i ę c i ł ta b l ic ę u f u n d o w a n ą p r z e z r o d z i n ę , z a w i e s z o n ą w k r u c h c i e k o ś c i o ła, a p r z y p o m i n a j ą c ą p o s t a ć j u ż w s p o m n i a n e g o ks. J a n a H i n z a ( 1 9 0 5 - 1 9 9 2 ) , t u c h o m s k i e g o j e g o m o ś c i a w l a t a c h 1 9 4 0 - 1 9 7 6 , u r o d z o n e g o i p o c h o w a n e g o w S t u d z i e n i c a c h , d o k ą d w r ó c i ł po p r z e j ś c i u n a e m e r y t u r ę . T a b l i c ę , w e d ł u g p r o j e k t u S y l w i i W i t c z a k z G d a ń ska, w y k o n a ł m i s t r z k a m i e n i a r s k i J a n B o r z y s z k o w s k i z K r a m a r z y n . W c z a r n y m m a r m u r z e w y r y t o p o r t r e t u ś m i e c h n i ę t e g o k s i ę d z a p r a ł a t a o r a z g n i a z d o G r y f ó w - s y m b o l P o m o r z a i f a m i lii w r a z z n a p i s e m : „ N a W d ó r B e l n e g o C z ł o w i e k a - ks. dr. J o n a H i n c e , T u - c h o m ś c z i e g o J e g o m o s c a , * 2 2 .1 2 . 1 9 0 5 - + 3 1 . 0 5 . 1 9 9 2 w S t u d z i e n i c a c h - W d z a - cz n i D o r n o c e , T u c h o m i e 1 9 9 9 ” .
F u n d a c j a tej t a b l i c y b y ł a r e a l i z a c j ą w c z e ś n ie j s z e j inicja tyw y, podję tej p rzed k i l k o m a la ty p r z e z T o w a r z y s t w o M i ł o ś n i k ó w T u c h o m i a w B e r l i n i e , k i e r o w a n e m i ę d z y in n y m i p r z e z L e s z k a B o - r z y s z k o w s k i e g o , m i n i s t r a n t a ks. p r a ł a ta. K s. J a n H i n z j e s t d z i ś s y m b o l e m k a s z u b s k i e g o i p o l s k i e g o t r w a n i a na zie m i b y t o w s k i e j , z w ł a s z c z a w c z a s a c h h i t l e r y z m u i s t a l i n i z m u . O d s ł o n i ę c i a t a b licy d o k o n a li w ó j t o w i e T u c h o m i a i P a r c h o w a ( W ł a d y s ł a w a Ł a n g o w s k a ) w r a z z A n d r z e j e m B o r z y s z k o w s k i m , k tó r y z bra te m S ta n i s ł a w e m i J ó z e f e m z G d a ń sk a byl s p i r i t u s m o v e n s t e g o ż d z ie ł a . M s z ę ś w . w r a z z ks. b i s k u p e m c e l e b ro w a li k s i ę ż a - R o m a n S p i c h a l s k i , kan.
i d z i e k a n z B y t o w a , Ja n F li s i k o w s k i , j e g o m o ś ć z B o r z y s z k ó w , J a n A d a m k i e w i c z , kan . i p r o b o s z c z t u c h o m s k i , M a r i a n M i o t k , k a s z u b s k i k a z n o d z i e j a i pro b. z G n i e w i n a , o. pro f. T o m a s z Paw
ł o w s k i , d o m i n i k a n i n z G d a ń s k a , T o m a s z P a t o k a , d y r. C o l l e g i u m M a r i a - n u m w P e l p l i n i e o r a z S t a n i s ł a w B o -
38
r z y s z k o w s k i , p r o b . i d z i e k a n w N o w e j C e r k w i . ( W fa m ilii B o r a c h ó w j e s t d z i e w i ę c i u k s i ę ż y z a k o n n y c h i d i e c e z j a l n y c h , p r a c u j ą c y c h w e w s z y s t k ic h tr z e c h m e t r o p o l i a c h P o m o r z a - s z c z e c i ń s k o - k a m i e ń s k i e j , g d a ń s k i e j i w a r m i ń s k i e j , a l e ty m r a z e m n ie z d o ł a l i , z r ó ż n y c h p r z y c z y n , n a z ja z d d o j e c h a ć . S m u t n o .) .
Po m s z y św iętej m ia ło m i e js c e rodzin- n o - p r z y j a c i e l s k i e s p o t k a n i e p r z y s t o ł a c h i o g n i s k u , n a k t ó r y m m .in . p i e c z o n o d z i k a . D o p ó ł n o c y , t a ń c z ą c y m i r o z m a w i a j ą c y m , p r z y g r y w a ł t u c h o m s k i z e s p ó ł P t o l e m e u s z , k i e r o w a n y p r z e z J a r o m i r a S z r e d e r a , d y r e k t o r a t a m t e j s z e g o d o m u k u lt u r y . A c o b y ł o p o t e m - k a ż d y z u c z e s t n i k ó w w i e o s w o i c h p r z e ż y c i a c h n a jl e p i e j .
W n i e d z i e l ę r a n o j e d n i ś p i e w a l i g o d z i n k i w k o ś c i e l e , a c o w y t r w a l s i s p o t kali się p o t e m w g r o n i e p o n a d 100 o s ó b p r z y ś n i a d a n i u , s k ą d p o k o le j n e j w s p ó l nej f o t o g r a f i i ru s z y li k u c e n t r u m G o c h ó w - c z y l i d o B o r z y s z k ó w . A t r a k c j ą tej w a n o g i b y ł p ostój n a d j e z i o r e m G lis - n o i k ą p ie l w o d n o - s ł o n e c z n a . W B o - r z y s z k o w a c h n a s t ą p i ł o z a k o ń c z e n i e z j a z d u . Po n a b o ż e ń s t w i e z u d z i a ł e m ks. p r o b o s z c z a J. F l i s i k o w s k i e g o , w c z a s i e k t ó r e g o p r o b o s z c z d z i ę k o w a ł B o r z y s z k o m z a o f i a r y n a r z e c z r e m o n tu k o ś c i o ł a , a J ó z e k B o r z y s z k o w s k i j e g o m o ś c i o w i i j e g o o j c u z a o p i e k ę n a d k o ś c i o ł e m o r a z b r a c i o m S t a s z k o w i i A n d r z e j o w i z a p o m o c w o r g a n i z a c j i z j a z d u , k t ó r z y o t r z y m a l i ku p a m i ę c i t a k ż e k s i ą ż k i w y d a n e p r z e z I n s t y t u t K a s z u b s k i : „ B o r z y s z k o w y i B o r z y s z - k o w s c y ” , „ R o d z i n a p o m o r s k a ” o r a z
„ K s i ę g ę j u b i ! e u s z o w ą 8 0 0 - l e c i a S w i e - c i a ” , p o k o l e j n e j w s p ó l n e j f o t o g r a f i i u c z e s t n i c y z j a z d u p o s z l i n a p a r a f i a l n y c m e n t a r z , n a k t ó r y m w o s t a t n i c h l a ta c h s p o c z ę ł o k i l k u k o l e j n y c h B o r z y s z k o w s k i c h , m.i n. p a tr ia r c h a z B o r z y s z k ó w S te fan z Piszczate j G ó ry o r a z w s p a n ia ł e n i e w i a s t y - E l ż b i e t a z W a r s z a w y i A n a s t a z j a z P ia s z n a . N a d g r o b e m E l ż b i e t y i E d m u n d a p r z y p o m n i a n o k o n i e c z n o ś ć k o n t y n u a c j i p r a c y F u n d a c j i im.
E d m u n d a , tzn. z g r o m a d z e n i e f u n d u s z y i p r z y z n a w a n i a d o r o c z n y c h n a g r ó d m ł o d y m h i s t o r y k o m z a p r a c e d o t y c z ą c e G o c h ó w i m o ż e B o r z y s z k o w s k i c h . O d ś p i e w a n i e k il k u k a s z u b s k i c h i p o l s k i c h p ie ś n i z „ B r a t n i e s o b i e s ł o w o d a j e m . . . ” z a k o ń c z y ł o VI Z e ń d z e n i ó B o r a c h ó w .
K i e d y i g d z i e n a s t ę p n e ? P r o p o z y c j i w i e l e . T y m c z a s e m t r w a ł ą p a m i ą t k ą VI
zja z d u , p o z a t a b l i c ą w k o ś c i e l e tu c h o m - s k i m , s ą d w a w y d a w n i c t w a . J e d n o to b i b l i o f i l s k i e , w p r a w d z i e k o m p u t e r o w e , a le p r a w i e r ę k o p i ś m i e n n e o p r a c o w a n i e S t a n i s ł a w a B o r z y s z k o w s k i e g o z B y t o w a „ K o r z e n i e r o d u Borz y s z k o w s k i c h z T u c h o m k a ” , p r z y g o t o w a n e dla n a j b l i ż s z y c h - r o d z e ń s t w a i k u z y n ó w w' n a k ł a d z i e .30 e g z . D r u g i e , z a w i e r a j ą c e t a k ż e n a j c i e k a w s z ą c z ę ś ć p i e r w s z e g o , to „ B o r z y s z k o w y i B o r z y s z k o w - s c y . T u c h o m i e " . S t u d i a i m a t e r i a ł y do d z i e j ó w w s i i r o d z i n y z e b r a ł i o p r a c o w a ł J ó z e f B o r z y s z k o w s k i , t. V I. J a k o w y d a w c y f i g u r u j ą I n s t y t u t K a s z u b s k i w G d a ń s k u i O d d z i a ł Z r z e s z e n i a K a - s z u b s k o - P o m o r s k i e g o w L i p u s z u . l.i- p u s z j e s t b o w i e m o d p o c z ą t k u , o b o k G d a ń s k a , o s t o j ą i m a t e c z n i k i e m d la n i e w i e l e z m i e n i a j ą c e j się e k i p y o r g a n i z a t o r ó w k o l e j n y c h z e ń d z e n i ó w . W s p ó ł t w ó r c a m i tej k s i ą ż k i , p o z a a u t o r a m i i s p o n s o r a m i , s ą p r z y ja c i e l e f a m i lii i w s p a n i a l i m i s t r z o w i e c z a r n e j s z t u ki z P e l p l i n a , z d r u k a r n i W y d a w n i c t w a D i e c e z j i P e l p l i ń s k i e j B e r n a r d i n u m . w k t ó r e g o R a d z i e P r o g r a m o w e j z a s i a d a m .i n . J ó z e f B o r z y s z k o w s k i .
T e n n a j b o g a t s z y z d o t y c h c z a s o w y c h t o m ó w „ B o r z y s z k o w y i B o r z y s z k o w - s c y ” o t w i e r a j ą : w i e r s z . J o a n n y G i 1 - Ś l e b o d y z K w i s n a „ N a z j a z d r o d u B o r z y s z k o w s k i c h ” , „ P o z d r o w i e n i a i b ł o g o s ł a w i e ń s t w a ” m e t r o p o l i t y g d a ń s k i e g o ks. a b p . T a d e u s z a G o c ł o w s k i e g o i o r d y n a r i u s z a p e l p l i ń s k i e g o ks. bp. J B. Szlagi. C a ł o ś ć sk ł a d a się z p ię c i u c z ę ś c i , z k t ó r y c h D z e l V . zaty tu ł o w a n y je st „ P r o z ą i w i e r s z e m o B o r z y s z k a c h i K a s z u b a c h ” . A l e o t y m i c a łe j k s i ą ż c e o s o b n o . J e d n a k ż e w a r t o tu z a u w a ż y ć , iż z j a z d y i k s i ę g i borzy s z k o w s k i e m a j ą j e s z c z e j e d e n s z c z e g ó l n y c h a r a k ter, s ą s p o i w e m ł ą c z ą c y m r o d z i n ę , r ó ż ne z a k ą t k i P o m o r z a o r a z h i s t o r i ę i p r o z ę d aw n e g o ż y c i a c o d z i e n n e g o n a G o c h a c h i K a s z u b a c h z w s p ó ł c z e s n o ś c i ą i p o e z j ą . J e s t w n i c h c z ą s t k a d u c h a P o m o r z a i k a s z u b s k i e g o h u m o r u , w i e l e p r z y k ł a d ó w r a d o ś c i t w ó r c z e g o ż y c i a w r o d z i n i e , l o k a l n e j i r e g i o n a l n e j s p o ł e c z n o ś c i . P r o m u j ą c k a s z u b s z c z y z n ę i d z i a ł a l n o ś ć Z r z e s z e n i a K a s z u b s k o - P o - m o r s k i e g o , n ie z a p o m i n a j ą o p r o m o c j i
„ P o m e r a n i i ” , k t ó r e j r e d a k t o r n a c z e l n y m ó g ł z s a t y s f a k c j ą o b s e r w o w a ć , tak z n i k n ę ł a o n a ze s t o i s k a z w y d a w n i c t w a m i w T u c h o m i u . A k u p o w a l i ją nic
t y l k o st a r s i . M . T .
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
^
20
Tue
21
22
r s
\ J c 4 p 1J
23
24
25
«
Z f l
W N a
d
—
26
