Rachunki narodowe
I rok AG 2017/2018
Rachunki akumulacji:
- rachunek kapitałowy (akumulacja rzeczowa), - rachunek finansowy (akumulacja finansowa), - rachunek innych zmian wolumenu aktywów, - rachunek przeszacowań.
Rachunek finansowy zawiera informacje na temat operacji dotyczących aktywów (zapisywanych po stronie rozchodów)
i pasywów finansowych (zapisywanych po stronie przychodów),
dokonywanych między krajowymi jednostkami instytucjonalnymi
oraz między tymi jednostkami a zagranicą.
Rachunek finansowy może być:
- skonsolidowany, - nieskonsolidowany.
Nieskonsolidowany rachunek finansowy sektora instytucjonalnego pokazuje zmiany aktywów i pasywów finansowych wynikające ze wszystkich transakcji finansowych, w których uczestniczą zarówno jednostki zaklasyfikowane do różnych sektorów
instytucjonalnych, jak i jednostki zaliczone do tego samego sektora.
Na rachunku skonsolidowanym przedstawia się zmiany aktywów i pasywów
finansowych wynikające tylko z transakcji pomiędzy jednostkami zaliczonymi do danego sektora a jednostkami należącymi do innych sektorów instytucjonalnych lub zagranicy (zatem bez transakcji między jednostkami należącymi do tego samego sektora instytucjonalnego).
Od 1998 roku rachunki finansowe opracowywane są jako rachunki nieskonsolidowane.
Rachunek finansowy jest rachunkiem kończącym całą sekwencję rachunków i dlatego nie posiada pozycji bilansującej. Suma netto transakcji (różnica między nabyciem aktywów finansowych
a zaciągnięciem zobowiązań) dla poszczególnych sektorów
instytucjonalnych i gospodarki narodowej szczegółowo zapisanych na tym rachunku ma tę samą wartość, co pozycja bilansująca
rachunek kapitałowy, tzw. wierzytelności (zadłużenie) netto.
Klasyfikacja aktywów finansowych
Kategoria Podkategorie Złoto monetarne i
specjalne prawa ciągnienia
Złoto monetarne
Specjalne prawa ciągnienia Gotówka i
depozyty
Gotówka
Depozyty na żądanie Pozostałe depozyty Papiery
wartościowe inne niż akcje
Papiery wartościowe inne niż akcje, poza instrumentami pochodnymi
Krótkoterminowe Długoterminowe Instrumenty pochodne Pożyczki Krótkoterminowe
Długoterminowe Akcje i inne
udziały kapitałowe
Akcje i inne udziały kapitałowe, poza udziałami w funduszach wspólnego inwestowania
Akcje notowane Akcje nie notowane
Pozostałe udziały kapitałowe
Udziały w funduszach wspólnego inwestowania Rezerwy
techniczno-
ubezpieczeniowe
Udziały netto gospodarstw domowych
w rezerwach ubezpieczeń na życie i w rezerwach funduszy emerytalnych
Udziały netto gospodarstw domowych w rezerwach ubezpieczeń na życie Udziały netto gospodarstw domowych w rezerwach funduszy emerytalnych
Przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nie uregulowane roszczenia
Pozostałe kwoty do otrzymania /
zapłacenia
Kredyty handlowe i zaliczki
Pozostałe kwoty do otrzymania / zapłacenia, poza kredytami handlowymi i zaliczkami
Rachunek finansowy 2008 - zmiany pasywów (w mln zł)
Transakcje Ogółem Zagranica Gospodarka narodowa
Sektory Przedsię-
biorstw
Instytucji finansowych
i ubezpiecz.
Instytucji rządowych i samorząd.
Gospodarstw domowych
Instytucji non- profit
Wierzytelności netto (+)/Zadłużenie
netto (-) 0 55 967 -55 966 -24 585 52 038 -46 779 -38 984 2 344
Zaciągnięcie netto zobowiązań 357 587 -21 656 379 243 41 319 168 337 55 519 113 447 621
Złoto monetarne i SDR-y 0 0 0 0 0 0 0 0
Gotówka 15 837 -182 16 019 0 16 019 0 0 0
Depozyty 76 847 -29 536 106 383 0 106 383 0 0 0
Papiery wartościowe inne niż akcje 98 834 22 343 76 491 -4 795 42 223 39 063 0 0
Pożyczki 244 837 -14 254 259 091 85 421 52 004 9 542 111 503 621
Akcje i inne udziały kapitałowe -137 620 2 054 -139 673 -92 818 -46 855 0 0 0
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe -284 0 -284 0 -284 0 0 0
Pozostałe kwoty do
otrzymania/zapłacenia 59 135 -2 081 61 216 53 510 -1 152 6 913 1 945 0
Wartości dodatnie oznaczają, że wartość zaciągniętych w danym roku zobowiązań była wyższa niż wartość spłaconych zobowiązań, np.:
111503 – gospodarstwa domowe w 2008 roku zaciągnęły netto zobowiązania w postaci pożyczek o wartości 111503 mln zł, 106383 – depozyty zapisywane są na rachunku finansowym jako pasywa instytucji finansowych
Wartości ujemne oznaczają, że wartość zaciągniętych w danym roku zobowiązań była niższa niż wartość spłaconych w tym roku zobowiązań, np.:
-2081 – wartość pozostałych kwot do zapłacenia (np. kredytów handlowych i zaliczek) będących zobowiązaniami zagranicy względem krajowych sektorów instytucjonalnych zmniejszyła się w 2008 roku o 2081 mln zł, wartość spłaconych kredytów handlowych o 2081 mln zł była wyższa niż wartość zaciągniętych kredytów handlowych w tym roku.
Rachunek finansowy 2008 - zmiany aktywów (w mln zł)
Transakcje Ogółem Zagranica Gospodarka narodowa
Sektory Przedsię-
biorstw
Instytucji finansowych
i ubezpiecz.
Instytucji rządowych i samorząd.
Gospodarstw domowych
Instytucji non- profit
Wierzytelności netto (+)/Zadłużenie netto (-)
Nabycie netto aktywów finansowych 357 587 34 311 323 276 16 734 220 375 8 740 74 464 2 965
Złoto monetarne i SDR-y 0 -1 1 0 1 0 0 0
Gotówka
15 837 0 15 837 -2 048 4 180 -114 12 692 1 127
Depozyty 76 847 11 147 65 700 12 142 -24 420 5 842 70 048 2 090
Papiery wartościowe inne niż akcje 98 834 8 266 90 568 766 87 283 1 192 1 327 0
Pożyczki 244 837 67 705 177 132 6 231 166 573 1 358 2 971 -1
Akcje i inne udziały kapitałowe -137 620 -51 354 -86 265 -33 996 -31 557 -1 756 -18 719 -237
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
-284 -819 535 826 186 34 -511 0
Pozostałe kwoty do
otrzymania/zapłacenia 59 135 -632 59 767 32 813 18 129 2 184 6 656 -14
Aktywa i pasywa sektorów instytucjonalnych
Sektor
instytucjonalny Aktywa finansowe Pasywa finansowe
Instytucje niekomercyjne
Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe)
Pożyczki
Gospodarstwa domowe
Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, pozostałe kwoty do otrzymania
Pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia
Przedsiębiorstwa niefinansowe
Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nieuregulowane roszczenia, pozostałe kwoty do otrzymania
Papiery wartościowe (wyemitowane obligacje przedsiębiorstw, akcje w obrocie), pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia
Instytucje rządowe i samorządowe
Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nieuregulowane roszczenia, pozostałe kwoty do otrzymania
Papiery wartościowe inne niż akcje (wyemitowane obligacje) pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia
Rachunek innych zmian wolumenu aktywów – na tym rachunku rejestrowane są zmiany w stanie aktywów i pasywów spowodowane odkryciami złóż
naturalnych lub ich wyczerpaniem, przyrostem lub ubytkiem zasobów
połowowych, zniszczeniami wojennymi, wydarzeniami politycznymi, klęskami żywiołowymi, a także zmiany w klasyfikacji jednostek instytucjonalnych
i zmiany zaklasyfikowania aktywów w ramach jednostek instytucjonalnych.
Zadaniem rachunku jest rejestrowanie zmian w majątku narodowym
związanych z odkryciami bogactw naturalnych lub z faktem wytworzenia lub zakupu pewnych aktywów (np. znaków towarowych) lub aktywów
finansowych, którym nie towarzyszy powstanie żadnych zobowiązań.
Pozycją bilansującą tego rachunku są zmiany wartości netto wynikające
z innych zmian wolumenu aktywów.
Na rachunku przeszacowań rejestrowane są zyski lub straty z tytułu posiadania majątku (aktywów niefinansowych i finansowych oraz pasywów finansowych)
uzyskane przez właścicieli. Zyski te prezentowane są w podziale na neutralne i realne zyski z tytułu posiadania majątku (odnoszącego się zarówno do aktywów, jak
i pasywów).
Nominalne zyski z tytułu posiadania określonego aktywa definiowane są jako korzyści finansowe uzyskane przez jego właściciela w wyniku zmiany ceny aktywa. Zysk
z tytułu posiadania określonego pasywa jest równy zmianie ceny tego zobowiązania, ale z odwrotnym znakiem.
Z neutralnymi zyskami mamy do czynienia wtedy, gdy cena danego składnika majątku zmieniła się w takim samym stopniu, co ogólny poziom cen.
Realny zysk to różnica między zyskiem nominalnym a neutralnym.
Rachunek typu „bilans”
Bilans jest zestawieniem wartości posiadanych aktywów oraz zobowiązań
finansowych na dany dzień. Zestawienie bilansowe może być sporządzane dla
jednostek instytucjonalnych, sektorów instytucjonalnych oraz dla całej gospodarki.
Dla każdego sektora instytucjonalnego bilans jest źródłem informacji na temat jego majątku finansowego i niefinansowego.
Bilans dla całej gospodarki pokazuje tzw. Bogactwo narodowe – sumę aktywów niefinansowych i należności netto w stosunku do zagranicy.
BILANS - AKTYWA BILANS - PASYWA Aktywa niefinansowe Pasywa finansowe Aktywa finansowe Wartość netto
(aktywa – pasywa fin.)
Pozycją zamykającą bilans jest wartość netto sektora instytucjonalnego.
Bilans jest sporządzany na początek roku obrotowego i na jego koniec.
Można zapisać następujący ciąg operacji łączących bilans otwarcia z bilansem zamknięcia:
Bilans otwarcia wartość danego aktywa
plus
zmiany w bilansie
wartość transakcji rejestrowanych na rachunku kapitałowym (dotyczące aktywów niefinansowych) i finansowym (wartość nabytych minus wartość sprzedanych aktywów finansowych) zmiany rejestrowane na rachunku innych zmian wolumenu aktywów
zmiany rejestrowane na rachunku przeszacowań (wartość zysków i strat w tytułu posiadania danego aktywa)
Bilans zamknięcia wartość danego aktywa
Przykład
Bilans otwarcia
Aktywa przedsiębiorstw (2008)
Papiery wartościowe inne niż akcje 44 994,6
zmiany w bilansie
- 1 953,7 z tego:
rachunek finansowy – zmiany aktywów inne zmiany wolumenu
nominalne zyski/straty
765,9 - 2 392,9 - 326,7 Bilans
zamknięcia
43 040,9
Macierze rachunkowości społecznej
Powiązania między poszczególnymi rachunkami, prezentowane w systemie rachunków narodowych, można przedstawić w formie macierzowej. Macierze rachunkowości społecznej (SAM), nazywane też macierzami rachunków narodowych przedstawiają syntetyczne ujęcie przepływów dochodów w gospodarce.
Zazwyczaj zasadniczą część SAM stanowią tablice input-output1, w tym bilans przepływów
międzygałęziowych. Składa się on z trzech części (ćwiartek): w pierwszej (I) zawarte są informacje dotyczące zużycia pośredniego (według produktów lub działalności), w drugiej ćwiartce (II)
znajdują się dane o popycie finalnym (według kategorii popytu finalnego lub sektorów
instytucjonalnych), zaś w trzeciej części (III) znajduje się wartość dodana (według klasyfikacji przyjętej w pierwszej ćwiartce).
Macierze rachunkowości społecznej odzwierciedlają zasadę podwójnego zapisu każdej transakcji w systemie rachunków narodowych, co zapewnia bilansowanie się wierszy i kolumn, przy czym elementy każdego wiersza są przychodami na danym rachunku, a elementy kolumny – wydatkami.
Oznacza to, że wydatki każdego sektora instytucjonalnego są równe jego przychodom osiągniętym w danym okresie i jednocześnie każdy wydatek jednego podmiotu jest przychodem innego. Podobna równość zachodzi w odniesieniu do rachunków przedmiotowych. Utworzona na powyższych
zasadach macierz pokazuje zatem cyrkulację dochodów w gospodarce.
1 Dla gospodarki polskiej corocznie budowane są tablice podaży i wykorzystania wyrobów i usług. Co 5 lat publikowane są przez GUS szersze opracowania pt. Bilans przepływów
SAM 2008 (mała) z Excela
rachunek czynniki produkcji dochody rachunki bieżące rachunki kapitałowe wierzytelności
S A M 2008 produktu koszty nadwyżka podatki podatki z tyt. instyt. gospod. instyt.fin. przedsię- instyt.rząd. zagranica instyt. gospod. instyt.fin. przedsię- instyt.rząd. zagranica zadłużenie SUMA pracy operacyjna od produc od prod. własności non-prof. domowe i ubezp. biorstwa i samorz. non-prof. domowe i ubezp. biorstwa i samorz. netto
rachunek produktu 1 527 095 11 293 773 822 236 103 508 887 492 70 784 7 138 169 005 57 429 3 362 048
P koszty pracy 476 010 13 539 489 549
R czynniki nadw.operacyjna 630 833 630 833
Z produkcji podatki od produc. 9 633 9 633
Y podatki od prod. 158 956 158 956
C doch.z tyt.własności 125 18 853 72 884 84 801 28 362 12 773 217 798
H instyt.non-profit 5 432 935 4 396 2 422 2 352 15 537
O rachunki gosp.dom. 485 616 313 219 53 575 2 626 25 204 5 970 186 865 26 777 1 099 852
D bieżące instyt.fin.i ubezp. 38 056 77 275 49 083 725 2 391 400 167 930
Y przedsiębiorstwa 240 286 16 409 4 138 2 716 1 829 265 378
instyt.rząd.i sam. 33 840 16 252 156 353 17 531 217 585 4 874 32 792 11 339 1 882 492 448
zagranica 559 521 3 933 -6 619 2 603 52 073 1 630 5 824 9 887 628 852
instyt.non-profit 2 489 82 265 2 836
rachunki gosp.dom. 27 663 4 564 38 984 71 210
kapitałowe instyt.fin.i ubezp. 60 105 60 105
przedsiębiorstwa 136 708 7 712 24 585 169 005
instyt.rząd.i sam. 17 070 344 929 4 848 46 779 69 970
zagranica 60 813 1 60 814
2 344 52 038 55 967 110 348
S U M A 3 362 048 489 549 630 833 9 633 158 956 217 798 15 537 1 099 852 167 930 265 378 492 448 628 852 2 836 71 210 60 105 169 005 69 970 60 814 110 348
wierzyteln/zadł.netto
Analizy mnożnikowe typu input-output prowadzone są w celu zmierzenia efektów – w postaci wzrostu przychodów na rachunkach endogenicznych – wynikających ze wzrostu wydatków na innych rachunkach – rachunkach egzogenicznych (Miller, Blair 2009, s. 244).
Klasyczne mnożniki input-output w modelu input-output określają o ile wzrośnie produkcja globalna w gospodarce, jeśli popyt finalny na określone produkty wzrośnie o jednostkę
(Tomaszewicz 2001, s. 11). Można zapisać następujące równanie macierzowe:
gdzie: – egzogeniczny wektor popytu finalnego, – endogeniczny wektor produkcji globalnej, – macierz współczynników input-output (nakładów bezpośrednich). Macierz w
klasycznej analizie input-output nazywana jest macierzą pełnych nakładów, ale także określa się ją jako macierz mnożników. Element tej macierzy pokazuje jak wzrośnie produkcja
globalna gałęzi i (przychód na rachunku tej gałęzi) w związku ze wzrostem o jednostkę popytu finalnego na produkty gałęzi j.
Globalny mnożnik produkcji jest sumą w kolumnie elementów : ,
gdzie: – elementy kolumny j macierzy , – wektor sumujący (wierszowy) składający
się z jedności.
Podobnie jak w przypadku klasycznych mnożników input-output, zastosowanie tej
metodologii dla analiz w oparciu o SAM wymaga wyróżnienia rachunków endogenicznych i egzogenicznych, przy czym podział na rachunki egzo– i endogeniczne (przedstawiony schematycznie w tablicy 2) zależy od celu prowadzonych analiz mnożnikowych.
Tablica 2. SAM w podziale na rachunki endogeniczne i egzogeniczne Wydatki
Razem Rachunki
endogeniczne
Rachunki egzogeniczne
Przychody
Rachunki
endogeniczne …
Rachunki
egzogeniczne …
Razem
Macierz o wymiarach nn, pokazuje transakcje między rachunkami endogenicznymi. Stanowi ona iloczyn macierzy – udziałów poszczególnych wydatków na rachunkach endogenicznych w całkowitych wydatkach (przychodach) i wydatków (przychodów) na tych rachunkach przedstawionych w macierzy diagonalnej . A zatem:
.
Macierz jest iloczynem macierzy – udziałów pozostałych wydatków (egzogenicznych) w wydatkach (przychodach) na rachunkach endogenicznych i wektora przychodów na rachunkach endogenicznych, zatem:
.
Macierz pokazuje wydatki zapisane na rachunkach egzogenicznych. Zmiana wartości elementów macierzy jest traktowana jako impuls powodujący zmiany na rachunkach endogenicznych.
Z kolei, macierz o wymiarach ss, przedstawia zależności między rachunkami egzogenicznymi.
Przyjmując za wektor wielkości egzogenicznych , gdzie jest wektorem jedynkowym o wymiarach
1
n , można przedstawić relację:
.
Pod warunkiem istnienia macierzy odwrotnej do po wykonaniu odpowiednich przekształceń można zapisać:
. Przyjmując oznaczenie macierzy za :
.
Elementy macierzy mają interpretację klasycznych mnożników, to znaczy dają informację o tym, jak zmienią się przychody na rachunku i pod wpływem jednostkowego wzrostu wydatków na rachunku j, czyli jak zmieni się wartość zmiennej endogenicznej xi, jeśli zwiększy się wartość zmiennej
egzogenicznej yj o jednostkę.
Wykonanie odpowiednich działań macierzowych umożliwia dekompozycję macierzy , której zapis w formie addytywnej jest następujący:
.
Poszczególne składniki powyższej sumy interpretuje się w następujący sposób (Pyatt, Round 1985, Stone 1985):
– początkowy impuls (injection),
– mnożniki wewnątrzgrupowe (intragroup multipliers), – mnożniki międzygrupowe (intergroup multipliers),
– mnożniki uwzględniające efekt dodatkowy (extragroup multipliers).
