Maciej PIETRIZAK l, Danie|a SoŁowBJ2

Maciej PIETRIZAK l, Danie|a SoŁowBJ2

"Katedra

^Geografi

i

Tu

ryzmu Akadenii

Wychowania Fizycznego, Poznań

olnstytut

Geografii Fizycznej

Uniwersrtetu im.

Adama Mickiewicza. Poznń

ExoruRysrYKA w ''ZIELoNEJ ^WsTĘDZE oon,ł ^- NYsA'' KoNcEPcJA oPRAcowANIA' wsTĘPNE WYNIKI

Prezentowane opracowanie jest integralnym fragmentem Projektu

WWF

(World Wide Fund for Nature),

@

^{hasłem ,,Zie|ona Wstęga}

^odra

^{- Nysa'',} którego celem jest

-

ujmując na.;bardziej ogó|nie - dostarczenie materiałów

i przesłanek

do optymalizacji *ykorzystania

przlrodl *

niemiecko-polskiej

strefie pr.łgralJtcznej. Po stronie polskiej

opracowanie obejmu.;e D:rs terenu

od Cedyni do Bogatyń, o

szerokości

2 gmin, w

województwach szczecińskim. gorzowskim,

zielonogórskim i jeleniogórskim' co daje łącznie 33

^gminy.

oprócz po@rqektu

''Turystyka przyjazna

dla

środowiska'',

którego

omówienie stanowi przedmiot

niniejvego

refelatu,

składolłymi

projektu są podprqekty dorytczące

rolńctwa i

lśnictrł'a

proekologicznego oraz ochrony

przyTdy

_@iuletyn Projektu nr

l).

Celem

omawianego

@projektu jest

rozpoznanie potencjafu rekreacyjnego gmin

prngranicznych, ze

szczególnym

urłzględnieniem moż|iwości realizacji form

turystyki, ''nieagresyrvnych'' wobec środowiska przy'rodniczego, wyty'powanie obszarów przydatnvch dla

ich realizacji orźu zaproponowańe

programów

rekreaq7jnycĘ zarówlo na

^poziomie

lokalnym i regionalnym, jak i -

Ęć

^{może -} trarrsgrańcznYm.

Tak

ujęte założenia pracy ry.nikają

z

obserwowanej współcześnie tendencji przeciw- stawiania turystyc€ masowej

furystyki alternatywnej

(defensywnej, zielonej, zorienlowanej

ku

naturze, niękkiej

'

dyskretnej, ekologicznej'

wiejskiej'

ekoturystyki, turystyki agrarnej,

farmerskiej czy

agroturystylci).

Na

terenach pozamiejskich,

wśród form

altemaĘwnych wymieńa się agroturystykę (turystykę związanąz rolnictwem), w pzypadku

któĘ

kładzie się nacisk na poznawanie krajobrazu wiejskiego, ku|tury, zwyczajów i tradycji mieszkańców wsi oraz wspÓłuczestniczenie w miejscowych formach zal:owy, rozrywki, świętowania czy sportu Inną

z

form jest

twstyka w

gospodarstwach wiejskich (furystyka farmerska),

w

^przypadku

któĘ

pojawia

się

rezygnacja

z roli

''typowego'. furysty

i aktlrrne

współuczestnictwo w pracach

na rzecz

gospodarstwa

chłopsliego.

odczuwanie

speqficznego

r}'tmu

łcia

^wsi,

poznawanie świata roślin

i

złłierząt hodowlanych, przyjmowańe wiejskiego stylu

Ącia.

^Chęc

pznania,

doznarua

i pneĘcia przyroĄ''

d1źenie do możliwie daleko

idącej

identyfikacji

z nią

nastawienie na indywidua|izm percepcji stanowią podstawę

'ideową'

ekofurystyki.

Sąd povukuje się dla niej obszarów możliwie

nienaruszonych

i da|ekich od

^wptywów

antropogenicznych. Różnice pomiędzy tak pojmowaną

turystyĘ

^a

^jej

ideowym przeciwień- stwerq przedstawiono na rys.

l.

ll0

M. PTETRZAK,

D.

Sor-ownr

rt

* I

Twłnor

ponnóżowłxIn

turysryka rnasowa malo czasu

sąó|cie środki lokomocji sztywny program z przewodnikiem importowany styl

Ęcia

osobliwości

wygodnie i pasywnie brak przygotowania nieznajomość języków obcych

poczucie wyższości

zakrpy

Ł.tcooxn

PoDRóżowANIE

furystyka ⁱ

nĄwidualna,

rodzinna

dużo czasu

o@wiednie

środki lokomocji

spontaniczne dec5rzje sam sobie przewodnikiem miejscolły styl zycia

przezycn

męgząco i akĘvrnie uprzednie przygotowanie naukajęzyków

radość z nauki kupno prezentów

* I

Rys.

l.

Fońwnanie ''miękkiego" i ''twardego" podróżowania (wg Junga 1980, za Schmollgrubcr 1994)

Zgdnie z

obowią4ującą

metodyĘ

opracowańe składać

śę bę&ie z

dwoch części:

analitycznej i synteq'cznej. Na etapie ana1Ły

przeprowadzone

Ędzie

rozpoznanie podstawowych geokomponcntów, derydujących o atrakcyjności

i

przydatności krajobrazu dla

potueb

turystyki,

a

zatem

o jego

potencjale rekreacyjnym,

z

urłzględnieniem istniejącej infrastruktury furystycznej. z,a|Aada się

tu ^zarówno

rłykorzystanie istniejących mateńalów archiwalnych i kartograficznych (rnary topograficzne l:25 000

i

l:100 000, mapy geomorfo- logiczne. mapy typów siedliskowych lasu itp.),

jak i

danych pochodząrych

z

inwentaryzaqi

przyrodniczej oraz własnych uzupełniających badań terenorłych. Ujęcie

syntetyczne wykonane zostanie zgodnie

z metodyĘ

proponowaną

przez

Sołowiej

(1989,

1992), spra- wdzoną

w licznych

opracowaniach

(np Pietrzak l99l).

Sprowadza

się

ona do rtykonania kartograficznego ujęcia uwarunkowań przyrodniczych turystyki

ijej

form, składającego

się

z mapy ograniczeń rozwoju turystyki (antropicznych i przyrodniczych ) ^oraz mary, wskazującej miejrca, obszary

i linie

szczególnie dla

ńej

przydatne, co pozwoli na delimitację aktualnych

i

potencjalnych, terytorialnych systemów rekreacyjnych obszaru badań.

Na|e4

zaznaczyć' rŻ na mapach

tych ułzględnione

zostaną

talae dane

dotyczące uwarunkowań przyrodniczych rolnictwa, zarówno

w

aspekcie sytuacji konfliktorłych,

jak i

możliwości współistnienia obu form użytkowania krajobrazu

(rolńcnło

''eko|ogiczne'' . agroturystyka). Uwidocznione zosta.

lll

EKoTuRYSTYKA w.ZIEIoNEJ wsTĘDZE oDRA ^. NYSA''...

ną również alrlualne

i

potencjalne

konllikty

.,turystyka - ochrona przyrody'.' ze wskazaniem propozycl i ich minimalizacji.

Puyjęto'

iz

rea|uacja prac obejmie następujące etapy:

l.

rozpoznanie

i

ocena aktualnego

uzFkowania

^grntn,

ze

sz€z€gś'nym uwzględnieniem

ułtków

i geokomponentów' decydujących o potetrcjale rekr€acyjnym gmin,

2.

wstępna typologizacja gmin zs względr na posiadane walory

i

pełnione funkcje (np' gminy rolniczo-leśne, leśno.jeziorne

ię.),

3.

wybór gmin, predestynowanych . ze względu na posiadany potencjał - do pełńenia funkcji turystycznej,

4.

określenie

speqfiki

potęncjału rekreacyjnego

gmin'

przypisanie

povczególnym

gminom programów rekrearyjnych (ze szczegó|rrym uwzględnieniem ekoturystyki),

5.

rozpoznanie opinii publicznej w zakresie potrzeb i możliwości rozwoju ekofurystyki'

6. wyztlaęene

obezarów przydatlrych

do

ksztahowania

firnkcji

turystycznych

w

^ujęciu

|okalnym

(w

obrębie

gmlny) i

ponadlokalnym

(nie

uwzględniajryym

granic

a&ninistra- cyjnych),

7.

rangowanie miejscowości

i

obszarów

ekoturyĘki ze

względu

na ich

rolę

w tzw'

Tery- tońa|nym systemie Rekreacyjnym pasa nadgranicznego.

8.

weryfikacja prz}'jętych ustaleń

na

podstawie

danych pochodząclch z

inwentaryzacji

pnyrdniczej

oraz opracowań grup problemowych rolniczej i |eśnej.

9.

rozwią'z1rwanie

i

mińmalizacja ewentualnych konfliktów plaństyczno-przestrzennych, 10. opracowanie kompleksowej

koncepcji rozwoju

ekoturysryki

w ^pasie

nadgranicznym;

spreqzowanie uwarunkowarń i barier przyrodniczo-gospodarczych'

l l. optymalizacja

struktury

funkcjonalnoprzestrz

€nnej

ekoturystyki

w ujęciu

^ponadpań-

stwowym; uybór miejscowosci o funkcjach przejść granicznych i usfugowo-rozrządouych.

organizujące znaczenle dla realizacji

podprojektu

ma także

^,,zasada kolejnych przyb|tżeń",

zgodnie z którą wlaz ze

rchodzeniem

do coraz bardziej

szczegołowych poziomów

w

badaniach, następuje przejście

od

ocen

atrakqjności do

ocen przydatności,

z

wykorzystanicm map

w coraz

dokładni.ejszych podziałkach

i

danych

o

r,rryższym stopniu vczegołowości. Efelrlem takiego podejscia jest, przedstawione na rJs. 2' $'stępne w-v:różnienie obszarów furyst'Yczno-w}'poczynkowyh w obrębie całego

badanęo

terenu

i

przykladowa

deli.

mitacja systemów rekrearyjnych oraz t}'po|ogia miejscowości w obrębie jednej z gmin (rys. 3).

Istotną

składową opracowania

są talże badania shli!ące rozwznaniu potrzeb i moż|iwości rozwoju furystyki w opinii

włafu,

i

mieszkańców analizowanych terenów.

Wykazaty one. iz w|adze są genera|nie zairrteresołane rozwojem tur}'styki przyjazdowej oraz furystyką proeko|ogiczną.

Mniej

rozpropagowana

jest

natomiast

idea

agroturystyki, choc istnieje świadomość możliwości traktowania ^jej jako formy aktyrvizującej rozwój

wsi'

ale pod warunkiem poniesienia odpowiednich

nakładów

inwestycyinych.

podnowąwch

standard gospodarśw. Na|eąv

talce podkreślić' iż ^poznanie

stosunku

mieszkańów gmin

przy-

granicznych do

problemu rozwoju

krajowei i

zagranicznej

turystyki pnyjazbwej

oruz nroż|iwości rozwoju takich

jej

form

jak eko. i

agroturyst.vka. jest jednym

z

podstawowych warunków tworzenia

ich koncepcii

rozwojowych

i

poźniejszej akceptacii proponowanych działań planistyczno-projektowych na tym obszarze.

stąd

tez pu}'jęto,

ź

rozpoznanie opinii publicznej

w Ęm

^zakresie

Ędzie

^talze

^jedną

^ze skladowych prezentowanego opracowania.

. r -|ilDV r

tt2

M.

PETRZAX, D.

Sor.ownr

@.

B.d

rn\ \l/

fRAJ{(FURT

o*zó{U ELxoFoLs|o

xro.łtooffi

! I

lz -.-...

LEOEITDA

l. ahttr.tt r! -.LJ6ao

!..-(n, oeto rrarżs'tdr rnEeidr.LLair.#\

oEłit'te..ry.r

!r!r.t | tury{il, oary lorr#rdrnrr.el*

!!.lorlrto !..rr!arr.r..

Do..'-a _'Ę ^j.dFl. '[*|

l.o..oło.|.'rFi -.ń

m\ *.r**

"ź olł*la,ł

.ńlr'

'.|y*onońD ^rb

ffff[fffi *l''"xr

l ^| | | I I l| | l |'El.|.'t'Fn!'o..oro.ł.ai|

ffi

l'(..tlyńl

gndlr lraytrrb l!.id|| !ll'tł{ lt t *t.*.!{!a. ndl

!Ó'B trE bt

o'.3 E*' ffi..łoi{

rda a.Ę.r

o'.*. .'l. |'ł'{ h.Łr

ti nn

Rys. 2. obszary łypoczynkowo.furystyczne'Zie|onej WŚęgi Odra-Nysa',

l13

EKoTtlRYsTYKA w _,"Z E'LoI.{EJ

wsĘDzE

ODRA -

NYsc'

^{. .} .

r. -..4-traBiarta-- .t a ^t

8.--. -.-:-rtebrb r-r-r-' C lrło- rrlr. rolr D---rrr-

1... llonll t_. rti.t a.rt.tLt t. O.tl^t At.rtl

- - - -. -&t- lral.atwE Aiarl Ó - ^... ...dl.ri.l'rtt. l.'o.łi

'..t'cc'|

Y .łt.d*i -'..'.'|l.ro.

-+ ^... ł'itlr...i !..l.ilń t

'r't.t.ł.Ę .'a'ńo.oó.rq atltg rĘ.o'q tror*trrr - b!|d - ^&|ot |td-.r Rys. 3. Systemy rekreacyjne gminy Torzym.

E tr H

. . !.tua-. rE t.rE.

''''...tu''.ryri

.łr.l

M|EJscosośo

lffil- oi-." -*,

tr4

M. PTETRZAK.

D. Sor,owpr

umozliwi bowieat rut

oceĘ

świadoności korzyści (alrhuln5rch

Ę€ po(ąialnych)'

pĘnących

z

rozwoju turystyki dla grniny i jej

mievkańów '

^a takŻe v*ytyczenie kierunków, podejmowa- nych

poźniej dzidań

gopgandowo-promocyjnych. Przedstawioue zagadnienia rozpoznano stosując specjalnie opracowaną ankietę.

Przykładowo,

badania przęprouadzone na

łerenie gminy Torzym wykazĄ, iz

^jej

mieszkańry:

.

dek|arują zainteresovani'e rozwojem

fuokcji furyśJenęi gnny i wi&ą v nĘ

^{n'oż|iqość}

intensyfikacji gospodarczej terenu,

o

dobrze identyfihqą alsualne i potencjalne obszary hrystyczn€ '

o

negatywnie oceniają aktua|ny stan zagospodarowania

turyĘcznego i

alrtywnoślć

wła&

gminnych w

propagxaniu

turystyki.

Stwierdzono także' iż pojęcia eko-

i

agrofurystyki są dla

więkvosci

respondentów obce lub niejasne' co srgeruje konieczność podjęcia działań propagujących

i

promujących tego t}pu formy zachowań turystycznych

i

roz'więań organizaq-jnych.

LITERATURA

Chojnacki I., Sołor'iej

D' (red)'

|995 - Projekt

wWF fielona

^wstęga

odra-Nyn'.

Biuletyn

nrl

Jungk R., 1980 - We viele Touristen pro Hektar Strand. Geo,

nr

10.

Pietnak M.' l99l - Pnyrodnicze v,arunki aktyłłności

r11chowej

w gminie

podmiejslciej Poznania na przykładzie gminy Stęszew. [w:] Bejowa W. (red. ) ^- Przyrodnicze ^,łparunlci aktywności ruchowej w gminach podmiejshch wielkich aglomeracji. Warszawa.

Schmollgruber

ch., l994

^- Przeobrafenie krajobrazu,

ARGE

Umwe|terziehung Wiedeń.

Sołowiej

D.'

1989, |992

-

Podstąwy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka.

Wvd.

NaŃ. UAM.

Poznań.

Krystyna KRAUZ

Katedra

f,,kologii

Czlowieka Akademii

Wychowania tr.izycznego'

Kraków

MozlrwoŚcl Rozw(NU EKoTI'JRYSTYKI w BESIOZIE NISKIM

wsTĘP

Pojęcie ekorozwoju sformułowarre zostalo

w roku

1975

na III Sesji zarząfuajryęi

Programu

ochrony

Środowiska

oNz

^(['JNEP). Ptz}l'ęto,

ze spdearńswo realiałiąę idę

ekorozwoju, to społeczeństwo uznające nadrzędnośc rtymogów ekologicznych, lrtóre nie mogą

Ęć

^zakłocone przez \łzrost rozwoju cywilizacyinego oraz rozwój kulturalny i

gos@arczy'

zdolne

do

samosterowania swoim rozwojem

w

celu utrzymania homeostazy

i

symtńozy

z

przyrod.4

a więc

respektujące

ovcz$ną produkcję i

konsumpcję

oraz wykorrysanie

odpadów' dbające o konsekwencje podejmowanych działań, a więc także o potrze|ry

i

zdrowie przyszĘch pokoleń (Kozłowski, Kassenberg l990,

Kozlowski

1994).

Przedstawione rłyżej przesłanie 7aa|qzło swój rłyraz

w

nowym podejsciu do rozwoju

furystyki na świecie i w Polsce. Ekologiczne i

humanistyczne

podąi&ie do

furystyki spowodowało sformulowanie wielu nowych pojęc'

kóryrni

usiłuje

śę otreślić

poszczególne obszary zainteresowań

w

turystyce. Na;bardziej ogólnJm pojęciem zawierajągym elementy

wielu

ujęc

jest

określenie ',furystyka alternatywna''

(AT -

alternative tourism), lansowane przez szwajcarskiego teoretyka Josta

Kripendorfa.

Najistotniejvą

cechą

furyŚki

alternaĘwnej

jest

sporcb zakwaterowania:

campingi

obozowiska

i pola

biwakowe

o różnym

standardzie,

rrnłe

rodzinrre

hoteliki,

pensjonaty

i

pokoje do wynajęcia oraz kwatery prywatne u ludności wiejskiej.

Ko|ejną

cecĘ

wyróżńającą

tufystyĘ

alternatylvną

Ę

^rodząle

^aĘrmo.ści

rekreacyjnej:

.

spacery, wędrówki

pieve,

kolarskię,

.

wypoczynek nad

i

na wodzie, wędk1Ętwo, pĘwanie' żeglarstwo,

.

akt}ryność na terenach otwartych: jazda konna" polowanie.

W

literafurze fachowej

funkcjonłią vraz z W ^pojęci,eą

zb|iżłlre, terrninologicznie określenia turysn ki:

o

aglarna(agoturystvka)

.

łagodna (soft tourism;'

o

defensywna,

.

prosta.

o

ekoturysĘlgl

r

delikatna.

o

farmerska-

o

wiejsk: zrówrroważona.

Pojęcie

agro0rystyki

obejmuje

wszyskie formy furystyki

związanę

z

działalnorścią

nlniczą i ineacrulolrą h

otstugująeą

a więc

noclegi

na

farmie,

praę

niezarobkową w

l16

K. KxAUz

rolnictwie, konratr

z kulfurą tudouą uęo0n*i ^pieszą

ronrcrowe,

lcźfuiąlvo ^{w rcinach}

rolniczych itp. (Łabaj 1995' Strzębicki l994).

Z przytoczonych definicji autorce niniejvego opracowania o@wiada

^pojęcie

ekofurystyki' lansowane

przez

przeAŚawicie|a Programu

CEC-PHARE - Toma

Wo|tersa.

Ekotur'vsĘka rozumiana jest

jako

celowa

podróż w celach pznaweych do

obszarów o niezaburzonych ekosystemacĘ

przy cz.W

^istotnym

jest nie

naruszenie integralności tych ekosystemów.

w skład

prezentowanej

definlcji wchodzą

zb|;rżone

terminologicznie,

omawlane okreś|enia furystyki. Ich vczegołowe zestawienie zawiera tab'

l.

abela

l.

Zestawieńe

z

Lp.

Pojęcie

Rok Autor

I agmnur agroturVstyka

r973 M. Bonneau

2 łagodna 1977 F. Baumgańner

3 alternatvwna

l98l L.A.

Dernoi

4 defensrryma 1982 J.

Krippendoń

5 prosta 1983 A. Meineng

Ch. Becker F. Romeis 6 ekologiczna

ekoturysMca

1984

l99l L.A

Dernoi T. Wolters

7 farme rska 1984

L.A

Dernoi

8 delikatna 1985 W. Danz

9 zielona r987

A.

Jones

10 dyskretna 1988 A. Travis

ll

wiejska 1989

M.

Jansen-Verbeke

t2 zro\łIrowźuona t990 E. Butler 99

'..

t-abaj

UWART]NKoWANTA RozwoJU EKoTT'RYSTYIo IYA TERENACE BE$ISDU NISKIEGo

Degvó{ący

*płyrł

na moż|iwości rozwoju ekofurystyki na obszarze Beskidu Niskiego mają walory śrcdowiska geograficznego, w tym:

o

czyste powietrze, rzeki, cisza,

o

korzystne warunki bioklimatycz ne,

O

występowanie

óźej

i|osci wód mineralnych,

o

duże kompleksy leśne,

o

zróżnicowanekrajobrazy,

o

mała gęstość zaludnienia,

.

niski stopień

indŃria|izacji.

o

wa|ory dóbr kultury ludowej.

MofuwoŚcl

Rozworu EKoTI'IRYSTYKI...

tt7

Wymienione wa|ory' świadczące

o

atrakcyjności regionu, mają kluczowe znaczenie przy planowaniu rozwoju turystycznego Beskidu Niskiego. Dlatego

tei

^znakiem czasu staną

się te

formy furystyki. które

Ędą

^promowane

^{w celu}

rozwoju ekonomicznego regionu ^-

furystyki

przyjaznej środowisku.

Formą

ekoturystyki' mającą

duże vanę

^{rozwoju, jest}

furystyka

pieva

kwalifikowana. Tereny Beskidu Niskiego charakteryzują się najrzadszą siecią szlaków spośród grup górskich' w stosunku do swojej powierzchni' Istniejąca sieć szlaków nie powinna ulec znacznemu powiększeniu,

aĘ ^nie

przewartościować istniejącego charalłleru furystyki górskiej na tym obszarze.

NiezĘdnym

^jest natomiast utworzenie krótkich szlaków pętlowych, zwłaszcza

wokoł

miejscowości uzdrowiskowych

i q'poczynkolłych.

Powinny również powstać

vlaki

tematyczne, np. ,,Szlak cerkwi prawosławnych'', oraz

szlaki pŻezna-

czone dla innych form tu4'styki kwalifikowanej (konnej, rowerowej).

Turystyczna baza noc|egowa, prfeziaę,o!|^

do

obsługi turystyki kwa|ifikowanej jest

zńkoma.

Na tęrenie Beskidu Niskiego funkcjonują tylko cztery caloroczne schroniska

PTTK:

Bańne, Magura Małastowska, a także dwa w Komańczy, oraz 22

p|a

namiotowe (Kowalski

l99l' Kierunki

rozwoju.'.

l995'

l,ewiński l994).

W perspektywicznym planie zagospodarowania zakJada się budowę schronisk w Nowej

Wsi,

Czeremsze. Wołtuszowej,

bcowek w

Puławach, Lubatowej

i

Kętach

oraz

^powstanie

siedmiu

Ńl

namiotowych i trzech campingów.

Formą turystyki,

klóra

ma duzą

vanę

^rozwoju

na

terenach Beskidu Niskiego, ^jest agrofurystyka' obejntuje ona

wszelkie formy

furystyki

odbrłającej się na wsi.

Promocja agroturyst-Yki

w

Bieszczadach

i

Beskidzie

Niskim

podjęta zosta|a przez ośrodek Doradztwa Ro|niczego w Iwoniczu pod koniec

l99l

r. Wszystkim tym poczynaniom towarzyszyło prze- konanie, że

orpnlzacjąi

prontocją agroturyst.Yki porr.inni się zająć sami

rolńcy.

Według

danych

z roku

1994 jeĄ'n-vmi gospodarstwami agroturysĘcznymi, klóre zarejestrowaĘ swoją działalność, są cztery gospodarstwa

z Woli

Sękowej (gmina Bukowsko) oraz jedno

z Nowiry

(gmina

Uścice Gorlickie).

Swoją ofertę zamieściły

w

informatorze, wydanym przez

ODR w

lwoniczu. Szczególnie interesująca jest _oferta

z WoIi

Sękowej, p.

Wójtowicz' która

w

rłyremontowanym, staropolskim dworku udostępnia 14 dwuosobowych

pokoi,

całodzienne

wyĄwienie,

szkołkę

jazdy

konnej' korty tenisowe, saunę,

salę

gimna- styczną. obiekt uqtuowany jest w 6<io hektarowynr parku. Działalność

oDR-u

w lwoniczu, oraz istniejąca ofeńa agrofurystyczna może slać się elenrentem

Ąnamizująq'm,

powstawanie nolłTch ^placówek tego ty'ptr.

Oprocz iwonickiego oDR-u,

rozpowszechnianiem

informacji o

moż|iwościach lrypoczy.nku

na wsi zajmuje się Stowarzyvenie ,,Galicyjskie

Gospodarstwa Goscinne'', powstale

w

|utym 1994 roku, a obejmująpe swym zasięgiem rlzizłznie siedmiu województw Pol ski potudniowo-wschodn iej.

Biorąc

pod uwagę przedstawione informacje, nalezy przryplv'czać, że

w najbliżvym

okresie rozpocznie się rozwój działalności agrcturystycznej, która w

przyvłosci

może stać się jedną z głównych form obsługi turystów na tych terenach (Lewinski 1994).

Eksp:lnsja turystyki' która stanowi fenomen naszy'ch czasów,

jest

_coraz

silniejva i

niewątpliwie dotue na onrawiany obszar.

Wadze'

doceniając jej _walory, widzą w niej

vansę

rozwoju regionu. Warunkiem jest mądre i

rozsądne wprowadzenie

zasad

^gospodarki turystycznej,

aĘ

^nie doprowadzlć do degndacji środowiska.

TaĘ

^{szansą jest} proponowarue rozwoju ekoturystyki

l18

K. Krl,uz Lttnn,łrunł

Kierunki rozwoju tarystyk do roku 199j.

uW

Krosno

(masynopig.

Kowal*i

J.,

l99l

^- Bliżej Europy - Modetovy region turystyczny w Beslridzie Nistcim. Poztwj Swiat, nr

l.

Kozłowski S.,

Kassenberg

A., l99o . Ptzyjęcie koncepcji ekopoliĘki i

ekorozwoju. _|w:|

Ekspertyza

- opĘmalizacja

działań na rzecz ochrony środowiska. Komitet Naukowy przy Prezydium

PAN

Człowiek

i

Środowisko.

Kozłowski s., 1994 - Droga do ekorozwoju.

PWN'

Warszawa.

Lewiński R., 1994 -

Zagospodarowanie turystyczne

Beskidu Niskiego. AWF,

Kraków (mavynopis).

Łabaj

M.'

|995 - Zbiór

pojęć i definicji złł,ięanych z

turysĘką

wiejską.Katedra Ekologii

Człowieka

AWF,

Kraków (maszynopis).

Strzembicki

L., |994 -

Perspektytly

rozłłoju

agroturystyki u,

Polsce. [v:] Ekologia

^Wsi.

MateńaĘ

III ogó|nopolskiego Forum, Solina 19 -

22Ix

|gg4.

. '"rit

Maciej PRzEłvozNIAK

Wydzia|

Architektury Po|itechniki Gdańskiej

, ^{PLAN ocHRoNY REZERWATU PRZYRoDY} _-KĘpł REDŁowsKA'' PnzyczYNEK Do EKoRozwoJU

RI,GIoI\.U

GDAŃsKIEGo

wsTĘP

Zgcdniez UstawąoOchroniePrryrodyz dna|6października l99l

r.

(Dz.U. Nr ll4, pz.

493)

dla

każdego rezerwafu przy'rody

sprządza

się plan ochrony, zatwierdzany przez

Ministra ochrony

Srodowiska,

Zasohiw Naturalnych i l.rśnictwa. Ustawa nie

Zaw|ela źzadnego uvczegołowienia odnośnie do celów' zakresu teoretycznego

i

metod sporządzania

planów ochrony

rezcrwatów.

Najogótńej można stwierdzić, że plan ochrony

rezerwatu olceśla działania zmierzajacr, do zrealizowania na jego Ńszarze ce|ów ochrony prz}Tdy.

Uwzględruając

jako przesłanki

rł1jściowe zasady opracovrywania

planów

ochrony parków narodowych Zawarte w pracy',Plany ochrony parków narodowych.. (1994)

i

logiczną kolejność problematyki ,,anal'iza - ocena (waloryzacja) . ksztahowanie

i

ochrona środowiska'' Zakres treści ^.'Planu ochrony rezerwatu Kępa Redłowska'' ustalono następująco/l :

l. ogó|ne

informacje

nt.

rezenvafu (podstawowa charakterysĘka po'lożenia, stosunków

przyrodnicąvcĘ

_stan

wiedzy'

ochrona

w

przeszłości

i

ocęna

jej

skuteczności, aktualne

i

prognozowane problemy ocluony, ewidencja gruntów),

2.

Struktura środowiska przyrodniczego (środowisko abiotyczne, roślinność rzeczywista

i

potencjalna.

łvkaz

gatunków flory, stan fauny, opis taksaqjny lasow),

3. ocena

antropizacji środowiska

przFodniczego

(przejawy puekształcęń, oc€na nafufit-

lności vaty roślinnej, stan

zdrowotny

lańw, ident/ikacja

oddziałyrłań zewnętrznych

i

obszarów problemowych),

4'

ogólne i szczegołowe cele ochrony prz1.rody w rezerwacie,

5. operary

ochrony przyrody (ekosystemów leśnych, ochrony gafunkowej

flory i

^fauny'

ochrony walorów krajobrazowych i zagospodarowania furystycznęgo)'

6.

Wytyczne do miejscorłych planów zagospodarowania przestrzennego.

Integralną część planu stanowią llulpy w

skali l

: 5 000, ilustrujące wszystkie podsta.

wowe zagadnienia związane

ze

strukturą środowiska przyrodniczego

i ^jego

ochroną na obszarze rezerwafu oraz w ^jego bzpośrednim otoczeniu. są to:

''Ewidencja gruntów'', ''Struktura środowiska

abiotycznego''.

''Roślinność

rzoczywista,,,

"Roślinność potencjalna'''

''AntropŁacja

środowiska przyrodniczego,',

-Mapa

_przegĘdowa drzewostanów',, *Ochrona ekosystemów

laśnych',

'.ochrona krajobrazu

i

zagospodarowanie turystyczne".

. Kanęd<l ęraolłania ,,Plarr odrcry rez€fwatu prz}rody Kqra Redłorvska'', l994l95' M. PrzewozriaŁ }ń Buliński

]td. coq T. bóvskĄ G. Szrnytkorr*i' BPirilP -Proe&o'' w Gdansku

120

M.

PnzpwoŹlrax

OcÓlxA crr.łnłrrERYsTYKA

REZERWATU''KĘPA RED{.ott,sKA''

Rezerwat ,,Kępa Redlowska,' utworzono

w

¹⁹³⁸

.oto * ^ceix

^ochrony "...wszelkich tworów przyrody".

Zajmlje

on obszar 120 ha

i

traktowany jest

jako

rezerwat krajobrazowy, podlegający ochronie częściowej. Główne walory przyrodnicze rezerwafu to:

o nafuralny i

seminaturalny

krajobraz nadmorskiej'

po|odowcowej

kępv

wysoczyzny morenowej.

o pozostałosci seminafuralnych i zblDonych do naturalnych zbiorowisk

leśnych, reprezentowanych przez..

zyzrĄ dtczynę

^niż'ową Melico-Fagetum' kwaśną buczynę niżową

Lusulo pilosae Fagetum i

acydofiln.v

las bukowodębowy (kwaśna

dąbrowa)

Fago '

Quercetum petraeae,

.

stanowiska

jarzębu vwedzkiego SorDzs

intermedia, gatunku

podlegjącego

ochronie całkowitej, upisanego

na

',czerwoną |istę''

roślin

zagroŻonych

w Polrce

(Zarzyck'l, Sz'e|ąg

t99D.

Spec'vfi kę rezerwatu podlcreślają:

o

^pnłożenie

w

strefie nadmorskiej,

czyli' w

ujęciu przyrodniczym'

w

strefie energetyczno.

materialnego oddziat}rvania morza na środowisko przyrodnicze lądu

(Pzewoźniak l99l),

z położenia rezerwafu w strefie nadmorskiej wynika specyfika struktun' środowiska prz.vrodni-

czego na jego obvarze,

wyrtż'ająca

się przede wvystkim dynamiką klifowego

brzegu,

progresyłItą i

regresy'wną sukcesją

roślinności w

strefie brzegowej

morza.

charakterem zbiorowisk roślinnych

i

cechanri klimatu;

o

''śródmiejskie''

uMuowanie

na obszarze Gdyni;

*ynika z

tego znaczua. antropogenigzna presja otogzenia na rezerrłat, co znajduje swoje odzwierciedlenie

w

szeregu niekorzystnych przekvtalceń' a nawet w zniszczeniach środowiska przyrodniczego.

w

całej

historii

rezerwafu

''Kępa

Redlowska''' podstawowymi problemami ochrony

pnyrcĘ

na jego obszarze pozostawaĘ:

o

nadmierna penetracja rekrearyjna i powodowane przez

niąztiszeeńa

środowiska,

o

użytkowanie części rezerwatu przez wojsko ze wszystkimi tego, negatyvnymi skutkami,

o

ńewłaściwa gospodarka leśna zniekształcająca fitocenozy leśne.

Podstawowym

osiągnięciem prawie 60<ioletniego, formalnego okresu istńenia

rezerwafu

jest zachowanie

s€minafura|nego

krajobrazu zalesionej kępy nadmorskiej i utrzymańe

warunków

dla

restytucji środou,iska przyrodniczego'

mimo

bardzo

licznych i

zróżnicowanych przejawów jego antropizac.;i.

Srnuxrun.ł

ŚnoX)wIsKA PRzYRoDNIczEGo REzERwATU

Rezerwat przyrod-v ',Kępa Redowska'' położony jest w południowo-wschodniej częsci

mikroregionu

flzycznogeograficznego

o tej samej nazwie,

stanowiącego

izolowany

płat wysocz-lrzny morenowej.

Od zwartej powierzchni

lw1ysl.lr,ryzny

Pojezierza

Kawubskiego oddzie|a

Kępę RedłowsĘ

rozległe

obniżenie

Redłowskie (r"vs. 1). Uksztattowanie terenu rezerwafu uykazuje bardzo duże zróżnicowańe,

Ędące

^efek.tem erozyjnego rozcięcia pierwo-

t2r

PI-AN ocHRoNy REZERWATU.. _-

Rys.

l.

Fołoźarie rczerwau ^przyrody _''Kępa

Rodounlo''

na tle otoczenia.

t22

M.

kznwoŹtłl.ąx

tne.; powierzchni moreny dennej.

Rząba

terenu nawią7uje

Ę

^{pod vzględem} genetycznym

i

morfo|ogicznym, do strery

kraw@iowej

Pojezierza

Kavubskiego,

objętej ochroną w postaci Trojmiejskiego

Pa*u

Krajobrazowego. Pierwotna powierzchnia morenowa rozporścierała się na wysokości 60 - 80 m n.p'm. obecnie pozostałości wierzchowiny wysocz}zny występują na wysokości

60 -

^.|o

m

n.p.m.'

z

maksimum 77,4

m

n.p.m'

w

po'łudniowo-zachodniej

aęści

rezerwafu.

CaĘ. obszar rozcięty jest siecią glębokch do|in erozyjnych o

charakterze wąwozów.

Do|iny te' w liczbie

dziewięciu, wcięte

Ę

^nawet

^na

głęboko&l

do 40 m.

Przy

znaczwch nachyleniach stoków,

sięgających

40o, daje to Mrdzo daże

zróżnicowanie uksztahowania terenu

Najbardziej charakterystycznym elementem geomorfologicznym Kępy Redowskiej jest

klif'

występljący

w ńżnych

postaciach

rłzdrź

całej. odmorskiej

granicy

rezerwatu. Dwa aktywne

odcinki klifu subotowicz

(1982)

określił jako klif orłowski

(kilometry _brzegu morskiego

8l'3 - 8l,95) iklifgdyński.(km 83,l - 83,55).

Pozostale

odcinki

brzegu

Kęp

Redowskiej sanowią k|Ę

marnve. Średrrie

tempo cofańa się klifu

aktywnego

Kęry

Redłowskiej

łynosi

do lm/rok (Subotowicz

|97|,

|982)

Teren rezerwafu jest _bardzo ubogi

w wod

powierzchniowe. Reprezentowane są one pn'ez

je&n'

niewielki, staĘ

cieĘ

przez

pię

cieków okresowych, jedno _małe powierzcłniowo

mokrado

stałe

i uysięki

na

klifie. 9abo

przepuszcza|ne

@łoże ' z

^przewagą

g|in i ó,ze

nachylenia zboczy wptywają na bardzo Ólzy

o@łrv

powierzchniorły _wody,

kóry

ioncentru1e

się linijnie w

drrach

dolin,

prowadząp nawet

na

niektórych odcinkach

do

*ykwtałcenia

ero{nych

koryt.

W

warunkach przyrodniczych

Kępy Redowskiej

woda jest podstawowym nośnikiem

mateńi i migracji

pierwiastków chemicznych.

Pod Ęm ^łzględem tla

obszarze rezerwatu Weurd.aJą powierzchnie transe|uwialne, w obrębie których dominuje wynoszeńe rnaterii

ku niżej

położonym terenom

po@rządkowanym.

_Stanowią

je

_dna

_dolin,

_którymi

mateńa dociera do morza'

Na obszarze rezerwafu "Kępa Redowska' vystęplją fitocenmy reprezentujp

kilkanaście zbiorowisk roślinnych.

Do

najbardziej rozpowvechnionych należą płary* trzech zespołów leśnych:

Ąznej

^{blrz.yny niżowej} Melico-Fagetum' kwaśnej buczyny rużowej Luzulo pilosae-Fagetum

oraz acibfllnego

|asu

hlkowodębowego'

Zwanego

też

kwaśną dąbrową Fago-Quercetum

petraeae, a p''e/e wszystkim płaty ich ^postaci

degeneracyjnych.

W

rezerwacie lvystęE]ją też' na nnałych

powiezchniach,

płaty postaci degeneracyjnych innych lespo|ów ^leśnych:

grąfu

gwiazdni cowego Stellaro-Carpinetum

i

lęgu jesionowoo|vowego Circaeo-Alnetun. Na

klifie,

oprócz układów leśnych na ustabilizowanych stokach. obecne są teŻ p|aty zbiorowisk

inicjalnycĘ

murawowych

i

zaroś|owych, tworzących często mozaikę.

Towarzyvą

orre fragmentom

las1

który osunął się

z

wyższych partii klifowych zboczy.

W

rezerwacie

'Kępa Redowska'

stwierdzono aktualnie 390 gatun&ółł

rcślln,

repre.- zenfujących 72

rdziny. W przevłości

podawano

jevcz

e 27

b|lzych

taksonow, obecrue rue stwierdzonych,

w

tym przedstawiciela jednej rodziny więcej.

ł'.ąanie flora

rezerwatu

liq

więc około 380 gatunków

i

mieszańców

z

70

rdzin.

Jest to flora u,ybitnie

bopĘ ^jak

na

ttk

małą powierzcłurię

w

warunkach niżowych.

Wiąze się to

zarówno

z

obecnością ź|rrznych

siedlisk

leśnych, jak reŻ zbiorowisk inicjalnych, murawowych

i

zaroślowych

klifu.

Istotne

znaąenie ma tu

charakterystYczne wzbogacenie

flory w pob|iżu k|ifów

nadmorskich.

wskaz1wane m.in. dla polski ego wybaeża Bahyku @iotrowska ^1977).

'i'l

t23

P!-AN ocH RoNY REZERWATU...

ANTRoPrzAoA

ŚRoDowIsKA PRZYRoDNICZFćo

Podstawowe

przejawy antrqńzacji środowiska yz1"rcdniesgo rezerwatu

"Kępa Redłowska'' to:

o

wydepczyska,

czyli

tereny

ze

zniszczonĄ roś|innościa runa,

o przekvtałconej strul(uue

mechanicznej g|e|ry; są one powvechne przede wszystkim

wzduż

^górnej krawędzi

klilu'

na północnym krańcu rezerwafu przy Polance Redowskiej

i uz&uż

drogl ograniczającęj rezer.

wat od Ńłnocnego ^zachodu.

.

siec dróg i ściezeĘ z których dwie mają utwardzoną nawierzchnię,

o

występowańe obiektów wojskowych

i

powojskowych,

jak

betonowe

bunlffy'

betonowe stanowiska arty|ełdskie, |ączrue

z działami'

rorłry komunikacyjne

z

betonową obudową ogrodzenie z drucianej siatki, inslalacje o nieznanym pu

eznaczeni\

.

występowanie ko|eltorów kanalizacji sanitarnej (eden) i burzowej'

.

położenie w rezerwacie dużego parkingu o utwardzonej nawierzchni.

o

umocnieńe brzegu klifowego betonową opaską brzegową o

dugości 3l5

n1

o znjszczenia

^powieu

chni akĘrłnego klifu w

^post,aci

antropogeńcznych osuwisk i

',płaskorzeźb'' .

o lokalńe

rłystępujące zaśmiecenia

i

nagromadzenia

odpadou

o

mechaniczne us'kodzenia roślinności, glównie nacięcia kory drzew,

o

synantropizacja

vaty

roślinnej,

a prz& wvystkim

obecność

i

^{miejscami dominacja}

drzew

obcych

sidliskowo

(sosna' modrzew,

świerk i robinia) oraz

występowanie wielu antropofitów.

OcÓt,xB r

szczncół.own

cr'r.n

ocHRol.Y

PRzrRoDY w

REzERwAclE

Dla rezerwatu ''Kępa Redowska'' dormułowano następują€ cele ochrony przytody:

L

ogó|ne ce|e ochrony

przyrody

l. Zachowanie krajobrazu Kępy Redowskiej, o

wyjątkow-vch

wańościach

estetyczno.

widokouych,

reprezentary w*nych

dla zalesionej streS

nadmorskiej

z

br.zegiem klifowym PafrxzeiLa

PofudniowobaĘckiego. Ponieważ krajÓraz stanowi

zewnętrzny

obraz

ca|ości

środowiska przyrodniczego wraz z procesami i przeobrazeniami budująrych

^go geokomponentów, podstawowym zadaniem rezerwafu krajobrazowego

jeŚ

_{nie tylko} ochrona

walorów widokowych, ale ochrona całego środowiska przyrodniczego

^(ochrona

rezerwatowa.... I 990).

2.

Zachowanie naturalrrych

i

zbliżonych do naturalnych zbiorowisk roślinnych

klifu i

^jego zap|ecza, reprezentowane

go Wez

wysoczyznę morenową

oraz stwozenie

warunków

(la

resĘtucji zbiorowisk przekształconych

lń

zniszczonych, a także dla resrytucji fauny.

3.

Zachowanie

i

restytucja strukfury

i dynamiki

środowiska przyrodniczego

dla

^potrzeb naukouycĘ dydaktyenych i ogólnopoznawczych.

t24

M.

hzBwohu,ąx IL

Szczegółowe ce|e ochrony

przf,rody

l.

Zachorranie naturalnego charakteru

klifu @ ^uzgl@m

struktury środowiska

i

^procesów przyrodniuych.

2'

Z'achołęanie unikalnych zbiorowisk roś|innych

zwięulychz

k|ifem aktywnym

l

manrłym oraz ze str€fą przyklifową.

3...Utrzymanie

naturalnych drzewostanów

oraz

restytucja drzewostanów

częściowo

lub całkowicie

nieo@wiadających

_siedlisku.

4

Restytucja runa i podsątu

@

drzewostarrami pzylvracanymi _{do stanu} nafuralnego.

5.

Utrzymanie stanowiska

jarzęh vwedzkiego

Soibus

intermedia,

gafunkll

nadkiego

na nafuralnych stanowiskach w Fo|sce, podlepjącego ochronie

całkowiĘ.

6. Zachowanie

stanowisk

innych ganmków ioślin

podlegających

ochronie całkowiĘ i

częściowej.

7.

Zachowanie

gafunków roślin rzadkich w regionie gdańskim, zw|aucza

gatunkÓw górskich.

8.

Utrzymanie nisz ekologicznych

jak

najwiękw ej

|laĘ

gatunków zwierząt

z

ro.znych grup systematycznych' charakterystycznych dla siedlisk leśnych

i klifowych

Pobrze,Ża Południowo- bdtyckiego.

9.

Utrzymańe rezerwafu jako jednego z miejsc odpoczynku

paków

na południowobaĘckiej trasie ich wędrówek

l0. Stworzenie

warunków dla naukorłych

obserwacji

proceńw

regeneracji

zbio

rowisk leśnych i dynamiki proceńw klifowych.

l l.

Umożliwienie |udziom zapznania się ze specyfĘ prarody stre!

nadmorskiej

z

brzegtem ktifovrlrn.

12. Utrzymanie rezerwafu jako elemenfu osnowy ekologicznej

Gdyń.

ScztcÓt,owt

oPERATY ocHRoNY - wYBRAIYE' ZAGADNIE'NIA

operat

ochrony ekorystemów |eśnych

Jak

v/ynika

z celów ochrony prryrńy w

rezerwacie

'Kgn

Redowskan, ochrona ek9svstemów |eśnych

jest, obok ochrony

nafuralnego

charakteru klifu, podsawołym

zadaniem

zńęanym

z funkcjolowaniem rezerwatu. Spońb

jej

realaacji zapisano w postaci

veregu

ogólnych zasad" przedstawionych

poniżej oraz w

postaci

vc,egołowych

wskazari ochronnych, zawartych w opisie taksaqyjnym lasu. zarówno ogólne

zasaĄ, jak i

wskazania vczegołowe. sformułowano

w

aspekcie celów ochrony, biorąc-pod u*agę.

,ńłuo

gatunkolvy qrzew9.stanu' ich

wieĘ

genezę, zdrowotność, stan

*"i*y,

budowę

i cłiy

techńczne oraz

q/n.am'kę środowiska puyrodnicz€go (klo i charakter roślinnoói

potencjaln€j.

Podstawowym założeniem zasad i wskazań jest _taka ingerencja w środowisko leśne rezerwatr1

|lb.jej zakaz' b

^utrz}mać

^lub

^{wspomoc procesy}

shlące

powrotowi środowiska

do

stanu zb|iżonego

do

nafuralnego.

Bardzo

ograniczony

zakres

pozyskania drewna

(tylko

_cięcia

sanitarne

Ia

niektórych powierzchniach) oraz aą*ę6ę _do pozostawienia

jak

najwiikweJ masy organicz.nej

w lesie ma

wspomóc rest}tucję

siedlisk leśnych oraz ń*..Tć warunki

do Ętowania

jak

największej

liczĘ _9funków

(ochrona zasobów genorłych) i osobników roślin

i

125 PLAN ocHRoNY REZERWATU...

zwierząt.

Zródem inspiracji do dormułowania

ochronnych

zasad

gospodarki

leśnej

w rezerwacie

Ęo

poró*nanie map "Roślinność rzeu'.ryista,,

i

..Roślinność potencjalna'.

Oeólne zasaąY ocfuony ekos.vstemów |eśnych:

l.

Wyklucza się uĄtkowanie rębne na obszarze całego rezerwafu.

2.

Zabrania się jakichko|wiek działań techniczneleśnych na

klifie,

zźlrówno aktywnym'

jak i rnańłym

orźlz w jarach i wąwozach.

3.

Drzewostany

o

składzie gatunkowym zgodnym

z

siedliskiem

nie

podtegają cięciom,

z

wl:iątkiem posllszu zagruŻająe,go bzpieczeństwu udostępnionych szlaków turystycznych oraz

posuszu zagaŻająe,go

zatarasowaniem

dróg moż|iwych do

wykorzystania

przez

straż

pizamą.

Drewno pozyskane

z

tego

Ęnrłu na|e4 wzoŚAwić w lesie az do

całkowitego rozkladu.

4. w

drzewostanach

o

składzie gatunkouym niezgodnym

z siedliskiem

dopuszczalne są cięcia sanitarne. Ctęciom tym mogą pod}egać

Ęlko

gatunki drzew niezgodne

z

siedliskiem.

Drewno pozyskane z tego tytułu podlega usunięciu poza ręZerwat.

5.

Złomy

i

w1rłroty drzew zgodnych

z

siedliskiem pozostawia

się na

miejscu.

Z|omy i

w}'\ilroty drzew niezgodnych z siedliskiem

podle$ją

usunięciu poza rezerwat.

6.

^Z

tereill

rezerwatu, z wyłączeniem

stres klifu naleĄ

usunąć następując€ gafunki drzew

i

krzewów: kasztanowiec zw.vczajny, topola

kąned$sĘ

topola

mievar{cową

topola

włosĘ

śńeguliczka i tawrrła van Houtte.a.

7

.

^Zakazuje się pozyskiwania karpiny.

8.

Z'akazuje się prowadzenia

zrywki i

wywozu drewna sposobami mogącymi spowodować zniszczerue wierzchniej warstwy gleby, runa i podszytu.

9.

Dopuszcza się

vtuczne

odnowienia lasu gatunkami zgodnymi

z

siedliskierq rłykonywane wyłącznie ręcznie, materiałem rniejscowego pochodzenia.

l0.

Dopuvcza się

jednostkowe usuwanie gatunków niezgodnych

z siedliskiem w

celu odsłonięcia młodego pokolenia zgodnego z siedliskiem.

l l. W prz1padku

gndacji

owadów . szkodników drzewostanów' można

je

zwa|czac tylko, cdy zagro*Żone

Ęą

drzewostany zgodne

z

sied|iskiem.

Spońb

zwalczania

naleĄ

tugadniać

z

Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w Gdamku.

W vczegołowych zasadach zapisano techniczne sposoby restytucji zbiorowisk leśnych.

Operat ochrony

getunkoyej nory

i fauny

We florze

rezerrłatu

''Kępa

Redlowska'' stwierdzono

17

gatunków

roś|in

prawnie chronionych. osiem spośród nich podlega ochrońe

całkowĘ.

^Są to:

o

barwinek pospolliry Wnca minor,

o

bluszcz pospolity Hedera helix,

o

cis pospolity Tąxus baccata,

o

gnieznik |eśny Neottia nidus - ąvis'

o

^jarząb szwedzki Sorbus intermedia'

o

kruszczyk szeroko|istny

Ęlp

^{acti s he l Ie b ori ne,}

o

pióropusznik strusi Matteuci a struthi opte ri s,

o

roki 'tik zwyczajny Hippophae rhamnoides,

o

wawrzfnek wilczeĘko Daphne nczereum.

126

M.

RzEwoŹMAK

Gatunki

@legające

ocbronie częściowej to 9

taksonów: ^:':}.ili

.

c€ntauria

posp|ita

Centauńum erythraea, ':.

r

kalina kora| owa trĄburnum opulus,

.

kocanki państwowe Fleli chrysam arenańum,

o

konwalia majowa Convallańa majalis'

o

kruszyna pospolita Frongula alnus,

o

marzanka wonna Galium odoratum,

o

paprotka

zwczajna

Polypodium vulgare,

o

pierwiosnlra lekarska Pńmula veńs,

o tur4ca

piaskowa (-arex arenańa

. Z grupy roślin

chronionych

na

specjalną uwagę zasługuj

e

jarząb szwe'dzki Sorbus intermedia. Jest to jedyn}' gatunek we współczesnej

florze

rezerwafu. który

znalazł

się na ''czerwonej liście'' roślin zagrożonych w Po|sce (zArzyckJ, Sze|ąg |992). Stanowisko na Kępie Redłowskiej posiada

juz bogaą

literafuę, a pierwsze wzmianki o nim sięgają stu lat wstecz.

Poszukiwania jarzęhr vwedzkiego w 1994 roku i na wiosnę 1995 roku

przyniosĘ odnalezienie

26

egzemp|arzy tego gatunku.

Dwa z nich to

okazałe

osobniki

drzewtage' pozostałe to krzerty - od maĘch do średnich rozmiarów. obecność w

kilku

miejscach "Kępv Redłowskiej'. skupień młodych osobników jarzębu wwedzkiego, pochodzących

z

samosiewu,

swiadczy o

utrzym}.Iłaniu

się stanowiska mimo pewnego regresu popilacji. Jest

to prawdopodobnie

kolejny'

naturalny,

cykliczny etap w ^jej

^zycit:,,

który doprowadzi

do odmłodzenia

i

^ponownego rozkwifu.

Takie

c'vkle obserwowano

juz na Kępie

Redowskiej kilkakrotnie' informując na przemian o bogactwie stanowiska ^lub jego zaniku

@rowicz

^196l

i

literatura tam podana).

D|a

wzbogacenia

zbiorowidr

|eśrrych rezerwafu

możliwe

b}'|o|'y podsadzenie lub podsiewanie jarzębu vwedzkiego. oczy"wiście

musiałoĘ

się to odbywać przy. w1.korzystaniu mateńału nasiennego miejscowego

pocho&enia.

Z,e wzgLęfuw

nauko$ych

lepiej jednak pozostawić tutejszą populacj _ę Sorbus intermedia swojemu |osowi' śledząc jej dalszy rozwój

W rezerwacie ^*Kępa Redowska ochronie gatunkowej podlega ,' 30

gtunków

zwierząt,

w wm 27

^{gatuków ptaków}

i 3

ssaków.

Dla ich

ochrony

MleżT

m.

in.

wprowadzić czynne metody ochron.y.

fauny

(przede wsz1'stkim

skrzynki

|ęgowe

dla f,aków i skrzynki

dla nietoperzy), zaniechać usuwania marttł}.ch drz.ew z rezerwatu

i

ograniczyć obecność ludzi do wyznaczonych szlaków.

Operat ochrony

krajobrazu

i zagospodarowania tu rystycznego

Rezerwat

przyrod-v

"Kępa Red|owska'

połoŹony

jest w obrębie terenu zurta.

nizowanego i cechuje się latwą dostępnością a jednocześnie _ma tak duże walon' przyrodnicze

i lrajobrazowe, ż'e

^jego

\łzmożona

penetracja

pnez,

|udzi

jest nieunik- niona.

Dlatego

niezĘdne jest

ustanowienie kompromisu między prawnie obowią4ującą funkcją ochronną rezerwatu i' *ynikającą z realiów, jego funkcją rekreacyjną.

Walory krajobrazowe rezerwatu to przede wszystkim:

o

wa|or widokowy rozległego, zalesionego wzniesienia. o zmiennym w ciągu roku ko|orycie, urozmaicającego fzjonomię miasta,

t27 P!-AN ocHRoNY REZERWATU...

.

piękno krajobrazu nadmorsldego, postueganego w ciągu widokowym morze . plaża -

klif

- las; jest to krajobraz o fużej specyfice, rzadki w polskiej strefie nadmorskiej, nie występuJący

w innych Ęonach ^Polski. wyróżńający się najńększym możliwym

^kontrastem fizjonomicznym' tj. między lądem a morzem,

o interesujący krajobraz wnętrza rezerwatu, a ^przeor. wszystkim

zróżńcowanie ukształtowańa terenu' piękno ^lasu" z calą ganĘ zieleni liści, przemievanej ^z

bręem

sciołki

i

varością

pni

bukóu

barwy lasu działają odprężająco na psychikę

lll&i,

a dobra widoczność w buczynach stwaua poczucie bezpieczeństwa.

Ponieważ krajobraz stanowi zewnętrzny obraz całości środowiska przyrodniczego, dla

ochrony walorów krajobrazo*ych ńezĘdne jest wdrożeńe wszystkicĘ zasad

^ochrony

przyroĄ

rezerwafu.

Ponadto

naleĄ

m.in.:

o

zachować strefę brzegową morza

tj.

plazę,

klif i ps

przybrzeŻnych

wód

morskich,

w

obecnym, seminaturalnym stanie; nie

dopuvcza

się tu lokalizowania jakichkolwiek obiektów antropogenicznych, w

Ęm

budowli hydrotechnicznych stabi|izująry ch

bneg;

o

zachować panoramy widokowe rczelwattu z terenów otaczających,

o _ńe dogęvczać

zabudowy

na

sąsiadrjących

z

rezerwatem terenach zainwestowanych kubaturowo.

o

ekstensirłnie uŹJtkou'arre tereny

z

roślinnością ruderalną

i

zakrzewieniami w sąsiedztwie rezerwatu tralr1owac

jako

bezinwesty

qjne, z

wyłączeniem

tzw.

małej architektury służącej rekreacji,

o

ogrody działkowe w sąsiedztwie rezerwatu przekształcić w ogólnodostępne tereny zielone.

Zr wzĄeĄll na

nieuniknioną penetracJę rekreacyjną rezerwatu sformu|owano także zasady jego zagospodarowania turystycznego w postaci szlaków penetracji pieszej i tzw. ^małej architektury.

P|an ochrony r€zenł'atu 'Kępa Redlowska'' jest przykładem

komp|eksowego opracowania przyrodniczego o charakterze naŃowo-wdrożeniowym. Realizacja jego ustaleń

wprzęz dzialania techniczno-gospdarcze, organizaryjne i planistyczne (plan

kończą

w}tyczne do

miejscowych

planów

zagospodarowania przestrzen-

nego) może

stanowic element ekorozwoju regionu gdańskiego.

LITERĄTURA

Browicrz

K., 196l

-

Ja,ząb szwedzki -

Sorbus intermedia _@hrh) Pers. w Polsce. ochrona

Pzyr.,

nr 27, s.

16l

-

l9l

Denisik

Z.

(red.), l99O - Ochrona rezerwatowa w Polsce. Stan aktualny

i

kierunki rozwoju, 1990. Z,ak|ad

&hrony

Przyrody i Zasobów Naturalnych

PAN,

osso|ineum, Kraków

Piotrowska

H.

' ^|977 - Rola rośIinności w procesie umacniania wybneża

^klifowego-

MateriaĘ

konferencyjne

- Pomorskie

środowisko

przyrodnicze - jego ochrona i

kvtałtowanie, t. 5. Słupski. s.26 - 43

Przewozniak

M.,

(red.)' |995

-

PIan ochron'y rezeruatu przvrody ^,,Kępa Redłowska.

BPiwP

'Proeko'. ,Gdańsku.

l02

s. + opis taksacyjny lasu ^{+ 8} map l:5.000 Plany ochrony parków narodowycl,.

MoSzNiL. Warvawa. l994

128

M.

hzBwoŹm.łr

Przewoźniak

M.' l99l -

Krajobrazowy system interakcyjny strefy

nadnorsbej w

Polsce.

Wyd. Uniw. Gd.' Gdańsk.

subotowicz w.'

¹⁹⁸²

- Litodynamika

brzegów

kltfovych wybneża Polsh. ossolineunl

Gdańsk

Zanyck'l

K.,

Sze|ąg

Z,,

|992 - Czerwona lista roślin naczyniowych zagrofonych

w

Polsce

|w:l Z'arryckl

K.,

Wojewoda W., Hęinrich Z.

(rd.)

- Lista roślin zagrożonych w Polsce (vyd. 2).InsBĄrt

Botańki PAN

Jerzy SOLON

IrstJńut

Geogralii

i Przcrtrzennego

Zagospodrrowrnie PAl\' YYmzewe

ANrRoPoGEMCZIYE

zMIA.I\.Y

RÓżNoRoDNoŚo BIoLoGIczI\tFJ w KRAJoBRAZIE RoŚLINI{YM

^(NA

PRZYIG,ADZIE FRAGMENTU DoLIl.Y NARWI

w oKoLrcAcHTYKocrNA)

Wsręr

Różnorodność vaty ^roś|innej w obrąbie krajobrazu (regionu) jest

zjawiskiem złożonym. Można ją schematyczńe podzie|ić na trzy g|litw zjawisk. Pierwsza grupa obejmuje różnorodność florystyczną (gatunki' formy życiowe. grupy eko|ogiczne etc.). Odpowiada to w przybliżeniu różnorodności flor lokalnych. Grupa

drug

obejmuje charakterystyki syntetyczne' które są podstawą liczbowego opisu różnorodności krajobrazu.

W

tym ujęciu różnorodność ozlnracza fizjonomiczne, ekologiczne, geograficzne

i, co najważniejve,

syntaksonomiczne zróżnicowanie fitocenoz na danym obszarze. ważnym elementem

z

tej gruW charakterystyk

jest ogólna |iczba płatów

(fitocenoz).

Trzecia grupa

charakterystyĘ

która wpływa

na różnorodność krajobrazu.

bvczy

uporządkowania przestŻennego fitocenoz,

zńżnicowania ich

ksztahu

i

wielkości, stopnia skomplikowania

grańc i |iczĘ

sąsiadujących płatów oraz kontrastu (fizjonomicznego, syntaksonomicznego i użytkowego) między są5iadującymi patami (Solon 1994).

Poszczególne

aspeĘ

różnorodnosci biologicznej w krajobrazie są w znacznym stopńu nieza|eŻne

od

siebie

i

oczy-wifuie

nie

są adĄty'vme.

W różny spońb

reagują

rórłniez

na wszelkie

czrnniki

antropogeniczne. Jest

to vczególnie

wynrźne' gdy porównuje się zmiany różnorodności obiektów należących

ó

różnych poziomów organizacji prą'rody.

Celem prac'v jest przeanalizowanie wpływu antropogenicznych zmian siedliskowych

i

zmian Ęttkowania ziemi na

^{wybrane e|ementy} różnorodności

vaty

roślinnej

Praca

ma

chankter przyczynkouy, edyż

^drlrtyczy wybranego,

niewielkiego

obezaru

doliny

Narwi, niemniej

jednak

prezentowane za|eżności

mają

charakter

bardziej ogólny i

reprezenfują zjawiska powvechnie

wysęp{p

^w

puyo&ie.

MATERIAŁIMEToDA

Podstawą przeprowadzonej

analĘ jeś

opracowanie wykonane

w

maju 1990 roku w ramach umorły |/9o zawarlej

mi@y wcisR UW i

Urzędem Wojewódzkim w Białymstoku.

Kierowńkiem

ca|ego projektu

Ęł

^J.R.

^ol@ki.

Opracowanie dotyczy obszaru o powierzchni około 10 km2, położnego w prawie całkowicie zmeliorowanYm fragmencie do|iny

Narwi,

na północ od

Tykocina. W

trakcie bodań t€renowych wykonano

93

zdjęcia fitosocjologiczne,

lctóre (wraz z obrerwacjami terenowymi) stanowiĘ podstawę do analĘ

lokalnego

zróżnicowańa ł'pologicznego roślinności rzeczywisej i

oszacowania

charalileru

flory lokalnej. Podslawą urykonania mapy roślinności rzeczywistej

Ęo

kartowanie terenowe na

II

r

I I II I

I

130

J.

SoroN

podkładzie panchromatycznego zdjęcia lotnicze goz

4.lo.|987

r.,

pm,i@orcgo

do skali ok.

l:5000 (podkład zdjęcia lotniczego *ybrano

z

konieczności, z powodr braku aktualnej mapl topograficznej w

skali

l:5000 lub 1:l0 0o0). IGrtowanie wykonywano

techniĘ

marszrutową

p|zy

gęstości transektow

od 3 do 7 km na l

^km2

powiezchni, w

za|ężności

od

stopnia dostępności terenu

i

skomplikowania strukfury przestrzennej

roślinności.

Stereoskopowa ana|ua zdjęś |otniczych, w

skali l:

5 000

i l:l0

000, umoż|iwiła w niektórych prz1padkach bardziej precyzyj ną delimitację jednostek.

W celu określenia ogólnej charakterystyki zmian roślinności poróv*nano stan istniejący

w

1990 roku ze stanem

z

1975

roĘ

^{cz.vli z} okresu przed me|ioracją. Wykorzystano prry t'vm opracowanie Faz|ejew

i

Gawrońskiej

(l98l). w

sklad opracowania, obejmującego ponad 75 km2 do|iny Narwi, wchodzi mapa roślinności rzeczywistej w

skali l: zs

óoo,

wyń"ana

^głów-

nle na

podstawie

inteĘretacji zdjęc lotniczych. Różna skala i

metoda wrykonania obu opracowari, a

@ za wm idzie'

^{również odmienna} vczegołowość, spowodowaĘ konięczność znacznego

uprovczenia

typo|ogicznego ujęcia zbiorowisk roślinnych

i

genera|izacji prze- stu

ennej przy omawianiu wpły$u oddziabrvań

antropogenicznych

na przemiany vaty

roślinnej.

Zgcdnie

z

^podziałem

flzycznogagraficznym Polski (Kondracki

1988), ana|izowany teren obejmuje fragment Kot|iny Biebrzańskiej. Niejasna jest kwalifikacja omawianego terenu

z punktu widzenia regionalizacji

geobotanicznej.

Na

^podstawie

analĘ

przestrzennego

zróżńcowania

roś|inności potencjalnej

Faliński (|972)

ttwuŻa,

że

całość terenu leŹy poza

Działem

Połnocnym.

Matuszkiewicz

(1980), _stosując

zbliżone kryteńa, ale korzysĘąc

z szerszego

mateńaĘ za|icza

ca|ośś terenu

do Dziafu

Północ

nego. hliż'one

stanowisko zajmował Szafer (|972), zdańem

kórego

teren |eŻący na połnoc od

lirui

Nieciece-Tykocin-

z|otoia wchodzi w

skład

Krainy

Biebrzańskiej

Działu

Połnocnego.

Również w

ostatnio oplb|ikowanej

re$ora|izaĄi

geobotanicznej Polski (Matuszkiewicz 1993), oko|ice Tykocina

naleĄ

do

Dziafu

Połnocnego. tworząc

@okręg ^w

^ramach Podkrainy Biebrzańskiej

Krainy

Połnocnopodlaskiej.

Gno nor.łmczN.Ą Ą\.ALIZA

zlllnN

RośLINNoścr

W dolinie Narwi

rra

odcinku Tykocin - Góra w |975 r., czy|i

przeA melioracj4 Yrystępowały

prze&

wszystkim: (a)

łąki ze zwięku Molinion,

_@) zbiorowiska turzycowe Ze związku Magnocaricion. (c) Phragmitetun' (d) clycerietum maximae, (e) Acoretum calami.

ł''ąkl ze zsviązkl

Molinion

przewetŻĄ w południowej części do|iny, w sąsiedztwie obecnego, nowego, glównego koryta rzeki, oraz w części zachodniej. ZajmołłaĘ wilgotne

gteĘ

torfowe, ubogie w

związki

źu otowe. W zalezności od warunków eko|ogicznych

i

sposobu uż}'tkowania

łykazyrvaty zróżnicowanie na kilka jednosteĘ z których najwazniejve to

Molinietum medioeuropaeun (niewypasane

i

nienarłożone, jednokośne

łąki,

wykazujące zróżnicowanie na

kilka

podzespo|ów)

i

Junco-Molinietum

(wypsane,

rłystępujące

na przesuvonych

tor.

fach). Zespoły

ze zwiękl

Magnocaricion zajmowały

prawie

całą

Ńłnocną częić

^doliny, między

Morusami i Górą a w innych

rejonach występowały sporadycznie.

Na

podstawie znajomości

dzisiejvego

stanu roślinności,

a w vczególnosci

rozmieszczenia. sporadycznie występujących na zmeliorowanych łąkach' zbiorowiskotwórczych gatunków turzyc,

a

takż'e

uwzględniając stosunki wodne

występujące

w ^innych,

niezmeliorowanych fragmentach

13l

AN'rRoPocEMczNE zMIAt{Y...

doliny, można przyjąć, że

w

|9,| 5 r. najwiękwą powierzchnię zajmowało Caricetum

gracilis,

znacznie

mniejvą

Caricetum elatae, a inne zbiorowiska zwią.zku Qn.in. Caricetum rostratąe, Caricetum paniculatae

i

^Caricetum paradoxae) występowały bardzo rzadko. Phragmitetum,

czyli vuwar

trzcinowy,

twouył

rozlegle płaty przy brzegach rozlewisk

Narwi

na połnocny

wrchód od

T1'kocina,

a

sporadycznie rłTstępował

talge w ^innych

miejscach.

W

^obrębie

zespotu można było wyróżnić dwie odmiany: wodną (\łystępljącą w

óębie

zbiorników

wo&

nych, bardzo ubogą florystyczńe

i

z udziałem gatunków kJasy Potamogetonetea

i

Lemnetea) oraz bagienną (spotykaną na powierzchniach zalewanych przez większą część roku), nieco

bogatvą florystyczńe i

charakteryzującą

się

sporadycznym

udziałem

gatunków

zwiąłku Magnocańcion,

kJasy Scheuchzerio-Caricelea

fuscae, a

^{n^wet} Molinio-Arrhenathereteą.

Glvcerietum maximae dominowało

w

przykorytowej części doliny, glównie na południe od miejrcowości Góra,

a w

innych miejscach występowa|o sporadycznie. Zajmowało siedliska stosunkowo Ż1zne, o zmiennym uwilgoceńu w ciągu roku

i @dawane

okresowym za|ewom wód powodziowych. Acorelum calami lworz.,yło stosunkowo niewielkie, zwarte powierzchnie,

zwięane

z rozlewiskami na północny wschod od Tykocina.

W okresie od 1975 do 1990 roku roślinność analŁowanego terenu ulegla

_c!ębokim przemianom. Łąkr ze

zwiękl Molinion zanik\

całkowicie, a na ich miejscu' oraz na miejscu

więkvości arahl

Glycerietum maximae

i

zbiorowisk

ze

zułiąil<l

Magnocaricion

^powstaty podsiewane i uprawiane łąki wielokośne, najczęrciej

z

^dominac1ą A lopecarus pratensis

i Poa

pratensis. Częsc tych nortych

łąk

u|egla nawet

degndacji w uyniku

nadmiernego uzytko-

wania lub

błędół w

uprawie.

Na najsilńej osuvonych

gruntach mineralnych

zaczęĘ Śę

rozwijać zbiorowiska muraw piaskorłych' ręrezentująrych obecńe

kilka

zespołów w różnych fazach rozwojow1.ch, Znaczna częśś płatów Phragmitetum i

Cańcetum gracilis,

oraz niektóre powierzchnie Glycerietum maximae, u|egł-v degndacji w wyniku

przesuveńa.

Przejawia się to obecnie m.in. zmiegeniem ilości gatunków dominujących, obniżeniem ich z}votności oraz wkraczaniem gatunków łąkowych i/lub ruderalnych w obręb zbiorowisk. Proces degradacji w

wyniku

przesuszenia dotknął najsilniej Phragmitetum'

Zanlkła

postać

wolta

tego zbioro.

wiska, a

część

poslaci

bagiennej przekształciła

się w

postac zdegradowaną'

w któĘ

na murwejącym

tońe

^masowo rozwija się Urtica

dioica

(tab.

l)

Całkowicie zanikły dtlłe płaty Acore|um

calami. atrr,nte

zbiorowisko

to

występlje

wyłączńe w

pos&lci

rzadko

rozlzłr- conych. kilkumetrowych

plam' w obr$ie innych

układów szuwarowych

i

turzycowych.

Równie istotne zmiany nastąI'lły

w obębie

składu floryst-vcznego povczególnych fitocenoz.

Na miejrcu fubrze w-vkvtałconych, w więkwości typowych, zbiorowisk roślinnyclr, powstały płaty o zmierulym składzie florystycznym' W ich budowie biorą udział gatunki reprezentujące

kilka wyraźnie

odmiennych

grup

syngenetycznych

i

ekologicznych.

Można je

umownie okręślić

jako: (l)

gatunki oportunistyczne'

czyli

pozostałości

po

wczesniej występljących zbiorowiskach (np. furzyc€ w zbiorowiskach łąkouych)' (2) gatunki świadomie wprowadzone

przez

człowieka (np.

Alopecurus pratensis i Poa pratensis)' (3)

^gatunki jednorocznych chwastów (np.

Capsella

bursa-pastoris

i Arabidopsis

thaliana)' osiedlającł

się

na każdym dostępnym miejscu' (4) nowe gatunki zbiorowiskotwórcze (np' Festuca ovina na miejrcach suchych), dla których melioracja stworzyła nowe lub znacznię rozszerzyła poprzednie areały dostępnych

siedlisk.

Niezrównow:rżony

skład

florystyczny

jest _wynikiem

jednoczesnego zachodzenia

killu

typów ^procesów, prowadzących w rozbieżnych kierunkach. lvIożna je _ująć nasęp{ąpo:

t32

J. Sor.oN

Tabela

l.

Zróżnicowanie qkładtl gatunkgrł/ggo Phragmitetum australis w zalezności od kierunlnr

i

objaśrieoia: zdjęcie rrr l, nr 2 - śosrrnkou'o dobrze w1'ksaałwlą ale nieco przesuszorre; zdjęcie nr 3 . óiorc'

wisko sihie zdegradorłan€ n8 prz€suszorrym i mursĄącym tońe; zdjęie

t

4 - óiororłisko roa,vijające się w kienmku wilgotnydl łąk z ęl€n€ntami torfowiska niskiego.

Ct.

i D. dla

Phragmites cornmrmis Carex ńparia Glyceria aquatica Ęuisetum ^limosum Phalaris arundinacea Carex hudsoni Carex rostrata Ranrmculus lingua Rumex hydrolapatum Iris pseudoaconrs Carex gracilis Galium palustre Poa palustris Rorippa amphitńa Alisma planlago-aquatica Carex acutilormis

Ch. i D. d|a Mo|inio-Arńenrther€t€a Lytbrum salicaria

Synphyhrm officinale Lychnis flos-cuculi Filipendula ulmaria Cirsium palustre Valeriana offrcinalis Inne

Solanrun dulcamara Calystegia sepium

Uńca

dioica Comarum palustre Calamagrostis neglecta Carex canescens Thelypteris palustris Cirsium arvense Ranunculus repens