5
Spis treści
Wprowadzenie. Wstępne rozważania nad problemem granicy . . . 9 1. Europa Środkowa jako pośrednik . . . 9 2. Most graniczny – figura mostu a doświadczenie granicy . . . 23
Część I. W stronę poetyckiego zapośredniczenia tożsamości 1. Literatura – wojna – wolność
(rozważania genologiczne z Józefem Wittlinem w tle) . . . 39 1.1. Historia literatury narodowej
jako naukowa realizacja kulturowych założeń postmodernizmu . . . 39 1.2. Dlaczego i skąd biorą się w Europie powieści? . . . 41 1.3. Strukturalna dysfunkcja Austro-Węgier,
czyli skąd wzięło się ogłupienie Szwejka i Niewiadomskiego? . . . 46 1.4. Czym różni się wolność powieściowego protagonisty
od wolności lirycznego „ja”? . . . 50 1.5. O liryce i życiu – Hymny Józefa Wittlina
i afirmacja wspólnoty żywych istot . . . 55 2. Pożegnanie z pewnym kontynentem
(Europa Środkowo-Wschodnia Czesława Miłosza) . . . 65 Wprowadzenie . . . 65 2.1. Romantyczny paradygmat literatury polskiej,
czyli Kresy jako inwencja . . . 69 2.2. Szlachecka antropologia . . . 74 2.3. Upadek pewnego dworu . . . 79 2.4. Archeologia antropologiczna Miłosza.
W poszukiwaniu podstaw egzystencji . . . 83 Zakończenie. Co zostało z pamięci o Europie Środkowo-Wschodniej, czyli gdzie jest dom mój? . . . 89 3. Samopoznanie (uwagi o wierszu
Adama Zagajewskiego Jechać do Lwowa) . . . 93
6
Część II. W stronę kulturowego zapośredniczenia tożsamości 1. Rytuały społecznej przemocy (dialektyka barbarzyństwa
w eseju Barbarzyńca w ogrodzie Zbigniewa Herberta) . . . 129
1.1. Kilka słów o tytule . . . 129
1.2. Pielęgnowanie ogrodu . . . 141
1.3. Siła logosu . . . 142
1.5. Władza i jej narzędzie . . . 156
1.6. Przemoc a proces kulturowy . . . 160
1.7. Ogród w Lascaux . . . 165
2. Komunikacyjny kryzys (środkowoeuropejski światopogląd na przykładzie trylogii Juliana Stryjkowskiego) . . . 169
Wprowadzenie . . . 169
2.1. Kultura wobec dialektyki negatywności (Głosy w ciemności) . . . 181
2.1.1. Środkowoeuropejskie problemy z granicą . . . 181
2.1.2. Środkowoeuropejska edukacja . . . 186
2.1.3. Kultura jako system . . . 192
2.1.4. Kultura versus nowożytność . . . 196
2.1.5. Ojciec w sidłach dialektyki kulturowej . . . 200
2.1.6. Odejście z domu. Casus Marii . . . 206
2.1.7. Europa Środkowa – kultura jako rekompensata . . . 216
2.2. Ideologiczne rysy i pęknięcia (Austeria) . . . 219
2.2.1. Tło antyspołeczne . . . 224
2.2.2. Izolowane światy . . . 243
2.2.3. Języki ekstazy . . . 248
2.2.4. Szczelina lęku . . . 255
2.3. Niesamowite i literatura jako efekt wyobcowania (Sen Azrila) . . . 259
Wprowadzenie . . . 259
2.3.1. Pustka pamięci . . . 267
2.3.2. Cień ojca . . . 279
2.3.3. Lustrzany dramatis personae . . . 285
3. Rozpacz karnawału (kultura Europy Środkowej w interpretacji Andrzeja Stasiuka) . . . 305
Zakończenie. Mikrostudium miejsca – Aporia-Słowenia.
Impresje topologiczne . . . 325
Wprowadzenie . . . 325
1. Słowenia z każdej strony . . . 327
2. Słowenia jest wszędzie . . . 328
3. Słoweński ogrom . . . 330
4. Wszystkie drogi prowadzą do Słowenii . . . 332
5. Słowenia – ostateczny topos Europy . . . 333
Bibliografia . . . 337
