Krause Bronisława

(1)

1

(2)

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI —

i, m aieriary aoK um em acyjne

!/1 - relacja właściwa

1/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora ~ ~ 1/3 ~ inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora

II. M ateriały u zup słnien iające relację — >■

III. .‘c n e m a te ria ły (zebrane przez „relatora”):

111,1— dot. rodziny relatora —•

ill/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. —

III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1 9 3 9 - 1 9 4 5 ) —-

III/4 -ViDt. ogólnie okresu po 1945 r .—

1:4/5 - inne...—

IV. K o re s p o n d e n c ja — ”

V. W ypisy ze źró d e ł [tzw.: „nazwiskowe karty infonnacyjne”] W j <

VI. Fotografie

2

(3)

3

(4)

a r c h i w u m l

Elżb iety Z a w a c k U j

r— m /łk ____

R e l a c j a

___ ___________ _____ data w p ły w u - — X - -

z u c z e s tn ic z e n ia w walce o n i e p o d l e g ł o ś ć . I . Dane o s o b is te

Jestem Bronisława B i e r n a c z y k z d . Krause.

urodziłam s i * dnia 17 maja 1922 r . w ^ucku. —---- -

Moi r o d z ic e . Autoni i O t y lia z d. B ieszk : O jc ie c b y ł kierow nikiem pociągu . Mąt mój b y ł pracownikiem um ysłow y a ob ecn ie j e s t na eme

r y tu r z e . Ukończyłam 7 k la s s z k o ły podstawowej i 3 k la s y s z k o ły za

wodowej d z ia łu handlowego.

Zamieszkuj*.'w- (83 300) K artuzy,

r

Przed wojną pracowałam jako sprzedawczyni,W c z a s ie ok u p acji byłam od w rześn ia 1939 r . do grudnia 1941 r . na przymusowych robotach jako pracownik fiz y c z n y . W m iesiącu s ty cz n iu 1942 r . chorowałam z powodu p r z e s ile n ia podczas f iz y c z n e j p ra cy przymusowej.

Z dniem 1 lu te g o 1942 r . p r z y d z i e l i ł mnie n iem ieck i A rbeitsam t do Landratsamtu w Kartuzach do d z ia łu '‘Deutsche V o lk s lis te "p o n ie w a ż d o w ie d z ia ł s i ę , że jestem b ie g łą maszynistką a zupełny brak b y ł Niemek do tego rod zaju p ra cy. Zaznaczam, że n ie znałam w ówezas je s z c z e pisow ni n ie m ie c k ie j a zmuszoną zostałam s ię nauczyć.

Po w o jn ie zaangażował mnie do p ra cy Urząd Ziemski w którym pracowa

ła , do 1946 r . Wtedy wyszłam za mą* i p rzesta ła m pracować zawodowo aż do 1956 r . W tym c z a s ie wychowywałam d z i e c i .

Od 1936 do w rześn ia 1939 r . byłam c z ło n k in ią o r g a n iz a c jii Przysposo

b ie n ie Wojskowe K ob iet w Kartuzach. Komendantką naszą b y ła G a b rie la vr Kamieniarzówna. Brałam u d z ia ł w w szystk ich ćw czeniach, s t r z e la n iu ,

w d e f i l a d z ie i»nia Morza w lidyni i równych im prezach.

Z chw ilą wybuchu wojny skontaktowałam s i ę zaraz z partyzantam i a zw łaszcza z Klemensem i Alfonsem Z ie liń s k im i i byłam im pomocna w ukrywaniu s i ę i t p .

Lecz wnet p rz e k a z a ł mnie A rb eitsa m t- 17 l e t n i ą - do przymusowych prac fiz y c z n y c h , porządkowych*tpoczątkowo w Kartuzach a n a stęp n ie Gdańsku i B rzeźn ie. Wytężona p ra ca spowodowała, że w końcu grudnia 1941 r . poważnie zachorowałam i p rz e z c a ły styczeń 1942 r . p rzeb y

wałam w domu jako n ie zd o ln a do p ra cy c Jednak A rbeitsam t czuwał i mi

mo oporu zm usił mnie do p ra cy m aszynopisania w Landratsam eie w d z ia l e N ie m ie ck ie j L i s t y Narodowościowej. Niemcy c h c i e l i bowiem w szyst

kim obywatelom zamieszkałym t u t e js z e te r e n y nadać I I I grupę narodo

wościową, ażeby z a s i l i ć nim i n ie m ic k ie s z e r e g i wojskowe. Z powodu braku s i ł n iem ieck ich zaangażow ali Niemcy młode P o lk i do wystawia

n ia wykazów. Mimo za tru d n ie n ia w niemieckim u r z ę d z ie wykazywały Polk}/niezłomność i wystawić im można piękne świadectwo odwagi i war

t o ś c i . W szystkie mało znałyśmy niem iecką p iso w n i* i zmuszone b y ły ś my p i l n i e ją poznać. P o w ie rze n ie mi p ra cy w Deutsche V o lk s lis t e odpowiadało mi, ponieważ zdawałam s o b ie sprawę, że będę mogła tam d z ia ła ć na szkodę okupanta p rz e z upraw ianie sabotażu, żelaznym p ra

wem s ta ło s ię d la nas P olek wykonywanie w szelk ich danych nam poleceń choćby bezprawnych. Zw ierzchnictw o siykanowało nas P o lk i i c i ą g l e od gra żało nam s i ę , że za nieposłu szeństw o osadzone zostaniem y w obo

z i e . Godziny p ra cy przedłużano nam nadm iernie. Pracowałyśmy, a zwa- szeza j a , p r z y maszynopisaniu, od godz. 7~E>ej rano do późnego w ie

c z o ra . KarienŁw iczostw o Niemców, d la uzyskania awansu, p r z e k r e ś la ło d la nas P o lek , w s z e lk ie normy prawne. Ze względu na s ła b y stan zdro

w ia , k tó re u traciłam ju ż podczas p ra cy f i z y c z n e j spwodował, że upada

łam z s i ł . Zasadą moją jednak b yło wytrwać, gdyż p rz e z nadanie m ie

szkańcom m iasta i wsi I I I grupy narodowściowej s t a le w z ra s ta ła l i c z ba poborowych do n iem ieck iego w ojska. Starałam s ię temu zapobiec p rz e z n is z c z e n ie dokumentów, Gdy bowiem r o d z ic e o trz y m a li wykaz

4

(5)

2 5 .

H I grupy* synowie z ło ż y ć m u s ie li swoje f o t o g r a f i e i dane o s o b is te celem z a c ią g n ię c ia i t ń na l i s t ę poborowych. Te złożon e f o t o g r a f i e zbierałam ażeby j e usunąć. Zabierałam j e do domu i tam, bez w ied zy rod ziców , p a liła m . Spowodowało to op ó źn ien ia p rz e z w ysyłan ie k e lk a - krotnych upmaieri. Ponadto do moich obowiązków n a le ż a ło w ysyłać do

b iu r : meldunkowego* uchodźców i wojskowego, p rz e z s t a r o s t ę podpisanego zawiadomienia celem pow ołania poborowych do wojska* Te zawiadom ienia niszczyłam i tak d z ię k i m ojej z a p o b ie g liw o ś c i dużo mężezyzn, a zw łasz

c za zam ieszkałych na w si, z o s ta ło ochronionych p rzed niem iecką służbą wojskową. N ie s t e t y i s t n i e j e d z iś n iem ożliw ość dokumentalnego o k re ś le n i;

i l o ś c i i nazwisk osób, k tó re u n ikn ęły w c ie le n iu do w ojska n ie m ie c k ie go. Mimo poważnego n ieb ezp ieczeń stw a g łę b o k ic h konsekwencji r e p r e s y j

nych, udawało mi s ię prow adzić t ę * k c ję sauotażową aż do z w y c ię s k ie j ofensywy Arm ii K a d z ie c k ie j.

Pracu jąc w b iu rze "Deutsche V o l k s l i s t e ” kontaktowałam s ię nadal z p a r

tyzan tam i. U dzielałam im pomocy, d z ie liła m s ię z nim i w szelk im i w ia

domościami, ostrzegałam p rzed obławą, jtlemens i A lfo n s b ie liń s c y oca

l e l i * ż y ją i AłieszKao* nadal w **.artuzach»

j»a p o tw ierd ze n ie praw dziw ości m ojej r e l a c j i d o ty c z ą c e j n is z c z e n ia do

kumentacji poboroych, mogą z e z n a j: Antoni u r o t, K artu zy u l. 1 Maja-CO

i Łabuda

o

^

yojts

i /JT. $cuuM/rici,

I tak p racu jąc w N ie m ie ck ie j V o lk s lis t e n ie sp rzen iew ierzyła m s ię sw ojej i d e i Pe&wiaczki i P o lk i.

K artu zy, d n ia 16 w rześn ia 1977 r .

Stwierdzam własnoręczność podpisu

71 ib 1 Łt

5

(6)

b .

z u c z e s t n i c z e n i a w walce o n i e p o d l e g ł o ś ć . I . Dane o s o b is te

Jestem Br onis ław a B i e r n a c z y k z d . K r a u s e . U ro d ził am s i ę dnia 1 7 . maja 1 9 2 2 r . vi Puck u.

Moi r o d z i c e A n to n i i O t y l i a z d . B i e s z k . O j c i e c był k ie r ow n i k ie m po c ią g u ,M ą ż mój był pr acownik ie m umysłowym a obecnie j e s t na emer ytu

r z e . U lończ yłam 7 kl a s szk oł y p od stawowe j i 3 k l a s y szk oły zawodowej d z i a ł u han dlo we g o.

Z a m ie sz ku ję : / 8 3 - 3 0 0 / K a r t u z y ,

P r z e d wo j ną pracowałam j a k o s p r z e d a w c z y n i . W c z a s i e ok u p a c ji byłam od wr ze ś n i a 1 9 3 9 r . do grudmia 1 9 4 1 r . n a przymusowych robota ch jak©

pr aco wn i k f i z y c z n y , .V m i e s i ą c u s t y c z n i a 1 9 4 2 r . chorowałam spowodu p r z e s i l e n i a p odcz as f i z y c z n e j pracy p r zy m us o w e j.

Z dniem 1 l ut eg o 1 9 4 2 r . p r z y d z i e l i ł mnie n i e m i e c k i A rb e i ts am t do Laild- ratsamtu w K a r t u z a c h do d z i a ł u " D e u t s c h e V e l k s l i s t e " po nie waż dowie*

d z i a ł s i ę , że j este m b i e g ł ą m a s z y n i s t k ą a zupeł ny brak by ł Niemek do tego r o d z a j u p r a c y . Z a z n a c z a m , że n i e znałam wówczas j e s z c z e p i s o w ni n i e m i e c k i e j a zmuszona zost ał am s i ę n a u c z y ć .

Po w s j n i e zaan gaż owa ł ranie do p racy U r z ą d Zie mski w którym pr acowa

łam do 1 9 4 6 r . Wtedy wyszłam za mąż i p r ze s ta ła m pracować zawodowo aż do 1 9 5 6 r . W tym c z a s i e wychowałam d z i e c i .

'

Od 193S do w r ześ nia 1 9 3 9 r . b y ł a m c z ł o n k i n i ą o r g a n i z a c j i P r z y s p o s o b i ę nie Wojskowe K ob i et w K a r t u z a c h . Komendantką n a s z ą była G a b r i e l a K a m i e n i a r ^ z ó w n a . Brałam u d z i a ł we w s z y s t k i c h ć w i c z e n i a c h , s t r z e l a n i u , w d e f i l a d z i e Dnia Morza w Gdyni i r óż nyc h i m p r e za c h .

Z c h wi lą wybuchu wojny sk ontakt owałam s i ę z a r a z z pa rt y z a n t a m i 0 ^a

z w ł a s z c z a z Klemensem i A lfo ns em Z i e l i ń s k i m i i byłam im pomocna w ukrywaniu s i ę i t p .

Lec z wnet p r z e k a z a ł mnie Ar b e i td am t - 1 7 l e t n i ą -do przymusowych p rac f i z y c z n y c h , p orz ądk owy ch, początkowo w K a r t u z a c h a n a s t ę p n i e Gdańsk u i B r z e ź n i e . Wytężona praca sp ow o do wa ła , że w końcu gr u dn i a 1 9 4 1 r . p o w a ż n i e zachorowałam i p r z e z cały s t y c z e ń 1 9 4 2 r . p r z e b y w a łam w domu jak o n i e z d o l n a do p r a c y . J e d n a k A r b e i t s a m t czuwał i mimo opo

ru zmus ił mnie do pracy m a sz y n o p is a n i a a Landratsaracie w D z i a l e N i e m i e c k i e j L i s t y N a r o d o w o ś c i o w e j . Niemcy c h c i e l i bowiem w s zy s t ki m

obywatelom zamie szkały m t u t e j s z e t ere n y nadać I I I grupę nar odowo ści © wą, aż eby z a s i l i ć nimi n i e m i e c k i e s z e r e g u w o j s k o w e . Z powodu b r ak u

s i ł n i e m i e c k i c h z a a n g a ż o w a l i Niemcy młode P o l k i do wy s t a w ia n i a wy

kazó w. Mimo z a t r u d n i e n i a w nie mi e ck i m u r z ę d z i e wykazywały P o l k i

niezłoćśn©ść i w yst aw ić im m®żna p i ęk n e świadectwo odwagi i w a r t o ś c i . W s z y s t k i e mało znałyśmy n i e m i e c k ą p i s o w n i ę i zmuszone byłyśmy p i l n i e j ą p o z n a ć . P o w i e r z e n i e mi p racy w De utsche V © l k s l i s t e odpewi adał©

m i, p on ieważ zdawałam sobie spra wę, że Będę mogła tam d z i a ł a ć na szkodę okupanta p r z e z up r aw n ia n ie s a b o t a ż u . Żelaznym prawem stał©

s i ę dla nas Po le k wykonywanie w s z e l k i c h danych nam p©lec eń choćby be zpr aw n yc h. Z w ie r z c h n ic t w o szykanował© nas P o l k i i c i ą g l e odgrażał©

nam s i ę , że za n i e p o s ł u s z e ń s t w o osadzone zostani emy w o b o z i e . G o d z i n y pracy p r z e d ł u ż a n o nam n a d m i e r n i e . P r a c o w a ł y ś m y -zwłaszcza j a , pr zy ma s z y n o p i s a n i u , ©d godz. 7-mej ran© d© późnego w i e c z o r a . K a r i e r o w i c z o w s t wo Niemców, dla uzy s ka ni a aw an su , p r z e k r e ś l a ł © dla nas P© l e k, w s z e l k i e normy pr aw n e. Ze w z g l ę d u na s łab y stan z d r o w i a , k tóre ut rac i ła m j u ż p odc z as pracy f i z y c z n e j sp ow o do wa ł, że upadlam z s i ł . Z a sa dą moj*

i * r o v \ » £ .lJ . » L tI3 'a d ' ? dy? ,prZeZ na d a n le mieszka licom miasta i wsi I I I

s t a l e w z r a s t a ł a l i c z b a poboronycg; do nie mlec- 6

(7)

- 2 - H

k i e g o w o j s k a . S ta r a ła m s i ę temu zapobied** p r z e z n i s z c z e n i e dofeumenfcó tó w, Gdy b©wiem r o d z i c e o t r z y m a l i wykaz I I I g r u p y , synowie z ł o ż y ć m u s i e l i swoje f o t o g r a f i e i dane o s o b i s t e celem z a c i ą g n i ę c i a i c h na l i s t ę poborowych. Te z ł o ż o n e f o t o g r a f i e z b i e r a ł a m a że b y j e usunąć.

Z a b i e r a ła m j e do domu i tam bez w i e d z y r o d z i c ó w p a l i ł a m . Spowodowało zo o p ó ź n i e n i e p r z e z w y s ł a n i e k i l k a k r o t n y c h upomnień,Ponadto do moich obowiązków n a l e ż y ł o w y s y ł a ć do b i u r $ meldunkowego, uchodźców i wojsfc kowego, - p r z e z s t a r o s t ę p o d p i s a n e g o z a w ia d om ie n ia celem po wo ła n ia poborowych do w o j s k a . Te z a w ia d om ie n ia n i s z c z y ł a m - i t a k , d z i ę k i mo

j e j z a p o b i e g l i w o ś c i dużo mężczyzn a z w ł a s z c z a z a m i e s z k a ł y c h na w s i , z o s t a ł o ©chron ionych p r z e d n i e m i e c k ą s ł u ż b ą w ojs ko wą . N i e s t e t y i s t ^ e n i e j e d z i ś w ffcTożliwość dokumentalneg© © k r e ś l e n i a i l o ś c i i n a zw is k

p r o w a d z i ć t ę a k c j ę s a bo ta żo w ą aż dp z w y c i ę s & f s j ofensywy A r m i i Ra

d z i e c k i e j .

P r a c u j ą c w b i u r z e " Deutsche V o l k s l i s t e " k©ntakt©wałam s i ę nadal z p a r t y z a n t a m i . U d z i e l a ł a m im p©mocy, d z i e l i ł a m s i ę z nim i w s z e l k i m i w iad em © śc ia m i, o s t r z e g a ł a m p r z e d ob ław ą. Klemens i A l f o n s Z i e l i ń s c y o c a l e l i , ż y j ą i m i e s z k a j ą na dal w K a r t u z a c h ,

Na p o t w i e r d z e n i e p r a w d z i w o ś c i m o j e j r e l a c j i d © t y c z ą c e j n i s z c z e n i a do ku me nt ac ji poborowych, mogą z e z n a ć : A n t o n i G r o t , K a r t u z y u l ,

I t a k p r a c u j ą c w N i e m i e c k i e j V o l k s l i s t r n i e s p r z e n i e w i e r z y ł a m s i ę s w o j e j i d e i P e w i a c z k i i P o l k i .

PCartuzy, dnia 16 w r z e ś n i a 1977r.

B i e r n a c z y k B r o n is ł a w a .

7

(8)

8

(9)

9

(10)

10

(11)

11

(12)

12

(13)

13

(14)