1 października 2013 r. Polskie Radio S.A. rozpoczęło stałą emisję sygnału w cyfrowej technologii DAB+. Na razie cyfrowego radia mogą słuchać mieszkańcy Warszawy i Katowic.
A jak alotment. Polskę podzielono na 17 obszarów odpowiadających województwom i
zasięgom nadawania rozgłośni regionalnych. Taki obszar, w którym wykorzystywany jest jeden blok częstotliwości, nazywa się alotmentem. Oprócz programów ogólnokrajowych w każdym alotmencie znajdą się jeszcze 2 programy regionalne. Oznacza to, że docelowo trzeba będzie wyprodukować 17 różnych strumieni radia cyfrowego. Naziemne stacje nadawcze mają moc ok.
10 kW, zapewniając zasięg 30-40 km. W przeciwieństwie do radia internetowego lub
satelitarnego, można słuchać tylko tych stacji, które znajdują się w zasięgu odbiornika. Dlatego np. w Warszawie na odbiorniku DAB+ nie złapiemy ani Radia Katowice, ani zagranicznych stacji.
B jak brak miejsca. Widmo częstotliwości radiowych jest w Polsce dobrem deficytowym. Nie ma w nim miejsca na nowe stacje, nie mówiąc już o tym, że Polskie Radio – zgodnie z ustawą ogólnopolskie – nie uzyskało w paśmie UKF czterech pełnych sieci nadawczych o zasięgu ogólnokrajowym. Oznacza to, że Programu 2 i 4 może dzisiaj słuchać ograniczona liczba Polaków (tylko Jedynka i Trójka docierają na 93-94% terytorium kraju). Dopiero dzięki technice cyfrowej, która niezwykle oszczędnie wykorzystuje eter, pojawia się mnóstwo miejsca do
zagospodarowania. Na każdym z trzech multipleksów radiowych będzie można umieścić nawet 15 programów ogólnokrajowych.
C jak cyfrowa historia radia. W końcu jest to historia z happy endem. Polskie Radio już ponad 10 lat temu przeszło z technologii analogowej na cyfrową. Dziennikarze od dawna nie biegają z magnetofonami, z wyposażenia Radia znikła taśma. Wszystkie materiały dźwiękowe
zapisywane są cyfrowo i montowane na komputerach. Audycje przesyłane są systemem satelitarnym do nadajników FM. W stacji nadawczej następował koniec technologii cyfrowej -
„ostatnia mila”, czyli przesył sygnału do słuchacza, pozostawała analogowa.
D jak ...duży plus. DAB+ (Digital Audio Broadcasting+), w którym nadawany jest sygnał, jest najnowszą wersją technologii radiofonii cyfrowej. Technologia DAB, z którą Polskie Radio eksperymentowało 10 lat temu, wykorzystywała format MPEG 1 Layer2. Wtedy na jednym kanale transmisyjnym można było zamieścić maksymalnie 6 programów. Dzięki udoskonaleniu algorytmów kodowania i kompresji dźwięków, w systemie DAB+ liczba programów na jednym multipleksie wzrosła do kilkunastu. Do konwertowania plików dźwiękowych do plików cyfrowych używa się MPEG-4 HEAAC v2 (MPEG-4 High Efficiency AAC v2 profile). Jest to kodek o
znacznie większej wydajności, który przy dużo mniejszych przepływnościach (liczba bitów przesyłanych w jednostce czasu) pozwala uzyskać bardzo dobrą jakość dźwięku, bez szumu, trzasków i zniekształceń.
wyświetlaczu odbiornika pojawiają się informacje o audycji, wykonawcy, słuchanym utworze, przewodnik po programach (pełny tekst, a nie tylko 8 znaków, jakie pozwala wyświetlać RDS), a także – w zależności od możliwości odbiornika – okładki płyt, pokazy slajdów, obraz ze studia, mapy pogody etc. Można zaplanować słuchanie audycji i je nagrywać. To również możliwość transmisji ze studiów koncertowych PR dźwięku dookólnego.
E jak etapy. Wdrażanie technologii DAB+ zostało podzielone na kilka etapów. Od 1
października 2013 r. cyfrowego radia można słuchać w Warszawie i Katowicach. Do końca 2020 r. dotrze na ponad 90% terytorium Polski (patrz mapka).
F jak FM. W przeciwieństwie do telewizji, rozpoczęcie naziemnej emisji cyfrowej sygnału
radiowego nie oznacza, że zostanie wyłączony sygnał analogowy. Oba sygnały będą nadawane równolegle (simultcasting), nadal więc będzie można słuchać radia ze starych odbiorników FM.
G jak globalnie. Istnieje wiele standardów cyfrowego radia: DRM umożliwia nadawanie na falach długich, średnich i krótkich; standard DMB-T został opracowany i upowszechniany w Korei; w USA używane jest HD-Radio nadawane na częstotliwościach „starego” UKF.
Europejska Unia Nadawców wydała na początku 2013 r. rekomendację dotyczącą rozwoju radiofonii cyfrowej, w której zalecono niezwłoczne wdrożenie radiofonii DAB+, zdefiniowanej w standardzie ETSI EN 300 401.
H jak hejnał. Sygnał z odbiornika cyfrowego, podobnie jak to jest w przypadku TV, spóźnia się w stosunku do analogowego radia. Wszystkie urządzenia kodujące, dekodujące, multipleksery wprowadzają opóźnienia, liczone w dziesiątkach milisekund. Niewinne nie są też same
odbiorniki DAB, które odtwarzają dźwięk ze swojego bufora (jeżeli włączy się naraz kilka odbiorników nastawionych na tę samą stację, pojawią się różne opóźnienia). O której więc tak naprawdę zabrzmi hejnał z Wieży Mariackiej i piąty, ostatni krótki sygnał oznaczający
punktualnie (?) godzinę dwunastą? No cóż, nawet idealna cyfra musi mieć jakąś wadę...
I jak internet. Skoro możemy słuchać radia w internecie, po co uruchamiać emisję cyfrową?
Doświadczenie innych krajów pokazuje, że internet nie jest alternatywą dla radiofonii. Internet kosztuje i w wielu miejscach dostęp do niego jest ograniczony. Dostawcy usług internetowych rozbudowują infrastrukturę tam, gdzie są skupiska ludzkie, nikt nie będzie inwestował w sieć 4G w Puszczy Białowieskiej. Bogata Norwegia, która jako pierwsze państwo w Europie określiła datę wyłączenia nadawania analogowego (koniec dekady), obliczyła, że do objęcia całego kraju sygnałem cyfrowym potrzebnych jest 735 nadajników, natomiast do pokrycia całego kraju siecią 4G trzeba ponad 30 tys. stacji przekaźnikowych. Radiofonia dociera za darmo (kanały cyfrowe Polskiego Radia udostępniane są bez opłat, w ramach abonamentu), do nieskończonej liczby słuchaczy. A internet bezprzewodowy może się po prostu zapchać, jak to się zdarza, kiedy w Nowy Rok wszyscy wysyłają sobie SMS-y.
K jak koszty. W 2014 r. KRRiT przekaże na cyfryzację Polskiego Radia ok. 8-10 mln zł z wpływów abonamentowych. Wszystkie wydatki związane z przejściem na nadawanie cyfrowe szacuje się na 30-40 mln zł, wchodzą w to zarówno nowe nadajniki, jak i koszty prowadzonego w fazie przejściowej równoległego nadawania sygnału cyfrowego i analogowego.
L jak liczymy dalej. Docelowo jednak nadawcy zyskają i to dużo. Emisja cyfrowa jest bowiem 5-6 razy tańsza od analogowej. Różnica kosztów bierze się stąd, że w radiofonii tradycyjnej do każdego programu dedykowany jest oddzielny nadajnik analogowy, natomiast z jednego nadajnika cyfrowego można wysłać pakiet kilkunastu programów radiowych.
M jak multipleks. Jest to pakiet programów naziemnej radiofonii cyfrowej. W Polsce nadawcy będą mogli umieścić w sumie ponad 40 kanałów na 3 multipleksach. Jak to wykorzystają? PR do swoich czterech programów oraz Radia dla Zagranicy (w Warszawie jest jeszcze Radio dla Ciebie, a na Śląsku Radio Katowice) dodało Polskie Radio 24 (do tej pory wyłącznie w
internecie) i Radio Rytm. W przyszłości na multipleksie umieści jeszcze 3 nowe programy:
naukowy, dla dojrzałych słuchaczy oraz dla dzieci. W ten sposób udostępni nieprzebrane ilości słuchowisk, koncertów, reportaży, które dzisiaj tkwią w archiwach, bo nie ma dla nich miejsca na antenie.
N jak nadawca komercyjny. Na razie nadawcy komercyjni nie przyłączyli się do cyfryzacji radia. Ich stanowisko zaprezentował Kazimierz Gródek, szef Grupy RMF, podczas posiedzenia sejmowej komisji administracji i cyfryzacji. Komercyjne stacje radiowe boją się dodatkowych kosztów związanych z koniecznością jednoczesnego nadawania programu w technologii analogowej i cyfrowej (poziom tych kosztów dla jednego kanału o zasięgu ogólnokrajowym wyniesie rocznie ok. 2 mln zł). Można się domyślać, że obawy budzi też potencjalna
konkurencja ze strony nowych nadawców, którzy pojawią się na multipleksie i będą chcieli wziąć coś dla siebie z radiowego tortu reklamowego o wartości ok. 500 mln zł.
W każdym razie trudno w Europie znaleźć przykład, żeby nadawcy komercyjni nie wdrażali radia cyfrowego wspólnie z nadawcami publicznymi. Za granicą mogli jednak liczyć na wsparcie ze strony państwa, np. ulgi lub zwolnienie z opłat koncesyjnych.
O jak odbiornik. Jeżeli chcemy odbierać radio cyfrowe, musimy zaopatrzyć się w odbiornik DAB+. Najczęściej jest to urządzenie hybrydowe, które pozwala odbierać również tradycyjne fale analogowe FM oraz daje możliwość podłączenia do internetu. Na rynku europejskim dostępnych jest kilkaset typów takich odbiorników, w Polsce oferta dopiero się buduje (kiedy uruchomiono emisję, jeden z wielkich światowych producentów ogłosił, że wprowadza na polski rynek modele odbiorników stacjonarnych i samochodowych). Ceny zaczynają się od ok. 100 zł za prosty odbiornik (taniej nie kupimy zwykłego radia FM) do ponad 1000 zł za sprzęt dla audiofilów. Wydaje się, że za kilka lat nikt już nie będzie produkował innych odbiorników, niż te, które obok FM mają wbudowany zakres cyfrowy.
R jak raz, dwa, trzy. I gotowe. Obsługa odbiornika DAB+ jest wyjątkowo prosta. Urządzenie samo się dostraja, wystarczy wybrać przycisk autotune. Ulubionych stacji radiowych szuka się według nazw, a nie częstotliwości.
S jak switch off. Inaczej niż to było w przypadku analogowej telewizji, która pożerała ogromne ilości częstotliwości, radio zajmuje tylko kawałeczek pasma, nie ma więc nacisku i europejskich ustaleń w sprawie wyłączenia nadawania FM. Każdy kraj sam zadecyduje, kiedy zechce to zrobić, przy czym de facto nie będzie to wyłączenie, lecz „przełączenie” (switch over) – radia analogowego się nie wyłączy, zasoby częstotliwości wykorzystywane dotąd przez nadawców
T jak w trasie. Wdzięcznymi słuchaczami cyfrowego radia będą kierowcy, którym przez całą drogę będzie towarzyszył ulubiony program w znakomitej jakości, bez zakłóceń i zaników, za to z serwisem o ruchu drogowym. Kiedy samochód przejedzie z jednego obszaru nadawania do drugiego, odbiornik automatycznie się przestroi. Sieć nadajników wzdłuż głównych dróg będzie budowana w drugim etapie cyfryzacji. Na razie więc zasięg nadawania DAB+ będzie mniejszy niż UKF, ale sprytny odbiornik hybrydowy da radę: gdy wyjedziemy z obszaru nadawania cyfrowego, sam się przełączy na odbiór FM. DAB+ potrafi też współpracować z
samochodowym GPS. Jeśli np. odbierze informację o korkach i utrudnieniach na trasie, system nawigacji zaproponuje objazd.
Niektóre modele samochodów już są standardowo wyposażane w odbiorniki, które umożliwiają odbiór sygnałów cyfrowych. Jeżeli sami kupimy odbiornik, musimy pamiętać o zainstalowaniu w samochodzie anteny hybrydowej lub anteny cyfrowej (zwykle przykleja się ją na szybę).
U jak używaj komórki. Testowane są modele telefonów, które umożliwiają odbiór w systemie DAB+. Można też kupić niewielki zewnętrzny tuner, który wystarczy przypiąć do smartfona.
Oprócz tego dostępne są tunery softwarowe, za pomocą pendrive podłączane do laptopa.
W jak wciąż na długich. Wprowadzenie emisji cyfrowej nie oznacza też wyłączenia nadawania na falach długich, które można złapać tam, gdzie nie dociera sieć UKF. Polskie Radio w paśmie LF jest słuchane za granicą, przez kierowców TIR-ów, nawet w Polsce są takie miejsca, gdzie po wyłączeniu starego UKF, ludzie nie kupili sobie nowych odbiorników i mają dostęp do radia tylko na falach długich.
Z jak zamiana. Zastępowanie starych odbiorników zapowiada się na długi proces. Radia nie psują się tak łatwo, jak kineskopowe telewizory. W Niemczech w ub. r. kupiono 4 mln
odbiorników, z czego jedna czwarta jest już przystosowana do odbioru radia cyfrowego. Jednak Niemcy wdrażają radio cyfrowe od 20 lat, a DAB+ od 2 lat. Ponieśli przy tym spore koszty, ponieważ byli pierwsi i zaczynali od mniej efektywnej technologii DAB. My wchodzimy od razu w nowszy i lepszy DAB+, odbiorniki są tańsze i w większym wyborze. Możemy mieć nadzieję, że cyfrowa zmiana dokona się u nas szybciej.
Irena Fober
(Za pomoc w napisaniu tekstu dziękuję Pawłowi Mathii, Głównemu Inżynierowi Polskiego Radia S.A. oraz Mirosławowi Królewskiemu, z-cy dyrektora Biura Technologii i Produkcji Multimedialnej PR S.A.).
Zasięg mobilny emisji DAB+ 1.10.2013 r., zasięg ludnościowy: 7 163 729 osób (18,59%)
Zasięg mobilny emisji DAB+ do 1.04.2015 r., zasięg ludnościowy: 21 351 019 osób (55,39%)
