UKD551.'18ł: (H1..3-1U3:551J332.Ii8]: 1I9l.312.2 (ł:łB.2~ N8<1do)
Władysław KA·R.A.SmWSKI
Warunki geologiczne
występowaniaosadów
interglacjału
eemskiego w Nakle
Z osadami interg'lacjału w Nakle (na zachód od Bydgoszczy) zetknąłem się po raz pierwszy w 1959 r. konsultując opracowanie geotechniczne D. Sitnickiej z P. P. "Geoprojekt" w Warszawie. Ekspertyza ta dotyczyła
warunków posadowienia budynku przy ul. Dąbrowskiego, po zachodniej stronie rynku (profil D, fig. 1). Ta część Nakła położona jest w 'Obrębie
pradoliny Noteci-Warty, zwanej również toruńsko-eberswaldzką, na mło
-doplejstoceńskim tarasie wznoszącym się na '5 do 7 m nad poziomem
tarasu holoceńskiego. _
-Taras młod'Oplejstoceński w Nakle zbudowany jest głównie ze żwirów
i piasków, a miąższość jego osadów wynosi 2,3 do 3,8 m. Beżpośrednio
pod osadami tarasu spoczywają margle jeziorne o miąższości 0,8-1,5 m,
podścielone piaskami drobno- i średnioziarnistymi z wtrąceniami żwiru
(fig. 2).
Po kilku miesiącach miałem sposobność konsultować następny temat z Nakła opracowany przez tę samą projektantkę. Była to również eksper- tyza związana z posadowieniem dwu budynków przy ulicy Bydgoskiej (profil B, fig. 1), oddalonych o około 230-280 m ku ENE od poprzednio wspomnianego profilu. Tu pod osadami tarasu młodoplejstoceńskiego
w dwóch poziomach pojawiły się gytie, rozdZJielone piaskami średnio
ziarnistymi (fig. 3). Niższy poziom gytii, o większej miąższości niż górny, w 15-metrowym otworze nie został przebity do końca.
Pani Dr Z. Borówko-Dłużakowej z Instytutu Geologicznego zawdzię
czam wykonanie analizy pyłkowej z tworu 2 profilu B, z największą poznaną dotychczas miąższością osadów interglacjału. Z opracowania tego wynika, że w profilu jest reprezentowany schyłek optymalnej fazy in-
terglacjału eemskiego i początek fazy chłodnej lasu sosnowo-'brzozowego (Z. Borówko-Dłużakowa, 1962, 1972).
W profilu osadów tarasu młodoplejstoceńskiego przy ul. Bydgoskiej
występują gł6wniepiaski drobno- i średnioziarniste, zawierające prze- warstwienia mułków lub piasków mułlrowatych. Miąższość osadów tarasu wynosi tu 5-6,2 m. Mimo odmiennego nieco wykształcenia i różnic Kwar-talnlk Geologkmny, ł. 1'1, m ol, 19'13 r.
804 Władysław Karaszewski
o
250 'SOOmI I ,
""" 1 ... 2 A3
R 4
Fig. 1. Szkle sy!tuacyjny :Interglacjału w Nakle Sltuation sketch al ~ Jnterglaclal at Nakło
1 - uaWljdt wyIKICzyrmYj 2 - illrawędt tarBIIU młod.apl.ejIItoceń*1e(ro; 3 - m1e;Jece ~waa1a promu c ~ałem: D - prlE7 uL Dą
browllldego, B - 'Przy 'Ul. ~e:l; 4 - rynełl:
.l - edge ol. UjplaDldll; li - edge ol. 4;he young..,ple1Mocene terrace; 3 - lfituatlon ol. lpIroWe.a With UM! :r.ntelWladal depoelts at Dą.brOWlikiellll
ftreet (D). and at B~ street (B): , - lI:1III.'Ik.et llQUlllre
w miąższości wypada uZnać za równowiekowe osady obu profilów w Na- kle. Przemawia za tym m.in. utrzymywanie się spągu tarasu na jednej
wysokości. ObecnoŚĆ żwirków w profilu ID jest świadectwem przebiegu
głównego nurtu zbiornika.
Prawdopodobnie margle w profilu D osadziły się w tym samym zbior- niku jeziornym co gytie i torfy w profilu B. Swiadczy o tym utrzymy- wanie się na tej samej wysokości stropu interglacjału' (56,9 - 57,7 m n.p.m. w profilu D i 56,0 - 57,7 m w profilu B). Przechodzenie górnego poziomu gytii w torfy w profilu B (otwór 1), naj dalej wysuniętym'ku za- chodowi, jest wprawdzie wskazówką spłycania się jeziora w tym kierun- ku, ale nie dowodzi odrębności zbiornika, którego zarys linii brzegowej nie jest znany. iDo wyjaśnienia tego zagadnienia mogłyby przyczynić się
wiercenia na obszarze położonym między obu profilami.
Na temat genezy jeziora, czy też jezior interglacjalnych w Nakle trud- no się zdecydowanie wypowiedzieć. Duże zmiany miąższości dolnego po- ziomu gytii w profilu D - przekraczającej 6 m w otworze 2 i spadającej
do 0,8 m w otworze 1 odległym o 19,5 m - świadczą o urozmaiconej powierzchni dna jeziora, co przemawiać by mogło za pochodzeniem ryn- nowym.
Występowanie stropu interglacjału w Nakle na wysokości około
57,7 m, a więc około 50 m niżej od powierzchni wysoczyzny, daje przy-
bliżone pojęcie o miąższości osadów ostatniego zlodowacenia na tym te- renie. Stwarza to zarazem podstawy do rozgraniczenia utworów obydwu
młodszych zlodowaceń. Oczywiście, dodatkowe komplikacje mogą tu
wprowadzać takie czynniki, jak egzaracja lodowcowa lub zaburzenia gla- citektoniczne. Nie obniża to jednak znaczenia przedstawionego profilu jako ważnego reperu stratygraficzneao.
Warunłd geologłczne f.nteqlacjału eeJn9kiego w Nakle
i'Jg. 2. Przekrój osadów z interglacja-
łem przy ul. Dąbrows'lrlego
(profil oD)
Section through the Interglacial dep08its at Dąbrowskiego street (prdftle D)
N-~7; 2-~; z.c,-twiry
pl~yste: lPii+,z - pt8ll1d ired- Jrl.ozI.Il'l'1DIate ze twk~LI'Id. - pas-
111 drobIloz1afnIste; lł:'Olok'Y - pllHlki drOlmodarD'IMe lIli doIII4eszką pyłu:
Mg - m_CIel ;lezl.0IIIl7 dotergIac- Jafu eemlk1eco; Pi - piaakt ired- cniozI,arnlste
N - emllaDlm1eotll; 2 - gravełB;
2;p - uenlllOeOlJl erave18; Pi + 1;
- mecUum..,grakled 88Dd8 wlth gra- veIs; tPId - flne..gral.ned 1IIIoII.d8:
Pd/Py - fine gra4ned sanda w.l.th __ lI'CIDlilature: Mg - lacuatrine DUirIs ot 1:he EeInl.an I~1al;
Pi - med.1um.-gralned BaDdB
m n.p.m.
64 .
.6f
Go 59 SB
56 55
SSN
lp
I Pi
I I I P,+Z I I
·805
NNE
3 85065
l
1p
Pa
Przy sposobności wypa$ poruszyć sprawę wieku tarasu, pod którego osadami napotkano imerglacjał. Na mapie wykonanej przez R. Galona (1961) płat tarasu, na kt6rym Nakło jest usytuowane, oznaczono jako IV taras pradoliny. S. Kozarski (1962) podaj,e natomiast, że ta część miasta znajduje się na tarasie środkowym Noteci. Tymczasem wysokość bez-
względna tarasu i jego 'budowa dowodzi, że mamy tu do czynienia z dol- nym tarasem, kit6rego akumulacja przypada według S.: KozarS'kiego na
środkowy dryas. Wysokość bezwzględna· tarasu, po odliczeniu nasyp6w wynosi w profilu B 63,2 m, a w profilu D 61,5 m. W tym drugim przy- . padku trzeba się liczyć ze zniszczeniem stropowej części profilu w związku
z wielowiekową zabudową. Przytoczone cyfry odpowiadają wysokościom
dolnego tarasu, wynoszącym tu według S. Kozarskiego 60 do 65 m, pod- czas gdy taras środkowy osiąga 70 m wysokości bezwzględnej. Bardziej
ważkim argumentem młodego wieku tego tarasu jest jego budowa.
Jak już wspomniano wyżej, w tarasie przy ul. Dąbrowskiego występują głównie żwiry, będące śladem. przebiegu gł6wnego nurtu, natomiast przy ul. Bydgoskiej dominują piaski z dwiema cienkimi warstewkami mułków
(fig. 2). Zwraca uwagę, że niższa wkładka mułku zawiera domieszkę cz~ści . pr6chnicznych, o czym świadczy brunatnoszare zabarwienie.
Doc. dr K. Koneckiej-Betley z Katedry Gleboznawstwa SGGW za-
wdzięczam analizę pI'Ó'bki tych ·mułków. Analiza ta wykazała 1,09611/0 ża-
806
m.n.p.m.
64 63 62 61 60
59 58 57 58
55
5Ą
53
52 51 50
Władyliław IQlraszewski
HE
N Ppy
Pr p,.
-
Jiii!!Pg- ~
Ppy Prl.- ~ Pd
- ~(H)
I I
I p.'
!
At1_
I :5
lPr
r. 611I Pś AS :8,0
I --.-J
f!Jy - - - - I1oPy/lHo
-~
Fig. 3. Przekxr6j OBadów z inter-
glacjałem przy ul.Byd~
g,oskiej (profil B)
Sectioo through t.h.e In- terglacial deposits at
Bydgośk:a stree't (profl.l.le
B) .
N - nasypy; Pr - pl:d1d r6tnaz1tlm1lete: :Pś - plaski m-edDkJzl.&rm.te; PId. - p1a- 8kl. drobnol4a.rn1ate; 'PIpy - pI.a8k1 pyl.alte; py - muBd.
(PYły); Gipy - gUDa py4a- stai T - torf .\.nteI'gIa~u
eeDllllk6ego; Gy - D'tla 'aill:
wytej; Mo - D8tIDUł orga-
Dktmy jak wytej: iB - do- m1earlka pr6cbn1CY z Inter-
811adlałU BOl:I:Ialg 100 AUer6d N - emb8'D:ImDen.ts; Pr - vard.OUBll' gra1ned .Banda: Pś:
- medl.um~alneId eaDda;
PId. - flne-gramed ea.ndB~
PPl' - sLliy laDd8; Py - sUtsi Qlpy - sUty loam; T - peata ot EemiIm JiIlII:e1Wla- cl.a1 age; Gl" - gyt1Jja. lIS
&bove: Mo - Ol"gan.lc a.llu- vium. as· above; H - ad., m1xtUre af vecerable moulct ot t.b.e BGlo\lJng Ol" Ałlerlld IDterglacial
wartości pr6chnicy. Jest to średnia z 6 analiz 1. Uwzględniając położenie
tej wkładki w tarasie, kt6rego akumulacja według S. Kozarskiego została.
zakończona w środkowym drya&ie, można wnioskować, że pr6chnica
powstała w wyniku proces6w glebowych w interstadiale Bolling. .
Prof. M. Pr6szyńSki zapoznawszy się z treścią niniejszego artykułu zwr6cił uwagę na możliwość odmiennej interpretacji profilu tarasu.
W tej wersji wkładka mułków z pr6chnicą mogłaby reprezentować nie Bolling, ale Allerod. W konsekwencji wypadałoby jeszcze bardziej "od-
młodzić" opisywany taras, przyjmując, że piaski nadległe z g6rną wkładką mułków były akumulowane w górnym dryasie. Ostateczne rozstrzygnięcie
tego problemu wymagałoby przeprowadzenia specjalnych st1,ldi6w tere- nowych.
1 Ta st<l8llDkowo wYllOOka' zawartość węclaUumaezy a1ę .m&kl.m poloteDiem w kOl1- sekwenc,i warunkllllDi lID8CZIH!'j wllc<Jt.nołc1·Ileb:v (K. K.onedl:a-Betley. 1m).
Warunkd geologiczne interglaJcjału eemskiego w N$le 807
,
Jak Z tego wynika, opisywany profil do pe'Wllego stopnia może od-
grywać również rolę reperu dla osadów w dolinie Noteci, uzupełniając
dane zawarte w obu wyżej przytaczanych pracach R. Galona i S. Kozar- skiego oraz opracowaniu S. Gadomskiej (1957), oparte w znacznej mierze na wierceniach wykonanych przez nieodżałowanej pamięci mgr Janinę Pacowską.
Znaczenie profilu w Nakle dla stratygrafii tutejszego plejstocenu jest tym większe, że najbliżej usytuowany ot7wór z interglacjałem eemskim w Smielinie, odległy o 8 km na zachód. od Nakła, nie ma tak dobrze
wykształconego profilu i tylko pośrednio pozwala na wnioskowanie o jego wieku (E. Riihle, 1954; A. Srodoń, 1954). Podobnie pełny profil inter-
glacjału eemskiego znajduje się na S od Grudziądza pod Rudnikiem (Mniszek - A. Makowska, 1970). Zasługuje przy tym na uwagę, że strop
interglacjału w Smielinie znajduje się na podobnej wysokości co opisy- wany w Nakle (57 m n.p.m. w Smie1inie, 57,7 m w Nakle), w Mnisżku
natomiast o około 40 m niżej. Niskie położenie osadów interglacjału
w Mniszku tłumaczy się jego. usytuowaniem w kopalnej dolinie rzecznej, w niedalekiej odległości.od wylotu tej doliny do morza eemskiego.
Kończąc składam serdeczne podziękowanie Pani Dr Zofii Borówko-
-Dłużakowej za opracowanie analizy pyłkowej profilu interglacjału,
Pani Mgr Danucie Sitnickiej za umożliwienie mi opublikowania materia-
łów z opracowanej przez Nią ekspertyzy, Pani Doc. Dr Krystynie Ko- neckiej-Bef1.l.ey za zbadanie próbek z profilu tarasu na zawartość próch- . nicy oraz Koledze Prof. Drowi Markowi Prószyńskiemu za cenną dys-
k~~ .
::eORÓWKO-m.UZAKowA Z. (1962) - iEksper:tyza pa.lynologiczna organogenieznych próbek z promów Nakło i Jez.i.orak. Arch. Inst. GeoL (maszynopis).
Warszawa.
"OORÓ'WIKO-DŁUZAKOW A Z. (19712) - New localities with Etmian :vegetation in. the Polish Lowland. III Mieidunarodn. Konferen. Palinolog. Nowo- sibirsk.
GAlDOMSKA IS. (1967) - Utwory ttrzecionędowe i czwartorzędowe, doliny Noteci w olroiUcy IKrostlrowa li Osieka nad Notecią, koło Wyrzyska. Biut Insl Geol. 118, p. 371-401:. WllU'SZawa .
. GALON R. ~1961) - Mbrpboklgy of the :Noteć-Warta (or Toruń - Eberswalde) ice margmal streamway. PoL Acad Sci. Inst. Geogr., Studies Nr 29. War- szawa.
KONlJ!)CKA~ iK. ~~) - lPoeiomy d:I.~tyczne śród1eaowych gleb kopal- nych Polski południOlwo-wsdbodln:iej (maszynopis referatu przygotowa- nego na Sympozjum lessowe w Lublinie 1.x. 72).
808 WładYllław Koaraszewski
KOZARSKI S. (l962.) - Recesja osta1m.iego lłldolodu z północnej części pradoliny 'Noteci ... Warty. Poozn. Tow. N-auk., !Prace Kom. Geogr.-Geol, l, z. 3 • . Poznań.
MA'KOWSR!A A. ~1970) - Osady organiczne .interglacjału eemskiego w Mniszku
itoło Qr·udziądza. Kwart. geol., 14, p. 567--!571, .nr 3. warszawa.
R'OHLE E. '41954) -!profil geologiczny utworów czwartorzędowych w Śtnielinie koło
Nalkla na Pomorzu. Biul. iI'!ISt. Gedl., 69, p. 1149-1152. WarszaWII..
SRODO:R A. '(1954) - :Interglacjalny tortf ze &melina kalo Nakła na Pomorzu. Biul.
Inst.Geol, 69, p. 163--156. Warszawa.
BJJlI.ARC1IlI,B KAPAIllEBCKH
l'EOJlOI'H'IECKHE YCJlOBHSJ 3AJIEI'AHIłJI OTJlC»ICEHHR 33MCKOrO MEXtlIE,lJJDIKOBOro IlEPHO,M B HAICJIE
PC310MC
OrnolECBlUl CIWOro ~ ~ nepBO,qa B Hunc (I: 3 OT ~) 3ane-
UlOT B ~ upa,u;0JIIIIIH, BIl Teppace, B03lIEa1IIIIU() 3,11;CCl. Ba 5--7 M BlUI; DOBCpXBOCTbIO ron~BOBoit Teppacw (~. 1). lIaJDmonoI'll'łec.tHI 8.lIllJDl3 BlaUIOnBCH 3. :SOpyBJ:O'~BOit
(1962, 1972).
B pa3pe3e ,D; (c)Br. 1) OTJIOlIteBllJl MJJa,qoII.llelłcTOQCB:OBOit TCppac:y: COCTOJlT l'.II8BBIrIM 06pa3oM
B3 rpaBBJl c BTOpOCTeDellHOit upHMeCldO oec:s:OB M<mnIOC'IDIO 2,3-3,6 M. ~ lIClIocpep;- CTBCBlIO DO,ą BlłMB. OTnOllreBllJl ~OBOro I:JepBO,qa (0,8-1,5 M) ~m.r 03CPm.rM:B MCPI'CJDIMB. B DO,ąoDIBC ~m.IX OTJIODBBit 38JICI'8IOT necm c ~ rpaBHJl (~. 2).
B pa3pe3e B (~. 1), pa.cIIOJIOZCBlIOM BIl paccTOJlIIJIB CBfaDIIe 200 MCTpoB I: BCB, OTM- zeBBJl TCpPacw COCTOJIT B OCHOBBOM B3 m:c.:s:oB c ,tJ;ByMJI TOBXBMIi upoIrJlBC'lX8Mll cyrnBBJ:OB MO~ 5-6,2 M (~. 3). OrnOllreBllJl MeXJIC,!l;BJJJ:ro DepBO,qa 3,ąec& JIY'DIIt' pa3BBTI>I, cocTOJtt rJIaBBJoIM: o6pa3oM B3 I'JITTBit, 38JIel'aIOIIXHX B P;syx ropB3OBTaX, paW""BHMX D.lJ8CTOM Cpep;ue3CpuBCTIo1X IICC'JaBl[f[OB He6om.m:oit MOII(Bocm. Bepxmdł, 60nee TOHJ:Bit, I'Opll3OBT I'll'I'TBIl lt 3IIDa,1J,Y Depexo,u;BT B rop4I. :EłJamJdt ropB30HT m.reeT uepaBHOMCpByIO MOm;a:OCTl>, o6ycnOBnmmyIo
3lIa'lJl'I'CJlbHOit ~(I4lcpca:u;a:POBaHHOCTblO; :t.t:op4)onoI'Jil[.~. B CJDUrJ!rIJBe 2, ~
15 M, OCTaHOBHJIIlClo B rBTTBB, HC ,ąocTBl1lYB ce DO,ąOllIBlol.
OcTaCTCJI ucpeIIICIIIIL'IM BOupoc, oca~IlBCL nR MCpI'CJIR, o6B1lpy:EeBJiE.Ie B p83pC3C ,D;, B TOM
ze caMOM ooepe '!TO B I'RTTIUI B pa3pe3e B.
C6matcBllBJI BLlCOTa BlUI; ypoBBeM MOp.&: J:pOBJnt MeEJIe,lI,1DDrom.IX OTJIOz.eBBitB o6oBx pa3Pc- 38.X MOrna 6Ll CBB,D;eTeIILCTBOBaTl> O cyDtCCTBOBIIBJiIl Ba TCppJiTOpBJl Haxna 0$01'0 B.lIB p;ByX, ClłJI3IUIBHX ~ co6oit, 6acceiłHOB.
KpoBJIII ~OBLlX oTnozeBBit 3aneraeT 3,ąec& 60nce 'ICM BIl 50 M BJtlI:e, 'lCM XYm.MB-
JIIUlBl[ BIl UPBJICralOD(Cit X· upa,u;OJIBRe 1J.8CTII JI03BhTTDf'1IBO. 3TO AaeT OCHOB8mle' ~ 'OQCJIJ:B MOII(BoCTB' oTnozeBBit DOCJie,ąa:ero OJIC,D;CHelDIJI Ba 3TOit TCPpBTOPBB B OT,ąCJlellld ero OTno-
zemlIł OT ~OB npe,ąnOCJIe,ąHero one,ącHcBlIJ[.
3acJIyzBBaeT BBBMalDi.a:· HłIJIB'IJie ryMyca B CIWOM 'B:BxHCM ropB3OHTC cyrnBBJ:OB (1,096%),
Ita:s: c.ne.zul BHTepCT~ D01JBCBBL1X ~OB. Tai: lt8X B Jl()(lJle,ąueit rnaBHoit {Ia3e liaJrrd- cxoro one,ąeHeBHJl (CTIWIB JIe:oma, B8'U.1J!łleMoit T8JCIre .P~oit) 3m DnOI$.ll;& &ma
DOłtpLITa ~OM:, BXO,ąBT B pl1C'reT O,ąBH Hl ~ BHTCpC'I'8,ąBIUOB - Ji3mm:Br BnB AmIeps,ą. Peme:aBe 3TOit upo6JICMLl D03BOnBT OI:OH'IllTeJIło1łO yCTaHOBBTI> BOOpłlCT TCPpaCCH. o UPB- B~ocm XOTOPOit cyIItCCTBy:IOT upoTBBODOJJOlICIILle ł.memuJ.
streszczenie Wladyslaw KARASZ1!lWSKI
GEOLOGICAL CONDITIONS OF THE BEMIAN INTEIIGLACIAL DEPOSITS IN NAKI.O
Summary
809
'l1he -deposIts C1f the youngest Interglacial in Naklo (west of Bydgoszcz) are found withlO an UMtromtal, on a terrace about 0-.7 m above the Holocene one (Fig. 1). Palynologic 'analysis was made iby Z. Bor6wlco-DluZakowa (1962, 1972).
10 the profile D (!Fig. 1) the deposits of the young-Pleistorcene berrace consist mainly of gravels, show.lng a IIiig!rt admixture at Sands, 2,~,8 m in tbiclmess. They are underlain by the Intergladal depoei1B developed. as JaiUltrine marls (0,8-1,5 m in thickness). At the bottom of the In-terglaciail deposits ocCur sands with gravel
admixture (Fig. 2). ,
In <the profile IB (JFjg. I), Situated about !twO bundred fifty metres to the east- -north-east,the ta-race deposits OCCUT jn a series oonsistJng mainly of sands with two thin i.o.tercalations of silts, 5,6--6,2 m in tlrl(:1mless (F.fg. 3). The lnterglac:iJa1 deposits, better develloped in this area, consist lllS.lru.y of gyttja in two horizons separated with a not too thick bed <If medium-grained sands. The upper, Wn~
horizoo CIf gyttja Passes to the west into a peat layer. The lower horizon is dharacte- rized by Hs changing thickness, mai.nly -due to a differentiated morphology of the bottom. 'In bore hole No 2 gyttja has been penetrated down to 15 m, without reaching its bottom.
Open is the problEm if the marls a!scertaoined tn profile B have been deposited in the same lake aos gyttja from the profile B. Similar ,position above mean sea level of the top of the Interglacial deposiibs of both 'profiles might prove the existen'Ce in Naklo of one single basin or of two oonriected basins.' , .. , . ,
Here, the t~ Of the Intergladial deP,OSi:ts is 'Situated approximately 50 m !below the culminatIon on the adjacent part of the u:PJ,8ID.d. This is a basis for the evalua- tion of the tlrlckn~ <if the depom1B of the YoUngelit glaciation in th'ls area, and for the separation' of its deposils frIOm thOse of the preceding glaciation. '
IntereStIng is here the presence' cl humus in the lower hotizOdl of slIts (1 : 096% ),
as Ill. trace of 1lh.e interstadial sOlI farminlit processes. SinCe iD. !the ilast, m'Wn phase of the Bal1lic GlaciatiGn (Leszno Stage, also ,called Frankfurt Stage) this area was covered with a glacier, one' of the last interstadials -.: BOlllng or Allerod - can be ta'ken into account The 'SOlution of thlis ,problem 'wUI allow us '!to determine the age of the tenrace definitively.