Próba ustalenia budowy zapadliska przedkarpackiego w granicach Polsk

UKD 551.244.2 :551.24 :551. 72/. 782.13(438-13)

I

I

Próba ustalenia budowy zapadliska przedkarpackiego w granicach Polski

Zapadlisko przedkarpackie ohejmuje dbszar poŁożony przed Karpa.- tarni - od wschodniej ,gram.ri'cy państwa po linię wyChodni kredy niecki

lubelskiej, południowo-wschodnJią gtranicę Gór Świętokrzyskich, polu ...

d!nilOwo-wscfuodnią część niecki. miechowskiej, Wyżynę KrakowSką

.r

łudmolWą ,część GórMśląskiego 2Jagłębia Węglo,wego. Na połwchldum­

padli:skQ obejmuje rów:ni'eż podw'że Karpat, na które IlJaISUl!lęły się Ka[l'- paty. Sze:roilrość strefy jest trudna na razie dQ określe:nrl.a. Na wymienio- nym olbszarze można stwierdzić badanilami ,geofizycznymi wya"a2me zabu- rzenia dysjunktywne :związ!ane z okresem młodszych faz aroge.nezy alpejSkiej.

, Grani,ce ,zasięgu zapad1is/k;a przOOkarpackiegp podaJIle są dla O!den'bacji jego rpołożenva i n'ie wią'żą się one ściśle z jego zasięgiem w staJrszyCh okresach, dla których podjęto :próbę OIkreśleni.a roZ'Woju tektoniczne'go ..

PQdłoże ma swoją historrię geo:logrczną, dla jej przedstawienia w krÓltki<ch zaIl'ysach konieczne jest omówienie S2'Je:rsrego obszaru.. ,

Pierwszym hada,czem, który na podstawie egZłotyków występujących

we fliszu i osadach miocenu dał zarys ;budowy zapadliska dla OIkresu 00. ikredy do miocenu, był R. ZU'ber (19,(}'2). P.rzyjął O!ll hipotezę o istnieniu pod Ka[l'pa;tami wrSchodJnimi wału zbudoiW":amego z fillitów, łączącego iDo ...

brudż,ę z obszarem świętolkrz~skim i nazwał go górami sudedk!o~do­

mieTskJmi.

Zarys ;tekJtoniki zapadliSka przedklaTpackiego przedstawiony przez W. Teisseytrea i(19'21a, b) 'Ujęty został W sze-reg !linii dy.s~acyjnych, -bieg-

nących rów:no'l,egle do brzegu Karpat wschodnich OIl"az prostopadle do tego kierunku. Grani,cę pó1mocnl()-zadh()ldrrrią zapadliskJa nazwanego nad-

wiślańskim wyZlllaczała :strefa dyslokacyjna WlrSly, czyli tzw. dyslokiacja Zawichost - Kurdw.anów. Auto[l' ten postawił również hipotezę O' istnie- niu dyslll()lk!a,cji !równoległej do brzegu KJarpat, biegnącej n:a !:i1Il.'ii Wie- liczka - Rzeszów. W. Teisseyre .sądził,

re

Budowę zapadliska przedik:arpaclkiego omaw::iiał wielokrotnie w Bwo!Lch publikacjach K. Tołw.iński 1{1'95'6). J. Nowak nazywał j'e :s:ynkil:in!Olliiwn i zaznaczył północny jego zasię.g wałem metak!a!l'packim, biegną1:!ym przez

Kwar,talnik: Geologiczny" t. 10, nr l, 1966 r.

142

Wyżynę Krakowską i GÓry SwiętoIm-zyskie po PodO'le (J. Nowak, 19,27;

J. NOIW'ak, J. Zexm.t, 1935). Myśl tę rozwija obeCllJie A. Tokarski (1958).

J. NOIWIaik przypuszczał również, Ż'eIXXi Karpa1lami: przebiegał glr'Z'biet

PtrIalk.a~ łą'czący Doibrudżę z Sudetami. W późniejszym oIkresie wielu geologów I(B. Swiderski, 19'52; M. Książkiewicz, 1'932; A. KiJsłow, 11951;

K. KołIlior, 1938; J. Wdowia:r:z, 11951 i 'ilIln:i) stwierdziło ścisły związek między bu.dową !pOWierzohIni podłoża mioceńskiego zapadliska a' :nasunię-

tymi Kmpatami. .

J. Samsonow:icz (1'9¹5'5) wypoWliedz.tał opi:nię, że w półnoCillej części

mpadlJiskia przedk,axpalC'k:iegO' pod osadami miocenu :istnieje przed.łua;enie

IkiambryjskiegO' trzonu Gór Swiętokrzyskich. D~że maczanie mają rów-

!Il!ie'ż prace J. Czal'IIliOckiegO' :(1957!).

W ostatnich lata,ch w opa!I"ciu Q wieroell'llia przemysłu naf,towego OIr'az

mJater.iały geof,izycme podjęte zostały próby odJtworzemia budowy za'""

padliska przeż wielugeologólW fA. Kisrow, 1951; A. Tokarski, 1956; A. Mo- iI"yc, 1961; P. Kaxmarowski, E. Głowacki, 1961; Z. 0b.uchowdcz, 1963;

Z. Obuclrowicz, A. Tokarski, S. WdowiaTz, 1958 i iJnrni).

Dodatkową :podstawą dIlJa !podjęcia tego :rodmju prób były wyn,i!ki

hadań. ogeolO'giCZlIl.'ych z teft"enów sąsiednich, tj. GórnośląskiegO' !Za,głębia WęglOiwegO', Gór SwiętOikrzyskich oraz głównej części xrupadLiska prz,ed- kaxpaclci'ego p0r02lone,gO' w ^~RR.

.. GłÓWine kieruniki ,tektOlni:CZlne NW - SE stwie:I1dzomJe w GÓI'IliOśląskim Zagłębiu Węglowym zostały odk,ryte jakO' iltieruJnlkJi sfułdoWl8.ń uwb dyB- lobcjd pmez E. Tieltrego :(188'8), F. · :RutkowSkiego (1927), J. No:walka i J. Zerrita (1193'5), S. 'Czaxm.oclde.go (193'2), S. DoiktOIroWiicz .... Hrebn:kkiego (1;9,60), S. lSiedleclciego i(1'954) i iInlnych. RÓ'Winreześnie wyznaczali oni ikie- runiki WNW - ESE :i N1NE - SSW j.akO' r6W1Il1Oirz.ęcIDie ważne.

W GónaCh Sw.iętokzrzyski.ch dominują dwa !ldterunlki teIktolIliCZlIle.

J. CzaJl"JlIOICki. (1957), M. Książkiewd.cz, J. 'Samsom.ow1cz (1'9001) i- na,stępcy

wy'2lIlJa.czyli! w pa:leozoicztnym trzonie Gór Swiętokrzy.gkJch prawde równIO-

leżnillmwy kierunek - 'WNW - ESE, przecięty szeregiem dysloka,cjoi O' 'kiierilinlku :zbli!żlcmym do N - S . Drugim ikierum!k:iern; sfałdowań jest :Ide- rune!k. te'kto.niCZlIly NIW - SE w ser:iacl1 mezoz.OOc.znych.

W uk~e tektonJiJcmym trZOlIl.U Gór SwdętoikIrzyskich 'CZ. żak. 1('1916~) dopatrywał się wpływu platformy wsclrodnioeuropejsk.iej olI"az IPiI'la.karpat.

Przy rozwiązywamu bu.dowy goologicZIIlej Polski wie'lu geouiOIgów i g'eofiiz1ków zajmO'~ się hliższym sprecyrowamem 'brzeżnej strefy platformy wschodnioeuropejskiej. Kierunek ;tej strefy ·został określony

pr2led 50 laty przez W. Tei!sseyTea, następnde przez A. TiO!I'IIląlUlistla. Ostat- lIlIio lOIprIaoowywlal1i to :zagadnienie r6żni geologowie (A. KisłoIW, 1951;

W. 1PO'żazryski., 1,9,57; J. Skorrupa', 1959; S. SoilrołowS1ci, J. ZooSlro, 19159) i inni, !którzy linię ,graniczną dla platformy wschocLn:ioeUlI"O!pejsk:i.ej pro- waOl21iIJi w róim.ym p<>Wżeniu.

!Przechodząc do omówienia zarysu 'budowy wschodJni.ego pt~e!IliJa

7lapa:dliska przeclik.aa:'packJiego wymdenię tylllro kilku autorów. f.

o.

(1'!~4!9) przyjmuj'e ,istnienie orogenu kimeryjskiego i he:reyńskiego omz OII"Ogenu (ka'ledońskiego IObrzeżających od południowego :mchoou: plalt-

fJOIrmę /WschodnioeuropejSką. N. S. SzaJtclti (194'6) wid:ziaq w synIkldIniie lWlOwSkiej, połoŻOlIlej między !kryoStalicznym masywem wołyńsko.-podol­

Skim a · paloowicZIIlą sfa~doW1alIlą stllefą, położoną w podłożu wsclrodn:iego

143

zapadliska przedkm,padkiego i Karpat, wycie:niJaJnJi.e się osadów pa,leozodcz- lIlycil, s~'e rozwi:n:iętych w zachodniej Polsce. M. B. MUNJtow li N. I. Ma-

śl<alIl'kowa 1(1952) oraz (). S •. Wiarow (1955, 1'900) wypowied.'zieli się, że

orogen do1JnJOpa1eozoiczny przebiega pod KiaIrpatami - od Dobrudży po Góry Śwd.ętokrrzyslde. W. W. Głuszlro (1959), W. W. Głu.szilro, W. Samdler.

1095'9; W. Sandler, IW. W. GłuIS.zko, 1'95'5; D. GofsteiJn (l957) i .iJnni. lIlia' pod- sta'W!ie wU'erceń w Rawie Ruskiej, Uhersku, Srob6d.ce Leśnej

koro

ora'z wierceń w po.łudndowiej Besarabii WltrioskowaH, że w podłoŻiU mio- cenu pod .osadJami górnej jury 'przelbiega strefa orogenu k:aloo.oońskiego

zbudowana z utworów sy l'll!l:"Skich.

Pomijając op1nrl.ę iJrunydh autorów od!lllO\Śni,e do przebiegu domniemJa- nego orogenu paleozodc.zmego, 'biegnącego lIl8. poludJniowy zachód od ;brze- gu !platfOłl'Illy, A. A. Leszczyńsldj (1960) 'wiąmł 'zapadlriJSiko j'1lTajskie ze

strefą minimum grawimetryc:zmego, która biegnie od pobudniowej strony Gór Swi~krzyskich iprzez Sądową Wis1lnię pod KaTpaty w !k:i!E!!rUIIlku

DobruJdży. Opirua N. R. Ladyżyńslciego li W. A. A!n.tipowra (l'961!) poikIry:wa

się z poprzed:nJimi wypowiedziami.

RÓ'\WlJież dalszy oibszal" p'latfolrnly wschodniJOelwopejskiej twlOIrzy sz.e-·

!I'eg strukt1,Ir dewońslro-k:arbońSldch o kierunku NlW - SE. W cZJOłowej części tych struktur !stwierdZOtIliO Za' pomocą wierceń występow1alIl.ie W1ai1"stw ,gó:rnego dewonu li karbotnu, ikJtóre ,llapadają pod !kątem 210-40°. Część

geologów !(W.W. Głus21ko, J. F. Klitoczaniko., ,J. Łapkin, M. W. C7JUIl"WIin-

sm,

poszcz:eg61nych 18lIlftykl!in przy płasko leżących !SZerokiCh synik.1.inIaJoh. Moż­

lIlIa Jby dopatrywać się w tym ewen"tuallnego. powtią'ZIaIIlJia: O!I'IQ!ge:nu paileo- .mic2J?:lego z obszarem pliatfarplY rwscłrodJniOOUlt"OlPejskiej.

Geologowie !rU1l1uńscy d.OIpait1rywali się przedłużenila strefy Dobrudlży

w !kie!I'UJI1lk:u N - W, tj. w ~zbruecie :hercyńSkilm, 'btegn.ącympod Ka!rpa- tarni w !kieruniku Sudetów. Opi.nd:a tego. rodzaju me pokrywała się z opi-

nią D. M. P!redy (1¹960), według iktól"ego powJią7JaiIl.ie iOobrudży z G6rami świętokrzyskimi. lub Sudetami lIlie może 'być 'bralIle pod ,uwagę ze :w:zglę- . du lIlia .inny rozw6j 'litOolo.giczm.y lOSadóW dewonu i tr:iIasu.iWedrug tego

aJUJtom. siI1Jne ruchy kirneryj:skie wywołały l1iaSUIIlięcie łupków Dobru.d:ży

i sbrefa tych łupków ciągnd!e się w kiiexrtmrlru NW ,pod

roaa,paty.

ml\lm l1JaiSUlDiięcila pl'2ewiduje :au1x>r w środ:kowej części., Kalrpat, mitruimum w DOibr.udży ~ pod '2laChodnimi Karpatami.

Z UWtBJg geologów i .goof~zytków węgierSkiCh dotyczących budowy ZI8.-

padliska tpr'zedkaTpackiego

momm

iktóxy lIla podstaWlie rnateri:ałów grarwrimetTycznych uwa'żał, że na: liJn.ii

Użhoroo - WinoglI'ladów ;hlegnie pod Karpatami strefa gócr krystalicz- nYlch, oddzJielOlIlYcll od póh1.ocyli.ndą UJSkoku, nazwanego. sudeckim. Uslrok ten: bi.,egnie w pobliżu lmiJ. telcloni.cznej Szamos notowa:rrej przez H. StH- lego ~19'5a~. V. Schef]er (1952) wY.ZlIla'czył lIla: terendeWęgier lIinie tek:to.- IIlIi.c:zm.e pl'IOISIlopadłe do :ulSlroku· sudeckiego, jak np. linię biegnącą od KJa.}- iIIli.ika do a-2Je!kl: łIorrnJad. Autor sądzlił, że iprzedł;uźenie <tej l.:initi istnIieje po

p6łnocnej stronie KaIipat na obszan-ze zapadliska przedikarpackiego,

gdyż dysloikację tę uwa'żał za stalrszą od ,geosynik1lilI1y kJaq:lIa.cltiej. Aurto!I'

144

ten sugerował m02IDiwość wiązan.ia tejłiJnii z dyslokacją Włodzimierza WołyńsktegO'.

Wiele pra,c :na temat K:arpat i podłom wykO'llIali 'geologowie c:z.escy, którzy podkreślali wieldlm'olttność ruchów tek1lonicmyC'h. OpiJnii tych ,geo ..

logów nie podaj'ę, ,ale dla przykładu przytoc'zę wypowiedź Z. Rotha (1961), ktÓl'y w oparciu O' IbadaniagTalWimetryczne wylm-eślil g:r:amcę południo­

wo-wschodnią masywu czeskiego w~dlu:ż J.'inn St.I'la:2mJiIca - N:amysłowa.

Ten ,sam auw!r wydzielił linię OrłO'wO' ..,... MJistek j,ailro lindę gralIllic.zną

,dla 'ZII'óŻIliOO'W'anych fa'Cjami osadów dewo(IlJU. W okresie triasu ObSz:aT

morawskoO-Ślą:ski :two!rzył Jąd, kitÓ!ry r02'Jd:zielał morze na północne i część południJową - geosynklinę alpejską. Dlta' miocenu Z. Roth prowadził !pół­

ll10cną gTaJl1icę !l'OIWU wzdłuż Unii Wys'llków - Lipmik.

Zesta,wienie zarysu facja'lno-stratygr,aficmegO' dla poszczególnych czę­

ści zapadliska przedkarpac.k:i:ergo wyll'aźnie pod:k!reśla wieloikTo'IDe lnie-

zgodnlOŚci zachodzące na tym obszarze. NiezgodnJość ułoź;eniJa Wał'Stw wz:ględJnrie zupełny ich b!rak z:amaC2la się w w.rurstwaJch kambru, ol'ldo-

W1i~u, syluru, a n.astępni,e dewonu ,i karroonu. Dalsze lI1liezgodnośC!i 'wy!raź­

nie, występują w utwoa-;ach permu, następnie trta'8U, jury i ikTedy. Na nich leżą' niezgodn;ie osady tO!rtoiJ:.lJJ: i Sa!rrnatu.

WY!r,a,ź:ne 'Z1aburzeniJa tektoniczne Q dużyCh IliaIChyleniach ,stwierd.zomo w utwO'rach prekambryjskioh i kiambryjskdch, O!raz w utwomch o!rdoWIillru i sylrnru 'WIe wschodnim pr2edłużeaiiu xapad!lliskJa· przedka:rpa'Ckiego.' Duże niezgodności OrTa.z lIliewi,elkd.e machy lenia w utwJcmach ;gÓ!m.egopal€01Z01ku i mezozoi:IDu wskazują natomiJast na prtawdopodobne iJstlI1lienie prz:emiesz-

czeń ,typu dysj'wnktywnego. Najmłodsze osady, tj. to!rtonw :i: ,sarmatu,

uległy wyll'aŹ:n:emu sfaMowaniu w 'kontakcie z KJairpartami.

W fa~ IIl.'syLl1tyjSki,ej IJ1aIStąpiłO' sHne :s:ftałdowam:ie Wa!rstw pireka!m!bru, K. Łydka i S. Si,edlecki (1963) w oparciu o. opilnrię geologów zagr8JIlIicz- nych przyjmują kierunek sfałdowań prelmmbru NIW - 'SE. Na podsta- wie lregiO!oo.l:nychbadlań goofizycmych, zwł.aszcm magnetycznych, me

można j'edn:ak ordrrzudć przypusz(!Z1e\Illia, 'że kierunek tych sfałdowań był

NE - SW. Najp1"Olstrsz:e ll'OłZWi.ązanie tego problemu można ująć IW tetn sposób, ż·e przy ,~ałdoM71aniaC'h· '(przyjętych pIl'Zrez K. Łydkę i S; Siedlec-

kdegol) powstały Z!llI8.CZ1ne dyslokacj'e o ktierU!Illk:u NE - 'SW, które w,pły­

wają n.a pirz:erbieg rozmieS2lCzerua pola magnetycznego.

Po tym okresie olbszaT dzisiejszegO' zapadl.iiSka przedkarpack.iegol był

prawdopodobnie strefą wyniesiOO1ą. GoosyrnkldlIliaJne osady karnlbryjskie

zostały odło~e w północnej części obszaru lOII"az w Górach ŚWi.ętoklrzys­

kikh !(E. GłOowa{!ki, H. JiUirkd:ewircz, (P. Kamn:kOWiSki, 1958).

Pod kO'ni:ec kam'bru w fazie :górotw6rezejsandomi'erskiej następuje mJasunięcie .z \półlIlrocy i 'złuskowanie tych warstw Wlraz :z 1WIarstwruni pre- kambryjSkiimi. Fałdy mają kierunek WNW - ESE ,(J. !SamsoII1lo;w:i'cz, '195'5).

Osady oodowiJru leżące !niezgodnie w ~Hilru; mr:iJej:scach JllB. osadach pl"e- kamhru r(Męd!rżechów) i kambru (Usz1rowoe) :na ooozalrze 'zapa.dl1iska (H. TomC'zy'k, 196,2) transgtredują Jl1a różne warstwy, '00 mo'żna wiązać

z fazą sandomierską. Zgoooość rozwoju wamtw z Mędrzechowa' :z lOSa- darni oroolW'iku zachodniej części Gór Świętokrzyskich nasuWla myśl

<l' wspólnym basende dl'a obu rejOO1ów (H. 'fumc:zyk, 1962, 1963).

Ułożem,ie Wla:rBtw sylUlI'JU w MędrZie'ohowie i Mrzygłodzie po~wala łączyć ten dbszar z !rejonem !lciJeleclcim. NartomdJast rejon Lubaczowal -

BIlIdowa zapadJ.ri$ka pl'lZookail'lPackdego 145 Uszkorwiec wiąże się wykształceniem syluru z re,gio.nami !kieledk;im i łyso­

górslcim '(H. TomcZ)"k, 1962). P:ra,wdopodJobnde morze syluru. obejmowało,

przyrnaj:mniJej okresowo, obszaJr całegO' zapad!liska przedka!rpac!lmego, po ...

mimo n~estwi.erd:zeniia Jego osadów wieroomami. Nieciągłości w IOOZWOju utwO'rów warstw !Syluru i O!l'dowiku lIlIa terenie mpadl:iska wskazują na istmdenie :slafdowań fa'zy 1'amńskd.ej (H. TO'mczyk, 1'962, 1963).

Należy nadmienić, że powstanie zlepieńców w rejond.e Ł'apczycy, jak podiaje K. ŁydkJa, S. Siedlec:ki. i H. TO'mczyk i(1900), jest wynikiem fazy ie!kt<miczmej w okresie lud:lowu.

Istnienie w ,gt:refi,e hmeŻinej platfO'l'1Ily wschodnioeuropejs1ciej (trejlQlIl Rudy Lu'bycldej i Rawy Ruskiej) silnie 2l8.!bu.rronych osadów sylturu iWska-

'

zuje na zalbu:I"reni:a po O'kresi,e sylUlru. Dysloik.aJCję 'O ki<erUlliku N - 5, która megnie na tel"enie połudinJio·wo-wsahoorueg() przedłUŻienda zapad!lriska przecMoorpacroiegO' przez Uhersko (W. W. Głu:szko, 1959; W. W. Gruszlro, J. M. Sandler, 1959:), mO'Żlna łączyć z tym ()kIresem. Wzdłl!-'ż 'WSpomnianej dyslokacjci nastąpi9!o prawldopoddbnie prZiemlies7iczeme między plaltfoT!Illą wschodnioeuropejską a bloak'iem poł.OŻO/l1ym /l1a ~achód.

W obrębie OOIlltralnej i wschodniej częś-ci mpadJriskJa przedk:arpadkJ..ego

<dewon rozpoc.zyna się osadami oldl"edu, ,barom zbliŻKmymi do !OSadów

występuj'ących w :niecce lWlOwskiej. Wy.stępowam.ie dolniego dewolIllU typu mo.rskiegO' stwierdz.ono w zachodniej części mpadliska w trejom,ie .A!ndry- cholWa. Dewon środkowy d gÓ!rny w 'postaci osadów doillOOldtycZIlIO>-pirusz- czysty;ch stwierdzony 'wstał wierceniami przez przemysł :naftowy w pa- sach równo1eżnilrowych, jak /l1p. w 8'ka,lbmie!I'zu i Kiazimierzy Wlielk.iej.

Należy tO' łączyć z ilstnieniem fazy bretońskiej, szczególnie w połudnd.iO'"

Wej li wschl()dn.iej części zapadliska. Bmk osadów dewonu nla WlSChodnim

przedłużeniu zapadilis..l{,a przedkarpadk.ieg,o dow,ocW wy/llUJr.zen:iJa tej ^części (na N i NE od Rizesrowa) ^,i silnej erozjri fałdów.

Mo!l"ze d.ol,uego ikarbotnu - trurrneju tlralIlSgreduj'e :nla .omawiany obszarr od strony NW i W. Przejście osadów dewOlIl:u dO' ikarr'tbonu .mnotoWa/lle w 2ó},czy (H. Zalrowa', 19'63) or:azcileJiJkie 'WIkładki twmeju w Braltkowi- caoh (E. GŁo'Wlackrl., H. JU!fIlciewicz, P. Karnkowski, 1958) podkIreślają

wspomniany lkderull1ek tr<aJIlBgiI'esji. Dalsze pogrążeni.e tego simie zdyslo- kowanego obszaru <Xl'I8.Z zmienny Il'ozwój. olSadów w.izenu w rejiOlDiie Bar- ty/lli - Mę<kzechowa (H. żakowa:, 1963) dowodzi, że w tym okresie

nastąpiłO' sfuMorwanie tY'ch warstw prawdopodJ()Ibn~e o ikierumlku WNW - ESE.

Prróba wydzielenia jednostek lffirbońskich w oparooiu Q wie;roenia i 'ba- d:aII1i'a ,geofi!zycZ/lle, np. jedlnostki Książ WJelki - Mędrzechów - Pod- oo!l"ze, Miechów - Dąlbrowa Tar!Ilowska - Ropczyoe, Bębł.o - Puszcza .o kieI"lllnku ESE, umożliwia powiązanie obsmru Gór SW'i.ętoikIl'ZY'skich,

zapadliska przed'kla:rpack'iegO' Oll'az GÓl'/l1i()śląski-ego Zagłębia Węg!lowegO'

w jedną cał,ość .teikton1c.zną. W :fia'zie sudeo.ltiej następuj'e pollllQlW/l1€ wy-

dźw.ignięcie całego o·bszaru 'z wyjątkiem strefy zach.odniej, tj. w rejrolll:ie

Górn.ośląrskiieg,o Za'głęb:iJa WęglowegO'.

W oklrresie razy kruszoogórskiej niektól"zygeologOiwie dopa1rują się

kierunku o:J.aSUlIlięć tektorn~czm.ych ,z NE 'ku SIW, jedniak iW fa'zie asturyj- skiej istn.liałO' dalsZle słabe na:Sll'WlaJIlrie w kierUl!liku NNE.

POI tym okIresie powstał duży nacisk równ.oleimJiik.owy ^WYWOłany nasu..;

nięci:em masywu cze.slk.iegO' i sudeokiego, po.wodujący od Zlachodu szereg

Kwartalnik Geologiczny - 10

· dylSloka1cji ^lO ki,erunku N - S Jub NNE-S'SW. Tego rodzaju dy,slokacje- .obserwujemy również

w

tego

ciJsku IIlaIStąpi.łoprawdopodobnie wynliesIenie wsc:hodmJi:ejczęści zapadliska pr.zeclkal"pB.clciego .od południka 'Ni'W'iSka -'- 'Sędziszów, jak rÓW1Ildeż pow- staJnie wąskiego rowu teiktomczneg() wl'lejonieLiplJasu.. . .

W pelrIIllie oOOzar· zapadliSka prredkrurpaclciego był IlIa!daJ. ·~esiJOny •.

la m()rze tego okresu, sięgało jedyniiepojedynczymd 'za~mi', biegnącymi

od stron,'Y NW, np. po Mielec. PlO stronie południowej oIbsz:ruru przebie-

gało wyniJesi,en'ie 10 kie~u NlW - SE, prawdopodobnie !było to prze-

dłU:ŻetIlli.e "grzbietu dębnicldegO".

Wyn:ies~enie mpadlisk.a mogło być powodem różndcy w wykształc'e,nd,u

dornmemaJIllY'Ch .osadów permu w parudniowej części oIbsm:ru I(OItwór wiert- :rrlczy LLpla-s) i osadÓw permu \ZJIla!Il:eg.o z póhnocn:ego 6brzeżenia Gór Swięiflolklrzyskich. . . . .

PTalWIdopodołmie na pogmmcZ/U k,.ar.bonu i permu nastąpiła zmiana kiJelrwnlków l1lIa ikie.rwnek NE - SW. Popatrciem talcieg() wiosku jest np.

powstanłe nalSUJIllięć "grzbietu Dęłmiik:a".

W okresie tr.iJasu nastąpiło da~sze obni:iJeniJe zachodnilej części za.pa~li­

ska przedJk,rur:paok.i.ego. Duża zmiJem.nOlŚć miąższości pstrego ptaslrowca do- wodzi duż)1lOh dentwe1aJcj.i poWli.ea:-zclmi. osad'zaru.a. PrawdopodiOlłmLe istniało

wyn:iesieIl'ie połud!niOWiego bloku ()rnz blOtku wSC'hJodmdego lIlJa E od po-

łuJdnilka Sędziszów. .

Brak urtwOIl"ÓW LiIasu lub występ()lwamd1e jego :fira.gmentów w rejonie Mielca ;(J. WdowiJarz, 19,51) dowodzi, ^że rudhy ^fałdowe staroki!lllle[JTjskile

spowodowały wyniesiemJ.e obszaru zapadlilslm. Dopi,ero w doggerze (bat- ..:bajos) illIastąpiło wdarcie się zatoki iOd NW sięgającej po Lubaczów. For- ma zatoki !była zgodoo z zarysow.anym WIaŁem !kJujawslro-świ.ętolkT.zysko­

--dobrud2llillm. !PlO strolni.e za.ołrodnJi.ej podobn:a za'toika przebiiegała pr.rez

o~ niecki miechbwskiej sięgając pod Liplas ,(I. J·utrikJ.ewicZIOwa: - infolrm!acjla ustnaJ).

W oJm-.esie ikelloweju la !llJaStępnie w Ołk:reB.ie górn:ej jury prawdopoddb- nie ,caŁe 'za:padli'sko. przecł:katrpackJi1e było objęte płytkd:m: morzem. Dopier() . w okrresil€ fa:zy deiJsterr-Skiej ewe:Illtua.lnie ost·erwałd:m,ej (wa.'Pień serpUJli- rtowy z !R'7JOChowa) nastąpiły ruchy tektonic2mJe. KierUl!liek iruChów hył

zgodny z kie!I'UiI1kiem wału świętokT;zy~brud2'Jki.eg.o. !Prawd()podob- nie stre'fa przebiegu osi niecki jurajskiej przebiegał.a iprzez miejscowości

J ędr~ejów - Paxtytnda.

W d.o1niej kred.'me.obszar 'ten był znowu wyniesiony. N'atomia·st w roikre- sLe oonomatn/U :nastąpiła ,transgresja ~a:1loIk:i morza praWldOipodoobn.tre ·z NIW

wzdłuż synikliJny mieChowskiej. W okresie tmronru. i senonu nastąp:iło d:al- sze o.bniżenie symiklim.y miiechowslciej i rejoou Lubelskiego. po Luba- cmw ^0!l'IaZ osadzanie .się wapie:nJi i margli.

Fam :daJramijSka (M. Książkiewicz, J. Samron..owicz, 1952) wy,n,U!l"zyła cały dbszrur 2lapad1is1m prZJediklall"pa!CikiJeg.o. Prawdopodobnie WY1llLesienli.e to

nastąpiło wzdłuż Jmii dy.slokiacyjnych lo ikderulllku NIW - 'SE. Fortem :n;a- stąpił.a si1JnJa erozja, przy W'yTIaŹJIlym mzn:aczeruu rowów ero'zyjny;ch hieg-

nących iku połudn:iowi I(S. Dżułyński, 1953).

Ostatniia rtmnsg:resja mOll"skJa n'a o.ma~iaJly obsza'l" .wiąże się z powsta- niem :zapadliska ~z~iego.W burrdygale i helweaie pOrudJIl:WiW.a.

część mpad:I.U:!ka, oIbecn'iJe przyktryta K!arpatami, byŁa ttajprawdo.podohniej

Budowa za,padł'ilSlka przedka.rpadkJi:ego 147

~lanamQrzem, ,gdy obszar, zapadlisk,apoło-żonego ipl'zed Karpatami hył

'lądem. W helwecie we wschodniej części Z'apadHSka przedikaIrpackiego

powstały WJa1'Stwy .stebndckie lI1asun'itęte o,pecn:ie lIla w.arstwy tOll'totnJu li Slar- ma'tu wzdł'uż l:in~i o kdel'lllllku NW - BE. Wystę'PowaJlie llIa pow1etrzerunri:

tzw .. jednos1llci st~qnicilciej. ogII"anicz.cme '. jest od zachodu sigmoidą prZJe";

myską.'Dalej na zachód j'es1; O!!l!a znan:a z fll'IaJgmenoow majdującym się

przed i pod Karpatami w fOlrmie :nasu:nJię!tych łusek. 'Występowanie ich w tej ;poZylCjti (E. GŁowa~, H.J'llll'kie>ydcz, 19163) dowodzi ,n,a'sl.lJIl.ięc.ia tyCh fo:rm Wl"az

z

czną am.;pli,tudę i n:astątpiło w okl'les1e !f;orto!nu-sarmatu, z !lmńciowym do- faMow.atrriem ,w oIkresi€ póŹllliej.szym.

W <Jikresi,e. tortoruu n-astępujeprzesunJ.ęcie obnWJenda przedgórSkiego ku półno'cy, wskute:k czego mOlI'ze toctoIIiU ttransgrediowa,ło !na pómoc. Dla.

tego otkresu m:oŻ1na by ,prz)"jąć ewentwalnie tiJstniende łjloku opod!Ili€iSionego

IW xejolI1ie R7Jesrow:8:. Na. 1Oib.szair:ze tym brak

Jest

Moigły oue 'być osaJd.'7JOiIlJe la oostępniezerodowane. DomniE!!m!alIlJ8.:ero~jla musiałaby IIlIaStąpić przed iOtSadzemem ^wyższych ogniw totrtonu i. sarrrmtu.

W oikrves1eto!l"tolnU powstały lilI1i.e tektoniczne o ~iexunikl\li N1W - S®,

00 można. stwti.erd:zić !ba1I"Cloo wytrTaźni1e badamiami geofti:zycznymi.. Równo-

cześnJie powstały dyslokacje poprzecml!e oraz dyslokacje TóWllliOleżn:i.!loowe.

Po torlonie górnym za,chodnia część za'padliska pr.ztedikarrpadktiego ~!Stała

wyn:iesW!llIa J. ^lnO:r2e wyco.:fiaŁo się w ikierumJkuwsohodnim, d,a'jąc w sar- macie osady wte~ilej miążsrośc:i, np. w rowie tektO!Ilicmlyan na połud:nlie

od LubaC2lOJWIa poJlJB.d 200{) m. .

T€!kwll1i!lm osadów ,tartoInu i sarmatu na Itereme mpadli:Skta przed:kaJr- packiego jest głównie zWliąmna: 'z Tuchem Kair'pat. O'bsza!I" za.padJiSk.a m02m!a podzielić na trzy str:efy: 1) strefę północną, gdzie Wlarrstwy ror- tOtnu i sarmabu Illtie wyika!zują !zahurzema fałdowego, istn!i.eją tam nato- mias.t wyraźnie pl'l.zemi€!SZiCoonia dysjumJk;tywne; 2) strefę ,waxstw <txxrronu i ,sa!l'lIllatu pr2led CZiOłem Karpat, gdzie jednJoiSttklt tOil'tonu są shl!n;ie sfał­

dowane, a następn~ llIaosun'lęte na: sieme t{lIlip. joednostka Booh!n:i, IPHZllIa} , oraz 3) dotmni.emaną s:brefę w:amtw miocenu leżącego pod Ko~mi.

W dbręlbi€ .tej os1;1a,tntiej. moiJe występoWlaĆwooh.odnde przed~użetni!e strefy

:fiałdów solnych, 'z!r!;anych od Wi'eliczki po IPil:znlo, z:achod:ntiJe ipl'zedłużenie

Jed:noSt1ki

heltwetu, tOII'tonu i sarmatu. 'St:rem ta może sięgać ki~ltkad:mesiąt kilo- metrów pod Ka!I"paty.

Ostal1mde ruchy ntalsuw:ająoe musiały odbyć się w okresie posarmackdm.

W obrę'bie 'zapadl:iSka iprz,edk.aa1paclcitego tistnieje. dU'ża ilość uSkoków od- W1l'ÓOOOlY'ch, wyrn7mde za:znaawnyCh' w strefie podłoża miocenu, iktÓlI'ebyło zn:aczme sZitywniejiSze d od'poll"lliejsze od nadległych watrstw It<mton'u i sar- matunia IlIacisIkli wywołane IIlJaSY.wającymi ,się Ka!I"pataroi..

Reasumując pogląd na ,h:isto,rię .geologiczną obs2'lwu nazwa!IlleglO ~a­

padltiskiiem pr~ed:ka:r:packiln: można wnosić, Żle po sfałoowaniu wars.tw preka:m:bxyjskdch lIlJastąpiło osradz:anJe po stronie ^półnodnej tego tdhsm.ru wa!I"stw iklambru, któxe zostały ipOd koniec rtego OikTesu nasund.ęJI;e n!a po~

łudnie. Utwory oł'ldoWliku, a następnie ,syluru' zostały DiaSUJI1ięte ~ pół­

m.ocy ll/a poluJdruie. PTawoopoddlmie w okre,sie posylUlI'skiim nastąpiło

przemieszczenie 2'lachod!niego blOt1ru, n:azywanego zapadlis1ciem pr.zedk:ar-

148 Zbtgnoiew ObuchOWliocz

padkim wzdłuż lilIldJ. dyslokCllcyjnej bi€gnąoej przez UiheMko do płyty

wsc!hodnJi.oeuropejskiej.

W lOikJ:este deVViOnu i karbonu IlIClldal istnieje wyn1esioM sWeDa za- pad!ldSkJa ~ed:k:ar'PaCikiJego pmylro'lejihY'ch Ifmansgresj'ach moil"za z NW i W na na.sUlIl..i.ęte jedlIlJostki ,z póŁnocy. N.asu:rrięcie jedlnoiStek 1mr.boIIlU dpIlnego

rprze!btegało wzdłuż kierunku WNW - IDSE, zgodnie :z \kierunJkami. w,Gó- r,ach Śwn.ęoollmzys}tich. W oikresiJe gÓl'lllego karbonu ruastąjpiło prz,emiesz- czenJi.e masywucze:9kie~ d sude1ckl1ego na E powodują'c ,gz,ereg dysloikiCllCji

O< kJiJe:runjku N - S :i NE - SW.

Z Oikresem permu można .by łączyć zm;j,aiThy k,ierunJkIu ruchów ;na kie- rU!nek NE - SW. Wtedy i'eż pOiW'stajle~arys wału kuj;awslko-święto­

kTzysko-doibrudz'kiego.

Utwory ,tdasu osadmały ,się w 7iaC!hOldni,ej częśc:i obsz,aru. IW jUil"z,e za-

znaczyło si'ę (w dog,gel'ze) iJst:nienie dwu syniklin biegną'cy,ch !po obu stl'O'"

lIlach waru, a 'to po Lubaczów ii. Lipl;as. W iOkI"esile górnej jocypr:awdo- pod()lbnie cały o'bszar był m1any mJOIl'zem.

W okresie górnej kredy nastąpiło ;PQlgł~bienie syn!kliny mieciho'wskiej wraz z osadzaniem warStw gÓ!I'lIllOikrredowych. W fazie 'liacramd.jskiej nastą­

piło ponowne wynl.i!e.sien.ie cał,ego obszaru zapadlis~a prz,edkall'packiego.

W OIkresie m~ooenu, pX:lłJwdopodohnie od bUJl'idyg.ału i 'hel'wetiU, utwo.-

rzył się rów przedgórski, lIlia który następnie IPI'Iarwdopooohnie :zostały IlIalsUIlJięte Kar'pa ty.

W o:klresiJe tolrto~l.U i saII'mart;,u powstało [pl':Z'esunięcie ku póŁmcy olooz,aru

ob!niżolIle,go w wyniku tektolIllikizwią~lłrliej ;z dalszym :na:suw.an!i.em Karpat.

Po ostatecznym ll1!asunięciu Kall'pat, w okresi,e posarma,cklim, 1()b1'la'z z,a- padliska Iprz,eclikJarpa,ckiego 'Pr~edstawia się w obe,enej rorm:ie.

Oddział Karpacki Instytutu Geologicznego Krak6w, ul. Grzeg6rzecka 81

Nadesłano dnia 12 grudnia 1964 r.

PISMIENNICTWO

CZARlN10ICKlI J.(1957) - Tektonika Gór SwLętokrzy,skich. Pr. ,IIliSt.Geo1., 18, cz. 2', z. 3. 'Wars'zawa.

CZA!RJN'QCK,I S. (1932) - Polskie Zagłębie Węglowe w świetle badań geologicznych wykonanych w ostatnim OO-leciu. PosJedz. nauk. "Państw. Inst. Grol.,

"m 3il. Wa'ns"mIW1a.

DOKTORJOW]OZ"'HRlEBN"IOKIS. (1960) ~ Mapa ,geologiczna Górnośląskiego 'Zagłę­

bia Węglowego.I:ns.t. Geol. Warszawa.

n:2:uL YN'S'KI S.(1953) - Tektonika południowej 'części Wyżyny Krakowskiej. Aota ,geol. ,poL, 3, p. 325--44(), nr 3. Wa,rs21awa.

GLOWA'OK:I E., KA:RlNKOWlSKT P., ŻAlI{ CZ. Q1008) - Prekambr i kambr rw pod- łożu Przedg6r2la Karpalt Srodkowy'ch d w Górach Swię1lokrzyskich. Rocz.

Pol. Tow. Geol., 33, nr 1/3, p. 321-358. Kraków.

GliOWACKT E., JU':RKlIEWIfCZ H. C1003) - Mdocen typu stebnickiego w rejonie iRopczy'c. Prz. geo.I., 11, p. 284, nr ,6. 'Warsza'wa.

GLOW ACKI E., JURKliE!W]CZ H., KARNKOWSKI P. (1958) - Występowanie kar-

" bonu w otworze Bratkowice. Prz. ,geol.. 6, p. 437~, nr 10, Wars'zawa.

Budowa zapadliska pI'lZedk!łlflPaCikli:ego 14:9 K.ARNKOIWSiKI P., GŁOWACKI E.~1'!Jilł1) - O budowie geolog~cznej utworów

axxlmioceńskich przedgórza Karpat ,środkowych. Kwa'rt. grol., 5, p. 3'7'2- 4118, nr ~. Wa'l',szawa.

KJISŁOW A. (119511) - Południowo-uJ,chodniakrawędź platformy ws'chodnioouropej- skiej między Morzem Bałtyckim a Karpatami. Rocz. PIoI. Tow. GeIOl., 19, p. 4179-482, nr 4. Kraków.

KONIOR K. (1008) - Zarys booOl\Vygoologkznej brzegu ka'rpackliego w obrębie

'ark. <Biiała'-Bielsko. !Pr. geol. ślą.s., 5, .p. 1-76. K'l'ak6w.

KSIĄŻ'KI!EWIOZ iM. (1002) - Budowa geologicma 'brzeżnych Beskidów Wadowic- kich i Ich stosunek do przedmurza. Rocz. Pol. Tow. GelC>l., 8, p. 49f-.-9i1, nr l. Kraków.

~SIĄżKI1EWICZ M., SAMSONOWncz J. (1002) - Za'l'Ys g,eologii Polski. PWN,.

Warszawa.

ŁYDKA :K.., SI'ElDLEOK[ 'S. ~19613) - On AIgonkian Deposits in the EnvJrons ol Cra,oov. BuU. Acad. \Pol. BcL, 11, nr 2, p, 75>--81. Kraków.

ŁYDKA. K., SJ®DLECKI S., TIOMICZYK H~ (19l63) - On the Middle Ludlovian cong!omeraies in ihe Cracow; BulI. Acad.Pol. Sci., 11, nr 2, p. 93'-00.

!Kraków.

MOIRYC A. (1001) - Budowa ,getllogicma ,rejonu Lubaczowa. Rocz. Pol. Tow. Geol., 31, nr '1, p. 4lfi-'76. :Kraków.

NOWAK J. (119m) - Za'l'Ys tektoniki Polski. II Zja1Jdsto'W. Geol. i Etnogr. w Pols,ce.

iKraków.

NOWIAIK J'., ZmNTJ. (1935) - Tektonika w.schodn.ie.go krańca Pols1ciego Zagłębia /Węglowego. Spraw. ~U, nr J.O, p. 3416. Kraków.

OB'UaHOWICZ Z. (1003) - Budowa geologkzna (Przedgórza Karpat środkowych.

(Pr. Inst. Geol., 30, cz. IV, p. 321-a53. Waa-s'zawa.

OB'UOHQWICZ Z., TOKARlSKJ1 A., WDOWJlAIRZ S. {11008) - Struktura Lubacl"J(}wa.

Nalft'a, 14, nr 4, p.

oo--m.

POŻARYSKI W. (1957) - Południowo-zachodnia krawędź' Femnos:armacji. Kwa'rl.

geo1., l, p. 3001--42D, nr 3--4. Wł1łmzawa.

ROTH Z, (11001) - Structure and Geological Pasition o.f 'MoTa,wo-BUesi'an Beskyds.

Geo1. Prace. BraiiBlava.

RU'IlKOWSlKII F. (1192.7) - O budowie ,paleozoicznego grzbi~u dębnickieg{). Spra- woZld. Państw. Lnsłt. IGeol., 4, ,p. 582---17'0{), nr '5-4. Wa'l'g.~lWa.

SAMSONOWIClZ J . .(,1005) - O .g6rnym prekambrze I(ryfeju) w Polsce. P.rz. grol., 3, p. SOO, nr .12. Warszawa.

SOHEFFER V. (19ó'21) - A.ngabenzu.r RegionaIen Geophysik der Karpatenbecken.

IGeol. Kozlem. Bud'apest.

SIEDLECKI S. (119M) - Utwory paleozoiczne olrolic ~rakowa. BiuI-. Inst.Geol., 73.

!WarszaJwa.

SKlORJtJPA J. '(959) - Morfologia podłoża magJIletyc.znie czynnego i podłoża krysta- licznego w ,pn.-wsch. Polsce. BiuI. 'Inst. Geol., 160. Wars'zawa.

SOiK<>.łJOWlSKr S., ZNOSKO J. ,ell95i9) - Projekt mapy tektonicznej !Polski jako

część mapy tekt<>rn'cznej Europy. Kwart. ,geol., 3, p. 1--'22, nr l. War- szawa.

STiILIJE H. (1953) - Der geotekito.n~sche Werdegang der IKarpa'ten. HaIlnover.

§w.IDElR'SKI B.(/11952) - Z zagadnień tektonik L Karpat północny-ch. Pr. Pafultw.

Lnsi. G eol. , 8. Warszarw:a.

'11E1lSSEYlRJE W. (11921 ^{a) -} Za.rys tektoniki porównawczej Poctkal'lpacia. Kosmos, 46, p. 242---4'74. Lwów.

150

TEESSlEYIRiE W. ~1921 b) - b stosUlllku wewnęhzny;ch brzeg6wzapadlln przedka,r- packkh do kl"aviędri fJ..iszu karpaclti'ego. Sprawo2Xi. Państw. Ioot. Gool., 1, p. Il()3---,1lal, .nr 2. Wa'l'.szawa.

T,IIElTm :E. (Jl008) - [)ie geognootische Verhli1tn;isse der' Gegend v:Qn Krakau. GooL Jlb., 37. W~en.

TOK.A.lRSlIG: A. (119158) - o typach sltTuktur'wał!u metakarpa'cki€g<>. KIwarb. gool., 2, p. 807-82C3, nr 4. W'arszawa.

'I1OMCZY1K H. '(1962) - ProbLem st'ratygl',afii ordowiku i syluru w Pols>ce w świetle ostatnich badań. Pr. Inst. Geol., 35. Wa-rszawa.

'I10MOZY1K H. 01003) - Ordowik i sy;lur w podłożu zapadltska przedkaTpackieg<>.

lRocz. Pol. T<>w. GeIOt, 33, nr 113, p.28I9---3OO. Kraków.

TOMJCZYK E., 'IOMJCZYK H. (1962) - Sylur w Górach ŚwJęt'Okrzyskich. Przew.

XXXV Zjazdu Pol. Tow. Geol. W,al1S2'!aWla.

TOłJWII~ iK. (1956) - GUmne elementy tektoniczne Karpat z uwzg'lędn1eniellll

górotworu SaUd6w. Acta geol.. ·pol.,6,.p. 75-226, nT,2. Warszawa'.

WOJOWI'i\:RJZ J. (195J1) - Geologia Ka~i

r

IK. Bohdalllowicza, p. 257-295. Wa'l'szawa.

ZUBER R. ,('1902) - Neue !Ka~atheristudien. Jib. GOOl'. A.i1.st., 52, .p. 245-2156. Wden.

ZAlK OZ. 10119(2) -Szkic tekton1czny pa'loozoikuświętokrzyskiego. P.rzew. XXiV lZj.a2Xiu Pol. Tow.' Geol. Warsza,Wa.

żA[roQWA H.(i1IOO3) - Nowe dallle {) dolnym karbonie w podłóżu Przedgórza Kar- pat. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33, nr 1I3:p. 281-2818. Kraków.

BPOr M. :Ił. (1949) - O npJfi:lqHIJax BbI~eJIeHMSI H OIJ;emm: J13BeCTHbIX H B03MOJKHbIX 3011 He<PTeH8XOnJIeHMSI Ha 'l'6Ip1%ITOpJm YCCP. .. M3,!{. AKa,!{. Hayx:. 'YCCP.

KH6B.

BHJIOB O. C. (1955) - O rOOJIOI'IDI: q,YH~aMeHTOB ,IIpe,!{K8ipnaTCK'oro nepe~OBoro n~6a. 'YqeH. 3anHCIi.M JIbBOB; ,'YHHB., 35, cep. rooJI., BbIn. 8. JIbBOB.

BHJIOB d. Co (1960) - KpaTKHtl: O'IepK TeKTOHHK'H Bocro'łHbIX COBeTCKHX Kap- naTo Ma'rep. iK KaprraT'Ho-Bia:JIK. AccO:u;" M3~. ARia,)(. Hayx: 'YCCP. KHeB.

rO<l>.IDTE:lłH :tt .. ,lJ;. .(1957) ^{! -} K Bonpocy o 'KaJIe~OHCKOM 06paMJIea.rur PyCCKOtl:

nJIaT<PoPMbI. M3~. AKlł\lI;. Hayx:" ·'YCCP., cep. reoJI., .N'g 5, CTp. 64-68.

MoCx:B8J.

rJI'Y.IDKO B: B. (1959) - OOHOBHble 'IePTbI yx:pamiCIKOO :Ił PYMYHCKOtl: TeKTOHHKH

KaprraTH IIpe,!{KapnaTHSI. C60p. Bonp. nOHCK. pa3:E,. H ~06. roc. Hay<ł.

Tex; M3~. HecPT. :Ił ropHo-Tomr. JIHT. KMeB.

rJI'YlIIKo B.- B., CAH,n;JIEP

a.

HbIX 05JIaCTetl: 'YCCP. B: O'I9'pDll IIO reoJIOI'l1'H CCCP (no MaTepMaJIaM onoptHDro 6ypeHMSI). Ił. JIeHHrpa,IIj.

rJI'YlIIKo B. B. KJIMTO"lEHKO~ M. <I>., JIAIIKMH- J1., "l'YPBMHCKAH M. B.

(1959) - TeKTOHH"łecKaSI cxeMa 'YKp8MHbI. M3;D;. AKaA- HayK. 'YCCP.

KHeB.

JIEII1;MHCKJ1:t:ł A. A. (1960) - CTpbmCKaSl onopHaSl OKBa>KJ1Ha. B: OnOPHbIe CKBa- 1KHHbI CC~. roo; Hayq.-TexH. M3~. Heq,T.·:Ił' TOPHo-TonJI. JIwr.' JIe- mmrpa,n;.

JIA,lUillKAHCKJ1:1ł H. P., AHTJ1IIOB B. M., 1(1961) ....:.. ·rOOJIoI'Wl:ecx:oe C'J:'P06HHe

- ' , H l'a30HecPTeHOIOHOCtrb doBE!'l'CK'Óro' IIpe,!{KapIram:s.: roCrronTeXH3~aT. Mo;'

CKBa.

. Slbresz.cżenie T51

MYF ATOB M. B., MACJIHHKOBA H. C. 1(1952) - OCH.OlBHbie 9Ta.m;i' r.eÓJIOI'H<re<cKmł MCTOPffi!t BOCTO'lHbIX KapnaT. BIOJI. MOCK. 06IlI'I. HHCT,. llpHPO,lI;bI., OT,lI;.

reon .. , 27. MOCKB·a." .. ,. .... ~ ., ., "

llPE.n;A .)1;. M. (1960) . ~.~ TeKro1rn'leCKDe nOJIoJKeHHe! .repqkHcKO-KH'MMepHHCKDrO oporeHa CeBepHOH .n;06PY,lI;JKH B. perHOH!iJIbHbIX reoJIoro-CTPYK'!'Y'PąbIX l'PaHHqax. MaTep. K KiaprraTo-BaJmt. Acc., H3,!1;. AKa,ą. HaYK 'YCCP.

KHeB.

CAH.n;JIEP H. M. (1960) - PaBa PYCCKaR orropHaH CKBaJKHHa.B:'OnopabieCKaa- JKUHbI OCCP. roc. HaYK.-TexH. H3,!1;. He<P'r. H ropHo-TOITJI. JlHT.JIe-

HUHl'p~.

CAH.n;JIEP H. M., rJI'YllIKO B. B. (1955) -'- CKJIa,D;'IaTbrli',CHJIIOP ^IB ceBepo-3a.na~oH . 'IaC'lM JIbiBOBCIKoo 06Jta:CTII:. llPKn. AKa,!l;. lla.yK CCCP. MOCKBa.· IlIATIJ;KH:A: H. C. ,(1946), ~ 6ca:OtBHbIe' 'IeprbIcrpoemrH H pa3BMTH'Jł' BOCTCl"iH()-

eBponeHClKOO nJIaT$opMbI. H3,l1;. AKa.,!I;. HaYK:CCCP, cep. reoJi.,J'o(g l.

MocKBa.

36HrHeS OB'YXOBHY!

DODJdTKABWHCHHTLrEO~O~ECKOE ~TPOEHHE DPE~KAPDATCKOrO BPOl'HBA B np~~AX DO~LIIIH

p ei3IOMe

TepPJ1'l'0I?HH llpe,!J;Kaprra'I10Ir0rO nporma npoxo,!I;HJIa Bechl.ta . CJIOJKHyro . reOno- m'l6ICKYIO HCTOpHIO •. llOCJIe 006paHHJł B ClKJI~ OTJIo:m:emm ,!I;OKeM6pHJł B aam-

THHCKYIO q,a3Y npOHCXO,!I;HT nO,ąHHTHe paHOiHa., O'l;'JtoJKeHHH K~6pHH 06pa3oBaJIHcb B ceBepHOH 'IaCTH paHOHa, a nOCJIe 9TOro 6f>IJIH 'C06paabI B CKJla,ll;KH c npoCTH- paBHeM; C33-lOBB. OP,IJ;OBJ1XClGl:X ~ ClKJI~oKmł nępPJ;O,IJ; XapaK'repH3YIOTCJł na- pepbIBaMH' B OC8I,!I;K0HaKOITJIeHHH H pe3KHMH Ha,ll;BHraMH. .n;eBOHCKHe OTJIOJK'imMJł B q,aqHH Kpa CHoro necąaHHKa, a B 3aa:Ia,!I;HOH 'IaCTH B q,aqHH MOIlC'KHX nec'la:EDl- KOB, 3aJIeraIOT Ha pa3JIIWłHbIX 60JIee .zu>eBHMX TOJIIIlax .. llocJIe ,lI;eBOHa HMeIOT MeCTO CKJIa,ll;Koo6pa30BareJIbHble ,IJ;BHJKeHHJł. 6PeTOHCKOO q,a3bI. Ha ceBepo-3ana,n;e H OOBepe Ha CKJIa,!l;'IaTbIX nopo,ll;ax ,lI;eBOH8i 3aJIeraIOT TYPHeHCKHe OTJIOJKeHHJł.

,BH3eHCKHe 'OTJIO!3{eHHJł 6bIJIH CHJI'bHO ,!I;HCJIO~pOlBam.I BO BpeMJł CY,!l;eTCKOO q,a3bI. ' 3TH rrOpO,ll;bI npOHBJIHIOT HaJIH'IHe e,ll;HHHq c npDCTHpSiH'HeM aHaJIOm'lHbIM IIpoCTH- paHHIO CKJIa,!l;OK CBeHTOKIIIHCKHX rop. B BepXHeKaMeHHoyrOJIbHoe BpeMH ,!I;aBJIeHHe BbI3Bamroe nepeM~eH!HeM: "tJemCKOrQ H CY,IteTCKoro ~ IIPHiBeJIM K TeK'l'O- HH'IecKHM HapymeHHJłM c HarrpaBJIeHHeM C-lO HJIH CB-103. llo BceH BepoHTHOCTH Ha rpamru;e mp60Ha H nePMH npoHCXO~ mMea:~e mtnpllaJIemJJI CKJIa,IJ;Ko- o6pa3OBaH'JiJł. Bo BpeMJł'J.'pHaCa, a 'l'aKlKe cpe~eH ~ BepXHeH IOp&t I!ipOIi:I'CXO,!l;H'l' cTa6HJIH3aqHH HarrpatBJIeHHJł CBeHTOKIIIHCKo-.n;06pY,!I;1KCKoro Bana. Bo BpeMJł BepX- Hero MeJIa T})aHcrpecCHH HaCTYnaIOIqHe B,ItOJIb MexOBCKOH 6YXTbI H .mo6JIHHCKOH HH3MeHHOCTH rrO,ll;'IepKHBaIOT CTPYKTYPY BaJIa,. llOCJI6,!I;HJłJł MHDqeHOBaJł, no Bceft BepoHTHOCTH 6yp,D;HraJIbCKaJł H reJIbBe'rCKaH, TPaHcrpecclHJł 38iHHM8ieT rrpe,IJ;rOpHyro Bna,D;HHY, -KOTOpaH B HaCTOJłIqee BpeMJł 6bIJIa nepeKpblTa Ha;ąBUHYTbIMH Kaprra- TaMH. OTJIOJKeHHH TOPTOHa H CapM8iTa, HaKOIIHBIIIHecJł B CM~eHHOM K ceBepy llpe,!I;KapnaTCKOM nporH6e 6bI'JIH c06paHbI BCKJIa,ll;KH B,!I;OJIb 6DpTa KaprraT.

152 Zbigniew Obwchowicz

Zbigniew OBUCHowrcz

AN ATTEMPT AT ESTABLISHING THE STRUCTURE OF THE CARPATBIAN FORE-DEEP WITHIN THE AREA OF POLAND

Summary

The area of the 'Ca'rpa-thian fore-reep has a hi,gh:1y oomplel!,: ,geologLca'l hdsiru-y.

A:fter the fo1Jciillllg porocess havdng t~e;n pla,ce at the Precaanibri'an time, in the AiSlsyn- 1lh.ian ,phaJSe, t'he a!t"ea was eleV'ated. The sediLmentation of the Cambrian deiposi,1;Is was on the lIlorthern ISIide of the 'a1rea', and then thedepolSlits wer,e .folded, and the' Folds direcdled lOOwa,rdis WNW ... ESE. BOIth Oooov.idan ,aoo Siil'lllrian periods are cha,l1a1C-

·,terized by severalsedJ]menta'ry breaks and by distinct ovedoldos. The De'VlOnian

deposilt;s develiOped ID the IQllid Red fades, and withiiin the weSlterly iPa:rt - in ,a marine saIlld&tone faJCioes, were liaild doWlIl on VardOU19 old'er mem.'bers.Late,r on, the Devoruian w,as foll'Owed by the organic llllOVeanents of hlle BrclonialIl phase. The :fIOlded iDeVlOlIliml furroaltiJoow we're oV'erladn £rom: NW and N by the, TIO,UJr- nalSlian deposits at the time of the Sudetic ,phiase. The Visean deposdtsi were -subject Ito a Siliron,g d!isrt;u!t"bance. M presenlt, save,ral UIIlliw may be ddLsIt:iJnguished, TUrnnilIl'g in a similar direction as the folds of the Swi~ty Krzyz ilVJls. At the Upper Carboniferous' time, the stress 'caused by the di!Splacement 'Of both the Moravian and the Sudetic massi;£s, was responsible fool' the tectonic movementsresultilIlg in dislocations of a N\S IOr NE - SW direction. Most probably, at the declilIle of the Cartboniferous and at the begittmilIlg 'Of the lPermialIl times, a change in the directiic>ns of f'Oldings took plaoce. DurilIlg the Tria&Slic ,and the Middle and Upper Jurassic times, the direction of t'he SW1i~ty Krzyz - iDobrudjla swell be,came stable. At ;the Upper Cl1etacelOUlS plerilOd the t!t"attllSgreSlsdonapprtOachilIlg wiOIIlg Ihhe Miech6w troug,h and the Lublin lowland emboss the sweill. The last Miocene ItralIlS- gre.ssion proba1bly that 'Of the BurdigaUaIIl and Helvetian, had filled up the fore- -deep t'hat, later on, was -covered 'by the overfu~ded Cal1Pathians. The Tortonian and Sarmatian deposdots laid down !W!i.thin the IIlOrth:erly displaced fo.re-deep were then folded along the margin 'Of the OaTPathia,ns.