Zagadnienie uniwersaliów u Arystotelesa

Tomasz Bartel

Zagadnienie uniwersaliów u

Arystotelesa

Studia Philosophiae Christianae 16/1, 215-218

T O M A S Z B A R T E L

A ry s to te le s b a d a ją c p rz y c z y n y m ą d r o ś c i i n a u k i o d w o łu je się, ja k z w y k le p rz y ro z w a ż a n iu p o ję ć , do ic h p o to c z n e g o ro z u m ie n ia . O tó ż ogół u w a ż a k o g o ś za m ą d r e g o n a tr z y sp o s o b y : R a z m ą d r y to te n , k tó r y p o ­ s ia d a w ie le w ie d z y o w s z y s tk ic h rz e c z a c h , W t a k i e j m ie rz e , w ja k ie j to je s t m o ż liw e , a le b e z posiadania w ie d z y o k a ż d e j z n ic h w szczeg ó ln o ści; d r u g i r a z m ą d r y to te n , k tó r y je s t z d o ln y p o z n a ć rz e c z y t r u d n e i rz a d k o d o s tę p n e p o z n a n iu lu d z k ie m u . M a się t u n a m y ś li p o z n a n ie u m y s ło w e , b o w ie m p o z n a n ie z m y s ło w e , w s p ó ln e w s z y s tk ic h lu d z io m , je s t ła t w e i n ie m a n ic w sp ó ln e g o z filo z o fią . P o n a d to m ą d r y je s t te n , k tó r y z n a do­ k ła d n ie p rz y c z y n y rz e c z y i je s t z d o ln y n a u c z a ć o n ich . Z e w s z y s tk ic h m ą d r y c h t e n tr z e c i je s t n a jm ą d r z e js z y w e w s z y s tk ic h n a u k a c h . A le te ż n ie z e w z g lę d u n a s a m ą o so b ę o k re ś la się k o g o ś m ą d r y m , lecz ze w z g lę ­ d u n a n a u k ę , k tó r ą się z a jm u je , n a j e j m ą d ro ś ć . A s p o ś ró d n a u k n a j ­ m ę d r s z a je s t t a , k tó r a t r a k t u j e o p ie r w s z y c h p rz y c z y n a c h i p ie r w s z y c h z a s a d a c h rz e c z y . P r a w d z iw a m ą d r o ś ć je s t n a u k ą w y b r a n ą n ie d la je j r e z u lta tó w , le c z n a s z ą o p c ją w k ie r u n k u w ie d z y s a m e j. C z ło w ie k zaczął od z d z iw ie n ia , że rz e c z y s ą tafcie, ja k ie s ą ,, lu b te ż z d z iw ie n ie to d o ty ­ czyło tr u d n o ś c i, k tó r e p o ja w ia j ą się ja k o p ie r w s z e u m y s ło w i; a d o s tr z e ­ g a ć tr u d n o ś c i i d z iw ić się to p o z n a w a ć s w ą w ła s n ą ig n o r a n c ję . P ie r w s i m y ś lic ie le o d d a li się filo z o fii, a b y u n ik n ą ć ig n o r a n c ji, a w ię c p o św ię c ili s ię w ie d z y d la n ie j s a m e j, a n ie d la u ż y te c z n o śc i. A ry s to te le s p o d k re ś la , że filo z o fia je s t n a u k ą te o r e ty c z n ą , b a d a n ie m , k o n te m p la c ją p r a w d y n ie z a le ż n ą od w s z e lk ie j in te re s o w n o ś c i, ce ló w p r a k ty c z n y c h ozy m o r a l­ n y c h , je s t ć w ic z e n ie m czy ste g o m y ś le n ia , p rz e z to n a jw y ż s z ą z n a u k , « obejm ującą w h ie r a r c h i i w s z y s tk ie n iż s z e u m ie ję tn o ś c i. M ą d r o ś ć je s t n ie ­ d o s tę p n a d la w ię k s z o ś c i lu d z i, k tó r z y m u s z ą tro s z c z y ć się n a jp i e r w o s w o ją e g z y s te n c ję . C z ło w ie k m a n a t u r ę n ie w o ln ic z ą , z n ie w o lo n y o k o lic z ­ n o ś c ia m i o g ra n ic z a się do w ie d z y n a m ia r ę sw eg o p o z n a n ia i p o d łu g o ta c z a ją c y c h go w a r u n k ó w .

N ie c h m i w o ln o b ę d z ie s k o r z y s ta ć z m ą d r o ś c i te g o , k tó r y m ia ł w ię c e j w o ln e g o c zasu , a p o n ie w a ż n ie w id z ę u b o c z n y c h z te g o k o rz y ś c i p o za s a m ą w ie d z ą , n a le ż y w ie rz y ć , że p o z o s ta n ie m y n a te r e n ie filo z o fii. N ie b ę d z ie to m ą d r o ś ć w s e n s ie s u m y w ie d z y o z a g a d n ie n iu u n iw ersal-ió w u A ry s to te le s a , a n i n a w e t ta o rz e c z a c h tr u d n o d o s tę p n y c h u m y s ło w i lu d z k ie m u , lecz t a p ie r w o tn a w y n ik a ją c a ze z d z iw ie n ia , z p ró b y u ło ż e n ia so b ie tr u d n o ś c i, ja k ie m i się n a s u n ę ły p rz y leik tu rze d z ie ł A ry s to te le s a . D w a z n ic h z m u s z a ją do c ią g ły c h p o w ro tó w , do w n ik liw y c h stu d ió w , ja k o że w a g a f o r m u ją c y c h je p ro b le m ó w je s t p rz e m o ż n a . S ą to t r a k t a t 0 d u s z y , z a w ie r a ją c y w y k ła d n ię te o r ii p o z n a n ia i M e t a f i z y k a .

W tr a k ta c i e O d u s z y p rz e d s ta w io n e są z a s a d y e le m e n ta r n e j s y tu a c ji p o z n a w c z e j, j a k a z a c h o d z i p o m ię d z y p o d m io te m p o z n a ją c y m a p r z e d ­ m io te m p o z n a w a n y m . A ry s to te le s p rz y ro z w ią z a n iu ty c h z a g a d n ie ń k ie ­ r u j e się te o r ią r u c h u p o ję te g o ja k o z m ia n a i z w ią z k ie m a k tu i m o żn o ści. J a k z a c h o d z i p ro c e s p o z n a n ia p rz e d m io tu ? O tó ż z a ró w n o p o z n a ją c y ja k 1 p rz e d m io t p o z n a n ia z n a jd u j ą się p rz e d z e tk n ię c ie m w m o ż n o śc i do p o ­ z n a n ia . W m o m e n c ie p o ja w ie n ia się p rz e d m io tu w o b e c n o śc i p o d m io tu rożpocfeyna się p ro c e s p o z n a n ia p o le g a ją c y n a o d b ie r a n iu w p ły w u w y ­ w ie ra n e g o p rz e z p rz e d m io t n a p o d m io t. A r y s to te le s r o z w a ż a ł d w ie m o ż li­ w o śc i: a lb o rz e c z p o d o b n a p o z n a je p o d o b n ą ; a lb o rz e c z p rz e c iw n a p o z n a ­ je p rz e c iw n ą . O d rz u c a p ie rw s z ą , ja k o że p o d o b n e n ie m o ż e o d b ie ra ć w p ły w u od p o d o b n e g o i p o d le g a ć z m ia n o m , g d y ż z m ia n a je s t p rz e jś c ie m

z je d n e g o s t a n u w d ru g i. N a p r z y k ła d z ie w ła d z y w e g e ta ty w n e j w y ra ź n ie w id a ć , że p o k a r m u le g a p r z e m ia n ie i p ro c e s o w i t r a w ie n ia , a w s z e lk a z m ia n a d ą ż y do s t a n u p rz e c iw n e g o b ą d ź p o śre d n ie g o . T a k w ię c p o z n a je ­ m y to , co je s t n a m p rz e c iw n e z n a tu r y . R o z w ią z a n ie teg o z a g a d n ie n ia od r a z u im p lik u je p lu r a liz m b y tó w , a p r z y n a jm n ie j ic h z d w o je n ie . P r z e d ­ m io t p o d a n y z m y s ło m d z ia ła n a n ie ta k i, j a k i je s t w sw y m a k c ie , to z n a c z y w fo rm ie , k tó r a je s t z a ra z e m ty m c z y n n ik ie m , k tó r y s ta n o w i ż e d a n a rz e c z je s t t a k ą a t a k ą s u b s ta n c ją . J a k a je s t w ty m r o la p o d ­ m io tu ? W z a sa d z ie b ie r n a , z ty m że jeg o p ię ć z m y s łó w p r z y j m u j e k a ż d y so b ie w ła ś c iw y p r z e d m io t w o d p o w ie d n ie j p ro p o r c ji. P ro c e s p o ­ z n a w a n ia p o le g a n a z a s y m ilo w a n iu p rz e d m io tu p rz e z w ła d z ę z m y s ło ­ w ą i k o ń c z y się w m o m e n c ie , g d y p rz e d m io t t e n u p o d o b n i się do w ł a ­ d z y z m y s ło w e j. Do w y w o ła n ia z m ia n y ja k o ś c io w e j p o tr z e b n y je s t w p ły w z z e w n ą trz . Z m ia n a z a c h o d z i w ó w c z a s, g d y je d n a w ła s n o ś ć w y p ie r a d ru g ą , a t a k i r u c h m o że b y ć w y w o ła n y ty lk o p rz e z p rz e c iw ie ń s tw o . O p ró cz w ła s n y c h p rz e d m io tó w z m y s ły p o s tr z e g a ją p rz y p a d ło ś c io w o p rz e d m io ty in n y c h z m y s łó w tw o rz ą c w t e n sp o só b z m y s ł w s p ó ln y , k tó r e g o z a d a n ie m je s t r o z r ó ż n ia n ie i w y d a w a n ie s ą d ó w o w ie lu w ła ś ­ c iw o ś c ia c h z m y s ło w y c h n a le ż ą c y c h do r ó ż n y c h ro d z a jó w . O rg a n y z m y s ­ ło w e m a ją z d o ln o ś ć p r z y jm o w a n ia p rz e d m io tó w p o d p a d a ją c y c h p o d z m y s ły , z w y łą c z e n ie m jeg o m a te rii. N a w e t po z a k o ń c z e n iu p ro c e s u p o z n a n ia , w n ie o b e c n o ś c i teg o p r z e d m io tu , w ła ś n ie d z ię k i z a s y m ilo w a ­ n iu p rz e d m io ty te n a d a l p o z o s ta ją w o rg a n a c h z m y s ło w y c h ja k o p o s ­ tr z e ż e n ia i w y o b ra ż e n ia . P o s tr z e g a n ie p rz e d m io tó w w ła ś c iw y c h z m y ­ sło m , ta k i c h j a k b a r w y , d ź w ię k i je s t z a w s z e p ra w d z iw e . W y o b ra ż e n ia b ę d ą c e p r z e d łu ż e n ie m p o s trz e ż e n ia p o w s ta ją z ru c h ó w n a d a n y c h p rz e z p rz e d m io ty , k tó r e o d d z ia ły w a ły , są je d n a k s p y c h a n e n a d a ls z y p la n i z a k łó c a n e n o w y m i p o e trz e ż e n ia m i, t a k ż e w k o ń c u n ie s ta n o w ią w ie rn e g o ich o d tw o rz e n ia . N a w y o b r a ź n i z a s a d z a się m n ie m a n ie , n a j ­

n iż s z a sp o ś ró d f u n k c j i ro z u m u , o p ie r a się n a d o ś w ia d c z e n iu , a le d o się g a ju ż p o ję ć p o w sz e c h n y c h . M n ie m a n ie je s t z n a t u r y s w e j b ą d ź p r a w ­ d z iw e b ą d ź fa łsz y w e . T o w a rz y s z y m u je d n a k w ia r a w p r a w d ę w n im z a w a r tą . N a d w s z y s tk im i k r ó l u je w ła d z a ro z u m o w a , za p o m o c ą k tó r e j d u s z a p o z n a je i w y d a je s ą d o rz e c z a c h . D u sz a ro z u m n a o d b ie r a ró w ie ż p r z e d m io t m y ś lo w y , a le n ie n a z a s a d z ie p rz e c iw ie ń s tw a , lecz n a z a ­ sa d z ie p o d o b ie ń s tw a ; je s t m o ż n o ś c ią w s t o s u n k u do a k tu p o z n a n ia i je s t z d o ln a do p r z y ję c ia f o r m y p o z n a w c z e j k a ż d e g o p r z e d m io tu . R o z u m je s t w s ta n ie u c z y n ić sie b ie sa m e g o p rz e d m io te m m y ś le n ia ; m o że p rz e to p rz e jś ć do te g o p rz e d m io tu m y ślo w eg o , k tó r y o trz y m a ł. W ty m z n a c z e n iu p rz e d m io t te n , je s t w n im w m o ż n o śc i i m o ż e b y ć z a k tu a liz o w a n y m o c ą sam e g o ro z u m u n a s ta w io n e g o m o m e n ta ln ie n a m y ś le n ie o ty m p rz e d m io c ie . R o z w ią z a n ie tr u d n o ś c i: ja k ro z u m m oże b y ć sa m d la sie b ie p rz e d m io te m m y ś le n ia tk w i w to ż s a m o śc i ic h b ez- m a t e r ia ln e j n a tu r y . W ie d z a te o r e ty c z n a je s t w ła ś c iw ie id e n ty c z n a z ty m . co się p rz e z n ia w ie. J e d n a k je s t w c a łe j n a tu r z e t a k w r o z u m ie s ą d w ie z a s a d y : p ie r w s z a je s t z a s a d ą jeg o p o je m n o śc i, je s t to o w a w o l­ n a p o te n c ja ln o ś ć , m o ż liw o ść s ta n ia się w s z y s tk im i p rz e d m io ta m i m y ­ ślo w y m i: d r u g a zasada je s t s p r a w c z ą siłą a k tu a liz u ją c ą , k tó r a s p r a ­ w ia , że to , co b y ło m o ż n o ś c ią s t a je się a k te m . Z r a c j i sw e g o n ie d z ia ­ ła n ia b ą d ź d z ia ła n ia z w ą się te ro z u m y b ie r n y m i c z y n n y m . R o z u m b ie r n y p o d le g a z n isz c z e n iu , ja k o że o d b ie r a ty lk o to, co podlega z m y s ­ ło m i w r a z z z a p r z e s ta n ie m d z ia ła n ia p rz e z n ie , n ie s p e łn ia ju ż sw y c h f u n k c ji; ro z u m c z y n n y n a to m ia s t je s t n ie z n is z c z a ln y i w ie c z n y , je s t p o r ó w n y w a ln y do ś w ia tła , g d y ż ono je s t p rz e z sw ó j w p ły w w a r u n k ie m a k tu a ln e g o w id z e n ia , ty le , że u m y s ło w e g o .

W sz y stk o , co do te j p o ry ro z w a ż a liś m y o d n o si się do a b s t r a k c y j n e j s y t u a c ji p o z n a w c z e j, w k tó r e j u m y s ł je s t je szcze n ie z a p is a n ą ta b lic ą , a m a t e r i a ł p o z n a w c z y d o p ie ro z a c z y n a n a p ły w a ć . J a k w y g lą d a je d n a k s y tu a c ja r o z u m u o b d a rz o n e g o w ie d z ą — czy m je s t t a w ie d z a i czym są p o ję c ia o g ó ln e; ja k a je s t ic h n a t u r a : ozy są s u b s ta n c ja m i czy p r z y ­ p a d ło ś c ia m i? P e w n e św ia tło m a te z a g a d n ie n ia r z u c a j ą f r a g m e n ty M e ­ t a f i z y k i z k s ią g Z i M.

W k się d z e Z A ry s to te le s d o w o d zi, że p o w s a e c h n ik i niie są s u b s ta n c ja ­ m i. S u b s ta n c ja ja k ie g o ś in d y w id u u m je s t b o w ie m je m u w ła ś c iw a i t y l ­ k o je m u , a n ie z a d a n e m u in n e m u ; p rz e c iw n ie , p o w s z e c h n ia k je s t czym ś w s p ó ln y m , czy m ś, co n a le ż y w sp o só b n a tu r a l n y do w ie lu . G d y b y s u b ­ s t a n c ja m ia ła b y ć p o w s z e c h n ik ie m , m u s ia ła b y b y ć czy m ś z k a ż d e g o in ­ d y w id u u m , k tó r e m u p rz e c ie ż się ją p rz y p is u je . W ó w czas d o c h o d z i do sp rz e c z n o śc i, g d y ż s u b s ta n c ja b ę d ą c s u b s ta n c ją te g o oto in d y w id u u m ja k o je g o z a s a d ą to ż s a m o śc i, b y ła b y z a ra z e m w s z y s tk im i in n y m i in d y ­ w id u a m i. I n n a ró ż n ic a w y n ik a z p o rz ą d k u o rz e k a n ia — s u b s ta n c ję o rz e ­ k a się o ty m , co n ie je s t p r e d y k a t e m p o d m io tu , n a to m ia s t pow szeehinik je s t z a w sz e p r e d y k a te m . Z a te m je ś li pow szeehinik je s t o k re ś le n ie m , czyż n ie je s t z a w a r ty w s u b s ta n c ji w z n a c z e n iu q u id d ita s , n p . g d y mówiię, że: „ C z ło w ie k je s t z w ie rz ę c ie m ” lu b , ż e „ S o k ra te s je s t czło­ w ie k ie m ” ? O tó ż n ie , g d y ż n a s tą p iło b y z w ie lo k r o tn ie n ie s u b s ta n c ji, i t a k c z ło w ie k b y łb y m n ó s tw e m ró ż n y c h z w ie rz ą t, a S o k ra te s m n ó s tw e m ró ż n y c h lu d zi. P o w szeeh n ik d są z a te m o k re ś le n ia m i w s p ó ln y m i czy te ż o g ó ln y m i, k tó r e n ie o z n a c z a ją o k re ś lo n e g o b y tu , lecz t a k ą to a taiką ja k o ś ć rzeczy . M o g ą b y ć je d n y m b y te m a le ty lk o w m o żn o ści, a n ie w a k c ie , g d y ż k a ż d y a k t ro z d z ie la i s p e e y f ik u je . W k s ię d z e M A ry s to te le s k r y t y k u j e p la to ń s k ą te o r ię o d d z ie lo n e g o is tn ie n ia p o w s z e c h n ik ó w ja k o id ei. Z a d a je so b ie p y ta n ie , czy is tn ie ją o d d z ie lo n e , p o je d y n c z e s u b s ta n c je , ta k ie ja k id e e i czy z a s a d y ty c h s u b s ta n c ji są szczeg ó ło w e czy p o w sz e c h n e ? J e ś li się p r z y jm ie te s u b ­ s ta n c je ja k o o d d z ie lo n o e , p o ja w ia się tr u d n o ś ć , ja k p r z e d s ta w ić so b ie ic h e le m e n ty i z a sa d y . J e ś lib y te e le m e n ty i z a s a d y b y ły s u b s ta n c ja m i in d y w id u a ln y m i, b y ły b y ró w n e lic z b ie sw o ic h e le m e n tó w . P o n a d to n ie b y ły b y p o z n a w a ln e , ja k o że e le m e n ty , ja k o n ie p o w sz e o h n e niie m o g ą b y ć p r z e d m io te m n a u k i. Z d r u g ie j s tr o n y je ś lib y s u b s ta n c je o d łą c z o n e b y ły pow szechim ikam i, ró w n ie ż d o c h o d z iło b y do sp rz e c z n o śc i, ja k o że id e e w y w o d z ą c się z e le m e n tó w , b y ły b y z a ra z e m sw o im i z a s a d a m i i e le m e n ta m i.

J a k w ię c ro z w ią z a ć te n p ro b le m , a b y n a u k a m ia ła za p rz e d m io t p o ­ ję c ia o g ó ln e i a b y o n e n ie b y ły o d d z ie lo n y m i s u b s ta n c ja m i lecz z a s a d a ­ m i b y tó w . A ry s to te le s d o c h o d z i do k o n k lu z ji, że je s t to m o ż liw e ty lk o w je d e n sp o só b : w p r o w a d z a ją c p o ję c ie a k tu i m o ż n o śc i do o k re ś le ­ n ia n a u k i ja k o p e w n e j w ie d z y . W ie d z a m a d w o ja k ie z n a c z e n ie : w m o ż­ n o ś c i i w aikoie. N aiuka w m o ż n o śc i, o w a w ie d z a w s e n s ie suim y p o z n a ń ja k o m a t e r i a p o w s z e c h n a i n ie o k r e ś lo n a m a za p r z e d m io t to , co p o w ­ s z e c h n e 1 i n ie o k r e ś lo n e , a le s a m a k t n a u k i, b ę d ą c o k re ś lo n y , o g ra n ic z o n y , o d n o s i się do ta k ie g o o g ra n ic z o n e g o p rz e d m io tu . I n n y m i sło w y , n a u k a , w ie d z a w ogóle, b ę d ą c a w m o ż n o śc i is tn ie je ty lk o p rz e z n a u k ę szcze­ g ó ło w ą i ty lk o p rz e z p rz y p a d ło ś ć z n a m y to , co p o w sz e c h n e , z a w a r te w in d y w id u u m . P o z n a n ie szczeg ó ło w e i p o z n a n ie o g ó ln e są w p e w ie n sp o só b id e n ty c z n e , ja k o że z n a ją c p o w s z e c h n ą roauim c z y n n y zn a szczeg ó ło w e. N ie tr z e b a w ię c , ja k P la to n , z a k ła d a ć is tn ie n ia s u b s ta n c ji o d d z ie lo n y c h p o za u m y s łe m i p o za b y ta m i, sk o ro m o ż n a s u b s ta n c je o d d z ie la ć n a m o cy sa m e g o sp o s o b u p o z n a w a n ia .

p o ję c ia a k tu i m o żn o ści. R o z p a tr u ją c te r a z s y tu a c ję p o z n a w c z ą , w k tó r e j u m y s ł ju ż n ie je s t n ie z a p is a n ą ta b lic ą , lecz p o s ia d a p e w n ą w ie d z ę w p o s ta c i p o ję ć o g ó ln y ch , in t r y g u j e p y ta n ie : ja k i c z y n n ik a k tu a l iz u j e tę w ie d z ę . O k a z u je się, że te n c z y n n ik m o że b y ć d w o ja k i: b ą d ź r e a ln y b ą d ź m y ś ln y . W ie d z a m o że s ię a k tu a liz o w a ć b ą d ź p rz y p o ja w ie n iu się k o n k r e tn e g o p rz e d m io tu , k tó r y a k tu a l iz u j e w ie d z ę , b ę d ą c ą p o d s ta w ą id e n t y f i k a c ji te g o p rz e d m io tu , oo n ie w y k lu c z a m o ż liw y c h z m ia n i u z u ­ p e łn ie ń p o p rz e z to k o n k r e tn e p o z n a n ie . P r z e jś c ie z m o ż n o śc i do a k tu m o że w y w o ła ć ro z u m c z y n n y m y ś ln ie p o p rz e z r u c h w k ie r u n k u w y ­ o b r a ż e ń p rz e d m io tó w m y ś ln y e h . N a s tr ę c z a się p ro b le m , ja k o d ró ż n ić p o z n a n ie r e a l n e od m y ś ln e g o . R ó ż n ic a p o le g a n a o d m ie n n y c h r o d z a ja c h ru c h ó w i z w ią z a n y c h z n im i s k u tk a m i. W n o m e n k la tu r z e A ry s to te le s a n a z y w a się to o d b ie r a n ie m w p ły w u . T a k ja k w p ły w m o ż e b y ć w e w n ę ­ tr z n y b ą d ź z e w n ę trz n y , t a k ró w n ie ż m o żn o ść w ie d z y m o że b y ć z n a tu r y , j a k n p . in te lig e n c ja ; b ą d ź n a b y ta , ja k n p . z n a jo m o ś ć g r a m a ty k i. N a tu r a te g o w p ły w u m oże b y ć d w o ja k a : a lb o je s t z n is z c z e n ie m p o c h o d z ą c y m z p rz e c iw ie ń s tw a ; a lb o „ w y b a w ie n ie m ” p rz e z co is tn i e je w ak cie . P ie r w s z y je s t z m ia n ą ja k o ś c io w ą , sp o w o d o w a n ą n a b y w a n ie m w ie d z y w o b e c n o śc i p r z e d m ia tu p o z n a n ia Z e w n ę trz n e g o . D ru g i w p ły w , ów m y ś ln y , n ie je s t z m ia n ą ja k o ś c io w ą , lecz w e w n ę tr z n y m ro z w a ż a n ie m p r a w d y ju ż p o s ia d a n e j, je s t ty lk o p o w o ła n ie m je j do a k tu a ln o ś c i. O d d z ie le n ie re a ln e g o p o z n a w a n ia od m y ś le n ia , n a w e t z p o m o c ą teg o ro z r ó ż n ie n ia , n ie s t a je się ła tw ie js z e , c h y b a ż e b y s ta le d z ia ła ł ja k iś c z y n n ik w e r y f ik u ją c y te z m ie s z a n e p rz e c ie ż a k ty p o z n a n ia , a m u s ia łb y to b y ć s a m R o z u m b o sk i.

T A D E U S Z W A L E N T O W IC Z

M A T E R IA A Z A G A D N E N IE P L U R A L IZ M U BYTOW EG O W M ETA FIZY C E A R Y STO T E L E SA

1. P L U R A L IZ M J A K O F IL O Z O F IA K O N K R E T U

P y ta n i e o tw ie r a ją c e p r o b le m p lu r a liz m u n ie z a w ie ra się w s z e re g u w ła s n y c h z a g a d n ie ń d a n e j k o n c e p c ji rz e c z y w is to śc i. U z n a n ie w ie lo ś c i b y tó w i p o tw ie r d z e n ie teg o w filo z o fic z n y m o b ra z ie , w ią ż e się w p ie r w ­ sz y m rz ę d z ie z d ą ż e n ie m do a d e k w a tn e g o u ję c ia u n iw e r s u m b y to w e g o , z a n im n a s t ą p i p o ró w n a n ie z w a r to ś c ią r o z w ią z a n ia m o n is ty c z n e g o . P l u ­ r a liz m je s t z a g a d n ie n e m p o c h o d n y m , p u n k te m z a in te r e s o w a n ia h is to r ii filo z o fii p o r ó w n u ją c e j o d p o w ie d z i n a p y ta n ie : czy i w j a k i sp o só b d a n a k o n c e p c ja c h ro n i to ż s a m o ść , je d n o ś ć i o d rę b n o ś ć is to ty in d y w id u a ln e g o b y tu ? W a r u n k i to ż s a m o ś c i i je d n o ś c i s ta n o w ią o s a m o is tn o ś c i p r z e d m io ­ t u filo z o fii, z aś w a r u n e k o d rę b n o ś c i p o s tu lu je z a k re s o w ą zg o d n o ść p r z e d m io tu a k tu p o z n a n ia (b y tu z m y sło w eg o ) i p r z e d m io tu filo zo fii. R o z w ią z a n ie p lu r a lis ty c z n e je s t k o n c e p c ją , w k tó r e j k a ż d o ra z o w o p o ­ ję c ia : b y t, p r z e d m io tu a k tu p o z n a n ia i p r z e d m io tu filo z o fii w s k a z u ją n a k o n k r e t b y to w y .

A r y s to te le s a k o n c e p c ja b y tu o d p o w ia d a ją c n a p y tain ie o filo z o fic z n ą r a n g ę k o n k r e tu , p ro w a d z i tr a d y c y jn y m tr o p e m do z a g a d n ie n ia m a te r ii. P o d ą ż a ją c e n im i n t e r p r e ta c je u ja w n ia j ą , ja k u m ie js c o w ie n ie filo z o fii p ie r w s z e j w h is to r ii m y ś li u z b r a j a p o c z u c ie k o n k r e t u łą c z ą c a r g u m e n ty