Ewa Krakowska-Pilch
Dokumentacja konserwatorska prac
prowadzonych przez Pracownię
Konserwacji Dzieł Sztuki PKZ
Ochrona Zabytków 40/1-2 (156-157), 137-140
tu m ożliw ość d o d a w a n ia i o d e jm o w a n ia tworzywa, z któ re g o w ykonyw ana je s t rzeźba, a w kam ie n iu tylko o d e jm o w a n ia n a d m ia ru m a te ria łu bez m ożliw ości p o now n eg o d o d a n ia . Ponadto praca w kam ieniu wy m aga w iększego wysiłku fizycznego.
Na p o d sta w ie zachow anych kilku zdjęć, zresztą bardzo słabych, oraz rysunków opra co w a n ych w P racow ni N au- kow o-H istorycznej, rzeźbiarze w yko n a li m odele p ła skorzeźb n a d o kie n n ych parte ru , pierw szego i d ru g ie g o p ię tra Zam ku e le w a c ji saskiej, a n a stę p n ie — po za tw ie rd ze n iu przez Kom isję A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a - to rską - w yk o n a li je w n arzucie w a p ie n n ym bezpo śre d n io na e le w a c ji.
W czasie n a jw ię ksze g o n a s ile n ia p ra c re ko n stru kcyj
nych P racow nia Rzeźby liczyła 17 p ra co w n ikó w . 1 0 -1 2 * osób rzeźbiło w g lin ie , w kam ieniu oraz w narzucie w apiennym . Pod okiem dośw iadczonych m istrzów wy kształciło się kilku m łodych rzeźbiarzy, którzy poznali ta jn ik i m o d e lo w a n ia w innych stylach oraz te c h n o lo g ię i sposoby o b ró b k i m a te ria łó w , z których w ykonane były re ko n stru o w a n e rzeźby. 4 Tak w ięc dzięki restytucji Zam ku K rólew skiego w W a r szawie mamy w Polsce now ą g e n e ra c ję rzeźbiarzy
re sta u ra to ró w i rekoinstruktorów.
Józef Leszek Filarski PP PKZ — Oddział w Warszawie Pracownia Rekonstrukcji Rzeźby Kamiennej i Narzutowej
THE RECONSTRUCTION OF SCULPTOR’S ELEMENTS AND COMPLEXES IN THE ROYAL CASTLE
As soon as the reconstruction of the Royal Castle in W ar saw, destroyed during the 2nd World War, had been ini tiated work was also undertaken to open a sculptor’s stu dio attached to the Ateliers for the Conservation of Cul tural Property (the PKZ). Its task was to reconstruct rich sculptural decorations made in stone and lime coat. The entire sculptural décor of the Saxon side of the Royal Castle was created in the reign of King Augustus III and comme from Jan Jerzy Plersch's workshop.
A number of renowned sculptors, masters in the technology of stone working, took up the job to reconstruct baroque and rococo sculptural complexes in the Castle. They based
th e ir w ork on th e rescued p arts o f th e scu lp tu re s a n d p re served p h o to g ra p h s . A fte r th e m o d e llin g in c la y a n d ca stin g in p la s te r o f 17 b ig scu lp tu re s, the artists sta rte d fo rg in g them in stone (san d sto n e from Szydłow iec). They used th e sam e k in d o f to o ls th a t w ere used by a rtific e rs o f o rig in a l works in th e 18th century.
The coating technique was employed direct onto the Castle’s elevation to produce two large tympana, each 22 m in length as well as all window bas-reliefs imitating plaster models made earlier in the workshop in the scale of 1:1. The restitution of the Royal Castle gave birth to a new generation of sculptors-restorers and reconstruction, educa ted under supervision of experienced masters.
EWA KRAKOWSKA-PILCH '
DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA PRAC
KONSERWACJI DZIEŁ SZTUKI PKZ
W g ru d n iu 1972 roku w now o pow stałym o d d zia le Pracow ni K onserw acji Z abytków pod nazw ą K ie ro w n i ctw o O d b u d o w y Zam ku K rólew skiego w W arszaw ie p o w o ła n o P racow nię K onserw acji D zieł Sztuki. Przed P racow nią p o sta w io n o szeroki zakres za d a ń zw iąza nych nie tylko z konserw acją o ca la łych e le m e n tó w d e ko ra c ji, a le rów nież z re ko n stru kcją w ystroju w nętrz 17 sal historycznych I p ię tra Zam ku K rólew skiego. W ra m ach Pracow ni utw orzono zespoły s p e cja listyczn e : ko n se rw a to ró w dzieł sztuki, m odelarzy, snycerzy i p o zło tn i- ków.
D yrekcja M uzeum N a ro d o w e g o w W a rsza w ie przeka zała P racow ni K onserw acji D zieł Sztuki, ja k o g łó w n e mu w ykonaw cy w nętrz praw ie 2000 o ca la łych , o ry g i n alnych e le m e n tó w w ystroju w nętrz — fra g m e n ty sztu- katorskie, snycerskie, s to la rki d rzw io w e j, o k ie n n e j i b o azerii, które m iały w ró cić na sw oje p ie rw o tn e m ie j sca. W szystkie one w ym agały n ie s z a b lo n o w e g o p o d e j ścia za ró w n o w tra k c ie prow adzanych prac, ja k i po'
PR O W A D ZO N Y C H PRZEZ PRACOW NIE
ich zakończeniu. W związku z tym utw orzono sam o dzielne sta n o w isko d o ku m e n ta listy, a z czasem, w m ia rę zw iększania się zakresu zadań, p o w o ła n o k ilk u osobowy zespół.
G łów nym za d a n ie m te g o zespołu było o p ra c o w a n ie d o k u m e n ta c ji ko n se rw a to rskie j pow ykonaw czej, lecz za rów no ogrom prac, ja k i różnorodny p ro fil d z ia ła n ia Pracow ni, a u to m a tyczn ie narzuciły w ie le dodatkow ych czynności zw iązanych z procesem przygotowaw czym , niezbędnych d o o p ra c o w a n ia fin a ln e g o . N a początku pracy konieczne było stw orzenie now ego m odelu d o ku m e n ta cji, któ ra w ja s n y i czytelny sposób przekaza ła b y szeroki zasób in fo rm a c ji dotyczących re a liza cji w ykonywanych za dań. Ponieważ w la ta c h tych nie obow iązyw ały jeszcze je d n o lite zasady o p ra co w yw a nia d o k u m e n ta c ji konserw atorskiej, w y p ra c o w a n o w ła sną je j kon ce p cję , a k c e p to w a n ą przez ów czesnego dy rektora d.s. na u ko w o -ko n se rw a to rskich Z a rzą d u PP Pra cow ni K onserw acji Zabytków , d r Jerzego B aranow
skie-•go. Później schem at d o ku m e n ta c ji konserw atorskiej o p a rto na „In s tru k c ji” o p ra co w a n e j w 1976 r. przez O śro d e k D o k u m e n ta c ji Zabytków .
Ponieważ poszczególne sale zam kowe sta n o w ią zw ar te, n ie ja k o je d n o ro d n e zespoły d e k o ra c ji, przyjęto j a ko zasadę o p ra c o w a n ie kom pleksowych d o k u m e n ta c ji dla poszczególnych pomieszczeń, z a w ie ra ją c w nich in fo rm a cje z przebiegu wszystkich prac prow adzonych przez P racow nię K onserw acji Dzieł Sztuki, tzn. prac m odelarskich, sztukatorsko-rzeźbiarskich, ko n se rw a to r skich, snycerskich, stolarskich i pozłotniczych. Z g o d nie z „In s tru k c ją ” O środka D o ku m e n ta cji Z abytków schem at d o k u m e n ta c ji rozszerzono je d y n ie w n ie k tó rych punktach. I ta k : wystrój w nętrz sali określono ja ko je d e n o biekt, zam ieszczając in fo rm a cje dotyczące a u to ró w i czasu pow stania w ystroju, n a stępnie a u to ró w p ro je ktu re ko n stru kcji, num er d o k u m e n ta c ji p ro je k to w ej, o g ó lne w ym iary wnętrza, opis iko n o gra ficzn y oraz krótki opis historyczny o p ra co w a n y przez P racow nię D o ku m e n ta cji N au ko w o -H isto ryczn e j PP PKZ — O d d zia ł Zamek. K olejne punkty - budow a te c h n o lo g ic z na obie któ w przed i po konserw acji, stan za ch o w a nia, przyczyny zniszczeń, program i przebieg prac - zostały szczególnie rozbudow ane w celu u w zg lę d n ie n ia wszystkich w ystępujących elem entów d e k o ra c ji i w yko nanych prac. W punkcie „b u d o w a te c h n o lo g ic z n a ” w fo rm ie g ra ficzn e j przedstaw iono zbiorczą stra tyg ra fię zachow anych e lem entów sztukatorskich, snycerskich i stolarskich przed i po konserw acji, ja k rów nież straty g ra fię w arstw na e lem entach nowych, ze szczególnym zwróceniem uw agi na d e ta le złocone. W punkcie „ t e chnika w y k o n a n ia ” i „id e n ty fik a c ja m a te ria łó w ” om ó w iono wszystkie rodzaje w ystępujących d e k o ra c ji. Przy j ę t o je d n o litą kolejność opisywanych d e ta li: d e ta l a r chitektoniczny, d e k o ra c ja sufitu, fasety, gzymsu, d e k o ra cja ścian, sto la rka . Przyjęto również je d n o lity układ w ykonywanych p ra c : konserw acja zachow anych fra g m entów sztukaterii, m odele d e ta li a rchitektonicznych, m odele d e k o ra c ji rzeźbiarskich, konserw acja o ry g in a l nych elem entów syncerki, m odele do d e k o ra c ji w d re w nie, rekonstrukcja snycerki, złocenia, konserw acja za bytkowej sto la rki — co m niej w ięcej o d p o w ia d a ło fa k tycznej kolejności wykonywanych prac konserw atorsko- -rekonstrukcyjnych. Przebieg prac ilu stro w a n o bogatym serwisem fo to g ra ficzn ym , ukazującym stan zachow ania d e ta li przed, w tra k c ie i po konserw acji, w ykonane m o dele, rekonstrukcje snycerki, złocenia itp. Do każdej d o k u m e n ta c ji załączono p la n ik sytuacyjny — rzut I p ię tra Zam ku K rólew skiego z zaznaczeniem om a w ia n e g o ob ie ktu oraz reprezentatyw ny w ybór re p ro d u k c ji zdjęć arch iw a ln ych . M a te ria ł ilu stra cyjn y zam knięto zd ję cia m i w nętrz pokazującym i stan po re ko n stru kcji. Z ałączono rów nież zdjęcia zm ikrofilm ow anych rysunków p ro je k to wych — w id o k i ścian, rzut sufitu, na których n a n ie siono w fo rm ie g ra ficzn e j i opisow ej lo k a liz a c ję w b u dow anych o ryg in a ln ych fra g m e n tó w w ystroju. W form ie załączników do d o ku m e n ta c ji w p ro w a d zo n o odpisy ko misyjnych ustaleń, dotyczących poszczególnych z a g a d nień konserw atorsko-rekonstrukcyjnych, odpisy bad a ń la b o ra to ryjn ych oraz w yciągi z p ro to ko łó w Komisji Ar- c h ite kto n iczn o -K o n se rw a to rskie j przy O byw atelskim Kom itecie O d b u d o w y Zamku Królewskiego, dotyczące ustaleń i o d b io ru poszczególnych eta p ó w prac, a p o tem całych wnętrz.
U zu p e łn ie n ie d o k u m e n ta c ji konserw atorskiej stanow ią rysunki in w entaryzacyjne zachow anych o ryginalnych fra g m e n tó w w ystroju w skali 1:1, 1:2, 1:5 z n a n ie sie
niem stanu za ch o w an ia , przeprow adzonych za b ie gó w konserw atorskich oraz re ko n stru kcji, ja k w w ypadku nawy K a p licy czy Sali T ronow ej, gdzie z ocalałych fra g m e n tó w orn a m e ntu w o lu to w e g o i g irla n d zrekon stru o w a n o ca łe c ią g i motywów o d p o w ie d n ie j d łu g ości. Z a łą czo n o również rysunki w arsztatow e w ykonane przez Zespół D o ku m e n ta listó w . W licznych to m a ch d o ku m e n ta c ji zn a la zły wyraz wszystkie tem aty zw iązane z kon se rw a cją i reko n stru kcją zarów no w ystroju, ja k i w yp o sażenia w nętrz Zam ku K rólew skiego, które w ykonyw a ne były w Zespołach Pracow ni K onserw acji Dzieł Sztu ki.
O g ó łe m o p ra c o w a n o 32 d o ku m e n ta c je konserw atorskie dotyczące w ystroju w nętrz zaw arte a lb o w jednym to mie, ja k np. Pokój O fic e rs k i, a lb o w kilku lu b na w e t w k ilku n a stu tom ach ja k S ala T ronow a i Sala Rycer
ska. Poszczególne d o ku m e n ta c je za w ie ra ją od 10 do
80 stron tekstu i od 2 do 200 zdjęć fo to g ra ficzn ych . W szystkie w ykonane zostały w 4 egzem plarzach, z któ rych 3 przekazano inw estorow i — D yrekcji Rozbudowy M iasta W a rsza w a —W schód.
Jako były kie ro w n ik Z espołu D o ku m e n ta listó w c h c ia ła bym się p o d zie lić sw oim i uw agam i na te m a t ro li d o ku m e n ta listy w Pracowni K onserw acji D zieł Sztuki. Na p o d sta w ie własnych w ie lo le tn ic h dośw iadczeń i in fo r m acji z różnych p ra co w n i specjalistycznych PP PKfc wiem, że stanow isko d o ku m e n ta listy na o g ó ł sp ro w a dza się do czynności technicznych, tzn. p rzykle ja n ia i opisu zdjęć, m aszynopisania, p rzygotow ania o p ra wy, a ilość obiektów , np. m alarstw a, rzeźby czy sztu ki zdobniczej, opracow yw anych na bieżąco zamyka się liczbą kilku lu b kilkunastu.
W p ra w d zie z a d a n ia w yznaczone Pracow ni K onserw acji D zieł Sztuki w Zam ku Królewskim o b e jm o w a ły k ilk a naście obie któ w , czyli sal, lecz na w ystrój każdej z nich s k ła d a ły się różnorodne d e k o ra c je w fo rm ie g ir la n d , rozet, w ieńców , o rn am entow anych listew, d e ta li a rch ite kto n iczn ych i rzeźbiarskich, sto la rki, które n a j częściej przekraczały liczbę 200 elem entów . Już sama liczba e lem entów dekoracyjnych w poszczególnych sa lach n a rzu ciła nieszablonow y to k p o stę p o w a n ia , a Ze spół D o ku m e n ta listó w stał się n ie ja k o koordynatorem wszystkich prac. Do zakresu d zia ła ń tego Zespołu na le żał je d n a k przede wszystkim nadzór nad o c a la ły mi o ryg in a ln ym i d e ta la m i podda w a n ym i konserw acji. O g ó łe m Pracow nia K onserw acji Dzieł Sztuki przyjęła do konserw acji i w b u d o w a n ia 1988 fra g m e n tó w sztu ka te rii, snycerki, sto la rki drzw iow ej i o kie n ne j, b oazerii o pow ierzchni od kilku cm?, ja k fra g m e n ty snycerki, do około 2 m2 — w w ypadku ram, s to la rki drzw iow ej i b o azerii. D la pełn ie jsze g o zobra zo w a n ia zakresu prac Zespołu D o ku m e n ta listó w skrótow o przytoczę w ykony w ane czynności, ja k ie były niezbędne do p ra w id ło wej re a liz a c ji pow ierzonych zadań przez wszystkie ze społy specjalistyczne Pracow ni K onserw acji Dzieł Sztu ki, ja k i do o p ra c o w a n ia fin a ln e g o . Przed przyjęciem do konserw acji oca la łych d e ta li zapoznano się z ich stanem zach o w an ia i sposobem przechow yw ania w m agazynach M uzeum N a ro d o w e g o , tj. w B ibliotece S tanisław ow skiej i Łazienkach. Z o rg a n izo w a n o tra n sport d o Pracow ni z lo ka lizo w a n e j na podzam czu i d o p iln o w a n o w ła ściw e g o ich s k ła d o w a n ia na s p e c ja ln ie przygotow anych re g a ła ch . N a stę p n ie wszystkie d e ta le zostały sfo to g ra fo w a n e . D o ko n an o obm iarów , o p isa no stan za ch o w an ia oraz budow ę te ch n o lo g iczn ą każde go ele m e n tu . Z le co n o w yko n a nie m ikro film ó w z za chow anych a rch iw a ln ych m a te ria łó w fo to g ra ficzn ych
dotyczących w nętrz Zam ku. Pozytywy tych film ó w s ta now iły podstaw ow y m a te ria ł pom ocniczy do p e łn e j id e n ty fik a c ji i lo k a liz a c ji zachow anych fra g m e n tó w wy stroju. Ponieważ przekazane Z espołow i D o k u m e n ta li stów d e ta le tylko w oko ło 5 0 % były zid e n tyfiko w a n e , szczególnie dużo czasu pośw ięcono w n ik liw e j i żm u d nej a n a liz ie wszystkich e lem entów p o ró w n u ją c je z d o ku m e n ta cją a rc h iw a ln ą w celu u s ta le n ia precyzyjnej ich lo k a liz a c ji.
• N ależy tu jeszcze pow iedzieć o prze p ro w a d zo n e j przez Zespół D oku m e n ta listó w , na zlecenie inw estora, in w e n ta ryza cji i a n a liz ie oca la łych fra g m e n tó w sto la rki z g ro madzonych pod w ia tą na podzam czu oraz pow tórnym s p e n e tro w a n iu m agazynów M uzeum N a ro d o w e g o w W arszaw ie i innych miejsc, w których czasowo prze chow yw ano d e ta le pochodzące z Zam ku do m om entu rozpoczęcia odbudow y. W tra k c ie tych poszukiw ań w Pałacu W ila n o w skim u d a ło się o d n a le źć m.in. skrzynię z a w ie ra ją cą piękny zespół snycerki poch o d zą ce j z Sali A u d ie n c y jn e j oraz fra g m e n ty d e k o ra c ji m eta lo w e j, z ło conej pochodzącej z S ypialni Królew skiej. Te o s ta tn ie p o tw ie rd ziły n ie zb icie nasze w cześniejsze przypuszcze nia, op a rte na a n a liz ie zdjęć a rch iw a ln ych , d o tyczą ce m a te ria łu , z ja k ie g o d e k o ra c ja ta p ie rw o tn ie zo stała w ykonana.
Szczegółowo zapoznano się z a k tu a ln ą d o k u m e n ta c ją p rojektow ą, na p o d sta w ie której u sta lo n o zakresy p ra c d la poszczególnych zespołów sp e cja listó w . Zespół D o ku m e n ta listó w w ykonał rów nież n iezbędne rysunki w a r sztatowe w skali 1:1, między innym i d e k o ra c ji su fitu i fasety do Sali Rycerskiej, fasety i ca łe j d e k o ra c ji sny cerskiej w Sali T ronow ej oraz d e k o ra c je fasety do Sali Balow ej.
W m iarę postępu ro b ó t Zespół D o ku m e n ta listó w przy g otow yw ał d la poszczególnych g ru p m odelarzy, sny cerzy, konserw atorów , p o zło tn ikó w ko m p le t d o k u m e n ta cji o b e jm u ją cy o d p o w ie d n ie rysunki p ro je kto w e , zi d e n tyfiko w a n e i zlo ka lizo w a n e o ry g in a ln e fra g m e n ty d e k o ra c ji, m odele, kom isyjne u s ta le n ia dotyczące ko lejnych faz re ko n stru kcji, z d ję cia a rc h iw a ln e , za le ce nia konserw atorskie oraz inne in fo rm a c je dotyczące np. snycerki — liczby danych elem entów , d łu g o ś c i o d p o w ie d n ich odci.nków listew itp.
Zespół D o ku m e n ta listó w sta n o w ił rów nież o g n iw o p o średnie między K om isją A rch ite kto n ic z n o -K o n s e rw a to r- ską i nadzorem au to rskim w zakresie d o ko n yw a n ia u staleń i w p ro w a d z a n ia korekt do p ro je k tó w te c h n ic z nych. Przez cały czas ściśle w s p ó łp ra c o w a ł z P racow nią D o ku m e n ta cji N a u ko w o -H isto ryczn e j. Stale n a d zo
ro w a ł poziom wykonywanych prac, ich zgodność z d o ku m e n ta cją p ro je kto w ą i przekazam i a rch iw a ln ym i. N a d zo ro w a ł rów nież m ontaż o ryg in a ln ych fra g m e n tó w w poszczególnych d e ko ra cja ch , ilość zre ko n stru o w a nych e lem entów oraz za p e w n ia ł ich w ła ściw e zabez pieczenie i s k ła d o w a n ie przed ostatecznym osadze niem w wyznaczonym wnętrzu. Dotyczyło to zarów no prac realizow anych przez zespoły specjalistyczne Pra cowni K onserw acji D zieł Sztuki, ja k i licznych podw y konaw ców z innych o d d z ia łó w PP PKZ. Z atw ierdzone przez Komisję A rch ite kto n iczn o -K o n se rw a to rską modele d e ta li a rchitektonicznych przekazyw ał do p o w ie la n ia w Pracowni S ztukatorskiej i uczestniczył w o d b iorze g o towych w yrobów.
Przez cały czas trw a n ia prac ko le jn e fazy konserw acji i re ko n stru kcji re jestrow ano na zd ję cia ch fo to g ra fic z nych, a n a stępnie opisyw ano je , s e g re g o w a n o i po sko m p le to w a n iu w łączono do d o k u m e n ta c ji końcow ej. D la tych celów Pracow nia F o to g ra ficzn a PP PKZ - O d d z ia ł W arszaw a w ykonała ok. 3000 negatyw ów . W końcow ej fa zie re ko n stru kcji w nętrz Zespół D okum en ta lis tó w sp ra w o w a ł nadzór nad m ontażem gotowych elem entów w ystroju w nętrz we w łaściw ych, wcześniej ustalonych m iejscach. Jednocześnie re je stro w a ł lo k a liza cję w budow anych o ryg in a ln ych fra g m e n tó w sztuka torskich, snycerskich oraz s to la rki drzw io w e j, okiennej i fra g m e n tó w boazerii.
Z przyjętych do konserw acji 1988 fra g m e n tó w wystroju w nętrz Zam ku K rólew skiego zid e n ty fik o w a n o i z lo k a li zow ano 1048. Z tej liczby w b u d o w a n o 988 d e ta li o d p o w ia d a ją cych przyjętej ko n ce p cji a rch ite k to n ic z n e j i konserw atorskiej. Pozostałe, ja k o pochodzące z nie- akcentow anych eta p ó w p rzebudów wnętrz, zwrócono
D yrekcji Zam ku Królewskiego.
Na zakończenie chciałabym jeszcze raz podkreślić, że w ykonanie ta k o g ro m n eg o za d a n ia , ja k ie postaw iono przez P racow nią K onserw acji D zieł Sztuki, nie byłoby m ożliw ie bez spraw nie d z ia ła ją c e g o Z espołu D o ku m entalistów ponoszącego między innym i o d p o w ie d z ia l ność za w ła ściw ą re a liz d c ję za d a n ia . Trud i z a a n g a żow anie wszystkich je g o p ra co w n ikó w zn a la zły o sta te czne o d zw ie rcie d le n ie w odtw orzonych w nętrzach Z am ku Królew skiego w W arszaw ie oraz przekazanej użyt kow nikom pow ykonaw czej d o k u m e n ta c ji k o n se rw a to r skiej.
Ewa Krakowska-Pilch - PP PKZ — Oddział KAM w Warszawie
DOCUMENTATION OF CONSERVATION WORKS CARRIED OUT BY THE WORKSHOP FOR THE CONSERVATION OF WORKS OF ART ATTACHED TO THE STATE ATELIERS FOR THE CONSERVATION OF CULTURAL PROPERTY
In D e ce m b e r 1972 th e W o rksh o p fo r the C o n se rva tio n of W orks o f A rt was b ro u g h t to life in a new ly c re a te d b ra n c h o ffic e o f th e A te lie r fo r th e C o n se rva tio n o f C u ltu ra l Pro perty, c a lle d th e M a in O ffic e fo r th e R e co n stru ctio n o f th e Royal C astle. Its task was the co n se rva tio n o f preserved e le m e n ts o f o rig in a l d e c o ra tio n s and th e re c o n s tru c tio n of th e in te rio rs o f 17 h is to ric rooms. To this a im sp e c ia liz e d team s were fo rm e d such as conservators o f w orks o f a rt, m od e lle rs, w o o d carvers and g ild e rs. A ll, th e preserved e le m ents o f th e d é co r o f th e in te rio rs , co m in g to ca 2,000 d e ta ils , w ere passed by th e N a tio n a l M useum in W a rs a w to th is W o rksh o p as th e m ain c o n s tru c to r.
A w id e va rie ty of types o f w ork, th e n u m b e r o f o rig in a l stucco, w o o d -c a rv in g a n d c a rp e n te r's e le m e n ts w h ich w ere
to return to th e ir o rig in a l p la c e re q u ire d a s p e c ific a p p ro a ch to th e e n tire p ro b le m as w e ll as th e d ra w in g of a new m odel o f c o n se rva tio n d o c u m e n ta tio n . Because of the fa c t th a t each room represents a c o m p a c t and h o m o genous set o f d e c o ra tio n , it was d e c id e d to w o rk o u t c o m pre h e n sive d o c u m e n ta tio n fo r in d iv id u a l room s. O n e set o f th e d o c u m e n ta tio n c o n ta in e d in fo rm a tio n on th e course o f a ll works c a rrie d o u t by th e W o rk s h o p fo r th e C on se rva tio n o f W orks o f A rt. T re a tin g the d é c o r o f th e in te rio r as one structu re th e in fo rm a tio n in c lu d e d c o n ta in e d d a ta c o n c e rn in g a u thors, tim e a n d e xe cu tion , a u th o rs o f the re c o n stru ctio n design, n u m b e r o f design d o c u m e n ta tio n , g e n e ra l d im ensions o f th e in te rio r, its ic o n o g ra p h ie d e s c rip tio n and a short h is to ric o u tlin e p re p a re d by th e S c ie n tific a n d H i
sto ric D o c u m e n ta tio n D e p a rtm e n t o f th e C a stle ’s bra n ch o ffic e . O th e r d a ta co n c e rn in g te c h n o lo g ic a l c o n s tru ctio n , c o n d itio n , causes o f decay, p ro g ra m m e a n d course of d e cay, p ro g ra m m e a n d course o f w ork w ere p a rtic u la rly ex p a n d e d a n d they co m prised a ll elem ents o f th e décor. The •d e s c rib e d d e ta ils w ere presented in a u n ifo rm o rd e r: c e ilin g d e c o ra tio n s , b e d -m o u ld in g a n d cornices, w a ll d e co ra tio n s, w o o d -w o rk . A u n ifo rm a rra n g e m e n t was also a d o p te d in p re s e n tin g th e w ork d o n e : c o n se rva tio n o f preserved e le m ents o f stucco work, m odels o f a rc h ite c to n ic d e c o ra tio n s , m od e l o f s c u lp to r's d e co ra tio n s , co n se rva tio n o f o rig in a l e le m ents o f w o o d c a rv in g , m odels fo r d e c o ra tio n s in wood, re c o n s tru c tio n o f elem ents carved in w ood, c o n se rva tio n of o ld c a rp e n try e lem ents. The course o f th e works was w e ll - illu s tra te d w ith p h o to g ra p h s show ing th e c o n d itio n o f d e ta ils p rio r to, d u rin g and a fte r con se rva tio n , m odels m ade, re c o n s tru cte d w o o d -c a rv e d elem ents, g ild in g s . Each d o c u m e n ta tio n was p ro v id e d w ith a lo c a tio n p la n — p ro je c tio n o f th e 1st flo o r o f th e Royal C astle, p o in tin g o u t th e o b je c t discussed as w e ll as a c h o ice o f the re p ro d u c tio n s of a r c h iv a l ph o to s. A tta c h e d w ere also p h o to g ra p h s o f the in te rio rs th a t d e p ic te d the c o n d itio n a fte r re co n stru ctio n . Pic tures o f w a lls and p ro je c tio n o f th e c e ilin g , p u t on m ic ro -film e d d r a ft d ra w in g s, show g ra p h ic a lly a n d d e s c rip tiv e ly th e lo c a tio n o f in - b u ilt o rig in a l d e ta ils o f th e décor. C opies o f c o m m is s io n a l a g re e m e nts on id iv id u a l co n se rva tio n a n d re c o n s tru c tio n p roblem s, results o f la b o ra to ry studies as w e ll as e xtra cts from th e m inutes o f the m ee tin g o f the A r c h ite c to n ic a n d C on se rva tio n C om m ission on th e ag re e m e nts a n d th e a c c e p ta n c e o f in d iv id u a l stages of w ork as w e ll a " th e e n tire in te rio rs have been a d d e d as enclosures. D o c u m e n ta tio n in c lu d e s also c o n se rva tio n d ra w in g s in th e scale o f 1:1, 1:2 a n d 1:5 o f o rig in a lly preserved elem ents o f the
décor, d e p ic tin g the c o n d itio n , co n se rva tio n a n d re c o n s tru c tio n w o rk. A lto g e th e r 32 sets o f co n se rva tio n d o cu m e n ts have been p re p a re d , c o m p ile d in to one volum e, ju s t as is th e case w ith " O ffic e rs ' R o o m " or eleven volum es in th e case o f "T h e T hrone Room ” or "T h e Room o f the K n ig h ts ". In d iv id u a l d o c u m e n ta tio n s have 10 to 80 pages a n d 2 to 200 p h o to g ra p h s . _ In o rd e r to a c c e le ra te th e rate o f w ork th e team o f r e g i strars w as assigned the task o f a c o o rd in a to r of th e e n tire w ork c a rrie d o u t in the W o rksho p , in c lu d in g :
— th e an a lysis o f the c o n d itio n o f the preserved rescued d e ta ils ; tra n s p o rta tio n from th e p la c e o f sto rin g a n d to ensure p ro p e r c lim a tic c o n d itio n s ;
— id e n tific a tio n and lo c a tio n o f th e e lem ents based on th e a n a lysis o f the a v a ila b le ic o n o g ra p h ie m a te ria l, — p re p a rin g th e lists (w ith re g a rd to th e q u a n tity a n d q u
a lity ) o f missing e le m e n t ,
— tra n s fe r o f a ll m a te ria l to id iv id u a l team s o f sp e cia lists, — re g u la r supervision o f th e w ork done,
— c a rry in g o u t a d e s c rip tio n a l a n d fu n c tio n a l re g is tra tio n o f successive stages o f w ork a n d lo c a tio n o f o rig in a l ele m e n ts,
— p re p a rin g co n se rv a tio n d o c u m e n ta tio n .
The sca le o f the p ro b le m can be illu s tra te d by th e fo llo w in g d a ta : a lto g e th e r 1,988 d e ta ils of th e d é c o r o f th e in te rio r o f th e Royal C astle were covered by c o n se rva tio n . O u t of this n u m b e r, 1,048 d e ta ils w ere id e n tifie d and s itu a tio n e d . 988 o f them , co rre s p o n d in g to th e a d o p te d a rc h ite c to n ic and c o n s e rv a tio n co n ce p t, were b u ilt in to the pre se n t in te rio rs . The re m a in in g elem ents c o m ing from u n a c c e n tu a te d stages o f reco n stru ction o f in te rio rs w ere given back to the m a n a g e m e n t o f th e Royal C a stle in W arsaw .
ANDRZEJ ŁOTYSZ
PROBLEMATYKA DOKUMENTACJI POWYKONAWCZEJ
W roku 1969 zarządzeniem nr 12 n a czelnego d yre kto ra PKZ została w p ro w a d zo n a w życie i zalecona do sto so w a n ia w Pracow niach D o ku m e n ta cji N a u ko w o - -H ista ryczn e j przedsiębiorstw a „In s tru k c ja o układzie d o k u m e n ta c ji konserw atorskiej z przebiegu prac b udo- w la n o -k o n s e rw a to rs k ic H ” . S ta n o w iła ona ostateczną ko d y fik a c ję stosow anej w PKZ zasady, n a ka zu ją ce j szcze g ó ło w ą re je s tra c ję wszelkich d zia ła ń i poczynań wy stę p u ją cych w procesie konserw atorskim , tym razem w o d n ie s ie n iu do zabytków a rch ite ktu ry i b u d o w n i ctw a.
W in te n c ji a u to ró w in stru kcji d o ku m e n ta cja z prze b ie gu p ra c b u d o w la n o -ko n se rw a to rskich m iała stać się ilu stro w a n ym zapisem kolejnych etapów budowy, re je strującym przebieg i postępy prac, a także - a n a w et przede wszystkim — in fo rm u ją cym o m etodach ich p ro w a d ze n ia , stosowanych te ch n ika ch i te ch n o lo g ia c h , użytych do konserw acji m a te ria ła ch , w prow adzonych do o b ie ktu in s ta la c ja c h . Słowem, o tym wszystkim, co ukryte pod w arstw ą tynku, o k ła d z in ą kam ienną lub b o a ze rią sta je się niew idoczne i niedostępne. Zestaw z d ję ć fo to g ra fic z n y c h , u porządkow any zg odnie z c h ro nologicznym układem tekstu, m iał prezentow ać o b ie kt od stanu przed rozpoczęciem robót, poprzez wszystkie e tapy p ra c budo w la n ych i w ykończeniow ych, aż do ich zakończenia. Ź ródłem in fo rm a c ji — oprócz oględzin d o konyw anych w tra k c ie w izytacji o b ie ktu w ram ach n adzoru ko n se rw a to rskie g o — m iały być d zie n niki b u dow y i p ro to k o ły z n arad i kom isji konserw atorskich.
Jednocześnie in stru kcja p rzew idyw ała u z u p e łn ie n ie d o k u m e n ta c ji in fo rm a c ja m i d o d a tk o w y m i: danym i a d re s o wymi zabytku, krótkim zarysem je g o h isto rii, a także cha ra kte rystyką p rogram u konserw atorskiego o p ra c o w a n e g o na po d sta w ie w yników b a d a ń historycznych, arch ite kto n iczn ych i arch e o lo g iczn ych , którego ko n kre tyza cją była d o k u m e n ta c ja p ro je kto w a .
P roponow any przez in stru kcję schem at o p ra c o w a n ia znacznie przekracza zapow iedź zaw artości określoną tytułem d o ku m e n ta c ji. D o ku m e n ta cja sporządzona w myśl w skazań in stru kcji nie je s t prostą e w id e n c ją d z ia ła ń konserw atorskich i uzyskanych dzięki nim efektów . S tanow i raczej rodzaj kom pendium wiedzy o procesie konserw atorskim , z a w ie ra ją ce n a jisto tn ie jsze in fo rm a cje i skróconą charakterystykę wszystkich je g o fa z : od
p ra c naukow o-badaw czych, poprzez propozycje i d e
cyzje p rojektow e, aż do zakończenia prac re a liz a c y j nych. Z a o p a trzo n a w spis d o k u m e n ta c ji n a u k o w o -b a dawczych i projektow ych, w raz z notam i b ib lio g ra fic z nymi i w skazaniem m iejsca ich przechow yw ania, staje się źródłem historycznym o n ie b a g a te ln ym znaczeniu d la przyszłych bad a ń historycznych i d zia ła ń konserw a torskich. W ym óg o p ra c o w a n ia podsu m o w a n ia i c h a ra k terystyki w yników prac ze stanow iska konserw atorskiego d a je m ożliw ość p o d a n ia rów nież ocen krytycznych, p o zw a la ją cych u n ik n ą ć p o p e łn ie n ia błę d ów w przyszłości, kiedy zabytek zostanie p o d d a n y ko le jn e j konserw acji. C elow ość o p ra co w yw a n ia ta k ie j d o k u m e n ta c ji je s t oczywista dla każdego historyka sztuki czy a rc h ite k ta ,
