III. Biologia gleb
ZDZISŁAW MARGOWSKI
Z BADAN NAD METODYKĄ ILOŚCIOWEGO OZNACZANIA MEZOFAUNY GLEBOWEJ
Katedra G leboznaw stw a WSR Poznań
W literatu rze dotyczącej badań ilościowych nad mezofauną glebową, w ykonywanych za pomocą różnych m odyfikacji przyrządu lejkowego Tullgrena, panuje duża rozbieżność oceny czasu potrzebnego do uzyska nia możliwie wysokich efektów w ypłaszania fauny z gleby. Czas ,,eks tra k c ji” fauny, stosowany przez różnych autorów, w aha się od kilkunastu godzin do kilku dni [1, 2, 3, 4, 5 i inni].
W pracach prowadzonych w K atedrze Gleboznawstwa WSR w Pozna niu od 1950 r. stosowano czterodniowy okres wypłaszania. W celu stw ier dzenia poprawności stosowania takiego okresu przeprowadzono bada nia metodyczne w ściole i poziomie próchnicznym piaszczystych gleb bielicowych pod różnymi drzew ostanam i sosnowymi oraz w ściole i po ziomie próchnicznym gleby bielicowej pod drzew ostanem bukowym. Do badań zastosowano przyrząd Tullgrena z żarówką o mocy 40 W, umiesz czoną w odległości 25 cm od powierzchni próbki. Duża średnica cylin drów (25 cm) pozwalała na rozłożenie gleby stosunkowo cienką w arstw ą. W takiej w arstw ie gleby fauna zmuszona jest do kierow ania się w dół cylindra, w kierunku sita i podstawionego lejka, a nie może gromadzić się V/ środkowych, najw olniej w ysychających partiach gleby, gdzie w koń cu ginie pod w pływem podwyższonej tem p eratu ry i wysuszającego dzia łania żarówki.
Objętość prób uzależniono od miąższości badanego poziomu gene tycznego gleby (od 250 do 2500 cm3, przeważnie 500 cm3). Ogółem zana lizowano 45 prób gleby.
Przebieg w ypłaszania m ezofauny określano w ten sposób, że co 3 go dziny zmieniano naczyńka, w których zbierała się fauna glebowa. Uzys kane w yniki przedstawiono na w ykresach, z których najbardziej charak terystyczne włączono do niniejszej pracy (rys. 1—3).
J! oś ć sz tu k по / m 2 - N u m be r of sp ec im en s pe r są m CO Ol о
Rys. 1. Przebieg w ypłaszania m ezofauny ze ścioły (A0) i górnej części poziomu próchnicznego (Ala) gleby pod drzewostanem sosnowym 18-letnim
A0<I: 1 — A c a rin a , la — C o lle m b o lla ; A j : 2 — A c a rin a , 2a — C o lle m b o lla (w y stęp u ją w tym p o zio m ie w bardzo m a ły ch ilo ścia ch ) Dislodgem ent rate of m esofauna from littter (A0) and the upper part of the humus horizon (Ala) of soil under an 18-year pine
stand
A oa- 1 — A c a r in a , la — C o lle m b o lla ; A la - 2 — A c a rin a , 2a — C o lle m b o lla (occur in this horizon in v ery sm a ll q u an tities)
M A R G O W S K I
M E T O D Y K A O Z N A C Z A N IA M E Z O F A U N Y W G L E B IE 351
Rys. 2. Przebieg w ypłaszania m ezofauny ze ścioły (Aoa) drzewostanu bukowego
1 — A c a r in a , 2 — C o lle m b o lla
D islodgem ent rate of m esofauna from litter (Aoa) under a beach stand
1 — A c a rin a , 2 — C o lle m b o lla
godz.-h ou rs
Rys. 3. Przebieg w ypłaszania m ezofauny z górnej części poziomu próchnicznego (AJa) gleby pod drzewostanem bukowym
1 — A c a rin a , 2 — C o lle m b o lla
D islodgem ent rate of m esofauna from the upper part of the humus horizon (Ala) of soil under a beach stand
Analiza uzyskanych rezultatów w ykazuje, że dla poszczególnych pró bek czas naśw ietlania ulega dużym wahaniom. W próbkach ścioły sosno wej (A 0) w ypłaszanie roztoczy trw ało 48—132 godz., a skoczogonek —
12—90 godz. Dla próbek w górnej części poziomu próchnicznego (Ax) gleb pod drzew ostanam i sosnowymi czas ten był nieco krótszy zarówno dla roztoczy, jak i skoczogonek i wynosił odpowiednio 39—69 i 9—33 godz.
Przebieg w ypłaszania m ezofauny z różnych w arstw poziomu A 0 i gór nej części poziomu А г gleby pod drzew ostanem bukowym kształtow ał się inaczej. Ściołę bukową ze względu na jej miąższość i znaczne zróżnico w anie stopnia rozkładu substancji organicznej podzielono na 3 części:
352 Z. M A R G O W S K I
do w arstw y Aoa zaliczono najm niej zm ienioną część ścioły. Leżące niżej m echanicznie rozdrobnione częściowo rozłożone liście oznaczono jako A oß. Symbolem A oy określono stykającą się bezpośrednio z poziomem próch- nicznym silnie przeobrażoną w arstw ę ścioły. W ierzchnie w arstw y ścioły bukowej (A oa i A oß) roztocze i skoczogonki opuszczają stosunkowo szyb ko — w granicach 12—48 godz. dla Acarina i 6—30 godz. dla Collembola. W dolnej w arstw ie A oy i w poziomie próchnicznym czas ten w zrasta praw ie dw ukrotnie i sięga 39—72 godz. (Acarina) oraz 30—63 godz. (Col lembola).
1. Przeprow adzone doświadczenia wykazały, że dla większości prób w ystarcza stosowany między innym i przez Rajskiego, trzydniow y okres naśw ietlania. Należy zwrócić uwagę, że w niektórych wypadkach znaczne ilości m ezofauny (do 7,5% ogólnej ilości Acarina i 5,8% Collembola) opuszczały glebę po czterech dniach przebyw ania w aparacie Tullgrena. Jednorazowo stwierdzono, że jeszcze w piątym dniu opuściło glebę 6,0% ogólnej ilości roztoczy (co w odpowiednim przeliczeniu wynosi 1500 sztuk/m 2). W tej sytuacji uznano stosowany w pracach K atedry cztero dniowy okres w ypłaszania za w ystarczająco dokładny.
2. W badaniach powyższych nie uchwycono zależności między dłu gością czasu potrzebną do wypłoszenia m ezofauny a
— objętością poszczególnych prób,
— wilgotnością początkową prób (nie badano gleb bardzo mokrych), — ogólną ilością Acarina i Collembola w poszczególnych próbach. 3. O kresy najintensyw niejszej ucieczki m ezofauny z cylindrów Tul lgrena w ystępują nieregularnie. Ogólnie można stwierdzić, że w próbkach z tych poziomów gleby, dla których konieczny był dłuższy czas naśw iet lania (ścioła w drzew ostanach sosnowych oraz A oy i A 1 w drzew ostanie bukowym), okresy maksym alnego natężenia ucieczki m ezofauny z gleby w ystępow ały na ogół później i trw ały dłużej niż w próbkach z pozostałych pozicmów gleby.
Mała ilość prób nie pozwala na statystyczne stw ierdzenie w artości uzyskanych rezultatów , które wskazują jednak niedwuznacznie na dużą rozpiętość czasu potrzebnego do ,,ek strak cji” mezofauny.
LITERATURA
[1] H r y n i u k J.: W pływ w ieloletniego nawożenia na m ezofaunę glebową. Roczn. Glebozn., t. 11, 1962, 175—196.
[2] K r ü g e r W.: E influss der Bodenbearbeitung auf die T ierw elt der Felder. Z. A cker-Pflanzenbau 95 (2), 1952, 261—302.
[3] Ł o s i ń s k i J.: Studia nad drobną fauną pól uprawnych. Ekologia Polska, t. 1, z. 3, 1953, 74—103.
M E T O D Y K A O Z N A C Z A N IA M E Z O F A U N Y W G L E B IE 35 3
[4] N o s e k J., A m b r o z Z.: La faun e du sol et l ’activité m icrobienne du sol forestier. Schw eizerische Zeitsch. für Forstw esen, 108, nr 10/11, 1957, 557—570. [5] R a j s к i A.: Studium ekologiczno-faunistyczne nad m echow cam i w kilku zespo
łach roślinnych. PTPN. Prace Kom isji Biolog., t 25, z. 2.
3. М АРГОВСКИ ИЗ ИССЛЕДОВАНИЙ ПО МЕТОДИКЕ КОЛИЧЕСТВЕННОГО ОПРЕДЕЛЕНИЯ ПОЧВЕННОЙ МЕЗОФАУНЫ К а ф е д р а П оч воведен ия П озн ань ской С ел ь ск охозя й ств ен н ой А кадем ии Р е з ю м е Исследования относятся к определению времени, в котором Acarina и Col- lembola покидают почвенные образцы помещенные в видоизмененном аппарате Тюльгрена. Исследования показали, что в большинстве случаев м езофауна покидает почву в течение 3 дней. В некоторых случаях заметное число мезофауны (до 7,5% от общей численности Acarina и 5,8% Collembola) покидало почву по сле 4 дня пребывания в аппарате Тюльгрена. Поэтому принят был 4-дневный срок выпугивания мезофауны. Не была обнаруж ена зависимость м еж ду вре менем необходимым для удаления мезофауны и — необходимым объемом образца, — начальной влажностью (не исследовали мокрых почв) и — общей численностью Acarina и Collembola в отдельных образцах. Z. MARGOW SKI
A CONTRIBUTION ТО THE METHODICS OF NUMERICAL DETERMINATION OF THE SOIL MESOFAUNA D ep a rtm e n t of S o il S c ie n c e , C o lleg e of A g ricu ltu re, P o zn a ń
S u m m a r y
The tests aimed the determ ination of the tim e at w hich Acarina and Collembola leave the soil sam ples kept in a m odified Tullgren apparatus.
It w as observed that in the m ajority of cases this happened w ithin three days. In som e cases considerable num bers of the m esofauna w ere leaving the soil after 4 days in the Tullgren apparatus, nam ely Acarina up to 7.5% and Collembola up to 5.8% of the total number.
A 4-day period w as therefore accepted for dislodgem ent of the m esofauna. No correlations w ere found betw een lenght of the tim e necessary for dislodgem ent of the m esofauna and:
— volum e of the required sam ples,
— in itial soil m oisture (no very m oist soils w ere tested),
— total numbers of Acarina and Collembola in the particular sam ples.
