Z PROBLEMÓW
BIBLIOTEK
NAUKOWYCH
WROC£AWIA
5
BIBLIOTEKA
POLITECHNIKI WROC£AWSKIEJ
1946-2006
REDAKCJAHenryk Szarski, Jadwiga Wojtczak
Wydawnictwo TArt WROC£AW 2007
dr hab. Maria Pid³ypczak-Majerowicz, prof. Wy¿szej Szko³y Pedagogicznej w Krakowie
Opublikowane fotografie pochodz¹ ze zbiorów Biblioteki G³ównej i OINT Politechniki Wroc³awskiej i zbiorów w³asnych autorów.
© Copyright by Wydawnictwo TArt, Wroc³aw 2007
ISBN 978-83-85417-26-2
STUDIO WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNE TArt
50-350 Wroc³aw, ul. Jutrzenki 80A tel./fax 071 793 26 72
Sk³ad: Studio TArt Druk: Drukarnia TRIADA
Henryk Szarski
Wstêp . . . 5
Marek Dubiñski
Dzia³alnoœæ Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów w Bibliotece
Politechniki Wroc³awskiej . . . 7
Bo¿ena Grocholska
Festiwalowy wrzesieñ w Politechnice Wroc³awskiej z udzia³em Biblioteki . . . 19
Anna Komperda
Dokumentacja dorobku naukowego pracowników Politechniki
Wroc³awskiej . . . 27
Teresa Koniaszewska, Anna Uniejewska
System biblioteczno-informacyjny na Politechnice Wroc³awskiej
w latach 1946-2006 . . . 37
Dorota Krawczyk, Anna Pacholska
Historia i teraŸniejszoœæ analizy cytowañ w Bibliotece G³ównej i OINT
Politechniki Wroc³awskiej . . . 63
Ma³gorzata Kuziela
Oddzia³ Gromadzenia Druków Zwartych – wspomnienia . . . 77
Barbara Makarska-Deszcz
Dzia³alnoœæ wydawnicza Biblioteki Politechniki Wroc³awskiej . . . 93
Regina Rohleder
Zbiory Politechniki Wroc³awskiej w Dolnoœl¹skiej Bibliotece Cyfrowej . . . . 127
Jadwiga Wojtczak
Ewolucja komputerowego systemu biblioteczno-wyszukiwawczego
w Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej . . . 139
Agnieszka Wolañska
FunkcjonalnoϾ formularzy wyszukiwawczych w wybranych serwisach
czasopism elektronicznych . . . 159
Ewa Zysek-Nockowska
Powstanie, rozwój i dzia³alnoœæ Biblioteki Wydzia³u Informatyki
Bie¿¹cy zeszyt z serii „Z Problemów Bibliotek Naukowych Wro-c³awia” poœwiêcony jest w ca³oœci Bibliotece Politechniki Wroc³aw-skiej. Impulsem do wydania tego zeszytu by³o 60-lecie Biblioteki przypadaj¹ce na marzec roku 2006. Z tej okazji trzynastu autorów prezentuje jedenaœcie publikacji, w których przedstawione s¹ ró¿ne aspekty dzia³alnoœci Biblioteki. Dorota Krawczyk, Anna Pacholska i Anna Komperda opisuj¹ prace zwi¹zane z przeprowadzaniem ana-lizy cytowañ i dokumentowaniem dorobku naukowego pracowników Uczelni. W obu przypadkach dzia³alnoœæ ta mia³a pionierski charak-ter w skali ogólnokrajowej i jest kontynuowana od pocz¹tku lat sie-demdziesi¹tych XX w. Równie nowatorskie by³y poczynania Biblio-teki Politechniki Wroc³awskiej w zakresie komputeryzacji procesów biblioteczno-informacyjnych. Pisz¹ o tym Ma³gorzata Kuziela (gro-madzenie zbiorów) i Jadwiga Wojtczak (katalogowanie).
Sprostanie potrzebom u¿ytkowników du¿ej uczelni technicznej – jak¹ jest Politechnika Wroc³awska – wymaga sprawnego funkcjo-nowania rozbudowanej sieci bibliotek wydzia³owych, instytuto-wych itp. Tematyka ta pojawia siê w artyku³ach Teresy Koniaszew-skiej i Anny UniejewKoniaszew-skiej, Ewy Zysek-NockowKoniaszew-skiej oraz Marka Dubiñskiego. O dzia³alnoœci wydawniczej prowadzonej w Bibliote-ce na przestrzeni ostatnich kilkudziesiêciu lat pisze Barbara Makar-ska-Deszcz, natomiast Bo¿ena Grocholska zajmuje siê udzia³em Biblioteki w Dolnoœl¹skim Festiwalu Nauki, odbywaj¹cym siê co roku we Wroc³awiu i innych miejscowoœciach regionu. Opracowa-nia Agnieszki Wolañskiej i Reginy Rohleder dotycz¹ najnowszych trendów w dzia³alnoœci bibliotek. W pierwszym z nich poruszone s¹ zagadnienia optymalizacji narzêdzi s³u¿¹cych do korzystania z czasopism elektronicznych. Drugie opracowanie prezentuje Dol-noœl¹sk¹ Bibliotekê Cyfrow¹ ze szczególnym uwzglêdnieniem zbiorów udostêpnianych w niej przez Bibliotekê Politechniki Wro-c³awskiej.
Paleta tematów poruszanych w wymienionych opracowaniach do-brze charakteryzuje dzia³alnoœæ Biblioteki Politechniki Wroc³awskiej, aczkolwiek wiele ciekawych w¹tków nie poruszono lub te¿ zosta³y one zaledwie zasygnalizowane. Dotyczy to na przyk³ad Systemu Se-lektywnej Dystrybucji Informacji, którego uruchomienie w roku 1974 a potem wieloletnia eksploatacja stanowi³o prawdziw¹ rewolucjê w obs³udze informacyjnej tysiêcy u¿ytkowników w ca³ej Polsce. Byæ mo¿e braki te uda siê uzupe³niæ w kolejnych zeszytach „Z Proble-mów Bibliotek Naukowych Wroc³awia” wydawanych na przyk³ad z okazji kolejnych jubileuszy Biblioteki Politechniki Wroc³awskiej.
Henryk Szarski
Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej
DZIA£ALNOŒÆ
SEKCJI KONTROLI I AKTUALIZACJI ZBIORÓW
W BIBLIOTECE POLITECHNIKI WROC£AWSKIEJ
WSTÊP
„Do podstawowych zadañ bibliotek nale¿y:
1) gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona ma-teria³ów bibliotecznych,
2) obs³uga u¿ytkowników, przede wszystkim udostêpnianie zbio-rów oraz prowadzenie dzia³alnoœci informacyjnej, zw³aszcza infor-mowanie o zbiorach w³asnych, innych bibliotek, muzeów i oœrodków informacji naukowej, a tak¿e wspó³dzia³anie z archiwami w tym za-kresie”1.
Biblioteka Politechniki Wroc³awskiej nale¿y do grupy bibliotek naukowych, które s³u¿¹ potrzebom nauki i kszta³cenia, zapewniaj¹c dostêp do materia³ów bibliotecznych i zasobów informacyjnych nie-zbêdnych do prowadzenia prac naukowo-badawczych oraz zawiera-j¹cych wyniki badañ naukowych2.
Biblioteka Politechniki Wroc³awskiej, obchodz¹ca w 2006 r. 60-lecie powstania, jest najwiêksz¹ na Dolnym Œl¹sku placówk¹ gro-madz¹c¹ zbiory z zakresu nauk technicznych. Zosta³a powo³ana do ____________
1Ustawa o bibliotekachz dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. 97.85.539) art. 4.1. 2Op. cit., art. 21.1.
¿ycia 1 marca 1946 r. Jej pierwszym organizatorem, a nastêpnie d³u-goletnim dyrektorem by³ Józef Tarnawski. Szczególny wk³ad w kom-puteryzacjê dzia³alnoœci bibliotecznej i informacyjnej mia³ kolejny jej dyrektor – Czes³aw Dani³owicz (1971-1981). Od 1984 r. Biblio-tek¹ kieruje Henryk Szarski. Wdra¿ane s¹ tu najnowsze osi¹gniêcia techniki komputerowej, rozwijana jest wspó³praca œrodowiskowa, dzia³alnoœæ dydaktyczna i szkoleniowa.
W niniejszym opracowaniu zostanie omówiony tylko jeden as-pekt dzia³alnoœci Biblioteki, tzn. selekcja zbiorów, ze szczególnym uwzglêdnieniem pracy Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów, agen-dy funkcjonuj¹cej w ramach Biblioteki G³ównej, lecz swym dzia³a-niem obejmuj¹cej ca³¹ sieæ biblioteczn¹ Politechniki Wroc³awskiej.
PROBLEMATYKA SELEKCJI ZBIORÓW
Zagadnienie selekcji zbiorów w literaturze by³o podejmowane najczêœciej przy omawianiu polityki ich gromadzenia. W Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej pierwsze próby przedstawienia tego tema-tu poczyni³a Maria Dobrzañska, kierownik Oddzia³u Udostêpniania Zbiorów w latach 1973-1979, która przygotowa³a raport „Kryteria
aktualizacji zbiorów bibliotecznych w uczelniach3. Postulowa³a
opra-cowanie za³o¿eñ d³ugofalowych programów permanentnej selekcji ksiêgozbiorów, które w przysz³oœci pozwoli³yby na ustalenie struk-tury zasobów centralnych bibliotek sk³adowych. Za priorytet przyjê-³a tak¿e podjêcie badañ nad problemem optymalnej wielkoœci zbio-rów bibliotek uczelnianych, istotne nie tylko ze wzglêdu na ograni-czon¹ powierzchniê magazynowania zbiorów, ale tak¿e dla uczynie-nia z nich sprawnego narzêdzia zaspokajauczynie-nia potrzeb u¿ytkowników. O selekcji zbiorów bardziej wnikliwie zaczêto pisaæ w latach 90. XX w. Artur Jazdon4 zachêca do stosowania tzw. przyrostu
zerowe-go zbiorów, to znaczy zarz¹dzania zbiorami tak, aby te nie przyra-sta³y z roku na rok w nieskoñczonoœæ, lecz w pewnym momencie ____________
3M. Dobrzañska, Kryteria aktualizacji zbiorów bibliotecznych w uczelniach, „Komunikat Bibl. G³. i OINT PWr” 1974, Ser. D, nr 10.
osi¹gnê³y za³o¿on¹ wielkoœæ, której przekroczenie nie tylko nie usprawnia obs³ugi u¿ytkowników, ale wrêcz mo¿e j¹ utrudniæ. Zda-niem A. Jazdona prowadzenie selekcji ma bowiem na celu nie tyle pozbywanie siê ksi¹¿ek, co takie profilowanie ksiêgozbioru, aby jak najbardziej odpowiada³ potrzebom u¿ytkowników.
Olga Giwer5 wyró¿nia trzy cele selekcji:
– cele merytoryczne – aktualizacja posiadanej kolekcji i dostoso-wywanie jej do potrzeb czytelników,
– cele organizacyjne – zwiêkszona efektywnoœæ zarz¹dzania zbio-rami, usuwanie ksi¹¿ek zniszczonych, zdekompletowanych i zainfekowanych, uzyskanie przestrzeni dla gromadzonych wy-dawnictw i czytelników, u³atwione prace zwi¹zane z udostêp-nianiem i z kontrol¹ ksiêgozbioru,
– cele ekonomiczne – ograniczenie kosztów przechowywania zbêd-nej literatury.
Wa¿ne wydaj¹ siê równie¿ kryteria, jakimi powinna kierowaæ siê komisja selekcyjna przy typowaniu dokumentów do ubytkowania. Nale¿¹ do nich:
– niska wartoœæ naukowa i dydaktyczna, – nieaktualne treœci dokumentu,
– brak zainteresowania ze strony czytelników,
– tematyka niezgodna z profilem gromadzonych zbiorów, – ma³o znany jêzyk dokumentu,
– nadmierna liczba egzemplarzy danego tytu³u nieadekwatna do potrzeb biblioteki,
– wydawnictwa zniszczone, zaczytane,
– zdekompletowanie dokumentu, uniemo¿liwiaj¹ce korzystanie6.
____________
5 O. Giwer, Selekcja zbiorów w bibliotekach akademickich jako element polity-ki gromadzenia i kszta³towania zbiorów, [w:] Tradycja i nowoczesnoœæ.
Ogólnopol-ska konferencja naukowa. Rzeszów–Czarna, 1-3 czerwca 2005[on-line, dostêp 3 li-stopada 2006], http://www.univ.rzeszow.pl/biblioteka/relacja/index.html
POWSTANIE I DZIA£ALNOŒÆ
SEKCJI KONTROLI I AKTUALIZACJI ZBIORÓW NA POLITECHNICE WROC£AWSKIEJ
Pocz¹tki selekcji zbiorów na Politechnice Wroc³awskiej siêgaj¹ lat 70. XX w. Przyczyna tych dzia³añ by³a wymuszona – brak miej-sca i szybko starzej¹ca siê literatura techniczna wymog³y koniecz-noœæ usuwania zbêdnych ksi¹¿ek. Centralne gromadzenie zbiorów powodowa³o, ¿e ca³y ksiêgozbiór by³ w³asnoœci¹ Biblioteki G³ównej, oddany w depozyt bibliotekom wydzia³owym, instytutowym czy stu-dyjnym. Dyrektor Biblioteki G³ównej powo³ywa³ wówczas doraŸnie komisje, które przeprowadza³y selekcje i kasacje niepotrzebnej lite-ratury. W sk³ad takich komisji wchodzili: zastêpca dyrektora Biblio-teki G³ównej ds. administracyjnych, kierownik Oddzia³u Udostêpnia-nia, kierownik Oddzia³u Magazynów i przedstawiciel Zwi¹zku Nau-czycielstwa Polskiego (pracownik Biblioteki G³ównej). Komisje spo-rz¹dza³y protoko³y, które by³y bardzo obszerne – ka¿dy zawiera³ wiêcej ni¿ 1000 pozycji.
W po³owie lat 80. XX w. podjêto decyzjê o usystematyzowaniu spraw selekcji i inwentaryzacji zbiorów. Owocem tej decyzji by³o utworzenie odpowiedniej jednostki organizacyjnej. Dyrektor Bibliote-ki G³ównej, zgodnie z decyzj¹ Prorektora ds. Finansowych7, powo³a³
1 lutego 1985 r. w Oddziale Magazynów i Konserwacji Zbiorów czteroosobow¹ Sekcjê Kontroli i Aktualizacji Zbiorów. Dnia 4 kwiet-nia 2005 r., nied³ugo po dwudziestoletniej dzia³alnoœci, Sekcja Kon-troli i Aktualizacji Zbiorów, na podstawie Zarz¹dzenia Wewnêtrzne-go Dyrektora Biblioteki G³ównej Politechniki Wroc³awskiej nr 1/2005, zosta³a wy³¹czona z Oddzia³u Magazynów i Konserwacji Zbiorów i sta³a siê od tej pory samodzieln¹ jednostk¹ podlegaj¹c¹ bezpoœre-dnio zastêpcy dyrektora Biblioteki G³ównej.
Aktualnie dzia³alnoœæ Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów jest regulowana Zarz¹dzeniem Wewnêtrznym Rektora nr 20/96, które wprowadza zasady gromadzenia, inwentaryzacji i selekcji zbiorów bibliotecznych w Politechnice Wroc³awskiej. Obecnie trwaj¹ prace ____________
nad zaktualizowaniem wy¿ej wymienionego Zarz¹dzenia i dostosowa-niem go do zmian zaistnia³ych w strukturze biblioteczno-informacyjnej.
Do podstawowych zadañ Sekcji nale¿y:
– skontrum zbiorów Biblioteki G³ównej (ksiêgozbioru g³ównego, ksiêgozbioru podrêcznikowego, zbioru czasopism i ksiêgozbio-ru Biblioteki Beletrystycznej),
– sta³e uczestniczenie w skontrum przeprowadzanym w bibliote-kach sieci,
– przeprowadzanie aktualizacji zbiorów Biblioteki G³ównej, tj. wy³¹czanie zbêdnych lub zniszczonych ksi¹¿ek, kasowanie wy-³¹czonych ksi¹¿ek, opracowywanie odpowiednich wykazów oraz organizowanie „gie³d” wycofanych zbiorów.
Od 1 marca 1985 r. kierownikiem Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów zosta³a Bogna Krysztofik. Fakt ten odnotowano w Kronice
Biblioteki, gdzie ponadto czytamy: „Do zadañ czteroosobowej sekcji nale¿y: permanentna kontrola ksiêgozbiorów Biblioteki G³ównej i bibliotek sieci w celu uzyskania bie¿¹cej informacji o stanie zbio-rów, ujawnienie braków i przyczyn ich powstania, a w przysz³oœci równie¿ aktualizacji zbiorów przez wy³¹czanie z nich egzemplarzy przestarza³ych lub uszkodzonych”. Obecnie Sekcja Kontroli realizu-je sworealizu-je zadania w Bibliotece G³ównej oraz w 20 bibliotekach sieci biblioteczno-informacyjnej Politechniki Wroc³awskiej – 9 bibliote-kach wydzia³owych, 6 bibliotebibliote-kach instytutowych, 2 bibliotebibliote-kach studiów i 3 bibliotekach Zamiejscowych Oœrodków Dydaktycznych: w Wa³brzychu, Jeleniej Górze i Legnicy, w których sprawuje jedy-nie nadzór merytoryczny.
W tym miejscu nale¿y podkreœliæ, ¿e w Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej od wielu lat istnieje system centralnego zakupu litera-tury naukowej przez Bibliotekê G³ówn¹ dla wszystkich bibliotek sie-ci biblioteczno-informacyjnej z wyj¹tkiem bibliotek zamiejscowych oœrodków dydaktycznych. Zakupione ksi¹¿ki s¹ w³asnoœci¹ Bibliote-ki G³ównej, a biblioteBibliote-ki sieci otrzymuj¹ je w depozyt. Ksi¹¿Bibliote-ki pozo-staj¹ce w Bibliotece G³ównej przy nadaniu sygnatury otrzymuj¹ te¿ wyró¿nik literowy (L – lektoryjna, D – drugi egzemplarz, W – wie-loegzemplarzówka), co odró¿nia je od ksi¹¿ek w depozycie biblio-tek sieci, które tego wyró¿nika nie posiadaj¹.
Poni¿ej przedstawiono, jak na prze³omie lat 1985-2006 kszta³towa-³o siê selekcjonowanie i inwentaryzowanie zbiorów. Celowo dokonano podzia³u na dwa dziesiêciolecia, aby lepiej zobrazowaæ ró¿nice. Pod koniec lat 90. XX w. nastêpowa³a reorganizacja sieci biblioteczno-in-formacyjnej. Biblioteki ulega³y przekszta³ceniom, ³¹czeniu b¹dŸ likwi-dacji. Zjawisko selekcji nasili³o siê w bibliotekach sieci w zwi¹zku ze zmianami, jakie zachodzi³y w strukturze sieci biblioteczno-informacyj-nej uczelni. Biblioteki instytutowe ³¹czono w wydzia³owe albo likwido-wano. Celem tego procesu by³o tworzenie du¿ych bibliotek dziedzino-wo-dydaktycznych, zwi¹zanych z wydzia³ami. Posiadanie biblioteki przez wydzia³ jest istotne w procedurze akredytacji ministerialnych.
W zwi¹zku z przemianami liczba bibliotek wydzia³owych od ro-ku akademickiego 2000/2001 wzros³a z 6 do 9, a bibliotek instytu-towych zmala³a z 18 do 68.
Tabela 1. Statystyczne przedstawienie protoko³ów selekcyjno-kasacyjno-skontrowych w latach 1985-2006 z podzia³em na Bibliotekê G³ówn¹ (BG) i sieæ9.
____________
8B. Krysztofik, A. Uniejewska, I. Rzoñca, Narzêdzia wspomagaj¹ce zarz¹dza-nie zbiorami, [w:] II Seminarium „Gromadzenie zbiorów – sztuka wyboru”,
Wro-c³aw 23-24 czerwca 2005, „Biuletyn EBIB” [on-line, dostêp 3 listopada 2006], http://www.ebib.oss.wroc.pl/matkonf/grom2/ukr.php
9Tabelê sporz¹dzono na podstawie materia³ów dostêpnych w Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów. 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Suma lat 1985-1995 – 1 – 2 – – – – 1 2 – 6 6 4 – 5 8 2 3 3 3 3 5 42 – – 1 – 3 1 – – – 1 – 6 4 – 2 6 11 2 1 2 1 6 6 41 – – 1 – – – – – 2 1 1 5 – 4 2 – 12 17 5 1 2 5 3 51 10 9 6 13 34 22 9 6 9 18 15 151 Razem Lata Kasacja ubytków sieæ Biblioteka G³ówna Skontrum sieæ Biblioteka G³ówna Selekcje sieæ Biblioteka G³ówna
W latach 1985-1995 sporz¹dzono 151 protokó³ów, w tym 47 pro-tokó³ów selekcji i kasacji ksiêgozbioru, 47 propro-tokó³ów kasacji ubyt-ków ksi¹¿ek oraz 56 protokó³ów skontrowych. Z tabeli wynika, ¿e wiêkszoœæ prac selekcyjno-skontrowych skupi³a siê na bibliotekach wydzia³owych, instytutowych, studiów i katedr, których w latach 80. XX w. by³o ponad 30. Natomiast w latach 1996-2006 sporz¹dzono 577 protokó³ów, najwiêcej – 111 protokó³ów w 2002 r., najmniej – 22 w 1997 r. Bior¹c pod uwagê rodzaj protokó³u, najwiêcej by³o se-lekcji i kasacji ksiêgozbioru – 408 protokó³ów.
£¹czenie bibliotek wi¹za³o siê z olbrzymi¹ prac¹, jak¹ musieli wykonaæ pracownicy reorganizowanych bibliotek. Kierownicy jed-nostek organizacyjnych11, którym podlegaj¹ biblioteki, zgodnie z
Za-rz¹dzeniem Wewnêtrznym nr 20/96 Rektora Politechniki Wroc³aw-skiej, zwracaj¹ siê do Dyrektora Biblioteki G³ównej o powo³anie ko-misji selekcyjnych. W sk³ad takiej koko-misji, oprócz pracownika Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów, wchodz¹ ponadto pracowni-cy bibliotek, w których nastêpuje selekcja oraz pracownipracowni-cy naukowi, którzy jako konsultanci opiniuj¹ zasadnoœæ wycofania ksi¹¿ek. ____________
10Stan na 10.09.2006 r.
11 Dziekani wydzia³u, dyrektorzy instytutów, kierownicy studiów. 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Suma lat 1996-2006 1 3 2 1 4 25 36 12 13 38 31 166 3 7 7 13 16 39 50 12 35 38 22 242 – 1 7 9 1 3 3 1 2 2 1 30 23 9 12 8 3 1 4 6 8 4 8 86 – 1 – 1 – 2 13 – – 3 – 20 2 1 1 3 3 6 5 3 1 7 1 33 29 22 29 35 27 76 111 34 59 92 6310 577 Razem Lata Kasacja ubytków sieæ Biblioteka G³ówna Skontrum sieæ Biblioteka G³ówna Selekcje sieæ Biblioteka G³ówna
Wykazy ksi¹¿ek przeznaczonych do selekcji s¹ „wyk³adane” w Oddziale Sieci Biblioteczno-Informacyjnej i przegl¹dane przez pracowników wszystkich bibliotek sieci. Jeœli ksi¹¿ki znajduj¹ za-interesowanie, s¹ wy³¹czane z selekcji i przekazywane do biblio-teki, która wykaza³a chêæ umieszczenia ksi¹¿ki w swoim ksiêgo-zbiorze. Od pocz¹tku 2006 r. wykazy selekcyjne ksi¹¿ek przegl¹-da kierownik Oddzia³u Gromadzenia Druków Zwartych, który na tej podstawie podejmuje decyzjê o zakupie tytu³ów nowszych i liczbie woluminów oraz zaopatrzeniu w podstawow¹ literaturê bibliotek sieci. Korzystaj¹c z „licznika” czêstotliwoœci wykorzy-stania ksi¹¿ek w czytelni, koryguje trafnoœæ i s³usznoœæ decyzji o selekcji poszczególnych tytu³ów. Ten rodzaj selekcji, zwany te¿ preselekcj¹, umo¿liwia w³aœciwe zakupy ksi¹¿ek i prawid³owe wy-datkowanie pieniêdzy.
Pozycje wyselekcjonowane z ksiêgozbiorów przekszta³canych bi-bliotek przekazywane s¹ na gie³dy ksi¹¿ek. W latach 1996-2006 zor-ganizowano 11 takich gie³d. Cieszy³y siê one du¿ym powodzeniem u studentów i pracowników Politechniki Wroc³awskiej. Czasopisma selekcjonowane umieszcza siê na witrynie internetowej Biblioteki w celu przekazania do innych zainteresowanych instytucji.
Selekcja zbiorów przynosi wymierne korzyœci zarówno ekono-miczne, jak i praktyczne, wœród których wyró¿niæ mo¿na: ogranicze-nie wydatków na oprawê i konserwacjê zbiorów, zmogranicze-niejszeogranicze-nie ko-sztów magazynowania w bibliotece dokumentów rzadko wypo¿ycza-nych lub niewykorzystywawypo¿ycza-nych w ogóle, polepszenie warunków dla organizacji zbiorów poprzez uzyskanie miejsca, ³atwiejszy dostêp do publikacji rzadko u¿ywanych, porz¹dkowanie ksiêgozbioru, kwalifi-kowanie zniszczonych ale potrzebnych pozycji do konserwacji czy digitalizacji, wskazywanie ubytków koniecznych do uzupe³nienia, u³atwienie retrokonwersji opisów bibliograficznych z tradycyjnego katalogu bibliotecznego12. Warto dodaæ, ¿e dzia³aj¹cy w Bibliotece
system ALEPH jest wci¹¿ „udoskonalany”, równie¿ przez kierowni-ka Sekcji Kontroli i Aktualizacji Zbiorów – na potrzeby kontroli ksiêgozbioru formu³owane i tworzone s¹ ró¿nego typu raporty. Zale-____________
ty tych raportów zosta³y przedstawione na II Seminarium
„Groma-dzenie zbiorów – sztuka wyboru”13.
W okresie od marca do lipca 2005 r. pracownicy Sekcji zeskano-wali katalog kartkowy zbiorów bibliotecznych do 1978 r. Informuje on o nastêpuj¹cych zbiorach:
Ksi¹¿ki – katalog alfabetyczny do roku 1978– opisy ksi¹¿ek gro-madzonych w bibliotekach PWr do roku 1978; opisy s¹ u³o¿one w porz¹dku alfabetycznym wg autorów lub tytu³ów (w przypadku prac, w których wystêpuje wiêcej ni¿ trzech autorów lub prac wyda-nych pod redakcj¹),
Ksi¹¿ki – katalog przedmiotowy do roku 1978 – umo¿liwia wy-szukiwanie literatury na okreœlony temat; karty u³o¿one s¹ alfabe-tycznie wed³ug hase³ przedmiotowych,
Prace naukowe i materia³y konferencyjne w czasopismach – ka-talog alfabetyczny – opisy prac monograficznych i materia³ów kon-ferencyjnych publikowanych w czasopismach uczelnianych i innych instytucji naukowych, gromadzonych w bibliotekach Politechniki Wroc³awskiej; karty u³o¿one s¹ w porz¹dku alfabetycznym wg autorów lub tytu³ów (w przypadku prac, w których wystêpuje wiêcej ni¿ trzech autorów lub prac pod redakcj¹),
Zbiory poniemieckie – katalog dzia³owy – opisy ksi¹¿ek i prac doktorskich, które ocala³y po niemieckiej Wy¿szej Szkole Technicz-nej we Wroc³awiu,
Prace doktorskie – katalog alfabetyczny do roku 1978 – opisy rozpraw doktorskich polskich i zagranicznych znajduj¹cych siê w ksiêgozbiorze Biblioteki G³ównej; karty katalogowe u³o¿one s¹ al-fabetycznie wg autorów prac. Informacje o pracach doktorskich gro-madzonych od 1978 r. zawiera katalog komputerowy.
£¹cznie zdigitalizowano zawartoœæ 235 skrzynek katalogowych, co da³o 217 068 zeskanowanych kart katalogowych. Pracê wykonano przy u¿yciu skanera wypo¿yczonego z Biblioteki G³ównej Politech-niki Warszawskiej. Obecnie trwaj¹ intensywne prace nad umieszcze-niem katalogu na serwerze bibliotecznym. Bêdzie on pe³ni³ rolê in-formacyjn¹ (bez mo¿liwoœci komputerowego zamawiania zbiorów). ____________
Przez ponad 20 lat funkcjonowania Sekcji „przewinê³o siê” kilka osób: Janina Charap, Irena D¹browska, Jolanta Kapusta, Urszula Ka-Ÿmierczak, Natalia Leœna, Anna Macyszyn, Justyna Namiêta i Ilona Spryszyñska. Obecnie Sekcja pracuje w sk³adzie piêcioosobowym: kie-rownik Bogna Krysztofik (w BG pracuje od 1975 r., w SKiAZ od 1985 r.), Janina Król (w BG od 1973 r., w SKiAZ od 1987 r.), Da-nuta Gratka (w BG 1975 r., w SKiAZ od 1985 r.), Bo¿ena Biernac-ka (w BG od 1983 r., w SKiAZ od 2003 r.), Marek Dubiñski (w BG od 1997 r., w SKiAZ od 1998 r.).
15 wrzeœnia 2003 r. Zarz¹dzeniem Wewnêtrznym Dyrektora Bi-blioteki nr 3/2000 rozwi¹zana zosta³a Sekcja Katalogowa. Jej zada-nia przejê³y: Sekcja Kontroli i Aktualizacji Zbiorów oraz Oddzia³ In-formacji Naukowej. Sekcja Kontroli i Aktualizacji Zbiorów przejê³a prowadzenie rejestru ubytków i tworzenia protoko³ów indywidual-nych zagubieñ ksi¹¿ek oraz aktualizowanie katalogów i inwentarzy na postawie protoko³ów wp³ywaj¹cych do Sekcji; natomiast Oddzia³ Informacji Naukowej – pomoc w korzystaniu z katalogów.
WNIOSKI
Sekcja Kontroli i Aktualizacji Zbiorów Biblioteki G³ównej Poli-techniki Wroc³awskiej jest jedn¹ z najd³u¿ej dzia³aj¹cych komórek kontrolno-selekcyjno-skontrowych wœród bibliotek politechnicznych w Polsce. Starsz¹ jest tylko Sekcja Bibliotek Zak³adowych i Selek-cji Ksiêgozbioru Biblioteki G³ównej Politechniki Krakowskiej, która powsta³a w 1983 r. Sekcja Kontroli i Aktualizacji Zbiorów na Poli-technice Wroc³awskiej posiada wszelkie narzêdzia wspomagaj¹ce za-rz¹dzanie zbiorami bibliotecznymi. To tu drukuje siê inwentarze zbiorów czy wykazy ksi¹¿ek przeznaczonych do selekcji, które po-zwalaj¹ przygotowaæ i przeprowadziæ inwentaryzacjê oraz skróciæ czas selekcji.
Dziêki Sekcji ksiêgozbiór jest stale aktualny – usuwane s¹ publi-kacje zdezaktualizowane, zniszczone, zdekompletowane, zbêdne, nieczytane. Jednoczeœnie pamiêta siê o zabezpieczeniu piœmiennic-twa retrospektywnego przez zachowanie jednego archiwalnego eg-zemplarza ka¿dego tytu³u zgromadzonego w bibliotece.
Dostosowa-nie programu ALEPH pozwala na zmianê lokalizacji ksi¹¿ek pomiê-dzy bibliotekami sieci.
Specjalny raport zerowego wykorzystania ksi¹¿ek pozwala badaæ czêstotliwoœæ korzystania ze zbiorów, dziêki czemu mo¿na zmieniaæ lokalizacjê ksi¹¿ek miêdzy czytelni¹ a magazynem Biblioteki G³ów-nej. Mo¿na te¿ typowaæ tytu³y do odkupienia przez czytelników w za-mian za zagubione. W planach Sekcji jest równie¿ zakupienie czytni-ków kreskowych, które u³atwi³yby i przyspieszy³y prace skontrowe. Wszystkie prace wykonywane przez Sekcjê Kontroli i Aktualiza-cji Zbiorów, w tym skrupulatnie przygotowywane raporty, wykazy i protoko³y maj¹ niekwestionowany wp³yw na prawid³owe i skutecz-ne zarz¹dzanie zbiorami w Bibliotece Politechniki Wroc³awskiej.
Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej
FESTIWALOWY WRZESIEÑ
W POLITECHNICE WROC£AWSKIEJ
Z UDZIA£EM BIBLIOTEKI
POCZ¥TKI ŒWIÊTOWANIA NAUKIPolacy bardzo chêtnie przejmuj¹ najró¿niejsze zwyczaje, elemen-ty tradycji innych narodów, choæ nie zawsze jest to udany maria¿. Tradycje buduje siê i pielêgnuje wielopokoleniowo, a du¿e znacze-nie na jej kszta³t maj¹ historia, usytuowaznacze-nie geograficzne, nawet kli-mat. Natomiast œwiêtowanie nauki w formie festiwalu przyjête od Szkotów przez Polaków jest wspania³ym pomys³em. Pierwszy festi-wal nauki w Europie odby³ siê w 1988 r. w stolicy Szkocji – Edyn-burgu, a jego inicjatorem by³a Rada Miejska tego miasta1. W
podob-ny sposób podziw dla nauki wyra¿aj¹ wspó³czeœnie takie kraje, jak Francja2, Szwajcaria3, Australia4. W Polsce pierwszy festiwal nauki
zorganizowa³y uczelnie warszawskie w 1997 r. Od tego czasu roœnie ____________
1Festival of Science[on-line, dostêp 5 grudnia 2006], http://www.theba.net/theba/ Events/FestivalofScience/index.html
216e`me Festival des Sciences de Chamonix Mont-Blanc 2006. LA FIN... ET APRES?[on-line, dostêp 5 grudnia 2006], http://www.festival.chamonix-mont-blanc. fr/festi1991/festi1991.html
3Festival Science et Cité[on-line, dostêp 5 grudnia 2006], http://www.unige.ch/ festival-science-et-cite/
4Australian Science Festival[on-line, dostêp 5 grudnia 2006], http://www.science festival.com.au/indexer.php
zainteresowanie w³aœnie tak¹ form¹ propagowania nauki. Ka¿dego ro-ku przy³¹cza³y siê kolejne miasta, a w 2006 r. by³y to: Bielsko-Bia³a, Kielce, Kraków, Lublin, £ódŸ, Opole, Poznañ, Siedlce, Toruñ, Wro-c³aw i kilka miast Górnego Œl¹ska.
Wroc³awskie œrodowisko akademickie organizuje od 1998 r. Dol-noœl¹ski Festiwal Nauki w drugiej po³owie wrzeœnia, zapraszaj¹c m³o-dzie¿ i ich rodziny. We Wroc³awiu pierwszy festiwal nauki zorganizo-wa³a Aleksandra Kubicz z Uniwersytetu Wroc³awskiego, a jej przes³a-nie „Nauka otwiera oczy, u³atwia ¿ycie, zaspokaja potrzebê poznania” patronuje przedsiêwziêciu do dzisiaj. Po piêciu latach kierowania nim przekaza³a w³adzê Kazimierze A. Wilk z Politechniki Wroc³awskiej. Od pocz¹tku – od I Dolnoœl¹skiego Festiwalu Nauki (DFN) – pra-cownicy oraz studenci Politechniki Wroc³awskiej bior¹ aktywny udzia³ w festiwalu, przygotowuj¹c atrakcyjny program. Sale wyk³adowe, se-minaryjne i laboratoria s¹ udostêpniane tym, którzy interesuj¹ siê na-uk¹, kultur¹, sztuk¹ i zaciekawieni s¹ zjawiskami otaczaj¹cego nas œwiata. Prezentowane s¹ osi¹gniêcia nauki ze wszystkich dziedzin wiedzy w atrakcyjnej i przystêpnej formie, z umo¿liwieniem bezpo-œredniego kontaktu z ludŸmi nauki. W trakcie festiwalu przedstawiane s¹ nie tylko najnowsze osi¹gniêcia nowoczesnej nauki, ale tak¿e mo¿-liwoœci praktycznego wykorzystania jej w ¿yciu codziennym.
Pierwsz¹ bibliotek¹ w kraju, która aktywnie w³¹czy³a siê do festi-walu by³a Biblioteka G³ówna Politechniki Wroc³awskiej. Z du¿ym za-ciekawieniem przyjêto imprezê Polowanie na informacjê. Od ksi¹¿ki
do Internetu(1998 r.). Dla wiêkszoœci by³o odkrycie internetu, a tak¿e ¿e biblioteka to nie tylko ksi¹¿ki ale te¿ Ÿród³a informacji – tradycyj-ne i nowoczestradycyj-ne. Ze œmia³oœci¹ merytoryczn¹ przygotowano program festiwalowy w kolejnym roku – Biblioteka w pajêczynie Internetu (1999 r.). Bibliotekarze zaanga¿owani w to przedsiêwziêcie musieli wykazaæ siê du¿ymi umiejêtnoœciami dydaktycznymi, aby pokazaæ, ja-kie zasoby znajduj¹ siê w sieci i jak z nich korzystaæ. Kolejna edycja DFN w 2000 r. manifestowana by³a w Bibliotece programem pt.
Bi-blioteka z piórkiem i myszk¹. Poszczególne etapy rozwoju Biblioteki
zobrazowano wystaw¹. Eksponatami by³y ksi¹¿ki od najstarszych zbiorów po wspó³czesne, a tak¿e meble i elementy dekoracyjne, obo-wi¹zuj¹ce w danym okresie. Wirtualna biblioteka to festiwalowy
pro-jekt zrealizowany w formie warsztatów w 2001 r. Uczestnicy festi-walu mogli samodzielnie wyszukiwaæ w katalogach dostêpnych on-line literaturê na okreœlony temat. Dla wielu taka mo¿liwoœæ by³a mi³ym zaskoczeniem ale te¿ praktyczn¹ wskazówk¹ do umiejêtnego korzystania z informacji zamieszczonej na stronie biblioteki. Internet
w bibliotece bez tajemnic to temat kolejnego programu festiwalowe-go w 2002 r. Z bibliotek¹ do Unii Europejskiej to wystawa ekspo-nowana w Bibliotece w ramach festiwalu w 2003 r. Ekspozycjê przygotowano w Bibliotece Narodowej w Warszawie. We Wroc³awiu pokazano j¹ w wersji wzbogaconej o eksponaty wypo¿yczone z bi-bliotek miejscowych i zrealizowano w trzech cyklach tematycznych: – Korzenie Europy – ró¿ne elementy kulturowej tradycji obecne
we wspó³czesnej Europie,
– Unia Europejska – ekspozycja idei zjednoczeniowych Europy oraz zwi¹zków kulturowych miêdzy Polsk¹ a krajami Unii Eu-ropejskiej,
– Biblioteki w ¿yciu kulturalnym i naukowym Europy – dzia³al-noœæ informacyjna bibliotek o Unii Europejskiej oraz wk³ad polskich bibliotek w budowê spo³eczeñstwa informacyjnego. Z ogromnym zainteresowaniem m³odzie¿ przyjê³a panelow¹ pre-zentacjê festiwalow¹ 2004 r. pt. Informacyjny Matrix czyli
bibliote-ka w cyberprzestrzeni. Uczestnicy festiwalu, choæ zaznajomieni z in-ternetem, z zainteresowaniem obserwowali, jak daleko w g³¹b mo¿-na pod¹¿aæ w tajniki wiedzy, jeœli umiejêtnie porusza siê wirtualnym szlakiem. Interesuj¹cym przyk³adem mo¿e byæ projekt zrealizowany w 2005 r. pt. Od druku do e-booków. Biblioteka cyfrowa.
Pokazano, jakie mo¿liwoœci ma u¿ytkownik Biblioteki i to, ¿e obok tradycyjnych mo¿na korzystaæ z cyfrowych zasobów bibliote-ki. Przygotowano wystawê starych XVIII-XIX-wiecznych ksi¹¿ek. Ekspozycja zabytków piœmiennictwa by³a wstêpem do prezentacji poszczególnych etapów tworzenia z nich zasobów cyfrowych w Bi-bliotece. Goœæmi byli gimnazjaliœci i licealiœci nie tylko z Wroc³awia i województwa dolnoœl¹skiego. W prezentacji uczestniczy³o ponad 600, a wystawê zwiedzi³o oko³o 800 osób. Ca³oœæ mia³a oprawê pla-styczn¹ – obrazy rozwieszone w sali wystawowej, namalowane przez autorkê (http://ebib.oss.wroc.pl/2005/67/grocholska.php).
ZNOWELIZOWANY SCENARIUSZ
DOLNOŒL¥SKIEGO FESTIWALU NAUKI 2006 ROKU
W 2006 r. IX Dolnoœl¹ski Festiwal Nauki przebiega³ w wartej omówienia, innej od poprzednich, ciekawej formule, opartej na za-sadzie spektaklu teatralnego. Poszczególne imprezy uk³ada³y siê w pasa¿ z okreœlon¹ tematycznie dramaturgi¹. 650 imprez realizowa-no w 36 pasa¿ach obejmuj¹cych nauki œcis³e, humanistyczne, przy-rodnicze, medyczne, artystyczne, a tak¿e sport i przedmioty wojsko-we. Zagadnienia naukowe prezentowane by³y w okreœlonym tema-tycznie cyklu. Ka¿dy pasa¿ realizowano ró¿nymi formami. By³y to pokazy, wystawy, wyk³ady, prezentacje, demonstracje, happeningi, konkursy, dyskusje, wycieczki, warsztaty i projekcje filmów.
Cykl imprez skonstruowany by³ w takiej formie, aby to samo za-gadnienie zademonstrowaæ przez ró¿norodny pryzmat, zachowuj¹c zamkniêt¹ ca³oœæ. W Politechnice Wroc³awskiej program festiwalu realizowano w siedmiu pasa¿ach:
1. Od pierwiastka do barwnika, DNA i kosmetyków, 2. Cz³owiek w cyberprzestrzeni,
3. Czyste i bogate œrodowisko, 4. Dlaczego tak pêdzisz cz³owieku? 5. Niezawodna technika,
6. Oblicza piêkna,
7. Kalejdoskop matematyczno-fizyczny5.
W BIBLIOTECE G£ÓWNEJ TRADYCYJNIE I WIRTUALNIE
Wirtualny œwiat, wywo³any w pasa¿u Cz³owiek w
cyberprzestrze-ni, wzbudzi³ realne zainteresowanie ponad 2000 osób – dzieci przed-szkolnych, uczniów szkó³ podstawowych i œrednich, ale te¿ osób do-ros³ych. Z 10 imprez, 4 powtarzano w kilku sesjach, ze wzglêdu na sposób prowadzenia zajêæ i ograniczenie liczby miejsc w sali. Auto-rami projektu byli pracownicy i studenci Politechniki Wroc³awskiej ____________
5Program IX Festiwalu[on-line, dostêp 5 grudnia 2006], http://www.pwr.wroc. pl/26793.xml
z Instytutu Informatyki, Automatyki i Robotyki, Instytutu Informaty-ki i Zarz¹dzania, a tak¿e BiblioteInformaty-ki G³ównej.
Szczególny udzia³ Biblioteki w projekcie tego pasa¿u wynika z fak-tu, ¿e koordynatorem by³a autorka. Z za³o¿enia ka¿dy pasa¿ musia³ mieæ wspóln¹ myœl przewodni¹. Dlatego imprezy, ³¹czy³y siê nie tylko tematycznie, ale ods³ony tego spektaklu by³y u³o¿one tak, aby ka¿dy goœæ móg³ uczestniczyæ w ca³ym zdarzeniu. Praca koordynatora pole-ga³a na dobraniu tematów, dopasowaniu sal wyk³adowych, laborato-riów czy innej przestrzeni na potrzeby zaplanowanych zadañ. Istotne by³o wyposa¿enie w sprzêt i materia³y do przeprowadzenia zajêæ.
W wyk³adach i prezentacjach uczestnicy festiwalu nie tylko byli biernymi s³uchaczami, widzami, ale te¿ dziêki umiejêtnoœci dydak-tycznej prowadz¹cych mogli sprawdziæ siê jako praktycy.
W pasa¿u przygotowano nastêpuj¹ce imprezy:
– Warsztaty programowania telefonów komórkowych w jêzyku Java, – Elektroniczny kamerdyner w telefonie,
– Inteligencja: Czy sztuczna znaczy lepsza?
– Ludzie kontra roboty – zmierz siê z nasz¹ dru¿yn¹ RoboCup, – Z pamiêtnika m³odego programisty,
– Urok starych komputerów,
– Sztuczna inteligencja – czy jest siê czego baæ? – Zaczarowany œwiat komputerów zaprasza! – Strony domowe bibliotek czy portale wiedzy? – Biblioteka cyfrowa.
Du¿ym zainteresowaniem ka¿dego roku ciesz¹ siê imprezy, które przygotowuj¹ pracownicy Biblioteki G³ównej, tak du¿ym, ¿e od kil-ku lat przed rozpoczêciem festiwalu na poszczególne ods³ony prowa-dzone s¹ zapisy, a mimo to realizowana jest wiêksza ni¿ planowana liczba spotkañ, zw³aszcza dla przyje¿d¿aj¹cych z odleg³ych miejsco-woœci. W tym roku bibliotekarze przygotowali dwa g³ówne tematy, a przed zasadnicz¹ czêœci¹ spotkania m³odzie¿ zwiedza³a Bibliotekê. Pierwszy to – Strony domowe bibliotek czy portale wiedzy?, gdzie wykazano cechy portalu, czyli wyspecjalizowane miejsca/strony WWW, poprzez które u¿ytkownicy mog¹ zlokalizowaæ i po³¹czyæ siê z wybranymi treœciami, jak równie¿ poznaæ, co portale oferuj¹ – narzêdzia wyszukiwawcze do przegl¹dania sieci, katalogi stron,
naj-nowsze wiadomoœci, zakupy on-line, komunikacjê (np. darmowe kon-ta e-mail czy tzw. chat). Wa¿n¹ spraw¹ by³o kon-tak¿e zwrócenie uwagi, na to, ¿e s¹ to strony internetowe tworzone dla okreœlonej grupy odbiorców: uczniów, studentów, nauczycieli, zainteresowanych wy-bran¹ dziedzin¹, tematem grup zawodowych, grup zainteresowañ.
Drugi podjêty temat to Biblioteka cyfrowa. Uczestnicy mieli oka-zjê nie tylko przenieœæ siê z biblioteki tradycyjnej do wirtualnej, ale te¿ zapoznaæ siê z etapami tworzenia dokumentu elektronicznego. Po-kazano ten proces od skanowania, poprzez wstêpn¹ korektê, zamianê materia³u wyjœciowego na elektroniczn¹ postaæ gotow¹ do prezenta-cji, zapisan¹ ca³kowicie w formacie cyfrowym jako plik danych. Omówiono zalety i wady drukowanej i cyfrowej postaci ksi¹¿ki.
Ksi¹¿ka drukowana jest ³atwa w przenoszeniu i korzystaniu, nie-potrzebne s¹ dodatkowe urz¹dzenia do odczytu, niska cena noœnika (papier), dostêp do niej jest bezpoœredni. Wad¹ jest krótka ¿ywot-noœæ, zaczytanie, ograniczony dostêp (1 u¿ytkownik), czasoch³onne wyszukiwanie informacji (spis treœci, indeks, skorowidz), ogranicze-nie formy materialnej (czcionka, kolumna margines), d³ugotrwa³y i kosztowny proces tworzenia (edytorski i poligraficzny).
Wad¹ elektronicznej postaci ksi¹¿ki jest koszt urz¹dzeñ do odczy-tu (palmtop, laptop, desktop, smartfon, telefon komórkowy), ró¿norod-noœæ formatów i oprogramowania, nieodwracalna utrata danych (uszkodzenie dysku), dyskomfort podczas czytania z monitora, odstêp-stwo od tradycji (przyzwyczajenia). Zalet¹ jest powszechny dostêp, mo¿liwoœæ przechowywania wielu ksi¹¿ek w jednym urz¹dzeniu, ³a-twoœæ wyszukiwania danych, mo¿liwoœæ jednoczesnego czytania jed-nej ksi¹¿ki przez wielu u¿ytkowników, dopasowanie formy ksi¹¿ki do indywidualnych potrzeb (wielkoœæ czcionki, programy do g³oœnego czytania – syntezator mowy). Mo¿na w tej postaci równie¿ zainstalo-waæ u³atwienia dla niepe³nosprawnych, proces publikacji jest tañszy, niezmienna jest jakoœæ postaci cyfrowej niezale¿nie od liczby u¿yt-kowników, istotna jest hipertekstowoœæ (przechodzenie do innych te-kstów) i wyszukiwanie tematyczne. Zwrócono te¿ uwagê na prawa au-torskie obowi¹zuj¹ce przy publikowaniu ksi¹¿ek w internecie.
Obie imprezy zrealizowa³ zespó³ Bo¿eny Grocholskiej w sk³a-dzie: Anna Komperda, Krzysztof Moskwa, Ma³gorzata Kuziela,
Aga-ta Sieñczyk, Urszula WojAga-tasik, Jadwiga Wojtczak, JolanAga-ta Wróbel, Barbara Urbañczyk i Bo¿ena Zarucka.
PODSUMOWANIE
Od paŸdziernika do czerwca sale wyk³adowe, laboratoria to miej-sce dla prelegentów i studentów, którzy realizuj¹ program dydak-tyczny. Wrzeœniowy Festiwal Nauki daje szansê uczestniczenia w za-jêciach przygotowanych przez tych samych dydaktyków wszystkim, którzy ciekawi s¹ nauki. Biblioteka jest natomiast otwarta dla wszy-stkich przez ca³y rok – dlaczego wiêc w³¹cza siê z w³asnym progra-mem do festiwalu?
Nie ka¿dy zdaje sobie sprawê, jaka jest wspó³czesna biblioteka naukowa, dlatego pracownicy Biblioteki G³ównej Politechniki Wro-c³awskiej w przemyœlanej formie pokazuj¹ swoj¹ ofertê, ze szczegól-nym wskazaniem na mo¿liwoœci, jakie stwarza internet. Zw³aszcza m³odzie¿ szkó³ ponadpodstawowych docenia fakt, ¿e mo¿e równie¿ korzystaæ z zasobów Biblioteki. Potwierdzeniem potrzeby w³¹czania siê do Festiwalu z w³asnym programem, jest fakt, ¿e zg³aszaj¹cych chêæ uczestnictwa w zajêciach prowadzonych w Bibliotece jest du-¿o wiêcej ni¿ przewiduje program.
Po zakoñczeniu kolejnej edycji festiwalu, obserwuje siê, ¿e uczniowie korzystaj¹ z Biblioteki, gdy gromadz¹ materia³y do refe-ratów. Nie s¹ to tylko mieszkañcy Wroc³awia, ale np. Opola, Biela-wy, Dzier¿oniowa, Wo³owa, a nawet Prudnika.
Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej
DOKUMENTACJA
DOROBKU NAUKOWEGO PRACOWNIKÓW
POLITECHNIKI WROC£AWSKIEJ
WSTÊP
Wspó³czesne biblioteki akademickie aktywnie uczestnicz¹ w two-rzeniu informacji i organizowaniu dostêpu do zasobów elektronicznych – katalogów on-line, baz danych, serwisów w³asnych i innych biblio-tek. Maj¹ spore osi¹gniêcia w edukacji u¿ytkowników, dzia³alnoœci promocyjnej i marketingowej, digitalizuj¹ zbiory, negocjuj¹ umowy, te-stuj¹ nowe rozwi¹zania zapewniaj¹ce coraz szybszy i wygodniejszy do-stêp do baz danych i us³ug. G³ównym celem tej dzia³alnoœci jest udo-stêpnianie informacji o literaturze naukowej, wspomaganie procesu dy-daktycznego i badañ naukowych prowadzonych na uczelniach.
Wraz z postêpem w nauce roœnie liczba wytwarzanych materia³ów naukowych – publikacji, prac niepublikowanych, raportów z badañ, projektów, zg³oszeñ patentowych, które s¹ tworzone na uczelniach. Ich rejestrowanie i odpowiednie opracowanie powinno odbywaæ siê w bibliotekach, które z racji pe³nionych funkcji i przygotowania fa-chowego s¹ predysponowane do gromadzenia, opracowania i przetwa-rzania tych danych. Dokumentowanie dorobku uczelni powinno byæ zorganizowane w postaci systemu tworzonego przez wszystkie jedno-stki organizacyjne uczelni, z bibliotek¹ jako g³ównym koordynatorem prac. Aby system informacji o dorobku spe³ni³ swoje zadanie, a dane
w nim zawarte mog³y byæ podstaw¹ do analiz iloœciowych i jakoœcio-wych uznawanych przez uczelniê i odpowiednie ministerstwo, musi spe³niaæ kryterium kompletnoœci i jakoœci zawartych w nim informa-cji. Kompletnoœæ i odpowiedni¹ jakoœæ danych mo¿na uzyskaæ tylko na drodze rozwi¹zañ organizacyjnych i porozumieñ zawartych pomiê-dzy uczelni¹ i bibliotek¹, które powinny dotyczyæ procedury zg³asza-nia danych przez autorów, stosowazg³asza-nia jednolitych zasad kwalifikacji prac oraz respektowania przez w³adze uczelni tylko danych, których podstaw¹ jest baza tworzona w bibliotece. Za prawid³owe funkcjono-wanie takiego systemu w równej mierze powinna byæ odpowiedzialna biblioteka, jak i uczelnia, która wspiera dzia³anie systemu, wydaj¹c odpowiednie zarz¹dzenia i egzekwuj¹c ich stosowanie.
SYSTEM DOKUMENTACJI DOROBKU NAUKOWEGO – PRZESZ£OŒÆ I TERAZ`NIEJSZOŒÆ
Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej w 1972 r. – jako pierwsza w Polsce – zastosowa³a komputerowy system reje-stracji i informacji o dorobku naukowym swoich pracowników – SINT-D. Na potrzeby systemu zosta³ utworzony Oddzia³ Dokumen-tacji, który czuwa³ nad tworzeniem i aktualizacj¹ bazy. Przez wszy-stkie lata do chwili obecnej, system by³ stale rozwijany i dostosowy-wany do potrzeb odbiorców. Obecnie jego podstaw¹ jest baza wystê-puj¹ca od 1992 r. pod akronimem DONA (DOrobek NAukowy). Za-wiera dane o publikacjach od 1945 r., a o pracach niepublikowanych od roku 1969. Od 1985 r. w systemie gromadzone s¹ równie¿ dane o dorobku naukowym powsta³ym poza zatrudnieniem w Politechni-ce Wroc³awskiej i o pracach popularnonaukowych i dydaktycznych. Podstawowym celem postawionym przed systemem w fazie projek-towania by³o wspomaganie zarz¹dzania badaniami naukowymi, czy-li dostarczanie w³adzom Uczelni wszelkich danych potrzebnych do analizy dorobku naukowego tworzonego przez jej pracowników1.
____________
1D. G³azek, Wspomaganie badañ i dydaktyki w Politechnice Wroc³awskiej przez wydawnictwa systemu DONA, [w:] Udzia³ bibliotek akademickich w kszta³towaniu
spo³eczeñstwa informacyjnego w Polsce – potencja³, mo¿liwoœci, potrzeby: materia-³y z konferencji naukowej, Bydgoszcz-Klonowo, 15-17.V.2002, Bydgoszcz 2002, s. 80.
W 1996 r. baza DONA zosta³a udostêpniona on-line pracownikom uczelni na platformie sieci Novell, a na stronie domowej Biblioteki mo¿na z niej korzystaæ od 2002 r. pod adresem: http://www.bg.pwr. wroc.pl/KATA. W zwi¹zku z wdro¿eniem w Bibliotece G³ównej PWr Zintegrowanego Systemu Bibliotecznego ALEPH, w 2005 r. podjêto decyzjê o przeniesieniu bazy DONA na serwer systemu ALEPH i o zmianie formatu bibliograficznego danych z APIN-MARC na MARC21. Przeniesienie by³o konieczne, poniewa¿ system DONA wraz z systemem APIN udostêpniaj¹cym bazê w Internecie s¹ ju¿ przesta-rza³e, zbyt zawodne i nie spe³niaj¹ wszystkich aktualnych wymagañ2.
Od pocz¹tku swojego funkcjonowania do najwa¿niejszych zadañ systemu dokumentacji na Politechnice Wroc³awskiej nale¿a³o:
– gromadzenie danych o dorobku naukowym pracowników PWr, – edycja wydawnictw informacyjnych,
– rozpowszechnianie zgromadzonych informacji.
Gromadzenie danych odbywa siê na podstawie zarz¹dzeñ JM Rek-tora. Pierwsze zarz¹dzenie w tej sprawie zosta³o wydane w 1969 r.3,
a najnowsze obowi¹zuje od 1 stycznia 2005 r. i szczegó³owo regu-luje zasady dokumentowania dorobku naukowego, m.in. tryb zg³a-szania, rodzaje prac, które podlegaj¹ rejestrowaniu oraz zasady ich kwalifikacji4. Zarz¹dzenie nak³ada na pracowników naukowych
Uczel-ni obowi¹zek dokumentowaUczel-nia i dostarczaUczel-nia prac do biblioteki w miejscu zatrudnienia, tzn. w instytutach lub na wydzia³ach. Doku-mentowane s¹ wszystkie publikacje i prace niepublikowane na podsta-wie orygina³ów przedstawionych przez autorów i wykonane w okre-sie zatrudnienia pracownika na Uczelni. W osobnym zbiorze „inne” s¹ ____________
2D. Ko³cio, B. Radecka, I. Statkiewicz, Komputerowy zintegrowany system bi-blioteczny ALEPH. Interfejs wyszukiwawczy WWW dedykowany dla bazy Dorobek Naukowy Pracowników Politechniki Wroc³awskiej DONA, „Raporty Bibl. G³. OINT PWr” 2005, Ser. SPR, nr 269, s. 3.
3Szczegó³owe zasady planowania i sprawozdawczoœci z prowadzonych badañ naukowych, [w:] Zarz¹dzenia i wytyczne. Organizacja dzia³alnoœci instytutu
uczel-nianego, Wroc³aw 1969, s. 53-54.
4Zarz¹dzenie Wewnêtrzne 1/2005 z dnia 17 stycznia 2005 r. w sprawie doku-mentowania i rozpowszechniania wyników badañ naukowych pracowników Poli-techniki Wroc³awskiej [on-line, dostêp 30 maja 2006], http://www.bg.pwr.wroc.pl/ OBIB/Oddz_Dokum/Zarzadz_2005.htm.
rejestrowane publikacje naukowe powsta³e przed okresem zatrudnienia na PWr i które posiadaj¹ afiliacjê inn¹ ni¿ Politechnika Wroc³awska. W Zarz¹dzeniu okreœlony jest tak¿e tryb rozstrzygania w¹tpliwoœci, które wystêpuj¹ przy rejestrowaniu dorobku, gdzie odpowiednimi in-stancjami wydaj¹cymi opiniê w tych sprawach s¹ dziekani oraz Pro-rektor ds. Badañ Naukowych i Wspó³pracy z Gospodark¹.
Opisy bibliograficzne s¹ tworzone w bibliotekach wydzia³ów, in-stytutów, katedr – w miejscu pracy autora, po zg³oszeniu przez nie-go faktu zakoñczenia pracy. Pracownik biblioteki tworzy opis doku-mentu w postaci elektronicznej, który po weryfikacji w Oddziale Dokumentacji Biblioteki G³ównej, s³u¿y do aktualizacji bazy DONA. Opis dokumentu tworzony jest zgodnie z obowi¹zuj¹cymi polskimi normami i zawiera: opis bibliograficzny, swobodne s³owa kluczowe oraz dla niektórych prac streszczenie autorskie. Opis bibliograficzny tworzony jest wy³¹cznie z autopsji, jedynie wyj¹tkowo dopuszcza siê sporz¹dzenie go na podstawie odbitki. Dokumentami Ÿród³owymi s¹: ksi¹¿ki, artyku³y, utwory z wydawnictw zwartych, referaty i komuni-katy konferencyjne, recenzje, prace architektoniczne i urbanistyczne5,
patenty, wzory u¿ytkowe oraz raporty z badañ (oprócz poufnych i taj-nych). Zakres tematyczny bazy odpowiada dziedzinom objêtym za-kresem badañ prowadzonych na Uczelni. Obecnie baza zawiera pra-wie 150 tys. rekordów i rocznie zwiêksza siê o oko³o 5 tys. rekordów. System DONA jest przeznaczony przede wszystkim dla kadry kierowniczej Uczelni. Ponadto mog¹ z niego korzystaæ u¿ytkownicy indywidualni (zw³aszcza autorzy rejestrowanych prac) a tak¿e inni zainteresowani uzyskaniem informacji o wynikach badañ nauko-wych. Rozwi¹zania organizacyjne w postaci okreœlenia obowi¹zku i trybu zg³aszania prac, zorganizowanie wspó³pracy wszystkich jed-nostek Uczelni oraz egzekwowanie zarz¹dzeñ zapewni³o komplet-noœæ i w³aœciw¹ jakoœæ bazy. Zgromadzone w niej dane s¹ jedynym Ÿród³em informacji o dorobku naukowym pracowników zatrudnio-nych na Politechnice Wroc³awskiej, podstaw¹ ich oceny i opracowañ ____________
5Dotyczy prac architektonicznych i urbanistycznych nagrodzonych i wyró¿nio-nych w konkursach, o których informacja zosta³a opublikowana w fachowych cza-sopismach i opublikowanych katalogach wystaw.
ró¿nego rodzaju rankingów, zestawieñ statystycznych i bibliometrycz-nych. U¿ytkownikami bazy s¹ tak¿e studenci poszukuj¹cy literatury do prac dyplomowych, a nawet uczniowie szkó³ œrednich, zw³aszcza o profilu technicznym lub informatycznym. Baza umo¿liwia wyszu-kiwanie w ca³ym tekœcie opisu wg s³ów kluczowych lub poszczegól-nych pól (np. autor/promotor, tytu³, nazwa serii, tytu³ czasopisma, miejsce wydania i wydawca, klasyfikacja przedmiotowa APIN, nazwa i miejsce konferencji). Bibliograficzna baza DONA umo¿liwia nie tylko wyszukiwanie opisów bibliograficznych prac ale równie¿ dotar-cie do pe³nych tekstów dokumentów, np. artyku³ów z czasopism pre-numerowanych w wersji elektronicznej przez Bibliotekê lub ksi¹¿ek i doktoratów udostêpnianych on-line w zasobach DOLNOŒL¥SKIEJ BIBLIOTEKI CYFROWEJ. W przypadku chêci dotarcia do prac dru-kowanych konieczne jest sprawdzenie lokalizacji w innych bazach Biblioteki: KSI¥¯KI I CZASOPISMA czy KATALOGI KARTKO-WE (on-line). Niestety nie zawsze wyszukane materia³y s¹ dostêpne w bibliotece, zw³aszcza materia³y konferencyjne lub niepublikowane referaty, z których mo¿na skorzystaæ tylko za zgod¹ autora.
Za funkcjonowanie systemu DONA odpowiedzialny jest – wspo-mniany ju¿ wczeœniej – Oddzia³ Dokumentacji Biblioteki G³ównej, którego zadaniem jest czuwanie nad ca³oœci¹ prac zwi¹zanych z na-pe³nianiem bazy, jej korekt¹, aktualizacj¹, podejmowaniem decyzji w sprawie kwalifikacji prac (po ewentualnym uzgodnieniu z dzieka-nami i w³aœciwym prorektorem w sytuacjach w¹tpliwych). Jednym z najwa¿niejszych zadañ Oddzia³u jest realizacja ró¿nego typu us³ug na podstawie systemu DONA, np.:
– edycja wydawnictw informacyjnych:
• „Analiza dorobku naukowego pracowników Politechniki Wroc³awskiej”, rocznik, od 1973 r. ukaza³y siê 33 edycje te-go wydawnictwa,
• „Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Wroc³aw-skiej”, rocznik, od 1969 r. ukaza³o siê 38 edycji tego wydaw-nictwa;
– przygotowanie zestawieñ statystycznych:
• wykazów prac autorów i jednostek organizacyjnych uczelni w dowolnym wyborze i uk³adzie (wg ró¿norodnych
kryte-riów, np. autora, jednostki organizacyjnej, roku opublikowa-nia, rodzaju pracy),
• wykazów prac wykonanych w okreœlonych kierunkach badañ i tematach badawczych,
• zestawieñ statystycznych potrzebnych do ankiet oceniaj¹cych pracowników i poszczególne jednostki.
Szczególne znaczenie w³adze Uczelni przywi¹zuj¹ do wydawnic-twa „Analiza dorobku naukowego pracowników Politechniki Wro-c³awskiej”, które podaje liczbê publikacji ka¿dego pracownika nau-kowego oraz zestawienia zbiorcze dla ka¿dej jednostki organizacyj-nej (wydzia³u, instytutu, katedry, zak³adu) za ostatnie piêæ lat. W „Analizie” publikacje s¹ prezentowane z podzia³em wg rodzaju pracy (artyku³, referat, utwór w ksi¹¿ce itp.) i zasiêgu (zagraniczny i krajowy), uwzglêdniane jest tak¿e promotorstwo, redakcja nauko-wa prac zbiorowych oraz liczba cytonauko-wañ ka¿dego pracownika. Wy-dawnictwo jest corocznie przygotowywane w styczniu i omawiane na Senacie poœwiêconym ocenie dorobku naukowego pracowników.
Pozosta³e rodzaje wykazów statystycznych (pracowników i jed-nostek wg ró¿nych kryteriów), mog¹ byæ przygotowywane na bie¿¹-co, zgodnie z zamówieniem pracownika – autora prac lub w³adz Uczelni w postaci drukowanej i sygnowane piecz¹tk¹ Oddzia³u lub w postaci elektronicznej. System umo¿liwia tak¿e samodzielne gene-rowanie wykazu dorobku naukowego wprost ze strony internetowej bazy i przes³anie wyników na podany adres poczty elektronicznej.
Do innych, równie wa¿nych zadañ Oddzia³u Dokumentacji, nale-¿y te¿ wspó³praca z Oœrodkiem Przetwarzania Informacji w Warswie w zakresie aktualizacji systemu SYNABA (rozpoczêtych i za-koñczonych prac naukowo-badawczych) oraz przekazywanie infor-macji o doktoratach obronionych na Politechnice Wroc³awskiej do bazy Dissertation and Theses, która rejestruje dane o pracach dok-torskich i magisterskich z ca³ego œwiata, g³ównie uczelni z USA, Kanady i Australii. Politechnika Wroc³awska jest jedyn¹ uczelni¹ w Polsce regularnie przesy³aj¹c¹ do tej bazy informacje o doktora-tach w postaci opisu bibliograficznego i streszczenia autorskiego. Obecnie w bazie Dissertations and Theses jest oko³o 1000 opisów prac, które zosta³y obronione na Uczelni.
Oddzia³ Dokumentacji prowadzi te¿ dzia³alnoœæ instrukta¿ow¹ w zakresie tworzenia opisu bibliograficznego dokumentowanych prac naukowych. Wobec du¿ej liczby osób wspó³tworz¹cych bazê – pracowników Oddzia³u, sieci bibliotecznej i pracowników Uczelni, którzy w zakresie obowi¹zków maj¹ dokumentowanie, niezbêdne okaza³o siê opracowanie Instrukcji6 szczegó³owo omawiaj¹cej
spo-ZARZ¥DZENIE WEWNÊTRZNE JM Rektora 1/2005
w sprawie dokumentowania i rozpowszechniania wyników badañ naukowych pracowników Politechniki Wroc³awskiej
z dnia 17 stycznia 2005 r.
AUTORZY
zg³oszenie pracy
Biblioteka G³ówna i OINT
ODDZIA£ DOKUMENTACJI
Baza DONA
Internet:
http://www.bg.pwr.wroc.pl/KATA
Biblioteki wydzia³ów i instytutów
tworzenie plików z opisem bibliograficznym pracy
SYNABA (OPI) Dissertations and Theses
„Analiza dorobku naukowego pracowników PWr”
(wyd.od 1973) „Bibliografia publikacji
pracowników PWr” (wyd. od 1969)
wykazy prac dla autorów i kadry zarz¹dzaj¹cej PWr zestawienia statystyczne
dla autorów i kadry zarz¹dzaj¹cej PWr
Organizacja systemu dokumentacji na Politechnice Wroc³awskiej
____________
6D. G³azek [oprac.], Dokumentowanie zakoñczonych prac naukowych w Poli-technice Wroc³awskiej: [System] DONA. Instrukcja,Wroc³aw 1995.
sób rejestrowania danych oraz sporz¹dzania opisu bibliograficznego zgodnego z odpowiednimi normami i wymogami systemu kompute-rowego. Na przestrzeni lat powsta³o ju¿ kilka wersji Instrukcji, ak-tualizowanej i uzupe³nianej zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zarz¹dzenia-mi, aktami prawnymi czy zmianami w obrêbie uczelni (np. zmiany jej struktury). Oddzia³ Dokumentacji nadzoruje prawid³owoœæ opisu bibliograficznego w rekordach tworzonych przez zespó³ pracowni-ków i udziela wszelkich konsultacji w tym zakresie.
Zagadnienia zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alnoœci dokumenta-cyjnej wielokrotnie by³y tematem wyk³adów i æwiczeñ na kursach ogólnopolskich, a tak¿e szkoleniach i sta¿ach organizowanych w Bi-bliotece G³ównej i OINT.
PRZYSZ£OŒÆ
SYSTEMU INFORMACJI O DOROBKU NAUKOWYM
Powszechne gromadzenie informacji o dorobku naukowym pol-skich uczelni, w postaci komputerowo udostêpnianych baz danych, powinno staæ siê jedn¹ z najwa¿niejszych sfer dzia³alnoœci bibliotek naukowych. Starania bibliotek o stworzenie sprawnie dzia³aj¹cego systemu, oprócz popularyzowania dzia³alnoœci naukowo-badawczej, nadaj¹ presti¿ bibliotekom oraz w³¹czaj¹ je w nurt tworzenia Ÿróde³ informacji niezbêdnych do funkcjonowania nauki. Biblioteki powin-ny podj¹æ starania o uznanie tej dzia³alnoœci jako jednej z prioryte-towych i zyskaæ przekonanie œrodowiska naukowego, ¿e tylko sy-stem prowadzony w bibliotece spe³nia wymagania pod wzglêdem opracowania bibliograficznego, w³aœciwej klasyfikacji prac i rozpo-wszechnienia informacji o dorobku.
Polskie biblioteki powinny rozwin¹æ wspó³pracê w celu ujednoli-cenia i rozwoju systemu informacji o dorobku naukowym – stosowa-nia jednolitych kryteriów i zasad kwalifikacji prac, opisów bibliogra-ficznych (np. skrótów czasopism), kryteriów dotycz¹cych zasiêgu prac. Bibliograficzne bazy dorobku uczelni powinny byæ przekszta³-cone w ogólnopolski zintegrowany system informacji z opracowanym jednolitym interfejsem wyszukiwawczym, zapewniaj¹cym szybkie dotarcie do poszukiwanej pracy lub specjalnoœci rozwijanej w danej
uczelni, z mo¿liwoœci¹ okreœlenia rodzaju publikacji i Ÿród³a, gdzie zosta³a opublikowana (czasopisma z Listy Filadelfijskiej, recenzowa-ne wydawnictwa zwarte, monografie itp.). Po³¹czenie baz dorobku uczelni jednego typu – politechnik, uniwersytetów, akademii medycz-nych, rolniczych, ekonomicznych – dawa³oby pe³ny obraz polskiej nauki, a tak¿e stworzy³oby cenne Ÿród³o informacji, jakimi s¹ dzie-dzinowe bazy danych: nauk technicznych, humanistycznych, medycz-nych, ekonomiczmedycz-nych, rolniczych. Powszechne udostêpnienie w Inter-necie takich baz by³oby wa¿nym uzupe³nieniem drogich, zagranicz-nych baz dazagranicz-nych, zastrze¿ozagranicz-nych tylko dla u¿ytkowników macierzy-stej uczelni. Kolejnym, wa¿nym kierunkiem rozwoju tych baz by³a-by ich integracja z elektronicznymi zasobami macierzystych bibliotek – kolekcj¹ czasopism elektronicznych, katalogami OPAC, zasobami Internetu i stopniowe przekszta³canie baz bibliograficznych w ogól-nodostêpne repozytoria pe³nych tekstów naukowych publikowanych na zasadach Open Access. Taki system informacji o dorobku nauko-wym – tworzony i rozwijany przez biblioteki, bêdzie s³u¿yæ upo-wszechnianiu i wspomaganiu badañ naukowych, wspieraniu dydakty-ki na uczelniach i poszerzy kr¹g zainteresowanych informacj¹ o lite-raturze naukowej. Bêdzie tak¿e Ÿród³em prawid³owo wykonywanych analiz cytowañ oraz innych zestawieñ iloœciowych i jakoœciowych niezbêdnych do w³aœciwej oceny pracowników i uczelni. Tworzenie i rozpowszechnianie informacji o dorobku pracowników nauki bêdzie wa¿nym ogniwem komunikacji i wymiany myœli naukowej. Uczest-nictwo bibliotek w przygotowywaniu tych danych powinno utrwaliæ rolê bibliotek jako oœrodków udostêpniaj¹cych i zarz¹dzaj¹cych infor-macj¹ naukow¹ i postawiæ je w roli nie tylko biernego wykonawcy – rejestratora danych w bazie – ale tak¿e jako równorzêdnego partnera w dyskusjach merytorycznych z w³adzami uczelni czy z twórcami opracowañ dotycz¹cych strategii rozwoju nauki.
BIBLIOGRAFIA
1. G³azek D., Dokumentowanie zakoñczonych prac naukowych w Politechnice
Wroc³awskiej: [System] DONA. Instrukcja, Wroc³aw 1995.
2. G³azek D., Wspomaganie badañ i dydaktyki w Politechnice Wroc³awskiej przez
kszta³towa-niu spo³eczeñstwa informacyjnego w Polsce – potencja³, mo¿liwoœci, potrzeby: materia³y z konferencji naukowej, Bydgoszcz–Klonowo, 15-17 maja 2002, Byd-goszcz 2002, s. 79-91.
3. Jankowska M., Najnowsze trendy w amerykañskich bibliotekach akademickich, [w:] Biblioteki naukowe w kulturze i cywilizacji: dzia³ania i codziennoœæ, red. H. Ganiñska, Poznañ 2005, T. 1, s. 14-18.
4. Jankowska M., Powszechna edukacja informacyjno-komunikacyjna jako atrybut
bibliotekarstwa akademickiego, „Biuletyn EBIB” [on-line] 2005 nr 1 (62) [dostêp 1 marca 2006], http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/jankowska.php
5. Klesta D., Rzoñca I., Komputerowy zintegrowany system biblioteczny ALEPH.
Koncepcja funkcjonowania bazy danych Dorobku Naukowego Pracowników DONA w Bibliotece G³ównej Politechniki Wroc³awskiej, „Raporty Bibl. G³. OINT PWr” 2005, Ser. SPR, nr 268.
6. Ko³cio D., Radecka B., Statkiewicz I., Komputerowy zintegrowany system
bib-lioteczny ALEPH. Interfejs wyszukiwawczy WWW dedykowany dla bazy Dorobek Naukowy Pracowników Politechniki Wroc³awskiej DONA, „Raporty Bibl. G³. OINT PWr” 2005, Ser. SPR, nr 269.
7. Komperda A., Rola bibliotek akademickich w zakresie tworzenia i
rozpowszech-niania informacji o dorobku naukowym uczelnii. II Konferencja Biblioteki Poli-techniki £ódzkiej „Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?” £ódŸ, 19-21 czerw-ca 2006 roku[on-line, dostêp 17 kwietnia 2007], http://www.ebib.info/publikacje/ matkonf/biblio21/poster_ref05
8. Konferencja „Statystyczno-porównawcze metody oceny dzia³alnoœci naukowej” [on-line] Uniwersytet Œl¹ski w Katowicach, Komitet Naukoznawstwa PAN, Cieszyn 22-23 listopada [dostêp 25 maja 2006], http://www.bg.us.edu.pl/ Arton_inf/ konferencja.htm
9. Stefaniak B., Badania bibliometryczne, naukometryczne, informetryczne, [w:]
Informacja naukowa w Polsce: tradycja i nowoczesnoœæ, Olsztyn 1998, s. 197-219. 10. Stefaniak B., Naukometria i mo¿liwoœci wykorzystania wyników badañ
piœmien-nictwa naukowego w kreowaniu polityki naukowej, „Nauka i Szkolnictwo Wy¿sze” 1994, nr 3, s. 48-64.
11. System Informacji o Dorobku Naukowym DONA [on-line, dostêp 27 maja 2006], http://www.bg.pwr.wroc.pl/OBIB/
Anna Uniejewska Biblioteka G³ówna i OINT Politechniki Wroc³awskiej
SYSTEM BIBLIOTECZNO-INFORMACYJNY
NA POLITECHNICE WROC£AWSKIEJ
W LATACH 1946-2006
Biblioteki szkó³ wy¿szych s³u¿¹ przede wszystkim pracownikom nauki i studentom, wspieraj¹c procesy badawcze, dydaktyczne i nauko-we. Od struktury organizacyjnej biblioteki, zasad finansowania itp. za-le¿y w du¿ym stopniu wywi¹zywanie siê z przyjêtych zadañ. Funkcjo-nowanie sieci bibliotek w ramach uczelni stanowi przewa¿nie nastêp-stwo ogólnej struktury organizacyjnej, a istot¹ zapewnienia sprawnoœci ich dzia³ania jest w³aœciwy nadzór i koordynacja prac bibliotecznych.
ORGANIZACJA SIECI BIBLIOTEK W SZKO£ACH WY¯SZYCH W POLSCE
Problem organizacji bibliotek zak³adowych na uczelniach by³ ju¿ dyskutowany w okresie miêdzywojennym. Jako pierwszy temat ten podj¹³ E. Kuntze w 1919 r.1, który postulowa³ koniecznoœæ
stworze-nia sieci bibliotecznej w szkole wy¿szej, gdzie biblioteki zak³adowe by³yby podporz¹dkowane bibliotece g³ównej. Biblioteka g³ówna mia³aby za zadanie wspó³pracê z bibliotekami sieci w zakresie pro-____________
1E. Kuntze, Potrzeby polskich bibliotek naukowych, „Nauka Polska” 1919, s. 513-515.
wadzenia racjonalnej polityki gromadzenia zbiorów oraz stworzenia centralnego katalogu bibliotek na terenie uczelni. Zagadnienie to wielokrotnie by³o omawiane w publikacjach, lecz do 1939 r. ¿adne postulaty nie doczeka³y siê realizacji.
Temat organizacji sieci bibliotecznej w szko³ach wy¿szych by³ szeroko opisywany w literaturze w pierwszych latach powojennych, m.in. w „¯yciu Nauki”. Najwa¿niejsze g³osy i opinie przedstawi³ tam A. Bocheñski w artykule O bibliotekach szkó³ wy¿szych2.
Tu¿ po wojnie w Polsce nie by³o ¿adnej ustawy o organizacji bi-bliotek. Przepisy zawarte w ustawie o szko³ach wy¿szych nie okre-œla³y stosunków miêdzy bibliotek¹ g³ówn¹ a sieci¹ bibliotek zak³a-dowych. Spraw¹ organizacji bibliotek naukowych w 1947 r. zaj¹³ siê Pañstwowy Instytut Ksi¹¿ki. Na ³amach „¯ycia Nauki” g³os w tej kwestii zabrali: T. Jaczewski w artykule W sprawie organizacji
bi-bliotek naukowych3 i H. Walterowa w artykule Rola i znaczenie bi-bliotek specjalnych4. W 1947 r. ukaza³ siê zbiór przepisów prawnych
dotycz¹cych bibliotek, opracowanych przez A. Knota5.
Na Konferencji Bibliotekarzy 9 paŸdziernika 1948 r. Komisja Nor-malizacyjna Pañstwowego Instytutu Ksi¹¿ki przyjê³a projekt organiza-cji sieci bibliotek szko³y wy¿szej, który okreœli³ wzajemny stosunek biblioteki g³ównej i bibliotek zak³adowych oraz zasady ich wspó³dzia-³ania. Jeden z punktów projektu brzmia³: „W bibliotece g³ównej szko-³y wy¿szej nale¿y stworzyæ oddzia³ bibliotek zak³adowych, którego kierownik jest instruktorem i doradc¹ personelu bibliotek zak³adowych i ma pieczê nad katalogiem centralnym. Bierze on udzia³ w konferen-cjach Komisji Bibliotecznej celem realizowania zatwierdzonych przez Senat na terenie zak³adów uchwa³”6. Jednak te i inne wnioski
zawar-te w projekcie nie zosta³y w³aœciwie zrealizowane. ____________
2A. Bocheñski, O bibliotekach szkó³ wy¿szych, „¯ycie Nauki” 1947, t. 7, s. 33-46. 3T. Jaczewski, W sprawie organizacji bibliotek naukowych, „¯ycie Nauki” 1948, t. 5, s. 27.
4H. Walterowa, Rola i znaczenie bibliotek specjalnych, „¯ycie Nauki” 1948, t. 5, s. 28.
5A. Knot, Polskie prawo biblioteczne. Zbiór przepisów prawnych dotycz¹cych bibliotek, Wroc³aw 1947.
Okreœlenie roli biblioteki g³ównej i sieci bibliotek w szko³ach wy¿szych oraz sprecyzowanie zadañ i obowi¹zków, obsady personal-nej i wspó³pracy by³o spraw¹ niezmiernie piln¹. Nie mo¿na by³o bo-wiem bazowaæ na zapale pierwszych organizatorów ksiêgozbiorów, bez podstawy prawnej do tych dzia³añ i okreœlenia wzajemnej rela-cji biblioteki g³ównej i zak³adowej. W niektórych bibliotekach zosta-³y powo³ane oddziazosta-³y b¹dŸ referaty bibliotek zak³adowych, których zadaniem by³o ujednolicenie techniki prac bibliotecznych, przeszko-lenie personelu i uporz¹dkowanie ksiêgozbiorów.
Problem bibliotek naukowych nadal by³ tematem wielu artyku-³ów. Na koniecznoœæ ustalenia celów, zakresu zadañ i obowi¹zków bibliotek wydzia³owych, instytutowych i zak³adowych oraz prowa-dzenia centralnego katalogu zwróci³a uwagê m.in. M. Burbianka w artykule Biblioteki zak³adowe wy¿szych uczelni i sprawa katalogu
centralnego7, a projekt ramowego regulaminu tych bibliotek
zawar-³a H. Handelsmanówna w swoim referacie Zasady nowej
organiza-cji bibliotek w szko³ach wy¿szych8.
Wa¿nym wydarzeniem dla bibliotek szkó³ wy¿szych by³a konfe-rencja dyrektorów i przedstawicieli bibliotek naukowych, wojewódz-kich i miejswojewódz-kich, która odby³a siê w Krynicy w lutym 1951 r.9 Na
konferencji tej podkreœlono koniecznoœæ opracowania systemu sieci bibliotek naukowych z uwzglêdnieniem ich specjalizacji oraz szyb-kiego uregulowania stosunku biblioteki g³ównej szko³y wy¿szej do bibliotek zak³adowych.
Zgodnie z podjêt¹ tam rezolucj¹ – wszystkie biblioteki zak³ado-we mia³y byæ podporz¹dkowane bibliotece g³ównej w dziedzinie gromadzenia i opracowania zbiorów, bibliografii specjalnych, karto-tek zagadnieniowych itp. Dyrektor bibliokarto-teki g³ównej mia³ byæ od-powiedzialny za opracowanie ksiêgozbiorów ca³ej sieci i powinien decydowaæ o obsadzie osobowej. Podkreœlono koniecznoœæ scentra-____________
7M. Burbianka, Biblioteki zak³adowe wy¿szych uczelni i sprawa katalogu cen-tralnego, „Przegl¹d Biblioteczny” 1951, z. 1-2, s. 97-108.
8H. Handelsmanówna, Zasady nowej organizacji bibliotek w szko³ach wy¿szych, „¯ycie Nauki” 1950, t. 8, s. 292-302.
9J. Baumgart, Bibliotekarstwo polskie 25-leciu Polskiej Rzeczypospolitej Ludo-wej, „Przegl¹d Biblioteczny” 1970, R. 14, z. 1-2, s. 373.
lizowania wypo¿yczeñ miêdzybibliotecznych, gospodarki dubletami i zbiorami zbêdnymi. W bibliotece g³ównej powinien byæ powo³any dzia³ b¹dŸ referat bibliotek zak³adowych.
Wynikiem uchwa³ konferencji krynickiej by³o rozpoczêcie prac w Ministerstwie Szkolnictwa Wy¿szego nad opracowaniem instruk-cji w sprawie organizainstruk-cji sieci bibliotek szko³y wy¿szej w oparciu o opracowania J. Baumgarta, A. Knota i H. Wiêckowskiej. Niestety, rezolucja konferencji krynickiej nie wesz³a w ¿ycie.
Prze³omowe znaczenie dla bibliotek szkó³ wy¿szych mia³a uchwa-³a z 4 czerwca 1952 r. w sprawie wzorcowego statutu szko³y wy-¿szej, w którym przyznano bibliotece g³ównej uprawnienia ogólnou-czelnianego zak³adu naukowego oraz stwierdzono, ¿e „biblioteka g³ówna oraz wszystkie biblioteki instytutów, zespo³ów katedr, szko-³y stanowi¹ jednolit¹ sieæ biblioteczn¹”10. Rozporz¹dzenia do ustawy
w sposób istotny usprawni³y i uregulowa³y pracê oraz wzajemne sto-sunki bibliotek uczelni.
Biblioteki g³ówne w 1953 r. zosta³y w³¹czone do planów prac na-ukowo-badawczych macierzystej szko³y. W 1954 r. powo³ano Komi-sjê Rady G³ównej Szkolnictwa Wy¿szego do Spraw Prac Naukowo-Badawczych Bibliotek G³ównych. Komisjê tê w nastêpnym roku przekszta³cono w Komisjê do Spraw Bibliotek. Reprezentowa³a ona wszystkie typy szkó³ i mia³a charakter opiniodawczy i wnioskodaw-czy. W 1955 r. zosta³a powo³ana Komisja do Spraw Bibliotek Rady G³ównej Szkolnictwa Wy¿szego11 z przewodnicz¹cym A. Knotem.
Proces organizacji bibliotek zak³adowych rozpocz¹³ siê w 1956 r. Wa¿ne i podstawowe zagadnienia dotycz¹ce roli i zadañ bibliotek szkó³ wy¿szych zosta³y zawarte w zeszycie specjalnym Sprawy
bi-blioteczne wydanym przez „¯ycie Szko³y Wy¿szej”12.
Komisji do Spraw Bibliotek Rady G³ównej Szkolnictwa Wy¿sze-go, pod przewodnictwem H. Wiêckowskiej, uda³o siê wprowadziæ do ustawy o szko³ach wy¿szych z 5 listopada 1958 r. (Dz. U. nr 68, ____________
10A. K³ossowski, Biblioteki szkó³ wy¿szych, „Roczniki biblioteczne” 1963, z. 3, s. 595.
11W 1969 r. przekszta³cona w Komisjê ds. Bibliotek i Informacji Naukowej. 12Sprawy biblioteczne, red. A. Knot, Warszawa 1956, „¯ycie Szko³y Wy¿szej”, Zeszyty Specjalne.
poz. 336) zapis: „Poza bibliotek¹ g³ówn¹ szko³a wy¿sza mo¿e po-nadto mieæ: biblioteki wydzia³ów, studiów, instytutów, sekcji, od-dzia³ów, katedr i zak³adów”, a tak¿e okreœlono, ¿e „nadzór nad dzia-³alnoœci¹ tych bibliotek sprawuje dyrektor biblioteki g³ównej na za-sadach ustalonych w statucie szko³y”. Do ustawy nie wydano jednak rozporz¹dzeñ wykonawczych.
W dniach 3-6 czerwca 1959 r. odby³a siê konferencja na Uniwer-sytecie £ódzkim, której celem by³o omówienie w³aœciwego uwzglê-dnienia problematyki sieci bibliotek uczelnianych w statutach szkó³ wy¿szych. Na podstawie ankiet, sprawozdañ rocznych sieci bibliotek wy¿szych szkó³ technicznych i wypowiedzi dyrektorów bibliotek g³ównych stwierdzono, ¿e komisje biblioteczne nie zajmowa³y siê regulowaniem zagadnieñ zwi¹zanych z sieci¹ bibliotek zak³adowych. Zarówno istnienie du¿ej liczby bibliotek rozproszonych w gmachach uczelnianych, jak i lekcewa¿enie przez wydzia³y spraw bibliotecz-nych uniemo¿liwia³y prowadzenie wspólnej polityki bibliotecznej i koordynacjê dzia³alnoœci13.
Uczestnicy konferencji wnioskowali o:
– potrzebê opracowania wytycznych do prowadzenia bibliotek zak³adowych,
– powo³anie oddzia³ów lub referatów bibliotek zak³adowych i przyznanie na ten cel etatów bibliotece g³ównej,
– przydzia³ etatów dla bibliotek zak³adowych wobec zwiêkszo-nych zadañ wynikaj¹cych z ustawy o szko³ach wy¿szych14,
– rozwijanie wspó³pracy biblioteki g³ównej z dzia³aj¹cymi na uczelni bibliotekami zak³adowymi.
W marcu 1961 r. Minister Szkolnictwa Wy¿szego wyda³ zarz¹-dzenie w sprawie struktury organizacyjnej i zasad dzia³ania bibliotek g³ównych szkó³ wy¿szych oraz ich sieci bibliotecznych (Dz. U. MSW 1961, nr 3, poz. 9) oraz w sprawie zatwierdzenia struktury organiza-____________
13M. S. Wielkopolska, Biblioteki zak³adowe wy¿szych szkó³ technicznych w Pol-sce, [w:] Materia³y konferencyjne w sprawie uczelnianych bibliotek zak³adowych,
3-6 czerwca 1959, £ódŸ 1960, s. 102.
14Z uwzglêdnieniem w rozk³adzie zajêæ asystenta okreœlonej liczby godzin na prace w bibliotece zak³adowej.
