Urszula Niesyt-Woźniakowa
Zastosowanie krosien o nowej
konstrukcji do obrazu zdublowanego
na szyfon stylonowy
Ochrona Zabytków 23/4 (91), 311-313
1970
KOMUNIKATY, DYSKUSJE
URSZULA NIESYT-WOŹN1AKOWA
ZASTOSOWANIE KROSIEN O NOWEJ KONSTRUKCJI DO OBRAZU ZDUBLOWANEGO NA SZYFON STYLONOWY
W o sta tn ic h lata ch czynione są w w ielu ośro d kach k o n serw ato rsk ich p róby stosow ania p rz e j rzy steg o dublażu z tw orzy w sztu czn ych w zm a cn iający ch o ry g in a ln e podobrazie, a rów no cześnie d ający ch dobrą widoczność odw rocia o b razu posiadającego sy g n a tu ry , nap isy , jak rów nież pozw alającego n a sw obodne o d czy ta n ie tre śc i ob razu m alow anego d w ustronnie. P oniew aż p ró b y te podejm ow ane są od sto sunkow o n ied aw n a, a zw iększająca się w h a n d lu ilość w łókien i klejów sy n te ty c zn y c h z m u sza do selekcji, w szystk ie w y siłk i autorów sk u p ia ją się na w yborze odpow iedniego m ate ria łu i m asy dublażow ej.
W p u b lik acjach dotyczących p rzejrzystego d u b lażu p o m ija się często spraw ę późniejszego naciąg n ięcia ob razu n a krosna, p rzy czym szczególnie c iek aw y w y d aje się być ten pro blem p rz y zasto so w aniu jako tk a n in y d u b lu jącej w elonu s z k la n e g o1 lub cien k iej, p rz e j rzy ste j folii p o lie s tro w e j2. Podobnie zresztą n y lon czy szyfon sty lo n o w y nie n a d a ją się do naciągnięcia n a k ro sn a przy użyciu gwoździ, dlatego n p . p rze d dublow an iem n a ny lo n w S te d e lijk M useum w A m s te rd a m ie3 brzegi m a te ria łu są obszyw ane i sk le ja n e szerokim pasem p łó tn a lnianego, k tó re um ożliw ia tr a d y c y jn e napięcie obrazu.
W ram a ch m o je j p ra c y d y p lo m o w e j4 w y k on a łam p rób y d u b lo w an ia n a now e zastępcze pod łoże z w łó k n a syn tety czn eg o (welon szklany , szyfon stylonow y), p rzy użyciu zarów no m as d ublażow ych pow szechnie stosow anych, jak i, k lejó w sy n te ty c zn y c h . P ró b y te przep ro w adzi
łam dla o b ra z u z M uzeum D iecezjalnego w T arnow ie, p rzed staw iająceg o p o rtre t niezn an e go biskupa. D ublow anie z zastosow aniem w łó k na sy n te ty c zn e g o m iało n a celu nie ty le uczy teln ie n ie odw rocia o b razu nie m ającego żad nego n a p isu , z w y ją tk ie m n u m eru in w e n ta ry zacy jn eg o M uzeum , ile — przy p o tra k to w a niu o b raz u jako strz ę p u m alow idła — po d k re ślen ia poprzez k o n tra st w s tru k tu rz e i w alorze pozostaw iony d e stru k t obrazu. Założeniem k o n se rw ato rsk im było 'bowiem p rzeprow adze nie k o n se rw ac ji zapobiegaw czej bez jak ic h k olw iek uzu pełn ień , pozw alającej n a bezpiecz ne zm agazynow anie obrazu, gdyż nie p lan o w a no jego ekspozycji jako o b razu szablonowego, pozbaw ionego w iększych w artości a rty s ty c z nych. D latego też, aby nie przesądzać w sposo bie p rzy szły ch zabiegów k o n serw atorsk ich , sp rasow an ia słabo zespolonej w a rstw y m a la r skiej w raz z z ap raw ą dokonano roztw orem w odnym c o lle tty 5. Po sp rasow an iu całości, oczyszczeniu odw rocia i lica obraz zdublow ano n a szyfon sty lo n o w y p rzy użyciu k la js tru z do d atk iem co lletty i te rp e n ty n y w eneckiej. Z dublow anie ob razu n a cienki, p rze jrz y sty szy fon sty lo n o w y n arzu ciło m i problem o pracow a n ia odpow iedniego k rosna, k tó re daw ałoby ró w n o m ie rn e napięcie obrazu , reg u lo w an e w zależności od potrzeb y. N aciągnięcie n a t r a d y cy jn e k ro sn a p rzy użyciu gwoździ nie może w ty m w y p ad k u dać pożądanego re z u lta tu ze w zględu n a m ałą siłę takiego naciągu, d ają c e go ty lko p u n k to w e n apięcie w m iejscach w bi ja n y c h gwoździ; w przerw ach m iędzy n im i n a s tę p u je obluźnienie, gdyż szyfon sty lo n o
-1 A lain B o isson n as R elin in g w i t h G la s s -F ib e r Fabric, „S tu d ies in C o n serv a tio n ”, V 6, nr I F ebruary 1961, s. 26— 30.
2R. E. S t r a u b D a s H e i z t i s c h - U n t e r d r u c k v e r f a h r e n z u r K o n s e r v i e r u n g v o n L e in w a n d b il d e r n , „M altech n ik ” 1958, nr 4, s. 70.
3 N orbert S z u n k e Z p r o b l e m a t y k i k o n s e r w a c j i z a b y t k ó w r u c h o m y c h w H olandii, „Ochrona Z a b ytk ów ” X V III (1965), nr 1, s. 48.
4 P raca d y p lo m o w a w y k o n a n a na Stu d iu m K on ser w a c ji D z ie ł S ztu k i przy A SP. w K rak ow ie w 1968 r., pod k ieru n k iem doc. Z ofii M ed w eck iej.
5 R ecep ta w g: R. S i k i m i с T ech n ik a K o n s e r w a c i j e sid n eo g z o v o p i s a „Zbornik Z esztilie Skom enika K u l tu r ę ”, B eograd 1959: siln y k lej skórny — 3 kg, w oda — 2 1, m ela sa — 0,75 kg, żółć w o ło w a skonc. — 0,20 kg, ocet w in n y — 2 1, lOVo ca ło ści flu ork u sodu.
1. N a r o ż n ik s z y fo n u w y c i ę t y i o k l e j o n y p r z y l e p c e m z w s u n i ę t y m i l i s t w a m i
1. T h e ch if fon qu o in cu t out a n d fa s t e n e d w i t h a d h e si v e ta p e w i t h slats in s e r t e d
2. P o r tr e t bis kupa, M u z e u m D ie c e z j a ln e w T arn ow ie , z d u b l o w a n y na sz y fo n s t y l o n o w y i w ł o ż o n y w krosno. 2. P o r tr a it fr o m th e D io cesan M u s e u m , T a r n ó w relin ed on to th e ste e lo n chif fon a n d p la c e d in t o stre tc h e r
w y, jako m ateriał cienki, nie m a tak ie j sz ty w ności, jak ą zachow uje płótno ln ian e m iędzy jed n y m gwoździem a drugim . S k u tk ie m złego naciągu napięcie o b razu po p ew n y m czasie
® H anna G r z e s i k ó w a, K rystyn a D u r a k i e w i c z K o n s e r w a c j a obrazu T a d e u s z a M a k o w s k i e g o „ Ś w ię to
w iotczeje, a tw orzące się obw isy i w y b rzusze nia są często p rzy czyn ą zniszczeń, zw łaszcza przy kraw ęd ziach krosien. Takie okresow e w iotczenie naciągniętego zw ykłym sposobem obrazu (pomimo p odk lejen ia go dwom a w a rst w am i szyfonu stylonow ego), zw iązane z w a h a niem wilgotności, zaobserw ow ano w M uzeum w L ublinie 6.
P rz y stę p u ją c do realizacji p ro je k tu krosna w pierw szej kolejności przygotow ano sam obraz, k tó ry w ycięto po zdublow aniu z krosien po m ocniczych, z pozostaw ieniem szerokiego m a r ginesu z szyfonu stylonow ego. Na brzegi szy fonu nałożono paski cienkiego białego płó tn a, złożono je podw ójnie pozostaw iając szyfon po stronie zew n ętrzn ej i przeszyto m aszyną. D odatkow e podszycie p łótnem m iało zapobiec ew en tu aln em u p rzetarciu się cienkiego szyfo nu, a rów nocześnie dało pew ną sztyw ność zło żonych i p rzeszyty ch brzegów , u łatw ia ją c ty m sam ym sw obodne w sunięcie w eń cienkich lis tew ek o zaokrąglonych kraw ędziach, w y k o n a nych z tw ardego, sprężystego drew na. L istew ki, k tó ry ch długość odpow iada długości i szero kości obrazu, nie s ty k a ją się ze sobą w n a ro ż nikach dzięki pozostaw ieniu nieco w olnej p rze strzeni szyfonu stylonow ego pom iędzy k ra w ę dzią obrazu, a podszytym i brzegam i. A by p od szyte brzegi odpow iednio skrócić do długości w su nięty ch w eń listew ek, naroża szyfonu w y cięto, a n astępn ie zabezpieczono przed w y strzępieniem o k leja ją c przylepcem (il. 1). P rzygotow any w ten sposób obraz włożono na krosno, k tóre stanow iły cztery szerokie, proste listw y z n a b ity m i na zew n ętrzn y ch k ra w ę dziach listew kam i (il. 2). W każdy m boku k ro sna w nadbi.tej listew ce w yw iercono po dw a otw ory, w k tó re w prow adzono kró tk ie m etalo we p ręty , n a zew nątrz krosna nagw intow ane, a od w ew nątrz m ające u chw y ty , do k tó ry ch przym ocow ano w k rętam i listew ki w su n ięte w złożone i przeszyte brzegi szyfonu. Na zew nę trzne nagw into w ane części m etalow ych prętów nałożono podkładki, a na nie n ak rętk i, k tó re rów nom iernie, po kolei dokręcono (il. 3). Przez większe lub m niejsze dokręcenie n a k rę tek można regulow ać napięcie zdublow anego o b razu.
Aby całą k o n stru k c ję urządzenia n aciąg ające go uczynić niew idoczną, zakry to krosno szero ką, lekko profilow aną ram ą, o p ierającą się na n adbitych n a z e w n ętrzn y ch kraw ędziach kro s na listew kach. Z apro jek tow ane krosno jest więc zarazem ram ą, k tó rą łatw o zdjąć lub n a łożyć dzięki m echanizm om zatrzaskow ym . N a bita na zew n ętrznych kraw ędziach k ro sn a lis tew ka, o k tó rą opiera się ram a, d aje tyle w ol nej p rzestrzen i, że naciągn ięty obraz
swobod-D zieci” — pró b a z a s to s o w a n ia d u b la ż u p r z e jr z y s te g o , „Ochrona Z a b y tk ó w ” X I X (1966), nr 3, s. 37.
I -3 L 1 2 7 :: i 3. K o n s t r u k c j a k ro s n a — r a m y w p r z e k r o ju : 1 — k r o sno, 2 — n a k ła d a n a ra m a , 3 — m e t a l o w y p r ę t , 4 — u c h w y t na l i s t w ę , 5 — l i s t w a w s u n ię t a w z ł o ż o n y i p r z e s z y t y b rz e g sz y fo n u , 6 — o braz z d u b l o w a n y na szy fo n ie , 7 — n a k r ę t k a z p o d k ła d k ą .
3. S e c ti o n of th e s t r e t c h e r - f r a m e con stru cti on : 1 — st r e tc h e r , 2 — f r a m e to be p u t on str e tc h e r , 3 — m e ta l rod, 4 — slat hold er, 5 — sla t i n s e r t e d in t o th e fo l d e d a n d s t i t c h e d ch iffo n edge, 6 — p a in t in g r e l in e d on to chiffo n, 7 — n u t w i t h w a s h e r
4. P r o p o z y c j a in n eg o r o z w i ą z a n ia kro sna: 1 — krosno, 2 — p r ę t m e t a l o w y , 3 — u c h w y t , 4 — li s t w a w z a s z e w ce szy fo n u , 5 — s p r ę ż y n a r eg u lu ją ca naciąg, 6 — n a k r ę t k a z p o d k ła d k ą .
4. P r o p o s e d a l t e r n a t e s t r e tc h e r design: 1 — s t r e tc h e r , 2 — m e t a l rod, 3 — hold er, 4 — slat in s e r te d in to c h iffo n fo ld, 5 — sprin g a d ju s ti n g te nsio n, 6 — nut w i t h w a s h e r
nie przechodzi pom iędzy ra m ą a krosnem , nie d o ty k ają c ich k raw ęd zi, a tym sam ym u n ie m ożliw iając p rz e ta rc ia i odgniecenia się p łó t na. Zarów no krosno, ja k i ram a nie zasłan iają i nie zachodzą zup ełnie na zdublow any obraz tak, że je st on od s tro n y lica i odw rocia całko w icie w idoczny. N a ta k zap ro jek to w an y ch k ro sn a c h szyfon jest w każdym m iejscu jed n ak o wo n a c ią g n ię ty d zięk i zastosow aniu listew ek, k tó re n a p in a ją go od raz u na całej szerokości i długości, a reg u lo w an ie n a k rę tk a m i pozw ala n a zw iększenie lub zm niejszenie naciągu. K ro sn o -ra m a jest propozycją, k tó rą przy d a l szych rozw ażaniach m ożna ulepszyć i uprościć. D rew n ian e listew ki w su nięte w szyfon m ożna zastąpić ru rk a m i lub płaskow nikam i z d u ra lu m inium albo też z innego trw ałego lekkiego m a te ria łu , z którego m ożna w ykonać rów nież sam o krosno, aby zm niejszyć jego wagę. U ch w y ty do listew ek, k tó re w ty m w y p ad k u są przym ocow ane w k rę ta m i, m ożna zrobić ru c h o m e, w kształcie kleszczy, co um ożliw i ru ch y listew ek w ew n ątrz kleszczy i ru c h y samego płótn a na listew ce. N a zew nątrz krosn a pod n a k rę tk i m ożna dać spręży n y, które sam e będą reg u lo w ały naciąg p łó tn a (il. 4). W w y p adk u o b razu o w iększych ro zm iarach m ożna zw ięk szyć liczbę p rętó w n a p in a jąc y c h płótno z k aż dej stro n y krosna.
Tego ty p u rozw iązanie może być zastosow ane nie tylko do naciągnięcia cienkiej tk a n in y w ro d za ju szyfonu sty łonowego, ale także do p łó tn a grubszego, np. lnianego. W ty m w y p a d k u należałoby k o n stru k c ję odpow iednio w zm o cnić. K rosno to m ogłoby rów nież m ieć zasto sow anie jako krosno pom ocnicze p rz y d u b lo w an iu obrazów , niezależnie od u ży tej m asy dublażow ej.
m gr U rszula N ie sy t-W o źn ia k o w a Z w ią zek P o lsk ich A r ty stó w P la sty k ó w
K raków
APPLICATION OF THE NEWLY SHAPED STRETCHER FOR A PAINTING RELINED ON TO THE STEELON CHIFFON
P rep arin g her diplom a w ork the author relin ed on to th e th in tran sp aren t steelo n ch iffo n a portrait o f an un k n ow n P o lish bish op p reserved in th e D iocesan M useum , Tarnów . W ithin her w ork co n n ected w ith th e relin in g on a th in fabric, u n su itab le to be str e t ched in tra d itio n a l m an n er u sin g th e ca n v a s p in s, th e author w a s faced b y th e n ecessity to prepare a sp ecia l stretch er. The stretch er w h ich has b een sp ecia lly design ed to th is purp ose a llo w s to stretch th e p ain tin g e v e n ly b y ap p lyin g of sla ts in serted in to th e fold ed
and stitch ed borders o f the relin in g ch iffon . A ccor ding to th e need th e ten sion can be adju sted by lo o sen in g or tig h ten in g th e nuts p laced on th e stre tc h e r ’s outer side. S in ce it w a s in ten d ed to m ake th e w h o le stretch in g con stru ction in v isib le, th e stretch er h a s b een covered w ith a slig h tly m oulded fram e th at m ay be e a sily m ou n ted or rem oved.
T he ab o v e-d escrib ed d ev ice is a prototype w h o se d e sign m ay be im p roved and sim p lified as resu lt of fu rth er con sid eration s.
