CZYNY NIEDOZWOLONE ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA WŁASNE CZYNY
Art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”
analogicznie brzmiał art. 134 k.z.
wzorowany na art. 1382 Kodeksu Napoleona
Art. 416 k.c.: „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu”
odpowiedzialność na zasadzie winy
przesłanki odpowiedzialności:
1) szkoda
2) fakt, z którym ustawa wiąże
odpowiedzialność określonego podmiotu (czyn niedozwolony)
3) adekwatny związek przyczynowy między
czynem niedozwolonym a szkodą
odpowiedzialność osób fizycznych i osób prawnych – w tym ostanim przypadku za zawinione zachowanie osób pełniących
funkcje organu osoby prawnej (art. 416 k.c.)
za inne osoby niż pełniące funkcje organu osoba prawna odpowiada jak za cudze czyny
ze względu na trudności w ustaleniu, która konkretnie osoba ponosi winę i potrzebę silniejszej ochrony poszkodowanych
zgłaszane są postulaty oparcia
odpowiedzialności deliktowej osób prawnych na przesłance bezprawności działania jej
personelu – bez rozróżniania organów i osób im podporządkowanych;
częściowo ten postulat realizuje konstrukcja tzw. winy anonimowej osób prawnych
uproszczone rozumienie organu osoby
prawnej, tzn. jako piastuna organu osoby
prawnej
każdy zawiniony czyn człowieka – działanie, zaniechanie; czynność psychofizyczna i
konwencjonalna
zachowanie jednorazowe lub zespół zachowań
odpowiedzialność deliktowa powstaje wyłącznie w razie zrealizowania czynu skutkowego, a nie w przypadku jedynie usiłowania
Możliwość przypisania sprawcy czynu zachodzi wówczas, gdy:
1) dane zachowanie może być świadomie sterowane przez człowieka
2) brak jest zewnętrznego przymusu fizycznego
art. 416 k.c. – osoba prawna odpowiada za szkodę wyrządzoną z winy jej organu;
brak definicji pojęcia winy
Problem, czy bezprawność jest elementem pojęcia winy, czy niezależną kategorią
(przesłanką winy):
1) tradycyjnie przyjmowano szerokie pojęcie winy – złożonej z 2 elementów: obiektywnego (bezprawności) i subiektywnego (wina sensu stricto) -R. Longchamps de Berier
2) odmienne ujęcie zaproponowali J. Korzonek i I.
Rosenblüth, którzy odróżnili stronę przedmiotową czynu oraz winę; stronę przedmiotową czynu niedozwolonego (obiektywną) wiązali z naruszeniem określonego nakazu bądź zakazu ustawy lub naruszeniem interesów innego podmiotu, któremu system prawny zapewnia ochronę;
winę pojmowali jako zły zamiar lub niedbalstwo
z biegiem czasu coraz większą liczbę zwolenników zyskał pogląd, zgodnie z którym bezprawność stanowi pojęcie szersze od winy - wszelkie czyny zawinione są bezprawne, natomiast nie każdy czyn bezprawny musi być zawiniony (A. Szpunar, M. Sośniak, Z. Radwański, A. Olejniczak)
w nowej literaturze dominuje pogląd o konieczności
rozdzielenia pojęcia bezprawności i winy
Trzy koncepcje winy:
1) obiektywna – prawo franc.; winą jest uchybienie istniejącemu obowiązkowi
prawnemu, moralnemu lub czyn skierowany przeciwko prawu innego podmiotu; wina jest rozumiana w kontekście bezprawności
2) subiektywna – nauka niem.; winę łączy się z przeżyciami psychicznymi sprawcy,
jego stosunkiem do popełnionego czynu; nie analizuje się bezprawności zachowania
3) obiektywno-subiektywna – możliwość postawienia zarzutu z punktu widzenia powinności i możliwości przewidywania
szkody oraz przeciwdziałania jej wystąpieniu
Bezprawność (obiektywna nieprawidłowość) czynu
nazywana stroną przedmiotową czynu, jego znamieniem przedmiotowym
obiektywna nieprawidłowość czynu polega na tym, że mieści się on w klasie czynów
zakazanych przez normę postępowania uważaną za obowiązującą
wniosek o istnieniu takiej sprzeczności jest wysuwany w efekcie przeprowadzenia oceny opartej na kryteriach czysto obiektywnych;
dla ustalenia, czy zachowanie się określonego sprawcy narusza obowiązującą normę
postępowania zbędne jest ocenianie tego, czy zna on treść tej normy i czy miał zamiar jej
naruszenia
bezprawny jest czyn sprzeczny z normą prawną lub z zasadami współżycia
społecznego
normy prawne są wyrażone w źródłach prawa powszechnie obowiązującego;
normy prawne zawarte w źródle prawa należącym do jakiejkolwiek gałęzi prawa;
chodzi o normy powszechnie
obowiązujące, a nie normy tworzące stosunki zobowiązaniowe (zawarte w umowie lub ustawie), które nakładają
obowiązki jedynie na dłużnika względem wierzyciela
zasady współżycia społecznego -
przyjmowane w społeczeństwie normy o
charakterze moralnym
Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy):
1) obrona konieczna
2) stan wyższej konieczności 3) dozwolona samopomoc
4) zgoda poszkodowanego
5) wykonywanie własnych praw podmiotowych
6) działanie w granicach ustawowo przyznanych uprawnień
7) działanie na własne ryzyko
8) działanie z pobudek altruistycznych
Ad 1) obrona konieczna – art. 423 k.c.
może odnosić się nie tylko do przypadków odpowiedzialności opartej na zasadzie winy, ale też na zasadzie ryzyka
polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby
źródłem zagrożenia jest działanie człowieka
działanie to musi być bezprawne, choć niekoniecznie zawinione
dobro zagrożone – jakiegokolwiek rodzaju (osobiste – np. życie, zdrowie, cześć integralność osobista, itp. lub majątkowe) i jakiejkolwiek wartości (mniej lub bardziej cenne od naruszonych dóbr napastnika)
zachowanie sprawcy musi być celowe, nastawione na odparcie zamachu
musi istnieć związek czasowy między
zamachem a obroną
Zastosowane środki obrony powinny być „konieczne” - dwa aspekty:
1) niezbędne do odparcia zamachu
P. Machnikowski: obrona jest konieczna nie tylko wtedy, gdy jest jedynym możliwym rozwiązaniem, ale także wtedy, gdy jest najlepszym rozwiązaniem, bo inne sposoby uniknięcia zamachu prowadziłyby do wyrządzenia komukolwiek szkody większej, niż szkoda grożąca napastnikowi w razie podjęcia obrony
2) podjęte przez sprawcę szkody środki powinny być odpowiednie do cech zamachu (chodzi o rodzaj działań i ich natężenie, rodzaj użytych narzędzi i innych środków);
cel: nieszkodzenie napastnikowi w sposób
zbędny dla ochrony zagrożonego dobra
jeżeli podmiot stosujący obronę konieczną wyrządził szkodę, nie jest zobowiązany do jej naprawienia, bo jego zachowanie nie jest bezprawne
nie ma znaczenia to, czy działanie obronne było skuteczne
w Kodeksie cywilnym brak regulacji
dotyczącej przekroczenia granic obrony
koniecznej; nie powoduje ono uchylenia
bezprawności, więc odpierający zamach
ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną
szkodę; możliwe jest obniżenie
odszkodowania na zasadzie przyczynienia
się poszkodowanego do powstania szkody
(art. 362 k.c.) lub uznanie żądania
odszkodowania za nadużycie prawa
podmiotoowego (art. 5 k.c.)
Ad 2) stan wyższej konieczności – art. 424 k.c.
może odnosić się nie tylko do przypadków odpowiedzialności opartej na zasadzie winy, ale też na zasadzie ryzyka
bezpośrednie zagrożenie dla dowolnego dobra (osobistego lub majątkowego) jakiejkolwiek osoby
uwzględniane szkody: szkody na mieniu, polegające na zabiciu lub zranieniu cudzego zwierzęcia albo uszkodzeniu lub zniszczeniu cudzej rzeczy, będących źródłem niebezpieczeństwa dla sprawcy szkody lub innej osoby
niebezpieczeństwo musi istnieć naprawdę i musi być prawdopodobne
środki zaradcze muszą być podjęte w czasie zagrożenia
źródłem tego zagrożenia nie jest zamach (działanie
człowieka), tylko jakaś rzecz lub zwierzę
Jeżeli w celu odwrócenia zagrożenia osoba zagrożona lub inna osoba zniszczyła albo uszkodziła rzecz albo zraniła lub zabiła zwierzę, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, o ile:
a) sama niebezpieczeństwa nie wywołała
ze względu na cel przepisu należy przyjąć, że chodzi o zachowanie sprawcy, które było obiektywnie nieprawidłowe (sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub regułami ostrożności) i było koniecznym warunkiem powstania niebezpieczeństwa (choćby na jego powstanie złożyły się też inne przyczyny); nie ma znaczenia wina sprawcy w wywołaniu niebezpieczeństwa (P. Machnikowski)
b) niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec
np. przez zwrócenie się do odpowiednich organów państwowych
brak równie łatwo dostępnego sposobu odwrócenia
niebezpieczeństwa, który byłby dozwolony i mniej
szkodliwy
c) ratowane dobro było oczywiście ważniejsze aniżeli dobro zagrożone
ustawodawca posługuje się kryterium ważności, a nie wartości dóbr
dobra osobiste mają bezwzględny priorytet przez dobrami majątkowymi; tylko między dobrami majątkowymi można stosować miernik wartości
problem możliwości oceny wartości dóbr – chodzi o łatwość zauważenia różnicy
wartości dóbr, a nie o to, by różnica ich wartości była znaczna
dysproporcja powinna być oceniana obiektywnie, a nie z perspektywy
wyrządzającego szkodę (P. Machnikowski)
na stan wyższej konieczności nie może powołać się ten, na kim ciąży szczególny obowiązek chronienia naruszonego dobra, nawet z narażeniem na osobiste niebezpieczeństwo (Z. Masłowski, Z.
Banaszczyk, W. Dubis, P. Machnikowski);
Ad 3) dozwolona samopomoc
wyjątkowo ustawodawca zezwala na samodzielne przywrócenie stanu praw czy interesów sprzed naruszenia albo na samodzielne zabezpieczenie przez poszkodowanego możliwości realizacji jego roszczeń, np. art. 343 § 2, 432, 671 § 2 k.c.
działanie w tych granicach nie jest bezprawne, a jeżeli spowodowało szkodę, to sprawca nie jest za nią odpowiedzialny
Ad 4) zgoda poszkodowanego
dotyczy działań ingerujących w sferę dóbr osobistych, a nie wyrządzenia szkody
np. zgoda na zabiegi lekarskie
uchyla bezprawność tych działań w takim zakresie, w
jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi
dobrami osobistymi, stąd konieczność ustalenia, czy
przysługiwała mu kompetencja i w jakim zakresie
zezwolił na naruszenie
Charakter prawny zgody jest sporny:
a) jest ona czynnością prawną, szczególnego rodzaju czynnością prawną upoważniającą – odnoszą się do niej
przepisy regulujące wady oświadczeń woli – S. Grzybowski, M. Nesterowicz, Z. Banaszczyk, W. Dubis, P. Machnikowski
b) jest ona jednostronnym, odwołalnym działaniem prawnym, podobnym do oświadczenia woli – M. Sośniak, A. Szpunar
zgoda musi mieć charakter uprzedni
odnoszą sie do niej przepisy dotyczące swobody formy wyrażenia zgody (z zastrzeżeniem wyjątków z art. 34 ust. 1 ZawLekU) i wymóg odpowiedniej zdolności do czynności prawnych (jeżeli przepisy szczególne go nie modyfikują, np.
art. 32 ust. 5 ZawLekU)
zgoda musi być wolna od wad oświadczeń woli
zgody na zabieg lekarski może udzielić wyłącznie osoba mająca świadomość tego, na co się zgadza; obowiązek informacyjny dotyczy typowego ryzyka związanego z zabiegiem informuje się pacjenta lub osobę sprawującą nad nim pieczę
podlega odwołaniu do czasu wyrządzenia uszczerbku
Ad 5) wykonywanie własnych praw podmiotowych np. użytkownik gruntu nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wynikającą dla właściciela gruntu z tego, że sam na nim nie gospodaruje
Ad 6) działania w granicach ustawowo przyznanych uprawnień
nie jest bezprawne zachowanie, które wyrządza uszczerbek innym osobom i pozornie cechuje je bezprawność, jeżeli inny przepis prawa zezwala na takie zachowanie lub nakazuje je
np. wykonywanie czynności przez komornika, stosowanie środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy policji, straży miejskiej, straży granicznej
warunkiem wyłączania bezprawności jest
podejmowanie działań przez upoważnione do tego
podmioty, z zachowaniem określonych reguł
postępowania, bez przekraczania granic upoważnienia
Ad 7) działanie na własne ryzyko
podjęcie czynności, w wyniku której poszkodowany bez wyraźnej potrzeby dobrowolnie i świadomie naraża się na znane mu niebezpieczeństwo
• np. udział w sportach ekstremalnych, w wyścigach samochodowych, wejście mimo zakazu na teren, gdzie są prace pirotechniczne, dobrowolne podróżowanie samochodem kierowanym przez kierowcę, który jest pijany lub nie ma uprawnień i umiejętności kierowania pojazdem, itp.
trudność w rozgraniczeniu od zgody poszkodowanego – nie godzi się on na samą szkodę, tylko na stan zagrożenia
P. Machnikowski: zgoda jest zwykle
dorozumiana, jeszcze bardziej uzasadniony
jest w tym przypadku wymóg posiadania
zdolności do czynności prawnych
Ad 8) działanie z pobudek altruistycznych
np. ratowanie życia i zdrowia człowieka z
narażeniem własnego życia
Wina
klasa czynów zawinionych mieści się w klasie czynów bezprawnych
brak definicji pojęcia winy
postulat używania jednolitego pojęcia winy na gruncie prawa cywilnego i karnego
Koncepcje winy:
1) psychologiczna
2) normatywna – dominuje we współczesnej cywylistyce
naganna decyzja człowieka odnosząca się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (działania lub zaniechania), z którą wiąże się postawienie sprawcy zarzutu, że jego decyzja była naganna
przedmiotem zarzutu jest bezprawność
postępowania sprawcy; zarzut dotyczy przekroczenia
obowiązujących reguł postępowania, a nie
wyrządzenia szkody
Zdolność do zawinienia
ocenie pod względem zawinienia powinno
podlegać wyłącznie zachowanie się takich osób, które w wystarczającym stopniu zdają sobie z niego sprawę i są w stanie nim kierować
Krąg tych osób wyznaczono na 2 sposoby:
1) niezbędna jest indywidualna ocena sprawcy (art.
425 k.c.)
2) ustanowiono sztywną granicę wiekową odpowiedzialności (art. 426 k.c.)
niepoczytalność wyłącza odpowiedzialność na zasadzie winy; negatywne skutki dla
poszkodowanego może łagodzić odpowiedzialność
osób zobowiązanych do nadzoru (art. 427 k.c.) lub
samego sprawcy na zasadzie słuszności (art. 428
k.c.)
Ad 1) niepoczytalność
Art. 425 § 1 k.c.: „Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.
§ 2: Jednak ten, kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków jest zobowiązany do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy”.
stan niepoczytalności zachodzi wówczas, gdy
określona osoba albo jest pozbawiona świadomości
(nie rozumie znaczenia czynów własnych bądź osób
trzecich, nie zdaje sobie sprawy ze swojego
zachowania) albo nie może swobodnie podjąć decyzji i
wyrazić swojej woli
wystarczające jest zaistnienie jednego z w/w stanów
konieczny jest całkowity brak możliwości świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli; częściowe ograniczenie poczytalności nie jest prawnie relewantne
przyczyna jest pozbawiona znaczenia prawnego (art. 425 § 1 k.c.); musi ona jednak być związana z osobą sprawcy
niepoczytalność może wynikać z zaburzeń sprawności psychicznej i intelektualnej lub z zaburzeń sprawności fizycznej danego podmiotu
jej przyczynami mogą być stany fizjologiczne
(np. sen, czy brak odpowiedniej dojrzałości) i
stany o charakterze patologicznym, zarówno
trwałe (np. choroba psychiczna, niedorozwój
umysłowy, uzależnienie od alkoholu czy
narkotyków, uwiąd starczy), jak i przejściowe
(odurzenie alkoholem lub narkotykami, wysoka
gorączka)
stan niepoczytalności musi wystąpić w chwili wyrządzenia czynu, który spowodował szkodę
badanie zaistnienia tej okoliczności jest konieczne również, gdy dana osoba cierpi na trwałe zaburzenia o charakterze patologicznym, bo np. dla chorób psychicznych charakterystyczne jest występowanie stanów zaostrzenia objawów i remisji (możliwe jest działanie w chwili lucidum intervallum)
dowodu działania w stanie niepoczytalności nie stanowi fakt uprzedniego całkowitego ubezwłasnowolnienia sprawcy ze względu na występowanie u niego określonych zaburzeń psychicznych
możliwe jest stosowanie domniemania faktycznego, że dana osoba była w chwili czynu niepoczytalna, gdy rodzaj występujących u niej zaburzeń psychicznych świadczy o stałym lub często powtarzającym się występowaniu stanu wyłączającego świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
(Z. Masłowski, G. Bieniek, P. Machnikowski)
gdy stan niepoczytalności został spowodowany użyciem napojów odurzających lub innych podobnych środków, sprawca jest zobowiązany do naprawienia wyrządzonej w tym stanie szkody, chyba że stan ten został wywołany bez jego winy (art. 425 § 2 k.c.)
wzór: prawo karne, wina na przedpolu czynu zabronionego
ciężar dowodu przeciwnego spoczywa na sprawcy szkody
brak winy w zażyciu w/w środków zachodzi wówczas, gdy zaaplikowano je sprawcy czynu przy użyciu przemocy, gdy zażył je pod wpływem groźby czy bez świadomości, o jaki środek chodzi
brak winy zachodzi również wówczas, gdy dana osoba świadomie i dobrowolnie wprowadziła do swojego organizmu substancję odurzającą bez świadomości skutków jej działania, mimo dochowania obowiązku uzyskania informacji, a więc np. zapoznawszy się z ulotką informacyjną dołączoną do leku
(P. Machnikowski)
Zagadnienie poczytalności osób w wieku starczym:
obniżenie sprawności intelektualnej z tej przyczyny jako potencjalny powód niepoczytalności nie budzi wątpliwości, niejednoznaczna jest możliwość traktowania jako jej przyczyny spadku sprawności fizycznej spowodowanego podeszłym wiekiem
art. 427 k.c. wskazuje jako przyczynę wyłączającą możliwość przypisania winy również stan cielesny, więc przyjmuje się, że brak sprawności fizycznej może stanowić okoliczność wyłączającą odpowiedzialność za szkodę, jeżeli spowodował niemożliwość pokierowania własnym postępowaniem, a sprawca nie był świadomy tego, że on wystąpi lub przy dołożeniu należytej staranności nie był w stanie przewidzieć jego wpływu na zachowanie, z którego wynikła szkoda (A.
Śmieja, W. Dubis, P. Machnikowski)
Ad 2)
Art. 426 k.c.: „Małoletni, który nie ukończył lat 13, nie ponosi
odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę”
nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie winy
nie ma znaczenia stopień jego rozwoju i sprawności intelektualnej
Sens tego przepisu jest sporny:
1) domniemanie niewzruszalne - S. Garlicki, Z. Banaszczyk
2) granica odpowiedzialności deliktowej – A.
Szpunar
Kwestia oceny poczytalności
małoletniego, który ukończył lat 13:
1) ich poczytalność podlega ocenie według ogólnych reguł określonych w art. 425 k.c.
Ze względu na zróżnicowany stopień rozwoju dzieci możliwe jest, że określona osoba mimo przekroczenia tej granicy wiekowej nie będzie zdawała sobie sprawy z własnych poczynań lub nie będzie w stanie rozpoznać ich znaczenia. W konsekwencji to małoletni sprawca czynu, z którego wynikła szkoda, chcąc zwolnić się z odpowiedzialności będzie obarczony ciężarem dowodu, że działał w stanie niepoczytalności (art. 6 k.c.) - P.
Machnikowski, podobnie: Z. Radwański, A.
Olejniczak
2) poczytalność stanowi przesłankę możliwości przypisania winy, a skoro ciężar wykazania winy spoczywa na poszkodowanym (art. 6 k.c.), to powinien on również wykazać poczytalność małoletniego, który ukończył lat trzynaście (Z. Banaszczyk, W. Dubis). Wskazuje się jednak, że w przypadku normalnego rozwoju psychofizycznego można przyjąć domniemanie faktyczne poczytalności małoletniego, który ukończył lat trzynaście (Z. Radwański, A. Olejniczak, A. Śmieja)
art. 426 k.c. nie daje podstaw do przyjęcia
istnienia domniemania prawnego
poczytalności małoletniego
Rodzaje i mierniki winy
wina umyślna i nieumyślna (niedbalstwo)
wina umyślna – obejmuje obie postacie zamiaru, wyrożniane w nauce prawa karnego (art. 9 § 1 k.k.), czyli zamiar bezpośredni (dolus directus) i ewentualny, czyli wynikowy (dolus eventualis)
niedbalstwo w prawie cywilnym wiąże się z niedołożeniem należytej staranności; zarzut przekroczenia norm postępowania można postawić sprawcy wtedy, gdy przewidywał on taką możliwość – tzw. świadoma nieumyślność (P. Machnikowski);
sprawca nie ma zamiaru działać bezprawnie, ale
podejmując decyzję dotyczącą swojego przyszłego
postępowania zdaje sobie sprawę z tego, że może ono
naruszać normy prawne lub moralne, a jedynie
przewiduje, że tego uniknie; negatywna ocena tego
postępowania jest możliwa tylko wtedy, gdy
przewidywanie, na którym sprawca oparł swoją decyzję
uznajemy za nieprawidłowe – stąd tę postać
nieumyślności nazywa się lekkomyślnością
sprawcy można postawić zarzut także wtedy, gdy decydując o swoim postępowaniu nie zdaje sobie sprawy z tego, że może ono być bezprawne; podstawą zarzutu jest brak prawidłowego przewidywania, wymaganej ostrożności zachowania; tradycyjnie tę sytuację nazywano niedbalstwem, choć obecnie to określenie odnoszone jest do obu przypadków winy nieumyślnej
miernik należytej staranności – art. 355 k.c.
należy zachować staranność wymaganą w stosunkach danego rodzaju
miernik obiektywny (abstrakcyjny); wzorzec powinnego zachowania się formułowany dla każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji
należy uwzględniać zasady współżycia społecznego, przepisy prawne, pragmatyki zawodowe, zasady deontologii, zwyczaje
w przypadku profesjonalistów należy brać pod uwagę,
że sprawca należy do określonej grupy zawodowej –
miernik powszechny zostaje zastąpiony miernikiem
grupowym (wg innych chodzi o podwyższoną miarę
należytej staranności)
Problem uwzględniania cech osobnicznych, indywidualnych:
chodzi o osobiste cechy, które uniemożliwiały sprawcy uświadomienie sobie wzorca należytej staranności, sprostanie temu wzorcowi i w konsekwencji zachowanie zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego
1) trzeba je uwzględniać, bo inaczej wina straciłaby sens osobistego zarzutu (J. Dąbrowa, M.
Sośniak, Z. Radwański,
A. Olejniczak; podobnie P.
Machnikowski)
2) nie (W. Czachórski)
Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Art. 422 k.c.: „Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody”
Trzy kategorie osób, które ponoszą odpowiedzialność za szkodę:
1) sprawcy „bezpośredni”
2) podżegacz i pomocnik – osoby, których zachowanie
„pośrednio” przyczyniło się do wyrządzenia szkody przez sprawcę, bądź które uczestniczyły „w cudzym czynie niedozwolonym”;
współsprawcy w szerokim znaczeniu tego słowa
3) osoby, które popełniły własny czyn niedozwolony polegający na świadomym skorzystaniu z wyrządzonej komuś szkody przez inną osobę
szkoda może zostać wyrządzona przez kilka osób
działających w porozumieniu (np. gang) albo bez
porozumienia (np. bójka)
Współsprawstwo w ścisłym znaczeniu (sprawstwo zbiorowe):
szkoda jest wynikiem czynu dwóch lub większej liczby osób
może być to jednoczesne i świadome współdziałanie w wyrządzeniu szkody przez działania niewyróżnialne (np.
dwie osoby przewracają cudzy samochód) lub wyróżnialne (np. dwie osoby uderzają kijami bejsbolowymi w witrynę sklepową)
może być to działanie rozłączne i niejednoczesne
zachodzi także wtedy, gdy czyny poszczególnych osób są odrębnymi (jednoczesnymi albo nie) zdarzeniami, które nie składają się w ich świadomości na wspólne działanie, ale wywołują skutek w postaci jednej szkody, która nie da się powiązać w całości lub w części z poszczególnymi działaniami