CZYNY NIEDOZWOLONE ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ZA CUDZE CZYNY
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY 1) odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru
2) odpowiedzialność osób powierzających
wykonanie czynności innej osobie
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU
nazywa „odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru” ma charakter skrótu myślowego
inna proponowana nazwa:
odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez małoletniego lub niepoczytalnego (A.
Śmieja)
art. 427 k.c.
jest to w istocie odpowiedzialność za własny
czyn
Przesłanki odpowiedzialności:
szkoda wyrządzona przez osobę, której z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można
szkoda została wyrządzona przez bezprawne zachowanie
istniał ustawowy lub umowny obowiązek sprawowania nadzoru nad sprawcą szkody lub faktycznie była sprawowana nad nim stała piecza
osobie zobowiązanej do nadzoru można postawić zarzut winy
zachodzi związek przyczynowy między
nienależytym sprawowaniem nadzoru a
wyrządzeniem szkody
sprawca szkody - art. 426 i 425 k.c.
niekiedy w literaturze przyjmuje się wymóg, by sprawca był osobą, której w ogóle nie można przypisać winy, a nie której w danych okolicznościach nie można będzie uznać za winną (W. Dubis, M. Safjan);
stanowisko to nie zasługuje na aprobatę (A.
Śmieja)
art. 427 k.c. nie znajduje zastosowania do przypadków wyrządzenia szkody przez
podopiecznego sobie samemu
art. 427 k.c. może być stosowany, gdy
jeden z podopiecznych pozostających pod nadzorem bądź faktyczną stałą pieczą
określonego podmiotu wyrządzi szkodę drugiemu podopiecznemu
(Z. Radwański, A. Olejniczak, W. Dubis, M.
Safjan,
G. Bieniek)
Zakres i treść obowiązku nadzoru jest
różny w zależności od tego, kto sprawuje nadzór
nadzór przez rodziców - wymogi można podzielić na 2 grupy (A. Śmieja):
1) należy uwzględnić wiek dziecka, stopień jego rozwoju psychofizycznego, cechy charakteru,
temperament; przy niepoczytalnym sensu stricto - stopień jego upośledzenia, rodzaj choroby,
ewentualne złe skłonności
2) okoliczności „zewnętrzne” w stosunku do sprawcy szkody – sytuacja rodzinna w jakiej
znajdują się nadzorujący i małoletni, to czy oboje rodzice pracują zawodowo (zwłaszcza, czy
wykonują pracę o tej samej porze dnia), czy
mogą liczyć na pomoc krewnych, czy sytuacja
majątkowa nadzorujących pozwala lub nie na
zaangażowanie osób trzecich do sprawowania
pieczy nad dzieckiem
w odniesieniu do osób chorych
psychicznie czy ułomnych przyjmuje
się, że obowiązki nadzorcze polegają na
kontroli ich poczynań
Sposób rozumienia pojęcia „nadzoru” nad małoletnim:
1) wąskie rozumienie nadzoru, który nie polega na dokonywaniu czynności wychowawczych
(A. Szpunar, M. Safjan)
2) czynności nadzorcze sensu stricto, jak i wychowawcze (J. Winiarz)
3) stanowisko pośrednie (A. Śmieja); nadzór nad
małoletnim obejmuje czynności stricte nadzorcze, jak i
wychowawcze; konieczność ścisłego nadzoru
przekształca się stopniowo w potrzebę łączenia
czynności nadzorczych i wychowawczych, a gdy
dziecko działające z rozeznaniem zbliża się do
pełnoletniości – w zasadzie wyłącznie środki
wychowawcze
ustawowy obowiązek pieczy – np. rodzice, opiekunowie, przysposabiający, kurator,
nauczyciele, lekarze, personel pomocniczy w zakładach dla chorych psychicznie, pracownicy domów wychowawczych, poprawczych, itp.
rodzic – nie odpowiada, jeśli został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo została ona
ograniczona, a dziecko umieszczono w rodzinie zastępczej, ani rodzic, którego władza
rodzicielska została na mocy wyroku
rozwodowego ograniczona do określonych czynności, a dziecko w chwili wyrządzenia szkody nie pozostawało pod jego opieką
zawarcie przez osobę zobowiązaną do nadzoru z mocy ustawy umowy o opiekę nad małoletnim (niepoczytalnym) nie zwalnia jej z
odpowiedzialności; może ułatwić wykazane
braku winy w nadzorze
umowny obowiązek pieczy – np.
opiekunka zatrudniona przez rodziców, wysłanie małoletniego na kolonie, pielęgniarka zatrudniona do opieki nad osobą chorą
sąsiadka zajmująca się dzieckiem grzecznościowo – sporne
jakakolwiek umowa: odpłatna albo nie,
nawet jednorazowa, krótkotrwła
faktyczna stała piecza:
piecza musi mieć charakter stały
geneza: problem tzw. wiejskich
wychowańców
Przyjmuje się istnienie domniemań prawnych:
1) winy w nadzorze – culpa in custodiendo
2) związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby
zobowiązanej do nadzoru (sprawującej stałą pieczę) a szkodą wyrządzoną
przez podopiecznego osobie trzeciej
Odpowiedzialność sprawcy
Art. 428 k.c.: „Gdy sprawca z powodu wieku
albo stanu psychicznego lub cielesnego nie
jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest
osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie
można od nich uzyskać naprawienia szkody,
poszkodowany może żądać całkowitego lub
częściowego naprawienia szkody od samego
sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z
porównania stanu majątkowego
poszkodowanego i sprawcy, wynika, że
wymagają tego zasady współżycia
społecznego”
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB POWIERZAJĄCYCH WYKONANIE
CZYNNOŚCI INNEJ OSOBIE
1) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez tzw. samodzielnego wykonawcę i za
podwładnego, który nie ponosi winy (art. 429 k.c.)
2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (art. 430 k.c.)
art. 430 k.c. jest przepisem szczególnym wobec art. 429 k.c.
wspólny dla obu przepisów jest motyw
gwarancyjny
Ad 1)
nie ma znaczenia, o jaką czynność chodzi
powierzenie może być jednorazowe
powierzenie może być odpłatne albo
nieodpłatne
Rozumienie winy na gruncie art. 429 k.c. i jej istota 1) tradycyjnie przyjmuje się, że jedną z przesłanek
odpowiedzialności jest wina powierzającego, objęta
domniemaniem prawnym - odpowiedzialność na zasadzie winy w wyborze
(np. G. Bieniek, M. Safjan, W. Dubis, Z. Radwański, A.
Olejniczak)
2) za przesłankę odpowiedzialności należałoby uznać nie tyle winę powierzającego, co brak okoliczności
wyłączających jego odpowiedzialność, które obok winy w wyborze stanowi powierzenie czynności do wykonania
przedsiębiorstwu lub zakładowi zajmującemu się zawodowo wykonywaniem czynności danego rodzaju (P. Machnikowski)
o zasygnalizowanej trudności świadczą także propozycje innych autorów: M. Safjan przyjmuje, że wykazanie faktu powierzenia czynności do wykonania profesjonaliście nie prowadzi do definitywnego zwolnienia się z
odpowiedzialności, a jedynie do przeniesienia ciężaru dowodu winy w wyborze na poszkodowanego
W. Dubis traktuje wykazanie powierzenia czynności
profesjonaliście jako udowodnienie nieistnienia związku przyczynowego pomiędzy niestarannie dokonanym
wyborem a szkodą
wina w rozumieniu art. 429 k.c. znacznie różni się od winy w ujęciu art. 415 k.c.; za bezprawny trudno jest uznać wybór określonego wykonawcy
wina w wyborze polega na niewłaściwie dokonanym wyborze
możliwe musi być postawienie powierzającemu zarzutu dokonania niewłaściwego wyboru
wykonawcy
terminologia użyta w art. 429 k.c. jest niespójna z innymi przepisami kodeksowymi; określenia
„przedsiębiorstwo” i „zakład” użyto w znaczeniu
podmiotowym
przesłanką odpowiedzialności powierzającego czynność do wykonania opartej na art. 429 k.c.
nie jest wina wykonawcy
zachowanie wykonawcy musi być bezprawne
jeżeli bezpośredni sprawca ponosi winę, to odpowiada łącznie z powierzającym, a ich odpowiedzialność jest solidarna
brak odpowiedzialności powierzającego, gdy
wykonawca wyrządził szkodę jedynie przy okazji
wykonywania powierzonej czynności
Ad 2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – art. 430 k.c.
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, a wg
niektórych autorów odpowiedzialność absolutna
Przesłanki:
1) powierzenie przez jeden podmiot drugiemu czynności do wykonania
2) wyrządzenie przez wykonawcę szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności
3) istnienie pomiędzy powierzającym a wykonawcą stosunku zwierzchnictwa i podporządkowania
4) wina wykonawcy w wyrządzeniu szkody przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności
Ad 1)
•
powierzenie czynności do wykonania na mocy umowy, polecenia, czy też prośby
wykonywana czynność może mieć charakter jednorazowy, jak i należeć do zespołu
czynności
dokonywanie czynności faktycznych, jak i
prawnych, polegających na działaniu bądź
zaniechaniu, odpłatnych jak i nieodpłatnych
Ad 2)
• wyrządzenie przez wykonawcę szkody osobie trzeciej musi nastąpić przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, a nie jedynie przy okazji jej wykonywania (G. Bieniek, W. Dubis)
część autorów dla opisania wskazanej zależności posługuje się kryterium
związku funkcjonalnego, który musi
zachodzi pomiędzy szkodą, a sposobem wykonywania powierzonej czynności (M.
Safjan)
inni autorzy opowiadają się za
koniecznością istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy
zachowaniem się wykonującego czynność a szkodą, przy jednoczesnym wymogu,
by owo zachowanie się było podjęte w celu wykonania powierzonej mu
czynności (P. Machnikowski)
Ad 3)
•
ratio legis odpowiedzialności zwierzchnika: może decydować o sposobie wykonania czynności przez podwładnego i czerpie z niego korzyści
szerokie rozumienie pojęcia zwierzchnictwa:
dotyczy także podmiotów podejmujących względnie samodzielnie decyzje dotyczące sposobu realizacji powierzonych zadań,
np. lekarzy, osób wykonujących prace umysłowe, badawcze, twórcze, jak również polegające na
kierowaniu zespołami ludzkimi, procesami technologicznymi i organizacyjnymi
relacja zwierzchnictwa może wynikać ze stosunków prawnych i faktycznych
zwierzchnictwo ogólnoorganizacyjne
w razie oddelegowania podwładnego do
czasowego wykonywania usług na rzecz innego podmiotu zwierzchnikiem jest ten, komu
podwładny podlegał w chwili wyrządzenia szkody (G. Bieniek)
rozbieżność stanowisk dotyczy pracownika tymczasowego, skierowanego do
wykonywania pracy przez agencję pracy tymczasowej:
a) zwierzchnikiem jest agencja pracy tymczasowej (P. Zbroja)
b) zwierzchnikiem jest pracodawca użytkownik, bo on jest wyłącznie uprawniony do powierzenia
pracownikowi tymczasowemu pracy do wykonania i
udzielania mu wskazówek, a także odnosi korzyści z
jego działań (P. Machnikowski)
Ad 4)
•
wyrządzenie szkody przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej czynności z winy umyślnej albo nieumyślnej
koncepcja tzw. winy anonimowej
