Zbieg procesu rozwodowego z procesem o alimenty

Zdzisław Krzemiński, Władysław

Żywicki

Zbieg procesu rozwodowego z

procesem o alimenty

Palestra 11/4(112), 28-42

1967

ZDZISŁAW KRZEMIŃSKI I WŁADYSŁAW ŻYWICKI

Zbieg procesu rozwodowego z procesem

o alimenty

S ąd rozw odow y, w y d a ją c w y ro k o rze k ają cy rozw ód, ro zstrz y g a m . in.:

a) o w ysokości, w ja k ie j k aż d y z m ałżonków obow iązany je s t do ponoszenia kosztów u trz y m a n ia i w y ch o w an ia dziecka (art. 58. k.r.o.),

b) o roszczeniach alim e n ta c y jn y c h m iędzy m a łżo n k a m i (art. 444 k.p.c.).

W tra k c ie zaś sp ra w y rozw odow ej sąd o rzeka (art. 443 k.p.c.) o obow iązku m a ł­ żonków p rzy c zy n ia n ia się do zasp o k o jen ia po trzeb rod zin y p rze z czas tr w a n ia procesu.

P o n iew aż sp ra w y o alim e n ty d la dzieci i w sp ó łm a łż o n k a m ogą być w y tac za n e rów n ież p rze d w niesien iem sp ra w y rozw odow ej — a z d a rza się także, że stro n y , n ie za leż n ie od toczącego się p ro cesu rozw odow ego, w noszą pozw y a lim e n ta c y jn e — p rz e to zachodzi p o trz e b a u re g u lo w a n ia ta k ic h k o lizy jn y ch sy tu a c ji procesow ych.

Je d n o cz esn e p ro w a d ze n ie obu procesów m ogłoby d oprow adzić do w y d a n ia dw óch sp rzecznych ze sobą orzeczeń. S tą d konieczność zn alezien ia tego ro d z a ju „w y jścia”, k tó re w y łączałoby p o w sta n ie ta k ic h sy tu acji.

P ro b le m te n za ry so w a ł się szczególnie ostro pod rzą d em d.k.p.c., k tó ry n ie z a ­ w ie ra ł p rzepisów z a jm u ją c y c h się bezp o śred n io ro zw ią zan iem p o d an y c h w yżej t r u d ­ ności. W ty c h w a ru n k a c h trz e b a b y ło sz u k ać ro zw ią zan ia p rze z odpow iednie z a ­ sto so w an ie p rzepisów p rocesow ych dotyczących in sty tu c ji zaw ieszenia p o stę p o w an ia . O p ie ra ją c się w ięc n a ty c h p rze p isac h , zarów no d o k try n a, ja k i orzecznictw o są d o ­ w e w y p ra co w a ły pew ien sc h em a t, k tó ry u ła tw ia ł w yjście z tru d n o śc i. S pro w ad zał się on do założenia, że w ra z ie rów noczesnego toczenia się dw óch procesów , t j. o alim e n ty i o rozw ód, n ależy do czasu praw om ocnego zakończenia p rocesu o ro z ­ w ód zaw iesić p o stęp o w an ie w sp ra w ie o alim en ty . Z aw ieszenie n ie w yłączało oczy­ w iście m ożliw ości w y d a n ia p o sta n o w ie n ia w k w estii zabezpieczenia p ow ództw a *. A czkolw iek obow iązujący obecnie k.p.c. ro zstrz y g n ął szereg n ie jasn o ści p ro c e d u ­ ra ln y c h istn iejący c h p rz e d te m w w y p a d k a c h zbiegu p ro cesu rozw odow ego z p ro ­ cesem a lim e n tac y jn y m , to je d n a k n a d a l są jeszcze p ew n e w ątp liw o ści i tru d n o śc i in te rp re ta c y jn e zw iązane z ty m zbiegiem procesów .

P oniżej om ów im y n a s u w a ją c e się w ątp liw o ści p rzy uw zg lęd n ien iu w y o d rę b n ie n ia zbiegu p ro ce su rozw odow ego:

1) z p rocesem o alim e n ty d la d ziecka m ałoletniego, 2) z p rocesem o a lim e n ty d la dziecka pełnoletniego, 3) z procesem o alim e n ty d la w sp ó łm ałżo n k a.

i P o r .: z . W i s z n i e w s k i : Z & p g p r o c e s u o n lim e n l.y d la d z ia ;? ta z p r o c e s e m o r o z ­ w ó d j e g o r o d z ic ó w , N P 10/51, s. 48 i n .; o r z e c z . S N z d n . 10.VIII.1948 r. III C 1568/47, P i P 11/48, s. 134; o r z e c z . S N z d n . 19.X.1949 r. W aC 91/49, D P P 4/1059, s. 49; o r z e c z . S N ,z d n . 19.IV.1951 r . ZC 2061/50, O S N 16/1952; o r z e c z . S N z d n . 26.11.1954 r. I I C 695/53, P i P 10—11/1951, s . 660 o r a z k r y t y c z n e u w a g i d o t e g o o r z e c z e n ia Z. W i s z n i e w s k i e g o w k o m e n ta r z u : „ K o d e k s R o d z in n y ” , w y d . 1959, s . 267—268; o r z e c z . S ą d u W o je w . d la m . s t. W a r sz a w y III C r 505/59, O S P iK A 302/60 o r a z g lo s a K . L i p i ń s k i e g o ; o r z e c z . S ą d u W o j e w ó d z k ie g o w P o z ­ n a n iu z d n . 13.XI.1962 r. III C r 1663/62, O S P iK A 253/63 o r a z g lo s a B . D o b r z a ń s k i e g o ; Z. K r z e m i ń s k i W. 2 y w i e k i : R o z w ó d , W a r sz a w a 1961 r ., s. 175 i n .

N r 4 (112) Z bieg procesu rozw odow ego z p ro cesem o a lim e n ty ₂₉

I . Z B IE G P R O C E S U R O Z W O D O W E G O Z P R O C E S E M O A L IM E N T Y D L A D Z IE C K A M A Ł O L E T N IE G O

W ym aga oddzielnego om ów ienia zagad n ien ie zbiegu p ro ce su rozw odow ego z p r o ­ cesem alim e n tac y jn y m , k tó ry :

a) p o p rzed za proces rozw odow y, ale n ie je s t jeszcze zakończony praw om ocnie, b) pop rzed za proces rozw odow y i je s t zakończony praw om ocnie,

c) w ytoczony je s t w tra k c ie trw a n ia p ro cesu rozw odow ego, d) w ytoczony je s t ju ż po zakończeniu p ro cesu rozw odow ego.

P o n a d to oddzielnego om ów ienia w y m ag a s p ra w a zabezpieczenia roszczeń a lim e n ­ ta cy jn y c h .

1. P roces o a lim e n ty w ytoczony p rzed w n iesien iem sp ra w y rozw odow ej, ale do te j d a ty nie zakończony.

W sy tu a c ji gdy proces o alim e n ty b y ł w ytoczony p rze d w n iesieniem sp raw y ro z ­ w odow ej, ale do te j d aty n ie został jeszcze zakończony, n a s u w a ją się za gadnienia:

A) zaw ieszenia sp raw y alim e n tac y jn ej,

B) zabezpieczenia pow ó d ztw a w sp raw ie o alim enty,

C) w strz y m a n ia w y k o n a n ia n iepraw om ocnych orzeczeń a lim e n tac y jn y ch ,

D) sposobu i try b u zakończenia sp raw y a lim e n ta c y jn e j po zakończeniu sp raw y rozw odow ej.

P oniżej o m aw iam y k olejno te zagadnienia.

A d A). Je że li p o stę p o w an ie w sp raw ie o zasp o k o jen ie p o trze b rodziny lu b o a li­ m en ty zostało w szczęte p rzed w ytoczeniem p ow ództw a o rozw ód, to z chw ilą w ytoczenia tak ieg o pow ó d ztw a podlega ono zaw ieszeniu z u rzę d u co do św iadczeń za okres od jego w ytoczenia. W ty m w y p ad k u zaw ieszenie m u s i n astąp ić, je śli chodzi o św iadczenia za o k res od w ytoczenia pozw u o rozw ód („ulega z u rzę d u zaw ieszen iu ”) (por. u ch w a łę SN z dnia 20.X.1966 r. I I I C Z P 84/66 — O SN CP 45/1967).

P o w sta je n a to m ia st k w estia, czy zaw ieszenie m o ż e n astą p ić , je śli chodzi o okres do w ytoczenia pozw u rozw odow ego. W tym w y p a d k u pow inny m ieć zastosow anie ogólne przep isy dotyczące zaw ieszenia p ostępow ania, o k reślo n e p rze p isam i a rt. 173— 178 k.p.c. Je ż e li sp ełn io n e zostały w a ru n k i w y m ie n io n e w ty c h ogólnych przepisach, to zaw ieszenie n ie w ą tp liw ie m oże m ieć m iejsce.

W p ra k ty c e sądow ej p rzy ję ło się dość pow szechnie, że sąd y zaw ieszają p o stę p o ­ w a n ie w sp ra w ie o całość roszczeń alim e n ta c y jn y c h w ra z ie pow zięcia w iadom ości o w n iesien ie sp ra w y rozw odow ej i w y d a ją orzeczenie końcow e dopiero po za k o ń ­ czeniu p ro cesu rozw odow ego. P ra k ty k a ta bud zi w ątp liw o ści i trz e b a ją ch y b a uznać za n ie słu sz n ą. R oszczenia alim e n ta c y jn e b ow iem m a ją c h a ra k te r roszczeń u p rzy w ile jo w an y c h i po w in n y być rozp o zn aw an e m ożliw ie szybko. O czekiw anie n a p raw o m o cn e rozstrzy g n ięcie sp raw y rozw odow ej p o w o d u je — w raz ie zaw ieszenia p o stę p o w an ia w sp ra w ie alim e n ta c y jn e j — o d roczenie ro zstrzy g n ięcia n a okres w ielu m iesięcy, a n ie ra z n a w e t k ilk u la t. D latego też w y d a je się rzeczą słuszną, żeby w w y p a d k u w yto czen ia sp raw y rozw odow ej sąd, k tó ry ro z p a tru je sp ra w ę a lim e n ta c y jn ą u p rze d n io w niesioną, zaw iesił p o stę p o w an ie co do roszczeń a lim e n ­ ta c y jn y c h n ależ n y ch za czas po w y to czen iu pozw u rozw odow ego oraz w y d ał w y ro k częściow y oo do alim e n tó w n ależnych za czas u biegły d'o d a ty w n iesien ia pozw u rozw odow ego (art. 317 kjp.c.). W u ch w a le z d n ia 14 lip c a 1966 r. I II C ZP 52/66

Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s ł a w Ż y w i c k i N r 4 (112) (O SN CP 9/1966) S ąd N ajw yższy w y ja ś n ił, „że zaw ieszenie p o stę p o w an ia z mocy a r t. 445 § 2 k.p.c. odnosi się ty lk o do św iad czen ia za o k res od w yto czen ia pow ódz­ tw a o rozw ód. W sto su n k u w ięc do św iadczeń alim e n ta c y jn y c h p rz y p a d a ją c y c h za ok res p o p rze d zając y w yto czen ie p o w ó d ztw a o rozw ód p o stę p o w a n ia m oże się to ­ czyć n a d a l b ez p rze szk ó d ”.

O czyw iście p rze d staw io n y w yżej tr y b p o stę p o w an ia będ zie w łaściw y w ów czas, gdy pow ództw o o alim e n ty zostało w n iesio n e n a dłuższy czas p rze d w n iesien iem p ozw u rozw odow ego. N ato m ia st je że li różnica m iędzy d a tą złożenia obu pozw ów w y n o si zaledw ie k ilk a ty g o d n i lu b m iesięcy, to rzeczą b a rd z ie j p ra k ty c z n ą będzie zaw ieszenie całości p o stę p o w an ia w sp ra w ie a lim e n ta c y jn e j do czasu zakończenia sp ra w y rozw odow ej.

Ad B). J e ś li w sp ra w ie o a lim e n ty w ytoczonej p rze d w n iesien iem sp raw y ro z­

w o d o w ej sąd w y d a ł za rząd zen ie ty m czasow e co do zabezpieczenia pow ództw a, to zabezpieczenie ta k ie, je śli je s t n iepraw om ocne, tra c i m oc z chw ilą w y d a n ia p rzez sąd rozw odow y p o sta n o w ie n ia w try b ie a rt. 443 k.p.c. (art. 445 § 3 k.p.c.).

W sp ra w ie o za spokojenie p o trze b rodziny lu b o alim e n ty , w szczętej przed s p ra w ą rozw odow ą, sąd m oże zabezpieczyć pow ództw o ta k ż e po w szczęciu sp raw y rozw odow ej (por. orzecz. S ą d u W ojew ódzkiego d la m . st. W arszaw y z 19.11.1966 r., O SP iK A z 1966 r., poz. 252). W p o w o ły w an y m orzeczeniu słusznie stw ierdzono, że sąd ro z p a tru ją c y sp ra w ę o alim en ty , je śli dow ie się o w n iesien iu sp raw y ro z­ w odow ej, zaw iesza p o stę p o w an ie (art. 445 § 2 k.p.c.), a le m oże zarazem zabezpie­ czyć pow ództw o (art. 179 § 3 k.p.c.). „ J e śli n a to m ia st — ja k głosi to orzeczenie — p o sta n o w ien ie o zabezpieczeniu up raw o m o cn iło się p rze d w y d an ie m przez sąd rozw odow y orzeczenia z a rt. 443 § 1 k.p.c., to p o zo staje ju ż ono w p e łn i w m ocy i p rz e sta je obow iązyw ać dopiero w ra z ie jego zm iany p rzez sąd rozw odow y w w a ­ ru n k a c h w sk az an y c h w a rt. 443 § 3 k.p.c., tj. gdy zachodzi p o trze b a zm iany w y ­ sokości św iadczeń ze w zg lęd u n a zm ianę okoliczności, a w ięc n a zasad ach ogólnie ob o w iązujących p rzy zm ianie orzeczeń a lim e n ta c y jn y c h ”.

W cy to w an ej ju ż w yżej u ch w a le z d n ia 14 lip c a 1966 r. I I I C ZP 52/66 (OSNCP 9/1966) S ąd N ajw yższy w y ja śn ił, że „w sp ra w ie o alim e n ty w szczętej p rze d w y to ­ czeniem p o w ó d ztw a o rozw ód sąd, zaw ieszając p o stę p o w an ie zgodnie z art. 445 § 2 k.p.c., p ow inien ro zp a trz y ć w n io sek o zabezpieczenie”. W u za sa d n ien iu te j u ch w a ły S ąd N ajw yższy ro z p a tru je zarazem zagadnienie, ja k i je s t w za jem n y s to ­ su n e k za rząd z en ia tym czasow ego w p rzedm iocie zabezpieczenia pow ództw a do p o sta n o w ień , ja k ie n a s tę p n ie m oże w y d ać sąd, p rze d k tó ry m w ytoczono pow ództw o o rozw ód, w tr y b ie a rt. 443 k.p.c. S ąd N ajw yższy stw ie rd z a, że odpow iedzi n a to p y ta n ie n ależ y szukać w a rt. 445 § 2 k.p.c. (zdanie ostatn ie). „Z p rze p isu tego — pisze SN — w y n ik a, że gdyby w sp ra w ie o rozw ód orzeczenie w try b ie a rt. 443 k.p.c. zostało w y d a n e w m om encie, gdy za rządzenie tym czaso w e o zabezpieczeniu pow ó d ztw a n ie je s t jeszcze praw o m o cn e, to w y k o n an ie tego o sta tn ie g o w strz y m u je się z m ocy p ra w a . J e ś li n a to m ia st zarząd zen ie tym czasow e je s t ju ż praw om ocne, to u zn ać w y p ad n ie, że w y d a n ie p o sta n o w ien ia z a rt. 443 k.p.c. m oże być a k tu a ln e ty lk o w ów czas, gdy zachodzi p o trze b a podw yższenia (na w niosek jednego z m a ł­ żonków albo z urzędu) lu b ob n iżen ia (w yłącznie n a w n io se k zainteresow anego m a ł­ żonka) św iadczeń alim e n ta c y jn y c h p rzy z n an y ch w tr y b ie zabezpieczenia pow ódz­ tw a ”.

Ad C). Z te k s tu a rt. 445 k.p.c. w y n ik a , że z ch w ilą w y d a n ia w sp ra w ie o rozw ód

orzeczenia o obow iązku za sp o k o jen ia po trzeb rodziny w strz y m u je się z mocy p ra w a w y k o n an ie n ie p ra w o m o cn y c h orzeczeń o obow iązku św iadczeń, w y d an y c h w po p rzed n io w szczętej sp raw ie, za o k res od w y to cz en ia p o w ó d ztw a o ro z w ó d 2.

N r 4 (112) Zbieg procesu rozw odow ego z p ro ce sem o a lim e n ty ₃₁

W ty m z a k resie w ięc u leg a w strz y m a n iu z u rz ę d u eg zek u cja p ro w ad zo n a n a p o d sta w ie p o sta n o w ien ia o zabezpieczeniu (art. 753 k.p.c.) lu b n a p o d sta w ie n ie ­ praw om ocnego w y ro k u a lim e n tac y jn eg o o patrzonego ry g o re m n aty ch m iasto w e j w y k o n aln o ści (a rt. 333 § 1 p k t 1 k.p.c.), je że li s ą d rozw odow y w y d a w tr y b ie

a rt. 443 § 1 k.p.c. p o sta n o w ien ie dotyczące a lim e n tac ji.

N a tle sto so w an ej dotychczas pow szechnie p ra k ty k i, że w sp ra w a c h o rozw ód sąd, w y d a ją c p o sta n o w ien ie w try b ie a rt. 443 k.p.c. (zw ykle po u p ły w ie k ilk u m iesięcy od d a ty pozw u rozwodowego), n ie stw ie rd z a, iż a lim e n ty należą się od w ytoczenia pow ó d ztw a o rozw ód — m oże się zdarzyć, że ścisłe stosow anie a rt. 445 § 2 k.p.c. dop ro w ad zi do sy tu a c ji krzy w d zącej osobę u p ra w n io n ą do alim e n tac ji.. S p ra w ę tę w y ja ś n i n a jle p ie j n a stę p u ją c y p rz y k ła d :

W sty czn iu 1966 r. w niesiono pozew o alim e n ty d la n ie le tn ic h dzieci. W d n iu 15 m a rc a 1966 r. sąd w y d a ł w te j sp raw ie n iep ra w o m o cn e jeszcze orzeczenie. W d n iu 15 k w ie tn ia 1966 r. został w niesiony pozew rozw odow y, a po p rze p ro w a d z e n iu pró b y p o je d n a n ia m ałżonków sąd rozw odow y n a p ierw szej rozpraw ie, m a ją c e j m iejsce w d n iu 15 lip c a 1966 r., w y d ał p o sta n o w ien ie w try b ie a rt. 443 k.p.c. P o ­ sta n o w ien ie ta k ie z reg u ły nie m a m ocy w stecznej, d ziała zatem od 15 lip c a 1966 r. do czasu zakończenia p ro cesu rozw odow ego. "Gdyby p o sta n o w ien ie to w s trz y m a ­ ło — z m ocy p ra w a — w y k o n an ie niepraw om ocnego w y ro k u z d n ia 15 m a rc a 1966 r., to w ierzy ciel n ie o trzy m a alim en tó w za czas od d a ty w n iesien ia pozw u rozw odo­ w ego (15 k w iecień 1966 r.) do d a ty p o sta n o w ien ia są d u rozw odow ego (15 lip iec 1966 r.).

P ły n ie stą d w niosek, że w sp raw ac h rozw odow ych sąd, w y d ają c p o sta n o w ien ie n a p o d sta w ie a rt. 443 § 1 k.p.c., pow inien pod aw ać ja k o datę, od k tó re j m a łżo n ­ kow ie m a ją przyczyniać się do za spokojenia p o trze b rodziny, dzień w yto czen ia pow ództw a o rozw ód.

A d D). W zależności od tego, ja k i okres dzieli w ytoczenie sp raw y o alim e n ty od d a ty pozw u rozw odow ego, sp ra w a o a lim e n ty m oże się znajdow ać bąd ź w s t a ­ diu m początkow ym , bąd ź te ż ju ż po w y d a n iu w y ro k u jeszcze niepraw om ocnego. Je że li w y ro k w sp ra w ie o a lim e n ty został w y d an y ju ż po w n iesien iu pozw u ro z ­ w odow ego albo n a w e t przed tą d atą, ale je s t jeszcze n iepraw om ocny, to k a ż d a ze stro n , k tó ra się ńie zgadza z tre śc ią w y ro k u alim en tacy jn eg o , p o w in n a w nieść rew izję, aby n ie dopuścić do upraw o m o cn ien ia się tego w y ro k u . W re w iz ji należy w nosić: a) o zm ian ę lu b e w e n tu a ln ie o u ch y len ie w y ro k u i odesłanie sp raw y do ponow nego rozp o zn an ia w części, dotyczącej roszczeń a lim e n tac y jn y ch za czas do d a ty pozw u rozw odow ego, oraz b) — je śli chodzi o tę część w y ro k u , k tó ra dotyczy alim e n tó w za czas po w n iesien iu sp raw y rozw odow ej — o u ch y len ie w y ro k u i odesłanie sp ra w y do ponow nego ro zpoznania (albow iem w te j części p o stę p o w an ie pow inno być zaw ieszone).

Is tn ie je rów nież m ożliw ość zgłoszenia w re w iz ji w n io sk u o zaw ieszenie całego postępow ania.

Po p raw om ocnym zakończeniu p rocesu rozw odow ego zaw ieszone po stęp o w an ie w sp ra w ie alim e n ta c y jn e j zo staje p o d ję te z u rzę d u . P o d ję c ie p o stę p o w an ia m oże się odnosić ty lk o do alim en tó w za okres, za k tó ry w sp ra w ie rozw odow ej n ie w ydano orzeczenia (art. 445 § 3 k.p.c.). W zak resie, ja k i został u reg u lo w a n y orze­

2 A r t y k u ł 445 k .p .c . m ó w i t y l k o o p o t r z e b a c h r o d z in y i o a lim e n ta c h , n ie w s p o m in a j ą c n ic o p o s t ę p o w a n iu z z a k r e s u w y k o n y w a n ia w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j n a d d z ie ć m i. U w a ż a m y je d n a k , ż e j e ś li c h o d z i o t e z a g a d n ie n ia , to d z ia ła ć b ę d ą t e s a m e z a s a d y d o t y c z ą c e z a w ie ­ s z e n ia p o s t ę p o w a n ia .

32 Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s ł a w Ż y w i c k l _{N r 4 (112)}

czeniem rozw odow ym , p o stę p o w an ie u leg a z m ocy p ra w a u m orzeniu. J a k w iem y, p o sta n o w ien ie w y d a n e p rze z sąd rozw odow y w tr y b ie a rt. 443 k.p.c. m a c h a ra k te r „o statecz n y ”. Z asadność tego p o sta n o w ien ia m oże być k o n tro lo w a n a tylk o w try b ie zażaleniow ym , nie m oże być n a to m ia st przed m io tem ro zw ażań w żadnym ia n y m p rocesie. Je ż e li w ięc sąd rozw odow y o k reślił obow iązek a lim e n ta c y jn y rodziców w p ew n e j w ysokości, to u re g u lo w a n ie to nie m oże być później kw estio n o w an e w in n y m p ro cesie (np. a lim e n tac y jn y m ). O czyw iście t a „ostateczność” m a sw oją o k reślo n ą g ran icę czasow ą, gdyż p o sta n o w ien ia te d z ia ła ją ty lk o p rze z czas tr w a n ia p rocesu rozw odow ego. S um y w yegzekw ow ane n a p o d sta w ie ta k ic h p o stanow ień n ie p o d le g a ją zw rotow i.

Po p o d jęciu w ięc p o stę p o w an ia w sp raw ie a lim e n ta c y jn e j sąd n ie będzie m ógł zajm ow ać się okresem , w k tó ry m „d z ia łało ” orzeczenie w y d a n e n a p o d sta w ie a rt. 443 k.p.c. O kres te n zn a jd z ie się poza sferą, w k tó re j m oże in te rw e n io w ać sąd rozpoznający sp ra w ę a lim e n ta c y jn ą . D la tego są d u pozostanie n a to m ia st okres się g ający aż do d a ty skuteczn o ści p ra w n e j p o sta n o w ien ia w y danego w try b ie a rt. 443 k.p.c.

W ypada je d n a k rozw ażyć, czy sąd ro zp o zn ający sp raw ę a lim e n ta c y jn ą m oże się zajm ow ać okresem zaczy n ający m się od d aty praw om ocności w y ro k u rozw odow e­ go. N ależy tu rozróżnić d w ie m ożliw e sy tu a c je : p ie rw sz a — gdy pow ództw o w s p r a ­ w ie rozw odow ej zostanie o ddalone i d ru g a — gdy sąd rozw odow y o rzeka roziwód. W p ierw szy m w y p ad k u , je że li pow ództw o o rozw ód zostało oddalone, w y ro k w sp ra w ie rozw odow ej n ie będzie zaw ierać ro zstrzy g n ięcia o a lim e n tac h d la n ie ­ le tn ie g o dziecka. W w y p a d k u ta k im , po p raw om ocnym zakończeniu procesu ro z ­ w odow ego, sąd w sp ra w ie a lim e n ta c y jn e j, k tó ra b y ła zaw ieszona, w y d a orzeczenie re g u lu ją c e obow iązek a lim e n ta c y jn y za czas: a) do chw ili w ytoczenia pozw u ro z ­ w odow ego, a ściśle b io rą c — do d aty w y d a n ia p rzez są d rozw odow y p o sta n o w ien ia w try b ie a rt. 443 § 1 k.p.c., b) po dacie u p raw o m o c n ien ia się w y ro k u oddalającego pozew rozw odow y. P rz y jm u je m y przy tym , że w sp ra w ie rozw odow ej sąd w y d ał p o sta n o w ien ie a lim e n ta c y jn e w try b ie a rt. 443 § 1 k.p.c.

In aczej je d n a k p rz e d sta w ia się ta sp ra w a w raz ie orzeczenia rozw odu. W tym w y p a d k u bow iem sąd o b lig a to ry jn ie m u si się w ypow iedzieć w k w estii alim en tó w dla dziecka. M am y tu za te m sy tu a cję, w k tó re j stro n y m ogą pow oływ ać się n a za sa d ę r e i iudicatae. Z m ia n a obow iązku a lim e n tac y jn eg o co do tego o k re su m o­

głaby w ięc n a stą p ić ty lk o w ów czas, gdyby się zm ieniły sto su n k i, czyli gdyby się sp e łn iły p rz e sła n k i o k reślo n e w a rt. 138 k.r.o. W b ra k u ta k ic h p rze sła n e k sąd w sp ra w ie a lim e n ta c y jn e j w y d a orzeczenie co do alim e n tó w za czas p oprzedzający w n iesien ie pozw u rozw odow ego, a w p o zostałej części p o stę p o w an ie w sp ra w ie um o rzy (w obec u re g u lo w a n ia sp ra w y p rze z sąd rozw odow y — a rt. 445 § 3 k.p.c.).

2. Proces o alim enty praw om ocnie rozstrzygnięty przed w niesieniem sprawy rozwodow ej

W sy tu a c ji gdy p rze d w n iesien iem sp ra w y rozw odow ej up raw o m o cn ił się w y ro k u s ta la ją c y alim e n ty , p o w sta ją d w a zag ad n ien ia:

A) m ożności odm iennego u re g u lo w a n ia sp raw y n a czas trw a n ia p ro cesu rozw o­ dowego,

B) w p ły w u w y ro k u alim e n tac y jn eg o n a orzeczenie o alim e n ta c h z a w a rte w w y ­ ro k u rozw odow ym ,

N r 4 (112) Z bieg p ro cesu rozw odow ego z p ro ce sem o a lim e n ty

Ad A). A rty k u ł 4^3 § 3 k.p.c. sta n o w i, że je że li w s p ra w ie za sp o k o jen ia p o trze b

rodziny lu b alim e' ió w pom iędzy m a łżo n k a m i oraz p om iędzy n im i a ich w spólnym i m a ło le tn im i dziećm i zapadło praw o m o cn e orzeczenie p rze d w szczęciem sp raw y o rozw ód, a zachodzi p o trz e b a zm *iny w ysokości św iadczeń ze w zględu n a zm ianę okoliczności, to są d w y d a je w ty m z a k resie p o sta n o w ien ie stosow nie do a rt. 443 § 1 k.p.c. U sta w a dopuszcza podw yższenie alim e n tó w z u rzę d u , je że li zm ieniły się okoliczności, a w ięc je że li spełniły się p rz e s ła n k i o k reślo n e w a r t. 138 k.r.o. O bniżenie w ysokości św iadczeń m oże m ieć m iejsce ta k ż e w te d y , gdy spełniły się p o ­ d an e w yżej w a ru n k i (tzn. zm ieniły się okoliczności) o raz gdy s tro n a zgłosiła odpo­ w ied n i w niosek w te j m a te rii (w ty m w y p a d k u zm ian a z u rz ę d u je s t n iedopusz-

czalna)-W tego ro d z a ju w y p a d k a c h p ostanow ienie są d u rozw odow ego w y d an e w try b ie a rt. 443 § 3 k.p.c. pow inno m ieć b rzm ien ie n a s tę p u ją c e :

„O bow iązek a lim e n ta c y jn y X w sto su n k u do jego m ałoletniego dziecka Y, u sta lo n y p raw o m o c n y m w y ro k iem są d u w A z d n sygn. a k t (...) — n a czas trw a n ia p ro ce su rozw odow ego — p o czy n ając od d n ia (...), zm ienić w te n sposób, że k w o tę (...) podw yższyć (zm niejszyć) do kw o ty (...) w sto su n k u m ie ­ sięcznym ”.

Je śli proces rozw odow y zakończy się orzeczeniem rozw odu, to sąd u s ta li w w y ­ ro k u w ysokość n ależ n y ch alim entów .

Ad B). P od rz ą d e m daw nego k.p.c. zachodziła k o n tro w e rs ja co do tego, w j a ­

k im sto p n iu sąd, k tó ry r o z p a tru je sp ra w ę rozw odow ą, zw iązany je s t w c z e śn ie j­ szym praw o m o cn y m w y ro k iem zasądzającym alim e n ty n a rzecz d z ie c k a 3. O becnie, stosow nie do a rt. 58 k.r.o., w w y ro k u o rze k ają cy m rozw ód są d zaw sze m a obo­ w iązek orzec o tym , w ja k ie j w ysokości każde z m ałżo n k ó w p ow inno ponosić kosz­ ty u trz y m a n ia i w y ch o w an ia dzieci. D otyczy to ta k ż e sy tu a c ji, gdy istn ieje ju ż w y ro k za sąd zający alim en ty .

W m yśl a rt. 443 § 3 k.p.c., je śli zachodzi p o trz e b a zm iany w ysokości św iadczeń alim e n ta c y jn y c h ze w zg lę d u n a zm ianę okoliczności, są d w y d a je w ty m zak resie odpow iednie postan o w ien ie.

W praw dzie p rze d staw io n e u reg u lo w a n ie dotyczy, ściśle rzecz b iorąc, ty lk o zaspo­ k o je n ia po trzeb rod zin y p rz e z czas tr w a n ia p ro c e su rozw odow ego, je d n a k ż e te sa m e zasady p ow inno się stosow ać do u sta le n ia o bow iązku a lim e n tac y jn eg o w w y ­ ro k u rozw odow ym .

T akie stanow isko z a jm u je rów nież B. D o b rz a ń s k i4, k tó ry w y ra ż a pogląd, że je śli nie zachodzi ża d n a zm ian a stosunków , to sąd w w y ro k u o rzek ający m rozw ód n ie pow inien orzekać n a now o o a lim e n tac h (wobec p o w ag i rzeczy osądzonej p o ­ przed n io w y d an eg o w y ro k u alim entacyjnego), n a to m ia st p o w in ie n stw ierdzić w se n ten c ji, że św iad czen ia a lim e n ta c y jn e są o k reślo n e w p raw om ocnym w y ro k u poprzednio w y d an y m (z jednoczesnym dok ład n y m oznaczeniem d anych dotyczących tego w yroku).

W yrok rozw odow y u re g u lu je sp raw ę alim e n tó w dla dziecka w sposób odm ienny, niż to czynił p o przednio w y d an y w y ro k w procesie a lim e n tac y jn y m , jeżeli w ty m

3 W m y ś l o r z e c z . S N z d n ia 26.11.1954 r. II C 659/53 (P iP 10/11/1954, s . 660) s ą d r o z ­ w o d o w y m ó g ł o k r e ś li ć a lim e n t y o d m ie n n ie , n i ż t o u c z y n ił p o p r z e d n io w y d a n y w y r o k a lim e n ­ t a c y j n y , c h o c ia ż b y n ie z a c h o d z iła z m ia n a o k o li c z n o ś c i. W y r o k t e n k r y t y k o w a ł Z . W i s z ­ n i e w s k i w K o m e n t a r z u d o K o d e k s u r o d z in n e g o ( w y d . 1959, s. 267—268) t w ie r d z ą c , ż e z m ia n a w y s o k o ś c i a lim e n t ó w m o ż e b y ć o r z e c z o n a t y l k o w r a z ie z m ia n y o k o lic z n o ś c i.

4 P o r . K o m e n ta r z d o K o d e k s u r o d z in n e g o , w y d . 1966 r ., s. 307.

34 Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s ł a w Ż y w i c k i _{N r 4 (112)}

czasie zaszły zm iany sta n u faktycznego u za sa d n iają ce m o d y fik a cję w ysokości alim entów . R ów nież i w ty m w y p a d k u celow e będzie n a w ią z a n ie se n te n c ji w y ro k u rozw odow ego do w y ro k u poprzedniego, aby u n ik n ą ć w te n sposób w ątpliw ości p rz y eg zek u cji o raz e w e n tu a ln y c h d alszy ch p ro c e s ó w 5.

Je śli n a to m ia st sąd rozw odow y od d ali pow ództw o o rozw ód, to w ów czas w y ro k ta k i n ie będzie z a w ierał orzeczenia o alim e n ta c h d la dziecka. P o p raw om ocnym od d alen iu pow ó d ztw a rozw odow ego dziecku b ęd ą się n ależeć alim e n ty w w yso­ kości u sta lo n e j w p o p rze d n io w y d a n y m praw o m o cn y m w y ro k u w sp ra w ie a lim e n ­ ta c y jn e j (chociażby n a czas tr w a n ia p ro cesu rozw odow ego sąd rozw odow y u sta lił obow iązek alim e n tac y jn y w in n ej w ysokości). Rzecz ja sn a , w m ia rę zm iany oko­ liczności p o p rze d n i w y ro k a lim e n ta c y jn y m oże być zm ieniony w oddzielnym p r o ­

cesie n a p o d sta w ie a rt. 138 k.r.o.

3. Proces o alim enty w ytoczony w trakcie trw ania spraw y rozwodowej

W sy tu a c ji gdy pozew o alim e n ty w p ły n ą ł do są d u w tr a k c ie tr w a n ia sp ra w y ro z ­ w odow ej, w y m a g a ją ro zw aż en ia n a s tę p u ją c e zag ad n ien ia:

A) p rz e k a z a n ie sp raw y o a lim e n ty sąd o w i rozw odow em u, B) zabezpieczenie p o w ó d ztw a w s p ra w ie alim e n ta c y jn e j,

C) w strz y m a n ie w y k o n a n ia n iep raw o m o cn y ch orzeczeń a lim e n tac y jn y ch , D) zakończenie sp ra w y o alim en ty .

Ad A). W no w y m k.p.c. u sta w o d a w c a w p ro w a d ził p rz e p is (art. 445 '§ 1 k.p.c.)

stw ie rd z a ją c y , że w czasie tr w a n ia p ro ce su o rozw ód n ie m o ż n a w szczynać o d rę b ­ nej sp ra w y o zasp o k o jen ie p o trze b rod zin y i o a lim e n ty pom iędzy m a łżo n k a m i albo pom iędzy n im i a ich w sp ó ln y m i m a ło le tn im i dziećm i co do św iadczeń z a okres od w y to cz en ia pow ó d ztw a o rozw ód. P ozew ta k i lu b w n io sek o zabezpieczenie p o w ó d ztw a w ta k ie j sp ra w ie sąd p rze k aże sądow i, w k tó ry m toczy się sp raw a o rozw ód, w celu ro z strz y g n ię c ia o n ic h n a p o d sta w ie a rt. 443 k.p.c.

Z p rze p isu a rt. 445 § 1 k.p.c. w y n ik a obow iązek sądu, k tó ry ro z p a tru je sp raw ę a lim e n ta c y jn ą , dokładnego zb a d a n ia (przez w y p y ta n ie stron), czy nie toczy się ró w n o leg le sp ra w a rozw odow a m iędzy rodzicam i dziecka.

J a k n ależy postąpić, je że li n a s k u te k przeoczenia lu b w p ro w a d ze n ia w b łą d są d u ro z p a tru ją c e g o sp ra w ę a lim e n ta c y jn ą zostanie w y d an y w y ro k u sta la ją c y w y ­ sokość obow iązku a lim e n tac y jn eg o , aczkolw iek pozew zo stał w ytoczony ju ż po w szczęciu sp ra w y rozw odow ej? W y d aje się, że n ie m ożna u znać tak ieg o w y ro k u za n ie istn ie ją c y lu b n ie w a żn y . Je d n a k ż e ta k i p raw o m o cn y w y ro k będzie w iązał sąd rozw odow y ty lk o w ta k im zakresie, w ja k im p raw o m o c n y w y ro k alim e n tac y jn y , w y d a n y p rze d w szczęciem sp ra w y rozw odow ej, w iąże są d rozw odow y (por. w yżej p k t 2).

Ad B). Szczególnie częste m ogą być w y p a d k i tego ro d z a ju , że sąd, ro z p a tru ją c

w n io sek o zabezpieczenie p o w ó d ztw a alim e n tac y jn eg p , w y d a p o sta n o w ien ie o z a ­ bezpieczeniu, n ie w iedząc nic o ty m , że p rz e d te m został w n iesio n y pozew ro zw o ­ dow y. J e ś li p o sta n o w ien ie to n ie zo stanie z a sk a rż o n e zaża le n iem i upraw om ocni się (art. 741 k.p.c.), będzie m ogło być zm ienione p rze z sąd rozw odow y w w a ru n k a c h w sk az an y c h w a rt. 443 § 3 k.p.c., tzn. w ted y , gdy zachodzi p o trz e b a zm iany w y so ­

5 P o r . z. W i s z n i e w s k i : . Z b ie g p r o c e s u o a l i m e n t y d la d z ie c k a z p r o c e s e m o r o z w ó d j e g o r o d z ic ó w , N P 1951 r ., n r 10, s. 52.

N r 4 (H2) Zbieg procesu rozw odow ego z p ro cesem o a lim e n ty ₃₃

kości św iadczeń ze w zględu n a zm ianę okoliczności (por. w yżej — w p k t I B — orzeczenie o p u b lik o w a n e w O SPiK A z 1966 r. po d poz. 252).

Ad C). S koro a r t. 445 '§ 2 k.p.c. stw ierd za, że z ch w ilą w y d a n ia w sp ra w ie o r o z ­

w ód orzeczenia o obow iązku za spokojenia p o trze b ro d zin y (art. 443 § 1 k.p.c.) w strz y m u je się z m ocy p r a w a w y k o n an ie n ie p ra w o m o cn y c h orzeczeń w y d a n y c h w p o przednio w szczętej sp ra w ie o alim en ty , to t a sa m a zasad a ty m b ard z iej m u si być sto so w a n a w w y p a d k a c h , gdy sp ra w a o a lim e n ty z o s ta ła w szczęta w tra k c ie tr w a n ia p ro cesu rozw odow ego. i j

Je ż e li zatem w sp ra w ie o a lim e n ty w szczętej po w n iesien iu sp raw y rozw odow ej sąd z n aru sz en ie m p rz e p isu a rt. 445 § 1 k.p.c. zabezpieczył — p rzez om yłkę lu b p rze z n ieśw iadom ość o istn ie n iu sp ra w y rozw odow ej — pow ództw o o a lim e n ty , p rzy czym p o sta n o w ie n ie to nie upraw om ocniło się, to nie m oże ono być w y k o n a n e w raz ie w y d a n ia p rz e z sąd rozw odow y p o sta n o w ie n ia w try b ie a rt. 443 k.p.c. o obow iązku za sp o k o jen ia p o trz e b ro dziny.

Ad D). Je ż e li sp ra w a rozw odow a zakończy się orzeczeniem rozw odu, to sąd

u re g u lu je w w y ro k u rozw odow ym k w estię a lim e n ta c ji dzieci. Je że li n a to m ia st sąd rozw odow y od d ali pow ództw o o rozw ód, to w ów czas n ie będzie orzeczenia o alim e n ta c h n a przyszłość, p o sta n o w ien ie zaś w y d a n e w try b ie a rt. 443 § 1 k.p.c. obow iązyw ać będ zie ty lk o n a czas tr w a n ia p ro cesu rozw odow ego. W ta k ie j sy tu a c ji sp ra w a alim en tó w n a czas p o u p raw o m o cn ien iu się w y ro k u oddalająceg o pozew rozw odow y pozostanie o tw a rta .

P ozew o alim e n ty w n iesio n y w tra k c ie sp ra w y rozw odow ej u le g a p rz e k a z a n iu sądow i rozw odow em u ty lk o w celu ro zstrz y g n ię c ia o n im stosow nie do p rz e p isu a rt. 443 k.p.c. (a rt. 445 § 1 k.p.c.). S ądzić zatem należy, że o d d alają c pow ództw o o rozw ód, sąd rozw odow y pow in ien w yłączyć sp ra w ę o alim en ty i p rze k aza ć ją (po u p raw o m o c n ien iu się orzeczenia oddalająceg o pow ództw o rozw odow e) do o d ­ dzielnego rozstrzy g n ięcia. N ie b y łoby bow iem p o d sta w do tego, by w ym agać od stro n y , k tó ra ju ż ra z d o ż y ła pozew o alim e n ty , żeby w n o siła jeszcze je d n ą sp ra w ę o te n sam p rze d m io t sporu, skoro spór te n n ie został ro zstrz y g n ięty p rzez sąd rozw odow y.

4. Proces o alim enty w ytoczony po zakończeniu procesu rozwodowego

W dotychczasow ej lite ra tu rz e p rze d m io tu n ajo b sz e rn ie jsz e ro zw aż an ia sy tu a cji, w k tó re j po p raw o m o c n y m orzeczeniu rozw odu dziecko w y stę p u je z roszczeniem o alim enty, za w ie ra a rty k u ł Z. W iszniew skiego p t.: Z bieg p ro cesu o a lim e n ty d la dziecka z p ro cesem o rozw ód jego rodziców (NP 1951 r. n r 10, s. 48—51). K o n ­ k lu z je tego a rty k u łu , k tó re należy u znać za n a d a l a k tu a ln e w obecnym sta n ie p raw n y m , są n a s tę p u ją c e :

1) orzeczenie o alim e n ta c h d la dziecka z a w a rte w w y ro k u rozw odow ym m a sk u te k ta k ż e w sto s u n k u do dziecka. A ni dziecko, a n i ż a d n e z rodziców nie m oże w ięc dom agać się zm iany w ysokości ty c h alim e n tó w , d o p ó k i n ie n a s tą p i ja k a ś zm ian a sto su n k ó w ;

2) zm iany o rzeczenia o alim e n tac h zaw artego w w y ro k u rozw odow ym m ogą się dom agać — zarów no dziecko, ja k i jego rodzice — ty lk o w try b ie pow ództw a. A w ięc ró w n ież w obecnym sta n ie p ra w n y m z m ian a w ysokości alim e n tó w u s ta ­ lonych w w y ro k u rozw odow ym d la m ało letn ieg o dzieck a (zm ierzająca do po d w y ż­ szenia, o b niżenia lu b u c h y le n ia obow iązku alim e n tac y jn eg o ) m oże n a stą p ić ty lk o

36 Z d z i s i a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s ł a w Ż y w i c k i N r 4 (112) w m ia rę zm ienionych okoliczności — w try b ie p o w ó d ztw a w ytoczonego w m yśl a r t. 138 k.r.o.

O rzecznictw o S ą d u N ajw yższego dotyczące ko d ek su ro d zin n e g o z 1950 r., k tó re należy u w ażać za n a d a l a k tu a ln e , zajm ow ało się w p ły w em w y ro k u w ydanego w p rocesie o zaprzeczenie o jc o stw a n a u sta lo n y up rzed n io obow iązek a lim e n ta c y jn y z a w a rty w w y ro k u rozw odow ym . G dyby po u p raw o m o c n ien iu się w y ro k u ro zw o ­ dow ego, k tó ry u reg u lo w a ł sto su n ek rozw iedzionych m ałżo n k ó w do dziecka, zap ad ł p raw o m o c n y w y ro k u sta la ją c y , że dziecko to nie pochodzi z m a łż e ń stw a — za w a rte w w y ro k u rozw odow ym orzeczenie dotyczące alim e n tó w sta n ie się sam o przez się b ezprzedm iotow e, a e w e n tu a ln a eg zek u cja zasądzonych n a rzecz dzieck a alim en tó w u le g n ie u m o rzen iu w sk u te k pow ó d ztw a w ytoczonego n a p o d sta w ie a r t. 840 k .p .c .8

I I . Z B IE G P R O C E S U R O Z W O D O W E G O Z E S P R A W Ą O A L IM E N T Y D L A D Z IE C K A P E Ł N O L E T N IE G O R O Z W O D Z Ą C Y C H S IĘ R O D Z IC Ó W

1. U stalen ie w spraw ie rozw odowej alim entacji pełnoletnich dzieci

Z p rz e p isu a rt. 443 § 1 k.p.c. w y n ik a że sąd rozw odow y, w y d a ją c p o stan o w ien ie o obow iązku m ałżonków p rzy c zy n ia n ia się do z a sp o k o je n ia p o trz e b rod zin y przez cz as tr w a n ia p ro cesu rozw odow ego, pow in ien m ieć n a uw ad ze n ie ty lk o dzieci m a ło le tn ie , ale ró w n ież dzieci p ełn o letn ie, k tó re w y m a g a ją alim e n to w an ia ich. M ianow icie a rt. 443 § 1 k.p.c. n ie używ a o k reśle n ia „ m ało letn ie” w sto su n k u do dzieci, lecz m ów i o „zasp o k o jen iu p o trze b ro d zin y ” . U życie słów : p o t r z e b y r o d z i n y d aje p o d sta w ę do p rz y ję c ia , że chodzi tu ta j o w y d a tk i zw iązane z u trz y m a n ie m m ałżonków o raz u trz y m a n ie m i w y ch o w an iem dzieci. Z godnie zaś z a rt. 133 k.r.o. ciążący n a rod zicach obow iązek u trz y m a n ia dzieck a tr w a ta k długo, dopóki dziecko nie będzie w sta n ie sam o d zieln ie się u trz y m a ć {chyba że dochody z m a ją tk u dziecka w y sta rc z a ją n a p o k ry cie kosztów jego u trz y m a n ia i w ychow ania). J e ż e li dziecko je st p ełn o letn ie, ale nie p ra c u je zarobkow o, gdyż np. uczy się, to obow iązek alim e n to w a n ia trw a d alej. T a k a sa m a zasad a w y n ik a z a rt. 27 k.r.o. A rty k u ł te n n a k a z u je „przyczyniać się do zasp o k o jen ia p o trze b rodziny, k tó rą przez sw ój zw iązek założyli” .

Z pow yższego w y n ik a, że p rze z p ojęcie „dzieci” u ży te w a rt. 443 § 1 k.p.c. n ależ y rozum ieć poza dziećm i, k tó r e są m ałoletnie, ta k ż e dzieci p ełn o letn ie, k tó re n ie p ra c u ją zarobkow o i nie są sam odzielne. O dm ienny pogląd rep rez en to w an y b y ł w orzecz. SN C 1338/51 z dn. 16.X.1951 r. (NP 8—9/1952, s. 95), w k tó ry m głoszono tezę, że w try b ie a rt. 431 d.k.p.c. (obecnie a rt. 443 k.p.c.) n ie m ożna żądać śro d k ó w u trz y m a n ia d la dziecka p ełnoletniego. P ogląd te n n ie m ógł się je d n a k długo ostać, gdyż o p ierał się n a n ie tra fn e j w y k ła d n i przepisów . I ta k w orzecz. z dn. 2.1.1958 r. 1 CZ 181/58 (NP 7—8/1959, s. 953) S ąd N ajw yższy zm ienił sw e stan o w isk o , słusznie p rz y jm u ją c , że „w sp ra w ie o rozw ód m a łżo n ek m oże n a p o d ­ sta w ie a rt. 431 k.p.c. (obecnie a rt. 443 k.p.c. — u w . aut.) żądać p rz y z n a n ia od drugiego m a łż o n k a kosztów u trz y m a n ia p ełn o letn ieg o dziecka pozostającego n a u trz y m a n iu rodziców ”. S tan o w isk o to zostało p o d trz y m a n e w u ch w a le sk ła d u 7 s ę ­ dziów SN z dn. 29.1.1960 r. 1 CO 43/59 (O SPiK A 108/60), k tó r a za w ie ra n a s tę p u ją c ą tezę: „W to k u p ro ce su o rozw ód m ałżo n ek m oże w try b ie a r t. 431 k.p.c. (obecnie a r t. 443 k.p.c. — u w . aut.) dochodzić od w sp ó łm a łż o n k a p rzy c zy n ia n ia się do

N r 4 (112) Z bieg procesu rozw odow ego z p ro c esem o a lim e n ty ₃₇

u trz y m a n ia p e łn o letn ieg o dziecka stro n , jeżeli n ie u zy sk ało ono jeszcze m ożności u trz y m a n ia się sam o d zieln ie i n ie zaw arło m a łż e ń stw a ” . J. G w iazdom orski, p o d zie­ la ją c sta n o w isk o z a ję te w orzeczeniu 1 CZ 181/58, p o d a je w obszernej glosie a rg u m e n ty p rz e m a w ia ją c e za pro p o n o w an y m p rze z S ąd N ajw yższy rozw iązaniem z a g ad n ien ia a lim e n ta c ji p ełn o letn ich dzieci.

P rz y o k reśle n iu w ysokości kosztów u trz y m a n ia rod zin y sąd o rze k ają cy — w w y ­ p a d k u gdy w sk ła d ro d zin y w chodzą dzieci p e łn o le tn ie — pow in ien przep ro w ad zić p o stę p o w an ie zm ierza ją ce do w y ja śn ie n ia , czy dziecko p ełn o le tn ie m oże się u tr z y ­ m ać sam o d zieln ie o raz czy n ie m a dochodów z w łasnego m a ją tk u (art. 133 k.r.o.). J e ż e li się okaże, że dziecko p ełn o letn ie m ieszka w p ra w d z ie z rodzicam i, ale p r a ­ cuje zarobkow o i usam odzielniło się pod w zględem finansow ym , to k o szty u tr z y ­ m a n ia tak ieg o dziecka n ie m ogą być w liczone do kosztów u trz y m a n ia rodziny.

2. Powództw o o alim enty dla pełnoletniego dziecka w niesione przed w szczęciem spraw y rozwodow ej jego rodziców

S koro w ła śc iw a w y k ła d n ia te k s tu a rt. 443 k.p.c. p ro w a d z i do winiosku, że w czasie toczącego się p o stę p o w an ia rozw odow ego sąd rozw odow y m oże — o k re śla ją c sum y n iezbędne do za sp o k o jen ia p o trze b rod zin y — b ra ć ta k ż e pod uw agę koszty u tr z y ­ m a n ia p ełn o letn ich dzieci (nie p o sia d ający c h sam odzielności m a te ria ln e j), to p o w ­ sta je zagadnienie, ja k n ależy postąpić, gdy p rze d w n iesien iem sp raw y rozw odow ej p ełn o letn ie dziecko w niosło pozew o alim enty. Is tn ie ją tu 2 m ożliw e ro zw iązan ia kw estii:

a) zaw ieszenie sp ra w y alim e n ta c y jn e j co do św iadczeń dochodzonych za czas po w y to czen iu sprafwy rozw odow ej,

b) niezależn e p ro w a d z e n ie 2 procesów , tj. sp ra w y o a lim e n ty dla dziecka p e łn o ­ letn ieg o oraz sp ra w y rozw odow ej jego rodziców .

W k w e stii te j pod rzą d em obecnie obow iązującego k.p.c. b ra k je s t o p u b lik o w a­ nego orzecznictw a SN, ja k rów nież w ypow iedzi p rze d staw ic ie li n a u k i p ra w a . Są a rg u m e n ty , k tó re p rz e m a w ia ją zarów no za tezą, że do pow ództw o alim e n ty , w ytoczonych p rze z dzieci p e łn o le tn ie w tra k c ie sp ra w y rozw odow ej, n ależ y stosow ać a rt. 445 § 2 k.p.c. (a w ięc zaw ieszać p o stę p o w an ie w sp ra w ie a lim e n ta c y jn e j do zakończenia p ro ce su rozw odow ego), ja k i przeciw k o te j tezie.

R ów nież au to rz y n iniejszego a r ty k u łu m a ją n a pow yższe zagad n ien ie ro zb ieżn e poglądy.

Je d e n z au to ró w (Z. K rzem iński) sądzi, że k o nieczne je s t sto so w an ie p rz e p isu a rt. 445 § 1 k.p.c. ta k ż e do sp ra w alim e n ta c y jn y c h w ytoczonych p rze z p e łn o le tn ie dzieci co do św iadczeń za okres od w ytoczenia p ow ództw a o rozw ód. Do ta k ie g o ro zw iązan ia dochodzi się poprzez zasady ok reślo n e w a rt. 173—178 k.p.c. Z a w ie ­ szenie będzie tu ta j konieczne, gdyż ty lk o w te n sposób u n ik n ie się ry w a liz a c ji dw óch orzeczeń odnoszących się do alim e n tac ji. K w estia zaw ieszenia sp ra w y a li­ m e n ta c y jn e j n ie p o w in n a budzić w ątpliw ości, je śli chodzi o § 2 a rt. 445 k.p.c. W obec b ow iem w y ra źn e g o te k s tu tego p rze p isu sp raw y o za spokojenie p o trz e b rodziny lu b o alim e n ty (dla dzieci p ełn o letn ich lu b m ałoletnich), w szczęte p rze d w ytoczeniem p ow ództw a o rozw ód, u le g a ją z u rzę d u zaw ieszeniu.

D rugi z a u to ró w niniejszego opraco w an ia (W. Żyw icki) b ro n i sta n o w isk a, że a r t. 445 § 2 k.p.c. n ie sto s u je się do sp ra w o alim en ty , w szczętych przez dzieci p e łn o ­ letnie, i n a u za sa d n ien ie sw ego sta n o w isk a p rzy ta cz a n a s tę p u ją c e arg u m e n ty :

38 Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s ł a w Ż y w i e k i N r 4 (112) pod uw ag ę p o trze b y a lim e n ta c y jn e dzieci p ełn o letn ich , gdy ich p o trze b y zaspo­ k a ja n e są w ra m a c h rodziny, tzn. gdy dziecko (pełnoletnie m ieszk a razem z ro d zicam i (lub z je d n y m z n ich) oraz gdy w szy stk ie w y d a tk i z ty m zw ią­ zan e są p o k ry w a n e z fu n d u sz u ogólnego p rzeznaczonego p rz e z rodziców n a u trz y m a n ie dom u i dzieci. Je ż e li je d n a k dziecko p e łn o le tn ie dochodzi od sw y ch rod zicó w w oddzielnym pozw ie n ależ n y ch m u alim e n tó w , to d a je ty m sa m y m w y ra z d ążeniu do w y o d rę b n ie n ia sw ych p o trz e b z ogólnych po trzeb .rodziny i do sam odzielnego p o k ry w a n ia sw ych w y d a tk ó w . T ym sam y m w ięc koszty u trz y m a n ia dziecka p ełn o letn ieg o nie b ęd ą w ta k ic h okolicznościach sta n o w ić części sk ła d o w ej „p o trz eb ro d zin y ”, o k tó ry c h m ów i a rt. 445 § 1 k.p.c.;

2) jeżeli dziecko p e łn o le tn ie dochodzi alim e n tó w od sw y ch rodziców , m am y do cz ynienia z podm iotem procesow ym , k tó ry nie b ie rz e u d ziału w sp raw ie rozw odow ej. T ru d n o b y ło b y p rzy ją ć, że dziecko p e łn o le tn ie n ie m oże sa m o ­ d zielnie dochodzić n a le ż n y c h m u alim e n tó w i że o w ysokości ty c h alim entów z a d ec y d u je sąd rozw odow y bez u d z ia łu p ełn o letn ieg o dziecka;

3) dziecko p e łn o le tn ie m a p e łn e i n ie sk rę p o w an e p ra w o sam odzielnego u le ż e ­ n ia sw ego życia, p o sia d a n ia w ła sn y c h dochodów i w y d a tk ó w . G dyby w tra k c ie tr w a n ia sp ra w y rozw odow ej rodziców (a w ięc p rze z o k res n ie ra z k ilk u lat) p e łn o le tn ie dziecko n ie m ogło się u pom inać o a lim e n ty d la siebie, to byłoby to n ie u za sa d n io n y m — zarów no z p u n k tu w id ze n ia p raw n eg o , ja k i z p u n k ta w id ze n ia życiow ego — pozbaw ieniem p e łn o letn iej osoby je j isto tn y ch u p ra w ­ n ie ń ;

4) w ra z ie orzeczenia p rzez sąd rozw odu rodziców dziecka pełnoletn ieg o w y ro k rozw odow y nigdy n ie b ęd z ie reg u lo w a ł sp ra w y alim e n tó w d la tego dziecka (w y ro k rozw odow y ro zstrz y g a je d y n ie o a lim e n ta c ji dzieci m ałoletnich). Byłoby rze c z ą zu p ełn ie bezcelow ą zaw ieszać po stęp o w an ie w sp ra w ie o alim e n ty do czasu zakończenia p ro ce su rozw odow ego, p oniew aż te n proces rozw odow y w żadnym raz ie n ie u re g u lu je a lim e n ta c ji dziecka p ełnoletniego.

W k o n k lu z ji, zdaniem Ż yw ickiego, sąd rozw odow y ty lk o w ów czas m oże re g u lo ­ w a ć w tr y b ie a rt. 443 § 1 k.p.c. sp ra w ę ponoszenia kosztów u trz y m a n ia p e łn o le t­ n ieg o dzieck a rozw odzących się rodziców , gdy dziecko to n ie w y stą p iło p rze d tem 2 pozw em o zasądzenie n a jego rzecz alim entów . Je żeli pozew ta k i w p ły n ął do sądu, to sąd w sp ra w ie o alim e n ty o k reśli ich w ysokość, n a to m ia st sąd rozw odow y ■w p o sta n o w ien iu dotyczącym za sp o k o jen ia p o trze b rodziny n ie będzie b ra ł pod u w a g ę kosztów u trz y m a n ia p e łn o letn ieg o dziecka.

3. Żądanie alim entów przez dziecko pełnoletnie w trakcie spraw y rozw odow ej jego rodziców

W k o n sę k w e n cji tego, co p ow iedziano w yżej pod p k t 2, istn ie je rozbieżność po-

g ią d ó w ró w n ież n a k w e stię dopuszczalności ż ą d an ia a lim e n tó w p rze z p ełn o letn ie dziecko w tr a k c ie sp ra w y rozw odow ej jego rodziców .

T akże a u to rz y n iniejszego o p rac o w a n ia m a ją n a pow yższe za g ad n ien ie rozbieżne z a p a try w a n ia .

Je d e n z a u to ró w (Z. K rzem iń sk i) w y p o w iad a się za stosow aniem a rt. 445 § 1 k.p.c. uw aż ają c, że w czasie tr w a n ia p ro ce su o ro zw ó d n ie m oże być w szczęta o d rę b n a sp ra w a o zasp o k o jen ie p o trze b rodziny, o alim e n ty m iędzy m ałżonkam i

N r 4 (112) Z bieg pro cesu rozw odow ego z p ro c ese m o a lim e n ty ₃₉

oraz o alim e n ty d la dzieci (niezależnie p rzy ty m od tego, czy chodzi o a lim e n ty d la dzieci m a ło le tn ic h , czy te ż o alim e n ty dla dzieci pełnoletnich). Pozew w ta k ie j sp ra w ie zo staje p rz e k a z a n y sąd o w i rozw odow em u. Je d n a k ż e w ty c h w y p ad k a ch m usi być sp ełn io n a jeszcze je d n a p rz e sła n k a fak ty c zn a , a m ianow icie dzieci p e łn o ­ letn ie, n iesam odzielne m a te ria ln ie , m uszą m ieszkać — sta n o w iąc w sp ó ln o tę ro d z in ­ n ą — z podm iotem p rocesow ym (z zasady będzie to m a tk a), k tó ry w y stą p ił w try b ie a rt. 443 k.p.c. o zasądzenie k w o t n a zasp o k o jen ie p o trze b ro d zin y .

N ato m iast d ru g i z a u to ró w (W. Żyw icki), ze w zg lęd u n a p rz e sła n k i p o d an e w yżej w p k t 2, b ro n i sta n o w isk a , że p ełn o letn ie dziecko m a p e łn e i n ie sk rę p o w an e p raw o d o m a g an ia się oddzielnych alim en tó w o raz w y o d rę b n ie n ia jego p otrzeb z ogólnych p o trze b rodziny. D latego rów n ież w czasie trw a n ia p rocesu o rozw ód p ełn o letn ie dziecko m oże w ytoczyć pow ództw o o alim e n ty i sp ra w a ta k a p o w in n a być rozp o zn an a n ie za leż n ie od sp raw y rozw odow ej rodziców dziecka. Z a ta k ą w y ­ k ła d n ią p rze m aw ia , zd a n ie m Żyw ickiego, dodatk o w o fa k t, że a rt. 445 § 1 k.p.c. m ów i o p rz e k a z a n iu sąd o w i rozw odow em u w ytoczonych w czasie tr w a n ia p rocesu o rozw ód s p ra w o alim e n ty pom iędzy m a łżo n k a m i a ich „w spólnym i m ało letn im i dziećm i” . A zatem w y ra ź n e b rzm ien ie a rt. 445 § 1 k.p.c. ogranicza sto so w an ie tego p rze p isu ty lk o do sp ra w y a lim e n ta c ji dzieci m a ło le tn ic h . G dyby n at.im iast sąd ro z p a tru ją c y sp ra w ę rozw odow ą rodziców p ełn o letn ieg o d ziecka w y d ał n a jp ie rw p o stan o w ien ie w try b ie a rt. 445 § 1 k.p.c. (m ając n a u w ad z e p o trze b y tego dziecka), a dopiero po tem w p ły n ą ł do są d u pozew o alim e n ty złożony przez to p ełn o letn ie dziecko, to w ów czas stan o w iło b y to p o d sta w ę do zm iany p o sta n o w ien ia w ydanego p rze z sąd rozw odow y (przez odpow iednie o g raniczenie k w o ty przeznaczonej r.a zaspokojenie p o trze b rodziny).

4. Istn ie n ie praw om ocnego orzeczenia co do alim en tó w w y d an eg o p rze d w n iesien iem sp ra w y rozw odow ej

Je że li p e łn o le tn ie dziecko u zyskało p raw o m o c n e orzeczenie co do należn y ch m u alim entów , orzeczenie to m oże być zm ienione ty lk o z u w zględnieniem a rt. 138 k.r.o., tzn. w m ia rę zm iany okoliczności, oraz ty lk o w dro d ze pow ództw a w y to ­ czonego p rze z je d n ą ze stro n , a w ięc b ą d ź p rze z p e łn o le tn ie dziecko u p ra w n io n e do alim e n tac ji, b ąd ź te ż p rze z tego z rodziców , od k tó reg o a lim e n ty były z a ­ sądzone.

P óźniej w ytoczony proces rozw odow y rodziców p e łn o letn ieg o dziecka n ie m a w te j sy tu a c ji żadnego w p ły w u n a e w e n tu a ln ą zm ian ę obow iązku alim en tacy jn eg o . W y n ik a to zresztą w y ra ź n ie z treśc i a rt. 443 § 3 k.p.c., k tó ry w ty m zak resie p rz y z n a je sąd o w i rozw odow em u u p ra w n ie n ia do zm iany u sta lo n y c h p o przednio alim en tó w ty lk o co do orzeczeń alim e n ta c y jn y c h dotyczących m a ło le tn ic h dzieci.

T ak ie ro zw ią zan ie sp ra w y p o w o d u je rozbieżne oceny a u to ró w niniejszego o p ra ­ cow ania. G dy m ian o w icie W. Ż yw icki uw aża ta k ie u re g u lo w a n ie za słu szn e (zgod­ n ie z w y w o d am i p o d an y m i w yżej pod p k t 2 i 3), to Z. K rz em iń sk i z a jm u je s ta n o ­ w isko k ry ty c z n e w sto su n k u do obecnego sfo rm u ło w a n ia a rt. 443 § 3 k.p.c. z p rz y ­ czyn n astę p u ją c y c h :

W a r t. 443 k.p.c. te k s t § 3 n ie został n ależy cie zsy nchronizow any z § 1. J a k ju ż bow iem w y k az an o w y żej, te k s t § 1 d a je p o d sta w ę do p rzy ję cia , ż e sąd ro zw o ­ dow y w try b ie te g o p rz e p isu m oże orzekać o k o sz tac h u trz y m a n ia p ełn o letn ieg o dziecka p o zostającego n a u trz y m a n iu rodziców . W y k ła d n ia w e rb a ln a § 3 p ro w a d zi zatem w te j k w e stii do n a stęp u jące g o ro zw ią zan ia: są d rozw odow y m oże w try b ie art. 443 k.p.c. decydow ać o obow iązkach m ałżonków p rzy c zy n ie n ia się do zaspoko­

40 Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i , W ł a d y s T w Ż y w i e k i _{N r 4 a « f}

je n ia p o trze b rod zin y zw iązanych z u trzy m an ie m dzieci p ełn o letn ich będących n a u trz y m a n iu rodziców , je d n a k ż e w y d a ją c to orzeczenie, sąd nie m oże zm ieniać w ysokości św iadczeń (dla dzieci pełn o letn ich ) u sta lo n y c h praw o m o cn y m w cześn iej­ szym orzeczeniem sądow ym .

I II . Z B IE G P R O C E S U R O Z W O D O W E G O Z P R O C E SE M O A L IM E N T Y D L A W S P Ó Ł M A Ł Ż O N K A

W raz ie zbiegu p rocesu rozw odow ego z p rocesem o alim e n ty dla w spółm ałżonka, b ę d ą m ia ły odpow iednio zastosow anie w y ja ś n ie n ia p o d an e ju ż w części I niniejszego o p rac o w a n ia a dotyczące zbiegu p ro cesu rozw odow ego z p rocesem o alim e n ty d la dziecka m ałoletniego. O m ów im y w ięc n a s u w a ją c e się tu za g ad n ien ia w tej sam ej co p o przednio kolejności.

1. Pfroces o alim enty w ytoczony przed w niesieniem spraw y rozwodowej, ale do tej daty nie zakończony

Jeżeli proces o a lim e n ty d la w sp ó łm a łż o n k a został w ytoczony p rzed w niesieniem sp ra w y rozw odow ej, a le do te j d a ty nie został ukończony, to w ów czas:

a) p o stę p o w an ie w sp ra w ie o alim e n ty ulega z u rzę d u zaw ieszeniu z chw ilą w y to cz en ia p o w ó d ztw a rozw odow ego co do św iadczeń za okres od jego w y to ­ czenia (art. 445 § 2 k.p.c.),

b) w sp ra w ie o alim e n ty sąd m oże zabezpieczyć pow ództw o ta k ż e po w szczęciu sp raw y rozw odow ej (O SPiK A z 1986 r., poz. 252); zarząd zen ie tym czasow e co do zabezpieczenia, w y d a n e w sp ra w ie o alim en ty , tr a c i moc z chw ilą w y d a n ia p rze z sąd rozw odow y p o sta n o w ien ia w try b ie a rt. 443 k.p.c. (art. 445 § 3); je śli zarząd zen ie tym czasow e co do zabezpieczenia w y d a n e w sp ra w ie o alim e n ty u p raw om ocniło się p rze d w y d an ie m p rzez sąd rozw odow y orzecze­ n ia z a rt. 443 k.p.c., p o zo staje ono w m ocy i m oże być zm ienione przez sąd rozw odow y ty lk o w ra z ie zm iany okoliczności (art. 138 k.r.o),

c) z chw ilą w y d a n ia w sp ra w ie rozw odow ej orzeczenia o obow iązku zaspokojenia po trze b rodziny w strz y m u je się — z mocy p ra w a — w y k o n an ie n ie p ra w o ­ m ocnych orzeczeń w y d an y c h w p o przednio w szczętej sp raw ie o alim en ty ; dotyczy to zarów no n iep raw o m o cn y ch za rządzeń tym czasow ych co do z a ­ b ezpieczenia, ja k i n iep raw o m o cn y ch w y ro k ó w (art. 445 § 2 k.p.c.),

d) po praw o m o cn y m zakończeniu sp ra w y rozw odow ej sąd w sp ra w ie o alim enty w y d a w y ro k b ąd ź co do całości roszczeń (jeśli pow ództw o rozw odow e zostało oddalone, a sąd rozw odow y nie w y d ał p o sta n o w ien ia co do alim e n tó w n a czas trw a n ia procesu), b ąd ź też ty lk o co do roszczeń p o p rze d zając y ch w n ie ­ sie n ie sp raw y rozw odow ej (jeżeli sąd rozw odow y w y d a ł p o stan o w ien ie w t r y ­ bie a r t. 443 k.p.c., a n a s tę p n ie o rzekł rozw ód i ro zstrz y g n ął zgłoszony przez w sp ó łm a łż o n k a w n io sek o alim en ty ). Je śli sąd rozw odow y o ddalił pow ództw o rozw odow e i ty m sam y m nie ro zstrz y g n ął roszczeń alim e n ta c y jn y c h w sp ó ł­ m ałżo n k a, n a to m ia st w y d a ł p o sta n o w ien ie w try b ie a rt. 443 k.p.c. — to w ó w ­ czas sąd ro z p a tru ją c y sp ra w ę a lim e n ta c y jn ą zan ie ch a o rze k an ia o okresie o b ję ty m ty m postan o w ien iem , gdyż będzie zw iązany rozstrzygnięciem co do a lim e n tó w p rz y ję ty m w e w sp o m n ian y m p o stan o w ien iu są d u rozw odow ego ^por. w yżej p k t I, 1, D n iniejszego o pracow ania). W reszcie jeżeli sąd rozw o­

N r 4 (112) Z bieg procesu rozw odow ego z p ro cesem o a lim e n ty 41

dow y — p rzy orzeczeniu rozw odu — u sta lił w p ra w d zie w ysokość alim e n tó w należn y ch w spółm ałżonkow i, ale nie w y d a ł p rz e d te m p o sta n o w ien ia w try b ie a rt. 443 k.p.c., to p o w sta n ie k w estia, w ja k im try b ie osoba u p ra w n io n a m oże się dom agać alim e n tó w za czas trw a n ia procesu. K w estia ta p o w sta n ie d la ­ tego, że w y ro k rozw odow y u sta la obow iązek alim e n ta c y jn y n a przyszłość (od d a ty u p raw o m o c n ien ia się w y ro k u rozw odow ego), nie m a je d n a k m ocy w stecznej (art. 444 k.p.c.); nie m oże on być rów n ież zaopatrzony ry g o re m n aty ch m iasto w e j w ykonalności. W w y p a d k u ta k im je że li a n i sąd w e w cześniej w szczętej sp ra w ie o alim en ty , an i też sąd w sp ra w ie o rozw ód nie za b ez­ pieczył pow ó d ztw a o a lim e n ty d la w spółm ałżonka, to w ów czas — po orze­ czeniu rozw odu — sąd w sp raw ie o a lim e n ty p o w in ie n w znow ić zaw ieszone p o stęp o w an ie i w y d ać orzeczenie co do obow iązku alim e n tac y jn eg o zarów no za czas do w yto czen ia sp raw y rozw odow ej, ja k i za czas trw a n ia p rocesu rozw odow ego (za k tó ry to czas m ałżonek n ie o trz y m a ł alim entów ). O czyw iś­ cie m oże pow stać w te d y k w estia, czy zachodzi p o trz e b a p rzy z n an ia alim e n tó w za okres w steczny, jeżeli w spółm ałżonek u p ra w n io n y do a lim e n ta c ji zaspo­ koił — m im o b r a k u alim en tó w — sw e p o trze b y życiow e.

2. Proces o alim enty prawomocnie rozstrzygnięty przed w niesieniem sprawy rozw odow ej

A. M ałżonek, k tó ry m a ju ż p raw om ocny w y ro k zasąd zający d la niego a li­ m en ty od drugiego m ałżo n k a, n ie m u si zgłaszać w sp raw ie rozw odow ej ż ą d an ia p rzy z n an ia m u alim e n tó w (art. 444 k.p.c.), gdyż p o p rze d n i w y ro k n ie tr a c i sw ej praw om ocności n a sk u te k w y d a n ia w y ro k u rozw odow ego. G dyby je d n a k m ałżo - n ek -w ie rz y cie l chciał uzyskać podw yższenie alim entów , to p o trze b n e byłoby w ó w ­ czas zgłoszenie w n io sk u w try b ie art. 444 k.p.c. (orzecz. SN z 2.VII.1955 r. 1 CO 27/55, O SN 33/1956).

B. Je że li p rzed w szczęciem sp raw y rozw odow ej został w y d a n y w y ro k u s ta la ją c y alim en ty należn e od jed n eg o z m ałżonków n a rzecz drugiego, a zachodzi p o trze b a zm iany w ysokości św iadczeń ze w zględu zm ianę okoliczności, to sąd rozw odow y w y d a je w ted y p o sta n o w ien ie n a p o d sta w ie a rt. 443 § 1 k.p.c. dotyczące w ysokości alim e n tó w n a czas trw a n ia sp raw y rozw odow ej. W p o sta n o w ien iu ty m sąd ro zw o ­

dow y bądź podw yższa a lim e n ty (co m oże uczynić n a w e t z urzędu), b ąd ź te ż je obniża (tylko n a w n io sek strony). W sp ra w ie rozw odow ej sąd może w y d ać p o s ta ­ now ienie w tr y b ie a rt. 443 i§ 1 k.p.c. co do w ysokości alim e n tó w n a rzecz w sp ó ł- m ałżo n k a-w ierzy ciela, chociażby ten m ałżo n ek n ie dochodził roszczeń a lim e n ta c y j­ n y ch n a w y p ad e k o rzeczenia rozw odu, n a p o d sta w ie a rt. 444 k.p.c. W y n ik a to z fa k tu , że w m yśl a rt. 443 § 1 w sp raw ie rozw odow ej sąd n a żąd an ie jednego z m ałżonków lu b z u rz ę d u o rzeka postan o w ien iem o obow iązku m ałżonków p rz y ­ czyniania się do z a sp o k a jan ia po trzeb rodziny n a czas tr w a n ia procesu, u trz y m a n ie zaś w spółm ałżonka m ieści się w p o ję ciu „ z asp o k aja n ie p o trze b ro d zin y ” .

C. Jeżeli n a sk u te k zm iany okoliczności zachodzi p o trze b a odm iennego u s ta le n ia w ysokości św iadczeń, niż to czynił poprzednio w y d a n y w y ro k alim e n tac y jn y , to sąd rozw odow y zm o d y fik u je odpow iednio w sw ym w y ro k u obow iązek a lim e n ta c y j­ ny n a p o d sta w ie a rt. 138 k.r.o. Je d n ak ż e sąd rozw odow y m oże to uczynić je d y n ie w tedy, gdy m ałżo n ek -w ierzy ciel zgłosi w niosek w k w estii roszczeń a lim e n ta c y j­ n y ch (art. 444 k.p.c.). W b ra k u tak ieg o w n io sk u sąd rozw odow y w w y ro k u o rze­ k ającym rozw ód n ie orzek a o alim entach, a ty m sam ym n ie m oże on zm ienić

42 Z d z i s ł a w K r z e t n i J i s f c i , W ł a d y s ł a w Ż y t o i c k i N r 4 (112) w ysokości po p rzed n io u sta lo n y c h ju ż p raw o m o c n ie alim en tó w , aczkolw iek b y ł u p ra w n io n y (z m ocy a rt. 443 § 3 k.p.c.) do odm iennego u re g u lo w a n ia w ysokości alim e n tó w n a czas trw a n ia p ro ce su rozw odow ego. W ta k ie j s y tu a c ji m ałżo n ek - -w ierzy c iel p o w in ie n — po p raw o m o cn y m zakończeniu p ro ce su rozw odow ego — dochodzić p odw yższenia alim e n tó w w try b ie oddzielnego pow ó d ztw a z p ow ołaniem się n a a r t. 138 k.r.o.

D. S ąd rozw odow y, z m ien iają c w sw ym w y ro k u w ysokość a lim e n tó w należn y ch je d n e m u z m ałżonków n a p o d sta w ie w y d an eg o ju ż p raw om ocnego w y ro k u , p o ­ w in ie n w w y ro k u o rze k ają cy m roziwód stw ierdzić, że zm ienia w y ro k w sp raw ie o alim e n ty . G dyby ta k ie j w zm ian k i nie było, istn ia ły b y d w a ty tu ły egzekucyjne, k tó re o d m ie n n ie re g u lo w a ły b y w ysokość a lim e n tó w 7.

3. Proces o alim enty w ytoczony w trakcie trw ania spraw y rozwodowej

f

Z godnie z a rt. 445 § 1 k.p.c., je że li w tra k c ie sp raw y rozw odow ej je d e n z m a ł­ żonków w n iesie do są d u oddzielne pow ództw o o zasądzenie alim e n tó w od w sp ó ł­ m a łżo n k a , pozew ta k i lu b w n io se k o zabezpieczenie p o w ó d ztw a zostanie p r z e k a ­ zany sądow i, w k tó ry m toczy się s p ra w a o rozw ód, w celu ro zstrzy g n ięcia o tych a lim e n ta c h w m yśl p rze p isu a rt. 443.

R e d a k c ja art: 445 § 1 k.p.c. je s t o ty le nieścisła, że sąd rozw odow y po p rz e k a z a ­ n iu m u pozw u o alim e n ty p o w in ie n n ie ty lk o w y d ać p o sta n o w ien ie w m yśl a rt. 443 k.p.c. (a w ięc u sta lić w ysokość alim e n tó w n a czas trw a n ia p ro cesu rozw odow e­ go), a le ró w n ież p o tra k to w a ć p rze k aza n y m u pozew ja k o w n io sek złożony w m yśl a r t. 444 k.p.c. (a zatem ja k o w n io sek o zasądzenie a lim e n tó w w w y ro k u rozw o­ dow ym ).

P oza ty m do p ro cesu o alim en ty w niesionego w tra k c ie sp raw y rozw odow ej b ę d ą m ia ły odp o w ied n ie zastosow anie w y ja ś n ie n ia p o d an e w yżej w p k t I, 1, 3 niniejszego a rty k u łu .

7 P o r . w t e j k w e s t i i u c h w a łę s k ła d u 7 s ę d z ió w S N z d n ia 2.V II .1955 r. I CO 27/55 (O S N 33/1956). P a t r z te ż S . W ł o d y k a : P o s t ę p o w a n i e s ą d o w e w s p r a w a c h o a lim e n t a c j ę , „ Z e s z y ­ t y n a u k o w e U J , P r a w o ” n r 4/1957, s . 227 i n .