Płeć a rodzaj gramatyczny wyrazów

(1)

Płeć a rodzaj gramatyczny wyrazów

Materiał składa się z sekcji: "Rodzaj gramatyczny wyrazów", "Warianty rodzaju męskiego", "Rodzaj gramatyczny a rodzaj naturalny", "O nazwiskach", "Zadaniowo (I)", "Zadaniowo (II)", "Zadaniowo (III)".

Materiał zawiera 4 ilustracje (fotograﬁe, obrazy, rysunki), 27 ćwiczeń, w tym 19 interaktywnych.

(2)

Płeć a rodzaj gramatyczny wyrazów

ILUSTRACJA: intro

www.tagxedo.com, domena publiczna

Mogłoby się wydawać, że gramatyczny rodzaj wyrazu będzie zawsze jednoznacznie powiązany z płcią nazywanych istot. Okazuje się jednak, że w różnych językach liczba rodzajów nie jest identyczna, a „płeć” rodzajową mają nawet przedmioty (por. pol.: „ten stół”, ale „ta ławka”). W językach europejskich na ogół wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje: męski, żeński i nijaki. Znane są jednak języki (np. włoski lub francuski), w których rodzaj nijaki zanikł i dziś występują tylko dwa rodzaje: męski i żeński. Czasem zestaw rodzajów bywa jednak bardziej skomplikowany.

Już wiesz

Określ rodzaj gramatyczny następujących wyrazów: „szkoła”, „zaradny”, „towarzystwo”, „pilnowały”, „trzeci”,

„markotni”, „szukałam”.

Rodzaj gramatyczny wyrazów

Rodzaj to jedna z najważniejszych cech odmiennych części mowy. Przez rodzaj odmieniają się: czasowniki (w niektórych formach, np. w czasie przeszłym i trybie przypuszczającym), przymiotniki, liczebniki porządkowe

i niektóre zaimki. W liczbie pojedynczej tych części mowy pojawiają się formy rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego, a w liczbie mnogiej – męskoosobowego i niemęskoosobowego. Poniżej znajduje się tabela, która obrazuje omówiony podział.

Rodzaj czasownika, przymiotnika, liczebnika i zaimka

Liczba pojedyncza męski żeński nijaki

Liczba mnoga męskoosobowy niemęskoosobowy

Spójrzmy teraz na formy przymiotników, liczebników, zaimków i czasowników w poniższej tabeli, reprezentujące różne rodzaje gramatyczne.

Liczba pojedyncza

rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki

wesoły uczeń, pies wesoła uczennica wesołe dziecko

pierwszy uczeń, pies pierwsza uczennica pierwsze dziecko

ten uczeń, pies ta uczennica to dziecko

uczeń, pies stał uczennica stała dziecko stało

(3)

Liczba mnoga

rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy

weseli uczniowie wesołe psy, uczennice, dzieci

pierwsi uczniowie pierwsze psy, uczennice, dzieci

ci uczniowie te psy, uczennice, dzieci

uczniowie stali psy, uczennice, dzieci stały

Warianty rodzaju męskiego

W szkole podstawowej mówiliśmy o tym, że rzeczownik nie odmienia się przez rodzaj, ale ma go na stałe.

Wyróżnialiśmy wówczas trzy rodzaje rzeczownika: męski, żeński i nijaki. Teraz należy ten podział doprecyzować, dla rzeczowników rodzaju męskiego istotne jest bowiem to, czy dany wyraz jest nazwą osoby, istoty żywej (zwierzęcia), czy też rzeczy (przedmiotu). Prawdą jest więc, że mamy trzy podstawowe rodzaje rzeczownika. Prawdą jest także, że rodzaj męski występuje w trzech wariantach: osobowym, zwierzęcym i rzeczowym. Dla uproszczenia będziemy je odpowiednio oznaczać skrótami M1, M2 i M3.

Zestawmy zatem wszystkie rodzaje rzeczownika w języku polskim.

1) Rodzaj męski, w którym wyodrębnia się trzy warianty:

M1: męski, typowy dla osób (osobowy) – mają go najczęściej wyrazy nazywające mężczyzn, np. „uczeń”, „strażak”,

„przyjaciel”;

M2: męski, typowy dla zwierząt (zwierzęcy) – mają go najczęściej wyrazy, które nie są osobami (zwierzęta), np.

„pies”, „królik”, „słoń”;

M3: męski, typowy dla rzeczy (rzeczowy) – mają go wyrazy w rodzaju męskim nazywające przedmioty i zjawiska, np. „piórnik”, „ﬁlm”, „rower”, „hałas”.

2) Rodzaj żeński – mają go najczęściej wyrazy odnoszące się do istot płci żeńskiej, ale też nazwy przedmiotów i zjawisk, np. „koleżanka”, „lwica”, „deskorolka”, „nienawiść”.

3) Rodzaj nijaki – mają go najczęściej nazwy wielu rzeczy i zjawisk, ale też istot młodych czy niedorosłych, np. „okno”,

„biurko”, „pole”, „kocię”, „niemowlę”.

Ważne!

Każdy rzeczownik ma swój rodzaj na stałe i nie zmienia go w liczbie mnogiej. Gdyby rzeczownik zmieniał rodzaj w liczbie mnogiej, oznaczałoby to, że się przez rodzaj odmienia.

Omówioną klasyﬁkację rodzajów gramatycznych rzeczownika obrazuje poniższa tabela.

Wszystkie formy gramatyczne danego rzeczownika

rodzaj męski

rodzaj żeński

rodzaj nijaki M1 (rodzaj

osobowy)

M2 (rodzaj zwierzęcy)

M3 (rodzaj rzeczowy)

Dlaczego rodzaj męski jest tak bardzo skomplikowany? – Wynika to stąd, że rodzaj gramatyczny rzeczownika rozpoznajemy po tym, jak ten rzeczownik się odmienia i jak wpływa na wyrazy, które go określają. Oznacza to, że przykładowe słowa „chłop”, „pies”, „stół” reprezentują trzy różne typu rodzaju męskiego, ponieważ inaczej zachowują się w zdaniach. Oto dowody:

Dopełniacz liczby pojedynczej:

Nie widzę

wysoki‑ego chłop‑a wysoki‑ego ps‑a wysoki‑ego stoł‑u

Zauważmy, że przymiotnik zachowuje się identycznie, ale rzeczowniki mają różne końcówki. Końcówkę -a w tych

(4)

przykładach mają rzeczowniki nazywające istoty żywe (osoby i zwierzęta: „chłop”, „pies”).

Biernik liczby pojedynczej:

Widzę

wysoki‑ego chłop‑a wysoki‑ego ps‑a

wysok‑i stół (brak końcówki)

Tym razem rzeczowniki znów się podzieliły: nazwy istot żywych mają biernik równy dopełniaczowi, w nazwach rzeczy natomiast biernik jest równy mianownikowi. Identycznie zachował się określający przymiotnik „wysoki”:

końcówkę dopełniacza ma określenie istot żywych, końcówkę mianownika – określenie rzeczy.

Biernik liczby mnogiej:

Widzę

wysok‑ich chłop‑ów wysoki‑e ps‑y wysoki‑e stoł‑y

Co się teraz wydarzyło? Rzeczowniki podzieliły się jeszcze inaczej niż w dwóch poprzednich sytuacjach. Tylko nazwy osób mają biernik równy dopełniaczowi. Nazwy zwierząt i rzeczy mają biernik taki sam jak mianownik.

Jakie wnioski można wysnuć z naszych obserwacji?

1. Ogólny rodzaj rzeczownika najlepiej poznać po formie wyrazu określającego (przymiotnika lub słowa

„ten/ta/to”), np. „ten chłop/pies/stół, ta kobieta, to dziecko”.

2. Konkretny typ rodzaju męskiego najlepiej rozpoznamy, obserwując zachowanie słowa „ten/ta/to” w dwóch biernikach (liczby pojedynczej i mnogiej). Popatrzmy na przykłady:

Widzę

tego chłopa, tych chłopów – rodzaj męski osobowy wskazuje para „tego‑tych”;

tego psa, te psy – rodzaj męski zwierzęcy – para „tego‑te”;

ten stół, te stoły – rodzaj męski rzeczowy – para „ten‑te”;

tę kobietę, te kobiety – rodzaj żeński – para „tę‑te”;

to okno, te okna – rodzaj nijaki – para „to‑te”.

Do czego może nam się przydać rozróżnienie trzech typów rodzaju męskiego?

Po pierwsze – dzięki temu powinniśmy mówić i pisać poprawniej.

Po drugie – pamiętając o podziale na osoby, zwierzęta i rzeczy – możemy się czegoś dowiedzieć o naszej kulturze i o nas samych.

Pierwszy przykład to nazwy zwłok – „trup, denat”. Rozpoznanie rodzaju nie jest tu proste, bo przecież mówimy o istocie, która przestała żyć. Polska gramatyka z tym problemem jednak dobrze sobie poradziła. „Trup” nie jest rzeczownikiem rodzaju męskiego osobowego (bo mówilibyśmy np. „W tym horrorze zobaczyliśmy przerażających trupów” [!]). Wyraz ten odmieniamy według wzoru typowego dla zwierząt, jakbyśmy czuli, że nie jest to nazwa człowieka, ale też nie jest to nazwa rzeczy (bo mówilibyśmy np. „W tym horrorze zobaczyliśmy tylko jeden przerażający trup” [!]).

Warto też wspomnieć o tym, że czasami nadawcy świadomie w odniesieniu do osób płci męskiej posługują się formami charakterystycznymi dla zwierząt i rzeczy. Taki zabieg daje efekt humorystyczny („Och, te studenty!”

zamiast: „Och, ci studenci!”) lub stosowany jest do podkreślenia naszej negatywnej lub lekceważącej oceny osób, o których się pisze („Te dyrektory tylko siedzą w swoich biurach i piją kawę!” zamiast: „Ci dyrektorzy tylko siedzą w swoich biurach i piją kawę!”).

Ciekawostka

Do końca XV wieku wszystkie rzeczowniki męskie mogły mieć te same końcówki. Stąd w tekstach staropolskich możemy odnaleźć takie formy, jak: „stołowie”, „psi/psowie”, „ptacy/ptakowie” (dzisiejsze: stoły, psy, ptaki). Od XVI wieku nasi przodkowie zaczęli oddzielać wyrazy rodzaju męskiego zwierzęcego od męskiego rzeczowego, dlatego

(5)

„stół” w liczbie mnogiej to już od XVI wieku stoły, ale pies ciągle przybierał formę „psi” lub „psowie”, a „ptak – ptacy” lub „ptakowie”. Grupa rzeczowników męskich osobowych wyodrębniła się dopiero w XVIII wieku i od tego czasu aż do dziś wyrazy stół, pies i ptak w liczbie mnogiej to „stoły, psy, ptaki”. To właśnie między innymi opisane tu zmiany stanowią kryterium podziału dziejów polszczyzny na etap staropolski (od X do XV wieku), średniopolski (od XVI do połowy XVIII wieku) i nowopolski (od połowy XVIII wieku).

Rodzaj gramatyczny a rodzaj naturalny

Rzeczowniki w języku polskim najczęściej mają rodzaj gramatyczny zgodny z rodzajem naturalnym, czyli z płcią osób lub zwierząt, do których się odnoszą. Na przykład – do nazw męskich zaliczamy rzeczowniki: „sprzedawca, górnik, kot, ogier”, do żeńskich natomiast wyrazy: „sprzedawczyni, wróżka, kotka, łania”.

Część rzeczowników odnoszących się do osób może nazywać osobniki obu płci, np. „pan profesor” i „pani profesor;

mały skarżypyta” i „mała skarżypyta; ten sierota” i „ta sierota”. Część męskich nazw zawodów, zajęć, godności i funkcji nie ma odpowiedników żeńskich, np. „konserwator zabytków, starosta” (pamiętaj, że „starościna” to żona starosty, a nie kobieta pełniąca funkcję starosty). Współcześnie coraz częściej (na wzór innych języków, np. niemieckiego) tworzy się żeńskie odpowiedniki nazw, które dotąd uchodziły za związane z płcią męską. Jedne zostały powszechnie zaakceptowane, jak: „dyrektorka, kierowniczka, nauczycielka”, inne, np.: „biolożka, językoznawczyni, prezydentka, ministra”, ciągle są traktowane przez wielu Polaków jako mniej prestiżowe i uważane przez część językoznawców za niepoprawne lub dozwolone wyłącznie w sytuacjach nieformalnych. Podkreśla się przecież, że używając w zdaniu rzeczowników męskich w odniesieniu do kobiet, płeć wskazujemy formą ich określeń. Na przykład – ze zdania „Nowy profesor przyszedł na zajęcia” wynika, że mamy na myśli mężczyznę, a w zdaniu „Nowa profesor przyszła na zajęcia”

mowa jest o kobiecie.

W języku polskim istnieją takie rzeczowniki, które mogą występować w dwóch rodzajach, np. „anioł, diabeł” – w rodzaju męskim osobowym (wówczas w liczbie mnogiej przyjmują formę „aniołowie, diabłowie”) lub w rodzaju męskim zwierzęcym (wtedy liczba mnoga to „anioły, diabły”). Zdarza się, że ten sam przedmiot nazywają dwa wyrazy:

jeden z nich zaliczamy do rodzaju męskiego, a drugi do rodzaju żeńskiego, np. ta „kluska” i „ten klusek”; ten

„podkoszulek” i „ta podkoszulka”; „ten rodzynek” i „ta rodzynka”. Czasami jednak różnica między wyrazami nie tylko jest związana z innym rodzajem, ale przede wszystkim z innym znaczeniem, np. „list” i „lista”, „cud” i „cudo”, „szmat”

i „szmata, por” i „pora”.

Wspominaliśmy już o tym, że różnica między rodzajami rzeczownika widoczna jest m.in. w bierniku liczby

pojedynczej. Dla wyrazów rodzaju męskiego osobowego i męskiego zwierzęcego biernik jest równy dopełniaczowi („widzę sąsiada, widzę słonia”), a dla rzeczowników rodzaju męskiego rzeczowego – biernik jest taki sam jak mianownik („widzę kościół”). Niektóre wyrazy, choć odnoszą się do rzeczy, to w odmianie zachowują się jak rzeczowniki nazywające osoby lub zwierzęta. Do tej grupy zaliczamy nazwy tańców, samochodów, papierosów, grzybów, większości jednostek monetarnych, niektórych istot nadprzyrodzonych, kwiatów, owoców, potraw, gier, zabaw i chorób, np. „zatańczyć oberka, znaleźć prawdziwka, oglądać dolara, grać w krykieta, zjeść ogórka”. Podobnie traktujemy takie wyrazy, jak „e‑mail” czy „SMS”. Coraz częściej mówimy wysłać „e‑maila, odebrać SMS‑a” (zamiast

„wysłać e‑mail, odebrać SMS”). Używanie formy dopełniacza w bierniku dla tych wyrazów dopuszczalne jest w komunikacji codziennej, swobodnej i nieoﬁcjalnej. W sytuacjach formalnych jednak uważa się tę formę za mniej poprawną. Dlaczego jednak częściej wybieramy właśnie formy mniej poprawne? – Dlatego, że komunikacja w nowych mediach jest znacznie szybsza od tradycyjnej. Często zatem mówimy: wysłać „e‑maila”, a nie „e‑mail”, w ten sposób ożywiając ten obiekt, jak gdyby żył i szybko się przemieszczał (jak „gepard”).

O nazwiskach

Do tej pory mówiliśmy o rzeczownikach pospolitych. Teraz zwróćmy uwagę na nazwy własne, a dokładniej mówiąc – na nazwiska. Wiele osób obawia się odmiany nazwisk i unika używania ich w liczbie mnogiej. Warto więc spojrzeć na poniższe przykłady, aby się przekonać, że nazwiska w odmianie możemy traktować jak rzeczowniki pospolite:

Anna Nowak i Adam Nowak to państwo Nowakowie.

Danuta Chrzanowicz i Grzegorz Chrzanowicz to państwo Chrzanowiczowie.

Teresa Miodek i Jan Miodek to państwo Miodkowie.

(6)

Marzena Brat i Marcin Brat to państwo Bratowie.

Paulina Zając i Paweł Zając to państwo Zającowie.

Małgorzata Kładoczna i Piotr Kładoczny to państwo Kładoczni.

Aleksandra Słodowa i Andrzej Słodowy to państwo Słodowi.

W języku polskim coraz rzadziej używa się żeńskich form nazwisk innych niż przymiotnikowe. O ile nazwisko

„Szymański” odnosi się do mężczyzny, a „Szymańska” – do kobiety, o tyle nazwisko „Sienkiewicz” jest używane w odniesieniu do obu płci. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by – wzorem naszych przodków – od tego typu nazwisk tworzyć formy żeńskie, np. pani „Kłak”, jeśli jest żoną pana „Kłaka”, może nosić nazwisko „Kłakowa”, a żona pana „Skargi” to pani „Skarżyna”. Wiele osób niesłusznie odbiera nazwiska zakończone na „-owa” i „-ina/-yna” jako potoczne lub poniżające osobę, do której się odnoszą. Cząstki „-ówna” lub „-anka” natomiast dodawane do nazwiska ojca odnoszą się do córek, np. „Kłakówna” to córka „Kłaka”, a „Skarżanka” to córka „Skargi”.

Ciekawostka

• Jak się nazywa żona draba?

• Drabina.

• Jak się nazywa żona popa?

• Poparzona.

• Jak się nazywa samica sopla?

• Soplica.

Zadaniowo (I)

Ćwiczenie 1

W poniższych zdaniach wpisz w odpowiedniej formie wyrazy ujęte w nawias.

... (Mały) chłopcy bawili się w piaskownicy.

... (Nasz) nauczyciele zorganizowali zabawę karnawałową.

... (Syty) nie zrozumieją głodnych.

... (Wysoki) uczniowie musieli usiąść w ostatnim rzędzie.

... (Złoty) medaliści igrzysk olimpijskich to prawdziwi bohaterowie.

... (Rozumny) urzędnicy zawsze pomagają petentom.

... (Tamten) sąsiedzi skosili już trawę w swoich ogrodach.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

ILUSTRACJA: Uśmiech domena publiczna

(7)

Ćwiczenie 2

Dopisz w tabeli brakujące formy rzeczownika, a następnie formie liczby mnogiej przyporządkuj odpowiedni zaimek.

Liczba pojedyncza Liczba mnoga ci te

doktor doktorzy +

gitara

żołędzie ksiądz

brat chomik kuzyn poeta kot Czech szczenię

Amerykanie Kot (nazwisko)

dominikanin

łabędzie

Ćwiczenie 3

Przyporządkuj rzeczowniki do odpowiedniej grupy.

imię, strumień, byk, czarodziej, ludożerca, organista, słowik, lustro, prosię, Lew (imię), krewny, grabież, muzeum, ogrodzenie, lew (zwierzę), gospodyni, rękopis, neon, organistka, zwyczaj, radość, ludojad

Rodzaj męski osobowy

Rodzaj męski zwierzęcy

(8)

Rodzaj męski rzeczowy

Rodzaj żeński

Rodzaj nijaki

(9)

Ćwiczenie 4

Korzystając z Wielkiego słownika języka polskiego (dostępnego też na stronie www.wsjp.pl), uzupełnij poniższą tabelkę.

ciasto, fabryka, akwarium, ratusz, ﬁlm, łobuz, festyn, kogut, cudzoziemiec, kaczka

Rodzaj męski osobowy

Rodzaj męski zwierzęcy

Rodzaj męski rzeczowy

Rodzaj żeński

Rodzaj nijaki

(10)

Ćwiczenie 5

Spośród form podanych w nawiasie wybierz jedną poprawną.

(Pomarańcz, Pomarańcza, Pomarańczy, Pomarańczą) ... zawiera dużo witaminy C, potasu i żelaza.

(Strucla, Strucel, Strucli, Struclę) ... to podłużne, słodkie, nadziewane ciasto drożdżowe.

(Strudli, Strudlę, Strudla, Strudel) ... to kruche, wielowarstwowe ciasto, podobne do półfrancuskiego, ze słodkim nadzieniem.

W nadchodzącym tygodniu czeka nas (kontrol, kontrola, kontrolę, kontrole) ... urzędu skarbowego.

(Winogronie, Winogron, Winogrono, Winogronu) ... to kulisty albo owalny owoc koloru zielonego, żółtego, czerwonego, a nawet granatowego.

Zadaniowo (II)

Ćwiczenie 6

Strucla

MOs810, fotograﬁa barwna, licencja: CC BY-SA 3.0

Strudel

che, licencja: CC BY-SA 2.5

 



 



(11)

Ćwiczenie 7

Jak nazywamy mieszkańców poszczególnych państw?

Nazwa państwa Nazwa mieszkańców

Włochy Włosi

Rosja Austria Dania Czeczenia Belgia Białoruś Kazachstan Finlandia Holandia Słowenia Wielka Brytania Słowacja Australia Azerbejdżan

Ćwiczenie 8

W poniższych zdaniach zamień formy rzeczowników i ich określeń użyte niezgodnie z zasadami poprawności językowej na takie, które odpowiadają regułom gramatycznym. Wyjaśnij, w jakim celu autorzy zdań posłużyli się tymi formami.

Wczoraj moje kochane chłopy poszły kopać ziemniaki.

Posły marnowały czas, zamiast popracować nad ustawą o szkolnictwie.

Policjanty z naszego małego miasteczka już od miesiąca próbują odnaleźć złodzieja.

Ćwiczenie 9

Zgromadźcie jak najwięcej przykładów rzeczowników nazywających zawody, stanowiska, stopnie naukowe odnoszących się do obu płci.

Ćwiczenie 10

Zgromadźcie jak najwięcej przykładów wyrazów zabarwionych emocjonalnie, odnoszących się do obu płci.

Ćwiczenie 11

Od podanych poniżej nazw męskich utwórz żeńskie.

mnich – ...

powiernik – ... lub ...

zdobywca – ...

chrześcijanin – ...

tygrys – ...

ﬁlozof – ...

siostrzeniec – ...

złośnik – ...

Ćwiczenie 12

Zapoznaj się ze „Stanowiskiem Rady Języka Polskiego w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów”

(dostępnym pod adresem: link). W gronie koleżanek i kolegów wyraź swoje zdanie na ten temat oraz wysłuchaj opinii tych osób, które się z tobą nie zgadzają.

(12)

Ćwiczenie 13

Zasięgnij opinii językoznawców na temat poprawności takich żeńskich odpowiedników nazw męskich, jak psycholożka, ﬁlolożka, premiera, burmistrzyni. Z pytaniem możesz się zwrócić do jednej z poradni językowych działających w Polsce. Zanim sformułujesz wiadomość, sprawdź, czy odpowiedź na pytanie, które zamierzasz zadać, nie znajduje się już w archiwum poradni. Jeśli tam go nie znajdziesz, to zredaguj e‑mail. Pamiętaj, że powinien on mieć charakter formalny (oﬁcjalny). Nie zapomnij o stosownej formule adresatywnej i podpisie. Oto przykładowe adresy stron poradni językowych działających w Polsce, na których możesz znaleźć adres e‑mailowy:

1) link;

2) link;

3) link;

4) link.

Ćwiczenie 14

Spośród form: „pojechał”, „pojechała”, „pojechali”, „pojechały” wybierz poprawną (też: bardziej logiczną) i wstaw do poniższych zdań.

Młodzież gimnazjalna ... na zimowisko.

Gimnazjaliści ... do muzeum.

Grupa uczniów ... na wycieczkę.

Chłopcy ... na zawody.

Drużyna chłopców ... na zawody.

Dzieci ... na zieloną szkołę.

Marcel i Kamila ... do babci na święta.

Marcel z Kamilą ... do cioci w odwiedziny.

Kamila z Marcelem ... do kuzynów na wakacje.

Ola ani nawet jej rodzice nie ... na pogrzeb wujka.

Marcin i jego rodzina nie ... w tym roku w góry.

Moja koleżanka, tak jak i jej ojciec, ... do Niemiec.

Słoniątko i lwiątko ... do zoo.

Ćwiczenie 15

Ustal, jaki rodzaj gramatyczny mają wyrazy „żołądź”, „piszczel”, „opus”. Możesz skorzystać z Wielkiego słownika języka polskiego (dostępnego też na stronie link).

Ćwiczenie 16

W poniższych zdaniach wstaw wyrazy z nawiasu w odpowiedniej formie.

Do zupy dodaj ... (seler, pietruszka i por).

Muszę wybrać najlepszą ... (pora) na wyjazd wakacyjny.

Wpisz się na ... (lista) obecności.

Napisz ... (list) do kolegi.

Możesz liczyć na ... (cud).

Nie było ... (cud) – wymarzonego ... (cudo) nie wylosowałem.

Ćwiczenie 17

Ułóż po jednym zdaniu z następującymi wyrazami: „list”, „lista”, „cud”, „cudo”, „szmat”, „szmata”.

Ćwiczenie 18

W następujących zdaniach wybierz właściwą formę spośród słów podanych w nawiasie.

1. W sobotnie popołudnia gram z przyjaciółmi w (tenisem, tenisie, tenis, tenisa) ...

2. Mój młodszy brat zjadł na podwieczorek (banan, banana, bananem, bananie) ...

3. Czy Twój ojciec wysłał (faks, faksa, faksie, faksów) ... do pracy?

4. Na akademii zagrano (walc i polonez, walca i poloneza, walc i poloneza, walca i polonez) ...

5. Rośliny w ogrodzie potrzebują wody, a ja nie mam odpowiedniego sprzętu, więc muszę kupić (wąż ogrodowy, węża ogrodowego, wąże ogrodowe, wężowi ogrodowemu) ...

6. Córka naszych sąsiadów bardzo chciała mieć jakieś zwierzę, więc rodzice kupili jej na urodziny (wężowi, wąż, węża, wężu) ... Teraz mają duży kłopot, ponieważ muszą karmić go specjalnym pożywieniem.

(13)

Ćwiczenie 19

Która z następujących wypowiedzi jest bardziej poprawna? Uzasadnij swój wybór.

„Czujesz stracha”? – „Czujesz strach?”

„Piszę bloga” – „Piszę blog”.

„Wysyłam esemesa” – „Wysyłam esemes”.

Zadaniowo (III)

Ćwiczenie 20.1

Ćwiczenie 20.2

Ćwiczenie 20.3

Ćwiczenie 20.4

Ćwiczenie 21.1

„Aptekarzowa” to…

kobieta pracująca w aptece.

żona aptekarza.

właścicielka apteki.

córka aptekarza.

Ćwiczenie 21.2

„Sędzina” to…

kobieta wykonująca zawód sędziego.

córka sędziego.

kobieta kierująca sądem.

żona sędziego.

Ćwiczenie 21.3

„Kowalczykówna” to…

córka Kowala.

żona Kowala.

córka Kowalczyka.

żona Kowalczyka.

Ćwiczenie 21.4 Pani „kowalowa” to...

żona Kowalczyka.

żona kowala.

żona Kowala.

kobieta wykonująca zawód kowala.

(14)