Krótki opis lasów do dóbr Hrabstwa Tenczyńskiego należących i przewodnik do wycieczki Towarzystwa Leśnego Galicyjskiego w miesiącu lipcu 1883 r. odbyć się mającej

C^-y-y- —1

KRÓTKI OPIS LASÓW

D O D O B R

HRABSTW A TENCZYŃSKIEGO

N A L E Ż Ą C Y C H

I P R Z E W O D N I K

do wycieczki Tow. leśnego galicyjskiego w miesiącu lipcu 1883 r. odbyć się mającej.

W K R A K O W IE ,

„c z a s u“ k u. k l u c z p o d z a rz ą d e m J ó z e f a Ł ą k o c iń s k ię g o .

1883.

KRÓTKI OPIS LASÓW

D O D O B R

HRABSTWA TENCZYŃSKIEGO MLEŻACYC

P R Z E W O D N I K

do w ycieczki T o w a r z y s tw a leśnego galicyjskiego, w m iesiącu lipcu 1883 r. odbyć się m ającej.

W®

M /!////

/ / / ^

W K R A K O W IE ,

W D R U K A R N I „CZASu“ F U . K L U C Z Y C K IE G O I S P . p o d z a rz ą d e m J ó z e f a D ak o c iiis k ie g o .

U A T 5 Z 3 (o^{ ' f G p f y ^

l /

N akładem d óbr H rabstw a T enczyńskiego.

KRÓTKI OPIS LASÓW

do d ó b r

H r a b s t w a T e n e z y ń s k i e g o n a l e ż ą c y c h .

I. O bszar i podział lasów.

W licznych odosobnionych kompleksach, zainka- tastrowanych w 26-ciu gminach -— i podzielonych na (3 wydziałów (rewirów), — położone są lasy w powia­

ta c h : Chrzanowskim, K rakow skim i W adowickim, któ­

rych obszar w umieszczonym niżej wykazie szczegółowo jest podany.

II. Granice leśne,

W ązkim pasem ciągnące się lasy graniczą:

na pó łno c: z Królestwem polskiem i dobrami P ło k i;

na wschód: z dobrami Czerna, Niegoszowice, A leksan- drowice i gruntam i w łościańskiem i;

na południe: z W isłą, dobrami K am ień i gruntam i gmin- n em i;

— 4^{’ —}

na zachód: z dobrami P oręba, P łaza, Młoszowe i J a ­ worzno.

«5C5 c o C5 CO

© co

© oo ćo

Ogółem

O

£ 1 ^

» O t o CM

O O CM

-JH r H

•t o CO c o rH

» O C 5 rH T-H

r H CO GO

CM CO CM T—<

CO t o

GM Ol G-l

GM © GM CO c o

©

CD O CM

> o CM COT-H

ł O c o CO CM

r O CO O r H

1—

CO t o

CO t o c o

ÓD 1 ' - c o L '-

CO CO

O ~ ^ co

O

CM GM

C5 © GM

© ©

c o co

GM co

• r : -4-3 c c e K> 2 C] P « O ^ 'S J ~ ' £ <rH

O CO O

1— CO

L-»

CO CO c o CM

CM t o CM

£ oo ^

^ S o O

O ^

J X

<£> t o c o

00

P f O ÓD

»-H CM

c c©

CO r H

GO pH

© rłf

rH

^ . o

c o GM GM GM

CO CM ©

© r f O

CC

pola iska ki

O S

CO O r H

!> • CO CM r H

O CO

t o i Q

O rH

r H O

© h

.

-*-3 r ~ • o

- * rü

© ĆG © ©

; s a " ■ r d

C 5 O

-ch TH

o L^-

L—

r H CM CO

t o r H

CO CM

CM

£ C

S r z t *02 O ^

C S

O ł> - CO

C5 f c—

Ó O

© rjl Ó i CM

© co r-H

rH i

L—

© ó CM

r-H i

g ® 1 o TM

*T o

CM « ) CM ©

CO

P - ^5

£

O CM CM

O-t CM r H t o

1 CM

t— 1

05

CO co o >o co

© ©

oc ©

H* ■**

co

s 1

O a

CO O CM

c c T-H CM

CM r O CO

n o c o O r H

O CM r H r H

I—

GO CC CM nOr H r-H

r H t o

o o

£ ^

CU N

co

00 >o z £ © >o CO ©

© r i*

0 ) T-H

2 t o c o (M

r — t oo

CM CO c t

n o t o

n o n o CO

CO t o ­ t o

n O CO

Wydziały

<o o Ph O

W Tenczynek Myślachowice Mirów. . . Pisary-Czerna Spytkowice. Razem. . (Wiklew Okle- śni). . .

G ranice leśne oznaczone są w części rowami i w części kopcam i, zaś w wydziałach Kopce i Tenczynek obwiedziona je st przestrzeń 2,322 hek. (4,035 morgów), stanowiąca zwierzyniec parkanem z drzewa, w długości 39,707 metr., czyli 20,937 sążni ( 5 '/4 mili).

III. Rodzaj gruntu i położenie.

W równinie nizinowej piaszczystej położone są lasy na glebie więcej lub mniej żyznej , w kształtach falowatych, poprzerzynane wklęsłem! bagnistemi sm u­

gami i gniazdami kurzawki piaszczystej, z podglebiem piasku lub i ł u , obfitującem w dalszych warstwach w węgiel kam ienny (wydz.: Kopce, Tenczynek i M yśla- chowice).

Okalające równiny, w zgórza, jedne gliniaste inne wapienne, pokryte cienką warstwą ziemi roślinnej (humus) bogate są w swych pokładach w galm an, ołowiankę, rudę żelazną, glinkę ogniotrwałą, m arm ur i porfir (wydz.:

Myślachowice, Pisary, Czerna i Mirów).

Znaczniejsze wzniesienia nad poziom morza są: w Żarach 464, Czerna-N ow agóra 442, Myślachowice 429 i R udno 402 metrów.

IV. Rodzaj drzew a.

Sosna, świerk, jo dła i buk tworzą dominujące drzewostany, przetknięte sporadycznie na lepszej glebie dębem, zaś w młodszych zagajeniach napotyka się w po­

mieszaniu modrzew, wreszcie na odpowiedniem siedlisku i w zapustach znachodzą się: brzoza, olsza, osika pod­

szyte różnemi krzewami.

D rzewostany sosnowe, świerkowe i jodłowe zaj­

m ują 89°/0, bukowe 10°/0, dębowe l 0/ 0, z całej prze­

strzeni.

V. Rodzaj g o s p o d a r s t w a i upraw y.

W lasach zaprowadzone je st gospodarstwo wyso­

kopienne w kolei 60, 80 i 100 lat. Cięcia dokonywane bywają za pomocą rębów zupełnych, a w części tylko rębów obsiewnych. N a pierwszych, wykonuje się uprawa sztuczna siewem lub sadzeniem.

K oszta kultury z ostatnich 10 lat (187 '/3- 1 8 8 '/,) wykazuje następne zestawienie, w którem w rubryce

«nowo uprawiona» podane są nowo zasadzone lub za­

siane zręby, zaś. w rubryce «wykompletowana» uwido­

cznioną je st przestrzeń poprawek w starszych zagaje­

niach dokonanych. Oprócz kosztów samej uprawy i na­

sion, umieszczone są w niniejszym wykazie i koszta rowów obsuszalnych, które, gdzie tego potrzeba wymaga, uprawę poprzedzają, tudzież koszta wycinania krzewów i chwastów przygłuszających sadzonki i t. p.

Z e s t a w i e n i e w y k o n a n y c h k u l t u r w l a t a c h 1 8 7 2/3—1 8 8 '/ , .

Kok upraw y

P r z e s t r z e ń K o

t a

now oupra- w iona

w ykom pleto- wana

ogólna I

upraw y

nasion 1 e ś n y c h

o g ó l n e

p r z e ć i ę t n e

sadze­ niem siewem sadze­ niem siewem za h ek tar

upraw iony

za h ek tar ca­

łego obszaru lasów

h e ■ e t a i- y złr. ct. zir. ct. zir. ct. złr. ct zir. ct.

187% 70-01 79-27 65-57 10-33 225'2o 3959 44% 1103 51 5062 95% 22 53 76

187% 17-20 87-si 74-34 35-24 214-59 4282 14 1369 00 5651 14 26 33 ^— 85

187% 17-1!) 112*65 50-50 78-21 258-35 4807 15 1274 69 6081 84 27 46 ^— 91%

187% 24-00 51-90 50-33 9-02 136-27 .2747 62 868 24 3615 86 26 53 ^— 54%

187% 83-28 64'80 49-82 13-10 160 os 2747 91 1099 52 3847 43 23 90 ^— 58

187% 41-43 42-78 50-02 13-88 148-71 2949 25% 549 15 3498 40% 23 52 ^— 53

187% 34-os 54-70 55-48 16-30 160 31 2064 98% 867 95 1932 93% 18 27 ^— 44

187% 0 60-02 21-21 40-82 1-20 123-31 1677 54 339 60 ' 2017 14 16 35 ^— 30%

188% 52-90 40 54 81-98 2-72 178-14 1726 95 492 12% 2219 07% 12 45 ^— 33%

188% 56-03 45-72 82-30 12-53 197-20 2016 96% 582 60 2599 56% 13 18 ^— 39

Kazem . . 4 0 6 ’7o 601-44 601-70 193-53 1803-43 28979 96 8546 38% 37526 34% ^{— — .— —} w przecięciu

rocznie . 40-07 60-14 60-18 1935 180-34 2897 99 854 64 3752 63 20 80 ^— 56%

100-81 79-53

VI. Trzebieże.

Trzebieże i czyszczenia p raktykują się od lat 10 w m iarę potrzeby i odbytu, i pokryw ają w niektórych wydziałach zaledwie koszta wyróbki.

W przecięciu wyrąbano n a jednym hektarze:

w 2 0 — 30-letnich drzewostanach sosnowych 3— 9 me­

trów sześć.

w 25 — 85-letnich drzewostanach bukowych 5 — 10 me­

trów sześć, m asy — chrustu, tyczek i t. p.

W yrąbany chrust układany bywa w stosy, 2.oo m etry szerokie 1.15 m etr. w ysokie, które 1 0 — 20°/0 masy swej przestrzeni zawierają.

VII. Użytkowanie.

Pierw otnie ograniczano się n a wyjęciu suszyć, drzew nagnitych i t. p., następnie tworzono po całym lesie w różnych miejscach m ałe, kilka morgów wynoszące wyręby, i drzewo w ten lub inny sposób w yrąbane słu­

żyło przeważnie na pokrycie własnych potrzeb. P o urzą­

dzeniu lasów i wprowadzeniu cięć regularnych, spienięża się drzewo na pniu, lub w stanie wyrobionym na mate ryały kopalniane, na kloce, gąty, tyki, wreszcie opałowe w stosach i t. d. Z rocznej produkcyi wynoszącej 5 9 0/0 drzewa materyałowego i 41°/0 opałowego, spotrzebowuje skarb łącznie z kopalniam i 50 do 60°/0 , zaś reszta drzewa sprzedaną byw a w miejscu, pojedynczym wło­

ścianom trudniącym się m ałym handlem drzewa lub bur-

— 9 ^—

townie większym kupcom , którzy przeważnie handel swój za granicą prowadzą.

Ceny drzewa, stosownie do wymiarów i jakości są następuj ące:

Z Ir.

za drzewo m ateryałow e, dębow e . . 3'oo—5'oo za m etr sześć. masy.

„ „ „ bukow e . . 2-75—4-50 „ „ ,, „

„ „ „ sosnowe . . 2-25—4-so ,, „ „ „

„ ,. „ jodłow e, św ier­

kow e . . 2'23—4'00 „ „

„ „ opałowe w stosach, bukow e Iwo—2'2ó „ ,, ,, przestrzeni

„ „ „ „ brzozowo

i dębow e l'3o—2‘oo „ „ „ „

» „ ,, „ sosnowe l'3o—l ’se „ „ „ ,.

„ „ „ „ jodłow e

i św ierkow e lu o —lu s „ „ „ „

„ „ „ „ ośikow e

i w ierzbow e lu o —l'Sö „ „ „ „

„ „ ,. „ chrustow e Ouo-O'25 „ „ „ „

N a dwóch tartakach wodnych, zwykłych, o jednej pile z siłą 3 '/, do 5 koni, tudzież na jednym również wodnym tartak u, ulepszonej konstrukcyi, z gatrem o 10 piłach i sile 8 do 10 k o n i, rznięte bywają kloce w masie 1500 do 1800 kmtr.

Z podrzędniejszych płodów leśnych, t. j. choiny, chrustu, gałęzi, traw y i t. p. nic się prawie nie spie­

nięża gotówką, te bowiem tytułem wynagrodzenia za roboty leśne wydawane zostają.

Suszarnia nasion produkuje stosownie do więcej lub mniej obfitego zbioru szyszek, 200 do 400 kg. na­

sienia sosnowego i świerkowego.

VIII. U rządzenie.

Pierwsze urządzenie lasów datuje się z r. 1841, ja k to plany zatwierdzone przez Senat rządzący miasta

10

wolnego K rakow a z Okręgiem świadczą. W edług tych planów podzielone były lasy n a równe poręby sto­

sunkowo do przestrzeni i przyjętej kolei wypadające.

Potem nastąpiło drugie racyonalniejsze urządzenie według system atu połączonego (Combinirtes Fachwerk), wraz z szczegółowym pom iarem , które w roku 1854 ukończone i wr życie wprowadzone zostało.

Trzecie a raczej detaksacyą, (po upływie I-go o- kresu) przeprowadzono w latach 1872 do 187G włą­

cznie, a etat cięć wypośrodkowany został według tej samej metody, z porównaniem taksacyi kameralnej za pomocą czynników w odnośnych elaboratach podanych.

T ak poprzód, ja k i w planie gospodarczym z roku 1854, nie uwzględniono należycie arondacyi i pewnego po­

rządku cięć, przez co utworzono w różnych i licznych miejscach wyręby i poprzerywano całość drzewostanów.

P rzy ostatniem urządzeniu, zwracano w m iarę m o­

żności większą uwagę n a arondacyę, i zajęto nawet młodsze drzewostany, jeżeli tego potrzeba wymagała do Avycięcia, a odwrotnie starsze pozostawiono do nastę­

pnych okresów, co jednak na razie tylko w części prze­

prowadzić się dało, albowiem dopiero w następnych okresach potrzebne wyrównania nastąpić mogą.

P rzy bonitacyi siedliska tudzież oszacowaniu drze­

wostanów zastosowano tablice doświadczeń (Feistm an- tla), m ianow icie:

V I, V I I , V I I I , IX -tą klasę . . V I, V II, V I I I , I X „ . . V I I , V III-m ą „ . . V I, V I I , V III-m ą „ . .

dla buka

„ sosny

„ jodły, świerka, d ę b a , b u k a , graba w pomięszaniu z brzozą i olszą.

— ■ 11 ^—

O bok etatu dla I-go okresu ustanowionego, obliczo­

no i w następnych okresach dochód za pomocą poró­

wnań i tablic doświadczeń, czem tylko dano obraz przy­

szłego dochodu i stanu lasu wT przybliżeniu spodziewać się mogącego, albowiem po upływie każdego okresu nowy plan sporządzony być winien.

R ezultata, po przeprowadzonej ta k sa c ji lasów, u- widoczniają następnie umieszczone wykazy.

— 12 ^—

Wykaz drzew ostanów według

D r Z e w o s t a n y z a g 0 s-

W ydziały

* o o -1 e t n i e j . 8 0 J e 4-

nad 81 lat

61—80 lat

4 0 -6 1 lat

2 1 -4 0 lat

1 - 2 0

lat Razem nad 61 lat

41—60

lat I

H e k-

I K o p c e A . . . 466-02 16-12 107-28 121-03 247-50 957-05

K o p c e B . . . — — — — — — — — I

T e n c zy n e k A . — — — — — ^— 244-96 73-04 1

j ' T e n c z y n e k B . 240-72 — 81-21 80-28 194-34 596-05 — — 1

M yśJaehow ice — — — --- ^— . — 839-42 246-82 . I

M iró w . . . — — — — — 182-45 218-43 j

: P is a ry -C z e rn a 131-25 97-97 7 4*64 169-48 171-73 645-07 — ■

S p y tk o w ic e . --- ^— --- — --- — ^{— —}

R a z e m . 837-99 114-09 263-is 370-79 613-57 2199.67 1266-83 538-09 czyli sto s u n e k : 3 8 % 5 % 1 2 % 1 7 % 2 8 % 3 5 % 1 5 %

KVJ

— 13 ^—

rodzaju gospodarstw a i wieku.

p o d a r o w a n e w k o l e i

n i e j

21—40 1—20

linzem

6 0 -1 e t n i e j

nad 46 lat

31—45 16—30 la t lat

Ogółem

K a z e in

t a r y

8 7 'o s i 234-88

2 1 1 'oo 770-01

164-só : 352-44

462-i 1 3 %

1 3 5 7 - 3 3

37%

639-i) (i

2067-n 918-n

3625-24

89- 1 2 9 -5 2 i 46-3!) ; 188-22

70-ót

160-29 20%

7 9 - 0 7 i 8 6 - 9 7

208-59 i 133-30

2 6 % : 16%

1 1 9 - 0 4

307-26 38%

453-91

355-59 809-50

1411-:

J

2067-11

918-17

645-07 3oO’d9 6634-31

— 14 _— 15

Wykaz drzew ostanów w pojedynczych o kresach o szaco w any ch i do cięcia przeznaczonych.

W y d z i a ł y

K opce A, T enczynek . Myślaehowiee Mirów . . . Pisary-C zerna

Razem czyli z ogólnej p rze­

strzeni . . . .

D r z e w o s t a n y z a g o s p o - d a r o w a n e w k o l e i

100-1 et- M i e j 80-1 e t n i e j

p r z y p a d a j ą d o ( c i ę c i a w o k r e s i e

hek. dochód

11.

217mó 1 2 2 äo

190-35 59570 43373

21599

5SO'oo ' 124542 164-72

113--I8

96-07 dochód

I I I . hek. dochód

374-27 59649 42901

21761

124311 184-37

102-n

129-71 59285 42743

23632

I V . hek.

174

416-19 I 125660

19»/

203-24 126 26

1 1 6 -6 3 dochód

57768 45280

30274

440-18 i 133322

20/

V . I. I I . I I I . I V .

hek. dochód hek. dochód hek. dochód hek. dochód hek. dochód

188-17 60945 ^{— .} — ^{— — — — ___ ____}

132-50 48995 158-94 40943 136-69 41120 160-04 41534 184-29 46701

— — 591'69 69607 422-21 69775 476-20 78467 577-01 93146

— — 260-45 41071 147-24 41261 232-25 46292 278-23 63810

112-31 33465 — — — — — — — \ —

432.98 113405 1011-08 151621 706-14 152156 868-49 166343 1039 53 203657

20- 4 28 1 9 /

i

2 4 / 29

W y d z i a ł y

D rzew ostany z a g o s p o d a ro w a n e w ]k olei UO- l e t - i ** » e j

p r z y p a d a j ą d o c i ę c i a w o k r e s i e

Kopce B ...

Spytkow ice . . . Razem . . czyli z ogólnej p rz e ­ strzeni . . . ,

138-is

dochód

10231 140-44 j 9770 278-.,? j l jÖOOl

3 4 /

II . I I I . I V .

hek. dochód hek. j dochód hek. odehód

100-31 9174

10288 9239 19527

91-43 J 11018 68-02 9238

124-04 54*59

15082 9988 192-05 160-25 1 20256 178-03 25070 i

24 /

1

2 0 / 22

Wykaz zap asu drzewnego (w 20-letm ch o k resach ),

przyrostu przeciętnego i etatu dla I. okresu

1 P rzy ro st prze ciętny w kub.

Zapas w kub

m etrach _metrach n ad 81 Jat G l— 80 at GO Jat

W y d z i a ł y

21— 40 lat nad 1— 20 lat

S3

K opce A. . K opce B. . Tenczynek A.

B.

M yślachowice . Mirów

P isary -C zern a Spytkow ice

46G -o2 137210 lOi-gs 17092

1 21-03 1 7736

6 8 - 3 31 3684 87-os I 7964 80-28! 8171

211-o(i I 10909

1 6 4 - 8 31 11680 169-48 j 9009

1 1 6 -94! 6798!

957 -.os 175-81168410 45-0 20433 136*3 89389

112265 153697 89-7; 82390 76-5! 49334 48-0 17066

— 692984

2-17 : 2079 221-72

1 98-72 54o5( 11148 453-91

2 34-88

240-72 84^46 10097

1 94-34

37401 76604

9335 15867

19818 o 96-05

27645 29815 1-28 i 2648

131-25 14590 9 1 8 -(7

1 7 1 -73

1 0 7 -9 9 64iro7

Ibl/rll] 1431-371357956 1878 250-1 21-ti%

8 5 0 -3 7 122672 1 0 1 0 - 0 4 118041 116-8 15-2%

1019-05; 65951 _2323-28 ! 28364 6634-si n przecięciu na hektarze

Stosunek do ogólnej przestrzeni

15139

Z apas i p rzy ro st oszacowany został przy

drzewostanach począwszy od 10 lat wieku.

2

- 18 ^-

P o r ó w n a n i e e t a t u .

.

W ydziały

Jednoroczny etat w ed łu g taksacyi

z. r.

B ó ż n i c a

1854 1873 do

1876 więcej mniej w m etrach sześciennych K opce . . . 4066‘ó 3660 — 406-5 T enczynek . . 5209-3 4215 — 994-5 M yślachow ice . 4151-5 3480 — 671-5 M irów . . . 3158-9 2053 — 1105-9 P isary -C zern a . 1534-g 1080 — 454-0 S p y tk o w ic e . . 899-0 651 — 248-0

Itazem . . 19020-0 15139 — 3881-0 (24-4%) D ochód x trzebieży obliczony został na 858 m etr. sześć.

IX. Z a rzą d lasów.

N adleśniczemu jak o kierującem u, i kontrolerow i, przy pomocy adjunktów lub praktykantów do czynności kancelaryjnych, powierzony je st ogólny zarząd lasów.

W pojedynczych wydziałach ustanowionym leśni­

czym podporządkowani są: adjunkci, praktykanci, nad- gajowi, (strażnicy) i gajowi.

Obecny skład ofieyalistów i sług leśnych jest na­

stępujący:

1 nadleśniczy, 1 kontrolor, 6 leśniczych, 2 adjunktów, 3 praktykantów ,

3 nadgaj owych (strażników), 35 gajowych.

— 19

X. Służebności.

X a lasach nie ciężą żadne uprawnienia włościan.

XI. Łowiectwo.

Oddzielną gałąź w dobrach tworzy łowiectwo w 58-iniu gminach na obszarze około 30.000 hekt. wy­

konywane. Całość podzielona na 7 wydziałów pod kie­

runkiem jednego Łowczego strzeżoną jest, oprócz miej­

scowych organów leśnych, przez odrębną straż myśliwską w ogólnej liczbie 20. Poniżej zestawione wykazy dają obraz zw ierzostanu, utrzymywanego jedynie wielkim nakładem ; nie odpowiedni bowiem teren, wązkiem a długiem pasmem się ciągnący, często obcą własnością przecięty, przy ubogiej glebie a głównie obok coraz liczniej występującego a słabo karconego kłusownictwa, wielkich kosztów wymaga.

Polowania na małego zwierza na polach lub w kniei odbywają się pogonką lub w yżłam i, zaś podchodzeniem lub podjazdem na grubszą zwierzynę. Jelenie hodowane pierwotnie w parku 518 hektarów (900 morgów) 'wy­

noszącym , wypuszczone na wolność w roku 1871 a powtórnie w roku 1874 we większej przestrzeni, bo w obszarze 2322 hektarów w liczbie 47 sztuk zam knięte wykazują dziś liczbę 300, pomimo, iż w ciągu tych ostatnich lat 81 sztuk zabito. B ażantarnia n a przestrzeni 8 % h ektara (15 morgów) utrzym uje stale 100 kur i 10 kogutów; oprócz tych rozchowują się bażanty w dzikim stanie w małej ilości po lasach.

Z małego polowania utrzym uje się dobrze zając 2*

20 ^—

— 21

i kuropatwa, z pierwszych ginie w 8 do 10 strzelb dziennie 150— 250 sztuk, — drugich ubija dwóch myśliwych dziennie 6 0 — 100 sztuk.

Polowania w kniei stale podzielone, m ają turnus 2-letni. Jak o karm a podaje się dla jeleni kasztany, kukurudzę, ow ies, buraki i s ia n o , w szopach na ten cel urządzonych; dla sarn i zajęcy koniczynę, siano i marchew pastew ną; kuropatw y i leśne bażanty karm i się pszenicą w snopkach.

Część odstrzelone] zwierzyny sprzedawaną zostaje pojedynczo w m iejscu, lub hurtownie do Biały po ce­

nach stałych na cały rok oznaczonych, a mianowicie:

1 kilo jelenia . . . . 20 cnt.

1 „ s a rn y . 1 zając 1 k u ro p atw a.

40 90 40

U b i t 0 z w i e-

11 i _y t k o -

, rj Jelenie D aniele S arny D ziki ^{B a­}

żanty

1

O >

Jarząbki

CS r—CÖ1

Es Jelenie Łanie Cielęta Daniele Kozy ' Koźlęta Rogacze Kozy Odyńce Wycinki Zające Króliki ogrodowe leśne

S!U

*6

‘O

*P- S3

£ Dubelty Krzyki f

s Z t U u

rB

y ⁿ y

w

Kaczki

s z k o d l i w e j

! > v •

pi-i j OD i-K

O i sś :

EH I hJ

Jastrzę­

bie

a

Razem

•CS3

O

Z e s t a w i e n i e u b i c i a z w i e r z y n y z t r z e c h l a t (1880/1 § 1882/3).

188 “A 4 5 1 — 1 - 19 - 1 — 1261 63 222 — 13 3 24 632 53 i

I— 36 11 12 2 2 85 30 _ _{55 374 6 32}

,88% 7 7 — — 1 - 14 — — 1 1084 32 123 2 15 2 36 914 83 2 58 - ^ 22 U 13 31 20 -- 52 287 5 13

188% 10 12 2 — 1

I26 — — — 1963j - 20 5 14 — 30 1284 122; 1 78

- ! 8 54 13 93 60 2 57 376 8 21

!

112;287 — ,358 1 I

59 226 1 215

I I

92|319 5 1330

Z w i e r z o s t a n z d n i e m i . g o M a r c a 1883 r o k u .

. 1 1

143I112I10681 2470:2547 5017 67|116j 782 2484 1823 4307 156] 125 1200

1 1

j

3798 2689 6487

P R Z E W O D N I K

do wycieczki T o w arzy stw a leśnego galic., w m iesiącu lipcu 1883 roku odbyć się m ającej.

Zebrane Towarzystwo na dworcu kolejowym w Trze­

bini o godzinie 10 z rana, uda się podwodami, drogą prowadzącą przez miasteczko Trzebinia do lasów wy­

działu Myślachowice, należących do H rabstw a Tenczyń- skiego w powiecie Chrzanowskim położonych. Ogólny obszar tychże wynosi 2385-22 hektarów , czyli 4144-70 morgów, m ianow icie:

zalesionej p r z e s t r z e n i ... 2067-11 hekt.

halizn zdatnych pod uprawę le śn ą . . 29-2l „ lin ii, pól, p a s tw is k ... 70-85 „ nieużytków, (lotnych piasków, zawalisk

kopalnianych, dróg i t, p.) . . 218-06 „ razem ja k wyżej 2385-22 „ J a k to załączona m apa uwidocznia, lasy tego wy­

działu graniczą:

na północ: z Królestwem polskiem;

na w schód: z dobrami Płoki, tudzież gruntam i włościań- skiem igm in: Lgota, Ostręźnica, i Nowa góra;

na południe: z gruntam i gminnemi W odna, Trzebionka, Myślachowice i P s a r y ;

na zachód: z dobrami Jaw orzno i gruntam i gminy Siersza.

W ykonanie czynności techniczno-lasowych i poli­

cyjnych powierzone je st w tym wydziale:

1 leśniczemu, 1 adjunktowi, 8 gajowym.

Sosna, na glebie piaszczystej, z pokładem piasku, gniazdami lim o n itu , przełknięta na nizinach wilgotnych świerkiem, zajmuje 95°/0 całej przestrzeni. W położe­

niach wyższych, z podglebiem wapiennem, znachodzi się buk w pomięszaniu z sosną, a w oddziałach X I I I i X X z pojedynczemi jodłami. D ąb na małej tylko przestrzeni znajduje się w oddziałach X V I I I i X X . Oprócz brzozy osiedlonej w młodszych zagajnikach, olsza zajmuje smugi bagniste, w oddziałach X II, X V , X V I. Przyjęta kolej 80-letnia odpowiada co do sie­

dliska, wzrostu i jakości drzewa przeznaczonego prze­

ważnie na cele górnicze.

W edług bonitacyi siedliska i drzewostanów przypada:

do V I I klasy 27 4 ,90 hekt. czyli 18%

„ V III „ 854-59 „ „ 4 1 %

„ I X „ 937-62 „ „ 4 6%

Drzewostany zawierają w przecięciu;

nad 81 la t w ieku na hek. 146*7 km tr. masy (na m orgu 37 sag po 72 st.k .) 80 „ „ „ „ 131 0 „ „ ( „ „ » 3 55 « » n » )

— 24^{; —}

E ta t wynosi z głównego uży tk u, na przestrzeni 29\ó8 łiekt, (o E to mórg), w przecięciu co rok w yrąbać się mającej 3480 km tr. m asy (1530 sagów), z której p rzy p ad a:

6 % n a wyróbkę kloców,

72°/0 „ „ materyałów kopalnianych,

15% „ „ drzewa opałowego w stosach — i 7% „ pniu spieniężonego drzewa.

Dochód z trzebieży — obliczony n a 154 km.

masy rocznej, nie pokryw a całkiem kosztów wyrobu.

W środku lasu położone są kopalnie węgla, gal- m anu i h u ty cynkowe, w których przeszło 1000 robotni­

ków pracuje. Z pow odu, kopalń położonych w róż­

nych kierunkach lasu, i tak znacznej ilości robotników, ja k niemniej przem ytników do K rólestw a polskiego) lasy poprzerzynane są licznemi drogami i ścieżkami, co nadzór w każdym względzie wielce utru d n ia, a zwła­

szcza, co do pożarów leśnych, które wprawdzie nie w znacznych rozm iarach, lecz prawie co rok się zda­

rzają, pom im o, iż w tym celu i we właściwym czasie, oprócz straży leśn ej, przynajęci bywają ludzie do pilnowania.

W ycieczka rozpoczyna się w oddziale X I V , w kierunku w przyłączonej mapie naznaczonym, zwie­

dzeniem po prawej stronie drogi położonego drzewo­

stanu sosnowego n a glebie piaszczystej ubogiej w czar- noziem, a nizinami torfiastej, w wieku 4 0 — 60 lat, z przeciętną masą 120 mtr. sześć, na hektarze. P o le­

wej stronie drogi przedstawia się drzewostan 70— 90 letni sosnowy, przetknięty miejscami świerkiem, z prze­

ciętną ilością 720 sztuk 13 do 35 cm. grubego, 13 do 18 mtr. wysokiego drzewa, w masie 180— 200 kbm tr.

— 25

Opuszczając ten oddział, przechodzi się do X V ważkim pasem lasu 3 0 — 40 letniego, okolonego zapusta­

mi sosnowemi w wieku 15— 17 la t, które poprzerzy- nane smugami bagnistemi przetknięte są brzozą i olszą.

Dalej prowadzi droga do oddziału X V I przez taki sam las aź do krzyża, zkąd po jednej i drugiej stro­

nie 6 0 — 90 letnie drzewostany sosnowe 16— 20 metr.

w ysokie, z m asą 200— 250 kmetr. się przedstawiają.

Zbaczając z drogi w kierunku zachodnim, spotykam y w oddz. X I I I po prawej ręce takie same drzewostany, z zadrzewieniem na hektarze 600— 1000 sztuk, w prze­

cięciu 2 0 — 25 cm. grubych sosen, zaś po lewej widzi­

my na wzgórzu z podglebiem wapiennem bukowy rzadki drzewostan, pomieszany sosną, jod łą i świerkiem, z przeciętną m asą 60 km tr. twardego, 40 km tr. mięk­

kiego drzewa. Obok m am y zrąb (p. 142), na wiosnę 1882 roku siewem w szachownice na powierzchni 3-oo hekt. uprawiony, którego koszta łącznie z nasieniem (7 klg.*sosny zwyczajnej, '/2 klg. czarnej i 2 '/2 klgr.

świerka) wynosiły 36 złr. 95 cent.

Z wrębu tego prowadzi dukt przez zapust (p. 141) sosnowy, pomieszany od strony południowej buczyną w dobrym wzroście i zwarciu znajdujący się, który w latach 185 8— 1860 w rowki siewem uprawiony zo­

stał. Z trzebieży przeprowadzonej w r. 1 8 8 °/,— 1 8 8 '/2 wyrąbano 204 stosów chrustowych w masie 85*40 kmetr., czyli w przecięciu na hektarze j ~ —6*2 kmetr., a spienię­

żony chrust zaledwie koszta wyróbki pokrył. Przecho­

dząc linią i duktem do tejże prostopadle wyciętym, przez następny zapust sosnowy pomieszany świerkiem i brzozą, nieco młodszy i gorszej jakości przed 20— 23 łaty siewem w rowki odnowiony i w 1 8 8 % — 188 % r.

— 26 ^—

we większej części przetrzebiony, dostajemy się do linii gospodarczej i tą do drogi. W zdłuż tej drogi ku pół­

nocy widzimy po prawej ręce kulturę 1 3-letnią na gle­

bie torfiastej, źle zwartą i z m iernym p rzy rostem , za tą las żerdzi a sty rzadki, którego przestrzeń przeznaczoną jest na cele górnicze.

P o lewej stronie położony je st w oddz. X I I zrąb (23‘08 hekt.) świerkiem i sosną w r. 1878 — 1883 za­

sadzony i dwukrotnie przez szeliniaka (H y lo b iu s p i n i ) mocno uszkodzony, wymagający jeszcze Avykompleto- wania.

Przyjeżdżając do głównej drogi, zwiedzi Towa­

rzystwo położone przy tejże Zakłady kopalniane.

W okręgu kopalń węgla , oprócz wielu słabszych pokładów, znajduje się w rozmiarach większych:

P o kład Izabeli od 4-2t mtr. grubości

„ A dam a „ -Ö'ös „ „

„ A rtu ra „ 6-88 „ „

Dwoma szybami 76 mtr. głębokiemi, wydobywa się węgiel za pomocą machin parowych, które zarazem do wy­

ciągania wody są przeznaczone, w łącznej sile 257 koni.

Ilość w zeszłym roku wyprodukowanych węgli wy­

nosiła 540*000 cetn. metr., które na tak zwanym sor- towniku, motorem parowym rozgatunkowane, następujący przeciętny stosunek w ykazują:

2 0 0/ 0 grubego węgla 32 % kostkowego „ 3 0 % drobnego „ 18% m iału „

Pierwszy i część drugiego gatunku węgla, znajduje odbyt drogą sprzedaży, reszta zaś pokrywa potrzeby fabryczne i t. p._{V' 1}

27

Opuszczając kopalnie, prowadzi droga przez wieś

«Siersza« ku granicy dóbr Jaworznickich i ztąd do oddz. X I przez drzewostany sosnowe, na ubogiej, su­

chej piaszczystej glebie z rozrzuconemi gniazdami limo- nitu, które juz z daleka karłow aty i nizki wzrost drzewa zdradza. Przeciętny wiek tych drzewostanów wynosi 7 0 — 100 la t, i na hektarze m am y 5 0 0 — 800 sosen, 1 0 — 15 metr. wysokich z m asą 60— 120 kbm etr.

Przyjechawszy do granicy, widzimy wzdłuż tejże po stronie dóbr Jaw orznickich zapusty sosnowe, jedno- rocznemi sadzonkam i bardzo starannie uprawione. Zba­

czając z granicy, przechodzi się do oddz. V II, mianowi­

cie: najsam przód na zrąb tej wiosny w szachownice w odstępach P so — Poo metr. sosną zasiany. Dalej na­

stępuje 115 metr. szeroki pas sosnowego lasu 70— 90 letniego, a po za tym zrąb w r. 1881 siewem w sza- - chownice odm łodniony; wreszcie taki sam drzewostan 70— 90 letni, za którym zapust w r. 1880 w połowie siewem (od północy), w drugiej połowie sadzeniem jedno­

rocznej sosny, uprawiony został.

W następnym zrębie w zimie ścięte i wynumero- wane drzewo przysposobione jest do kopalń skarbo­

wych. N a drzewach ściętych przekonać się można o przyroście, początkowo lepszym, a następnie ja k korze­

nie do więcej lub mniej głębszego pokładu piasku że- lezistego dochodzą, słabszym i prawie żadnym. Obok położony zrąb zasiany został w szachownice w r. 1879, a w przyległym drzewo ścięte przeznaczone je st do kopalń.

W dalszym ciągu przechodzi się przez kulturę z r. 1878 do tego rocznego zrębu jednoroczną sosną zasadzonego w odstępach 1/50 VDoo metr., i w końcu do ostatniego zapustu w r. 1878 siewem w szachownicę uprawionego.

— 28 ^—

Ogólne koszta odmłodnionych od r. 1 8 7 8 — 1883 zrębów na przestrzeni I H i; hekt. wraz z nasieniem (121 klg. sosny, 20 klg. brzozy), wyczyszczeniem i wy- kompletowanieni wynosiły złr. 548-l0 , czyli k u ltu ra jednego hektara, kosztowała w przecięciu złr. 12-27,

(morga złr. 7-0ö).

Cięcia prowadzono w tym oddziale zrębami prze- skakującem i, aby nie odsłaniać na raz tak wielkich obszarów wystawionych na szkodliwe wpływy klim a­

tyczne, a zwłaszcza na ta k ubogiej i lekkiej do lotnych piasków skłonnej glebie.

W kierunku północno - w schodnim , wzdłuż linii, napotyka się w oddz. V I I I drzewostany sosnowe 70— 90 letnie, z m asą 150— 200 kmetr. na hektarze, a ku wzgó­

rzu z buczyną pomieszane 80 —-100 letn ie, z prze- ciętnem zadrzewieniem 435 sosen 16— 38 cmetr. gru­

bych, 16 — 19 metr. w ysokich; tudzież 235 buków 15 do 28 ctm. grubych, 11— 15 metr. w ysokich, w m a­

sie do 220 kmetr. miękkiej i 40 kmetr. twardej, czyli razem 260 kmetr.

N a przeciwległej stronie w oddz. V I położony jest 10— 13 letni zapust sosnowy, przełknięty brzeziną i zaj­

mujący przeszło 40 hektarów przestrzeni. Od krzyżo­

wych linii, widzimy po lewej stronie w oddz. V rzadki, smugami lotnego piasku poprzerzynany, żerdziasty, 30 do 50 letni las sosnowy, ja k również po prawej i linią prowadzącą środkiem oddziału IV , na takiej samej i gorszej jeszcze glebie zagajenia sosnowe, przed 10— 17 laty siewem i sadzeniem wykonane, poprzerzynane wy- dmiskami piaszczystemi i kępkam i starszych skarłowa- ciałych drzew.

— 29 ^—

Opuściwszy zapusty, przechodzimy przez rzadki 8 0 — 100 letni sosnowy drzewostan, na piaski lotne z pojedynczemi lub w kępkach stojącemi sosnami. N a obszarze tych piasków, wynoszącym w tej miejscowości 70-4 hektarów (130 m org.), uprawiono przed 35 laty kilkadziesiąt sążni kwadr, szkółkę na popiele darnio­

wym (według metody Birmana), w której po dziś dzień mocno zasypane sosenki nie są wiele nad y2 metra wysokie. Prawdopodobnie w tym samym czasie zasadzo­

no 135 mtr. długi, 20 mtr. szeroki pas sosną, która obecnie wysycha i rzednieje. W ostatnich 7 latach za­

częto małe przestrzenie w sposoby następujące upra­

wiać : najsam przód kładziono darnie w pasy lub siatkę, i tak ustaloną przestrzeń zasadzono sosną (z bryłkami), akacyą i topolą, następnie przyorywano pasam i perz polny i sadzono tak samo sosnę 3-letnią (z bryłkam i), aka- cyę i brzozę; wreszcie sadzono na otw artym piasku z bryłkam i 2— 3-letnią sosnę, brzozę i jałowiec i przy­

krywano choiną. W ykonane w ten sposób próby oka­

zały się wprawdzie odpowiednie, lecz za kosztowne, bo sadzonki z bryłkam i wożono z wrębów o 1 milę od­

ległych , — przystąpiono zatem do mniej kosztownej uprawy, czyli do sadzenia jednorocznych sosen w od­

stępach 1 m etr w □ , które potem lekko choiną pokryto, aby nie zostały zasypane. T ak samo wysiewano trawy, źytnicę ( A r u n d o a r e n a r ia ) i wydmuchrzycę (E ly m u s aren ar im ) , lecz nie osiągnięto pożądanych rezultatów.

D otąd uprawiono w podane sposoby tylko 3‘45 hekt.

(6-00 morg), a dalsze zalesienie piasków we większych rozmiarach ma być dokonane w następnych latach i w miarę m ateryalu jak i do dyspozycyi mieć bę­

dziemy.

— SO —

Od źródła w Czyźówce, drogą wiodącą przez wieś i około lotnych piasków, a następnie przez jedyną łasy przerzynającą rzeczkę, wjeżdża się do drzewosta­

nów sosnowych 70— 100 letnich, położonych w oddzia­

łach X X III," X X II, X X I i X IX , które łącznie z X X prawie nierozerwalny kompleks przeszło 250 hektarów (435 morgów) przedstawiają, z m asą przeciętną 140 do 250 kmetr. na hektarze (35— 60 sagów na morgu).

Z tera i drzewostanami łączy się w oddz. X V I I I las dębowy, pojedynczemi sosnami przetknięty, n a głębszej piaszczysto-gliniastej glebie, z przeciętnem zapnieniem 300 sztuk 2 0 — 45 ctm. grubych, 16—4 0 mtr. wyso­

k ich , 100— 150 letnich dębów, w masie 200 km. na*

hekt. (50 sagów na morgu).

T u po krótkim wypoczynku, i potem zlustrowa­

niu obok położonego, i w r. 1882 na wiosnę w yj częściach siewem i w '/j części jednorocznemi sadzon­

kami odmłodzonego zrębu, w powierzchni Too hekt., którego koszta wraz z nasieniem (15 klg. sosny, 3 klg.

świerka, 90 klg. żołędzi) wynosiły złr. 100-90 czyli w przecięciu złr. I T20 za h ek tar, przechodzi się około i w poprzek zapustów w latach 18 73 — 1875 w rowki siewem upraw ionych, do drogi głównej.

Zehodząc z drogi w kierunku południowo-wschodnim do oddz. X V przez las sosnowy, przetknięty świerkiem i brzozą, w wieku 4 0 — 60 lat, dostajemy się do 7-mio letniej kultury, kilka razy wy kompletowanej, a od stro­

ny hołd kopalnianych na kilkadziesiąt metrów odle­

głości przez dymy z h uty cynkowej zupełnie zniszczo­

nej. X ietylko młodsze zagajenia lecz i 4 0 — 60 letnie drzewa obum arły z tej samej przyczyny, jak to w części już wycięte i stojące jeszcze suszyee świadczą. Po od-

— 31 ^—

bytej wycieczce leśnej, zwiedzi Towarzystwo obok poło­

żoną hutę cynkową «Artur» w K rz u , w roku 1823 wybudowaną a w następnych i ostatnich latach roz- szerzoną i ulepszoną,

W hucie tej przerabia się (w r. 1882) 117*200 centnarów metr. gahnanu, z którego wyprodukowano

13*600 cetnar. metr. cynku

1000 „ „ popiołu cynków. (Poussiery), czyli w przecięciu 12*t#/0.

Do ruchu itp. potrzeb fabrycznych «potrzebowano:

333000 ctmtr. węgla kostkowego i drobnego, 11600 „ miału

razem 334*600 „

K opalnie gahnanu, z których jedna zwana «Okręg Lgocki», położona je st w stronie północno-w schodniej, wśród lasu o 6*7 klm tr. od h u ty odległa, tudzież druga

«Okręg W odna» o 3*8 klmtr. odległa, dostarczają po­

trzebny galman znachodzący się warstwami pomiędzy dolomitem lub w gniazdach i stojących szparach, w pod- rzędnem pomieszaniu z ołowianką, w głębokości do 48 metrów. Oprócz tego wybiera się galman ze starszych hołd i pokładów, na samym wy chodzie leżących; — wreszcie na ta k zwanych płóczkach produkow any bywa miał czyli szuter galman u.

P rzy zakładach górniczych i hutniczych ustano­

wionych jest 38 oficyalistów i dozorców, tudzież za­

trudnionych stałych robotników 855.

X a tern wycieczka się zakończy, i powrót na kolej do Trzebini o godz. 8 wieczór nastąpi.

Tenczynek, w Lipcu 1883 r.

K arol Oretschel.

W Y D Z I M U

M Y S LACHOWI CE

\_v

•• X rll i ‘Wieś / / / ''/ C z y ż ó w k a \ / i ' / ^'

i

1 Vm. = 346 m et.

zoa *00 600 ÖOO łOOO

/ N.

x \ \ [ i \ , y

XX XX

Kopalnia G alm au u /

% )-c

Leśnictwo

XXYTII

^ r-1

• \ . ^ O M r ä / o

/ X

A

7 7 /

^ r 3'• / A ,

P ia ski lotne

Pola, pastwiska, //// li u li j.

XXX «.

/ > x /xxxff:/

'V . • / y

T R Z E B I N I A

i <fi

L._ -J1

‘ \ </

r - i - i A

, xxxiü: \ . x

° S 1 e / •

X K opalnie

Kierunek wycieczki.

D w o rzec koleji J TRI EBI NU

)|)0 met.

/ Lf